Periodyzacja wg Klemensiewicza:

1. Epoka przedpiśmienna (nie jest epoką historyczną w ścisłym sensie tego słowa)

2. Epoka piśmienna

• Doba staropolska od poł. XII w. (1136r. - papież Innocenty II wysyła do abpa gnieźnieńskiego Bullę gnieźnieńską) do przeł. XV i XVI w.

• Doba średniopolska od pocz. XVI w. Do lat 80. XVIII w.

1. I poł. XVI w. - okres przejściowy

2. poł. XVI w. - lata 30. XVII w. - okres rozkwitu renesansu

3. 30. XVII w. - koniec XVII w. - czasy sarmatyzmu, upadek języka

4. XVIII w. - dalszy upadek kultury języka

• Doba nowopolska od lat 80. XVIII w. do 1939 r.

1. czasy stanisławowskie

2. 1795r.-1815r.

3. 1815r.-1831r.

4. 1831r.-1918r.

5. 1918r.-1939r.

Najważniejsze zabytki:

1. Nazwy własne w tekstach łacińskich:

• Geograf bawarski IX w.

• Kronika Thietmara X/XI w.

• Bulla gnieźnieńska 1136r.

• Bulla wrocławska 1155r.

• Przywilej trzebnicki 1204r.

• Kroniki Galla Anonima i Wincentego Kadłubka

• Księga henrykowska 1270r.

2. Zabytki w języku polskim:

• Bogurodzica (datowana różnie na wieki X-XIV)

• Kazania świętokrzyskie poł. XIV w. (odpis ze starszego tekstu, z końca XIII w. Lub pocz. XIV w.)

• Psałterz floriański przeł. XIV/XV w.

• Roty przysiąg sądowych z XIV w. (np. poznańskich z 1386r. I krakowskich z 1397r.)

• Kazania gnieźnieńskie pocz. XV w.

• Żywot św. Błażeja poł. XV w.

• Przekłady statutów prawnych z XV w. (tu: Kodeks Świętosławowy z 1430r.)

• Biblia królowej Zofii 1455 r.

• Legenda o św. Aleksym 1454r.

• Psałterz floriański z końca XV w. Lub początku XVI w.

• Rozmyślania przemyskie z pocz. XVI w.

Przekłady Biblii:

1. Historyczne:

• Katolickie

• (1455)

• lub Biblia Szarffenbergowska (1561)

• (1599)

• Protestanckie

• (1563)

• (1582)

• (1632)

• Nowy Testament i Psalmy wydane przez w Londynie w przekładzie (ok. 1860)

• Współczesne

• Katolickie

• (1949)

• (1956)

• (I wydanie - 1965, potem wydania po rewizjach)

• (1997, Nowy Testament 1975)

• (1975)

• (kolejne księgi wydawane od lat 90.)

• (2000)

• (Nowy Testament i Psalmy - 2005)

• (2005)

• (przekład francuskiej Biblii Jerozolimskiej oparty o tekst Biblii Tysiąclecia, 2006)

• Protestanckie

• (1975)

• - parafraza tekstu Nowego Testamentu (1989)

• (1991)

• (lata 90 XX wieku)

• (2004)

Drukarnie:

1. koniec XV w.:

• Kraków: Kasper Straube, Świętopełk Fiol, Jan Turzon

• Wrocław: Kasper Elyan (wydał w 1475r. Łacińskie Statuty synodalne, w których po raz pierwszy pojawiły się modlitwy w języku polskim: Ojcze nasz, Zdrowaś Maria, Wierzę)

• Gdańsk: Konrad Baumgarten

• I poł. XVI w.:

• Kraków: Jan Haller (1503r.), Florian Ungler (w 1513r. wydaje Raj duszny Biernata z Lublina - pierwszą książkę w języku polskim - i Ortografię Stanisława Zaborowskiego), Hieronim Wietor (1518r.)

• Królewiec: Jan Sandecki-Malecki, Jan Seklucjan

• Brześć: Murmelius (potem Cyprian Bazylik)

• Wrocław: Kryspin Szaffenberg

Ortografia:

• Doba staropolska:

• XII i XIII w. - grafia niezłożona (wieloznaczna), tzn. jednemu dźwiękowi polskiemu odpowiada jedna litera (Bulla gnieźnieńska, Księga henrykowska, i Kazania świętokrzyskie)

• XIV w. - grafia złożona: powstają dwuznaki, jest rozróżnienie głosek miękkich i twardych, oznacza się nosówki i długość liter, znaki diakrytyczne (Psałterz puławski, Biblia królowej Zofii)

• 1440r. - 1. polski traktat ortograficzny Jakuba Parkoszowica: rozróżnienie spółgłosek miękkich (pisane okrągło) i twardych (pisane kanciasto), samogłoski długie pisane podwójnie, znaki diakrytyczne: dwie kropki nad lit. Y, przecinki nad spółgłoskami oznaczają miękkość

• Doba średniopolska:

• Stanisław Zaborowski: traktat o ortografii pisany po łacinie (1513r.), z jego propozycji zachowały się litery ż i ł

• Jan Seklucjan Krótka nauka czytania i pisania, dołączona do Katechizmu (1549r.)

• Stanisław Murzynowski: Ortografia polska (1551r.); zebrał to, co było już powszechne w polskich drukarniach: rozróżnienie nosówki ę i ą, odróżnienie samogłoski i i y, głosek c, cz, ć, dz, dż, dź, z, ż, ź, zaznaczenie w pisowni miękkości spółgłosek przed samogłoskami (i), dwuznak rz, ukośna kreska na oznaczenie samogłosek pochylonych

• Piotr Statorius-Strojeński: Polonicae gramatices instytutio (1568r.) - pierwsza gramatyka j. Polskiego

• 1594 r. Nowy karakter polski Jana Januszewskiego: propozycje ortograficzne Kochanowskiego, Górnickiego i Januszewskiego

• Doba nowopolska:

• Pierwsza gramatyka po polsku dla Polaków: Początki nauk dla narodowej młodzieży, to jest gramatyka języka polskiego Walentego Szylarskiego (1770 r.),

• Onufry Kopczyński: Gramatyka dla szkół narodowych (1778 r.), Gramatyka języka polskiego (1817 r.) - zasada: Piszmy jak mówimy; wprowadził rozróżnienie w narzędniku i miejscowniku przymiotników oraz zaimków przymiotnych, proponował oznaczenie za pomocą kreski sam. pochylonych, co spotkało się ze sprzeciwem (wychodziły z użycia)

• 1816r. Alojzy Feliński wprowadza j

• 1822 r. Pierwsze zasady gramatyki języka polskiego Józefa Mrozińskiego (autor stosuje własną pisownie, uważany za najwybitniejszego gramatyka XIX w.)

• 1830 r.: Rozprawa i wnioski o ortografii polskiej Deputacji Ortograficznej Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, powołanej w 1814r. (wprowadzenie j, końcówki c, ć, dz w bezokolicznikach) i propozycje Kopczyńskiego,

• w XIX w. najszerzej przyjęły się zasady stosowane przez Antoniego Małeckiego, autora gramatyk dla szkół galicyjskich,

• 1890 r. Akademia Umiejętności powołała Komisję ortograficzną, która w 1891r. ogłosiła swoje uchwały

• 1935-1936r. Obrady Komitetu Ortograficznego (powołany w 1934r.), zasady ustalone na obradach zostają przyjęte: zapis obcego ke jako kie i ge jako ge; pisownia rozłączna jest zasadą, a łączna odstępstwem w szczególnych warunkach; uregulowano pisownię wielkich i małych liter, nazwisk obcych; zajęto się interpunkcją,

• 1954 r. - powstaje Komisja Kultury Języka, 20 I 1956 r. - XII wydanie Pisowni polskiej: rozłączna pisownia „nie” z przymiotnikiem i przysłówkiem w stopniu wyższym i najwyższym; łączna pisownia „nie” z przymiotnikami, rzeczownikami i przysłówkami odprzymiotnikowymi; łączna pisownia z obcymi przyrostkami,

• kolejne zmiany z lat 1973-74, opublikowane w słowniku Szymczaka,

• 9 grudnia 1996 roku powołano Radę Języka Polskiego

Leksyka

Klasyfikacja nazw miejscowych (cztery pierwsze podpunkty wg Bulli gnieźnieńskiej):

1. nazwy topograficzne (od elementów przyrody żywej lub martwej), np. Chełm (wzgórze), Kalisz (mokradło)

2. nazwy dzierżawcze (od właściciela osady); tworzone za pomocą przyrostków:

• -ów, -owa, -owo (-ew, -ewa, -ewo), np. Hermanowo (od Herman), Drwalewo (od Drwal),

• -in, -ina, -ino, np. Ćmina (od Ćma), Myślęcino (od Myślęta, zdr. Imienia Myślimir)

• -jЬ, -ja, -je, np. Sieradz (przed wokalizacją jeru Sierad), Sądomirz (od Sądomir)

• nazwy patronimiczne (oznaczały najpierw potomków lub ludzi założyciela wsi, później wieś); tworzone za pomocą przyrostków:

• -icy, np. Janowicy (od Jan), Biskupicy (od Biskup - ludzie biskupa)

• -ycy, np. Kluczycy (od Klucz)

• -owicy, np. Turkowicy (od Turek)

• -ewicy, np. Trzeblewicy (od Trzebel, zdrobnienie imienia Trzebiemysł)

• nazwy osad służebnych - wskazują na pierwotne zajęcia mieszkańców; np. Psary, Sokolniki

• nazwy kulturowe (Taszycki) - nazwy związane z działalnością człowieka, np. Środa - dzień targu; tu także nazwy kultowe, np. Kalwaria

• nazwy przeniesione z jednego obiektu na drugi (Górnowicz), np. Wieprz (rzeka) i Wieprz (miasto)

• nazwy ponowione (Górnowicz), nazwa użyta drugi raz na określenie innego miejsca, np. Ilmenau (Bawaria) i Limanowa (Polska)

• nazwy pamiątkowe (Zwoliński), np. Kazimierz Dolny (na cześć króla), Anielin, Jadwinin

• nazwy etniczne (Taszycki) - bez przyrostków - np. Prusy, Mazury; tu także nazwy rodowe, np. Marki, Bogusze

Klasyfikacja nazw osobowych:

1. pełne imiona dwuczłonowe: życzenia rodziców, imiona mające zapewnić powodzenie, np. Bogdan, Bogusław, Gościwuj; zaprzeczenie jakiejś cechy (żeby nie zapeszyć), np. Niemoj; przezwiska wzorowane na imionach, np. Białowąs, Złymysł

2. skrócenia i zdrobnienia imion dwuczłonowych, tworzone za pomocą przyrostków:

• -ek, np. Dobek (Dobiesław)

• -ew, np. Zbigniew

• -och, np. Blizoch

• -uta, np. Blizuta

• -osz, np. Miłosz (Miłosław)

• imiona tworzone od formy imiesłowów biernych (cechy nabyte dziecka), np. Kochan

• imiona tworzone za pomocą przyrostków -ic -owic (czyj syn), np. Rusowic, Sarbinowic

• imiona o charakterze przydomkowym (utworzone od charakterystycznych cech człowieka): od części ciała, np. Broda, Gęba; od zwierząt (czasami rozszerzone przyrostkami), np. Wilkan, Wilk, Kobyłka; od przymiotników, np. Długota, Karna (karn - okaleczony), Grębosz (gręby - szorstki)

• imiona zapożyczone z imiennictwa chrześcijańskiego, np. Piotr, Szyman, Krzyżan

Uproszczona klasyfikacja semantyczna imion:

1. imiona odojcowe

2. imiona odapelatywne (od nazwy pospolitej)

3. imiona odmiejscowe

Klasyfikacja zapożyczeń:

1. Ze względu na przedmiot zapożyczenia:

• leksykalne (właściwe): wyraz i znaczenie; np. atłas, atrament

• strukturalne (kalki): dokładne odwzorowanie struktury; np. listonosz - Briefträger

• semantyczne: tylko znaczenie; np. piekło (czes. Miejsce na grzeszników, pol. Smoła)

• sztuczne (hybrydy): wyraz składa się z cząstek z różnych języków; np. logopedia (gr.-łac.), apolski (gr.-pol.)

• Wg stopnia adaptacji:

• cytaty: zapisywane i wymawiane zgodnie z regułami języka, z którego pochodzą; np. a propos

• częściowo przyswojone: nieodmienne; np. tabu

• całkowicie przyswojone: mieszczą się w systemie fleksyjnym języka polskiego; np. bursztyn

• Ze względu na źródło zapożyczenia:

• z konkretnego języka - nazwa zapożyczenia od nazwy tego języka, np. czechizm, latynizm itd.

• internacjonalizmy: podobnie wymawiane w każdym języku; np. telewizja

• egzotyzmy (ksenizmy): nazywają elementy obcej nam kultury; np. kibuc, kimono, sari

Wpływy języków obcych na język polski:

• łaciński: od X w. do teraz

• czeski: od X w. do XVI w.

• niemiecki: od XII w. do XX w. włącznie; nasilenie: XII-XIV w., doba średniopolska

• tatarskie i tureckie: od XII w. do XVIII w. włącznie

• węgierski: od XIV w. do XVI w.

• ruskie: od XIV w. do XIX w.

• włoski: od XVI w. do XVII w.

• francuski: od XVI w. do XX w.

• rosyjski: od XIX w. do XX w.

• angielski: od XIX w. do XX w.

Zasoby leksykalne:

• Dziedzictwo prasłowiańskie:

1. leksyka rodzima:

• wyrazy dotyczące życia duchowego; np. duch, dusza, gniew, miłość, chęć, wiara

• wyrazy dotyczące wierzeń religijnych i etyki; np. czart, bóg, grzech, prawda

• podstawowe pojęcia dotyczące poglądu na świat i życie; np. byt, życie, śmierć, początek, koniec, mądrość, starość

• cechy umysłowe i duchowe człowieka; np. dobry, zły, mądry, głupi

• przyroda: ukształtowanie powierzchni, kopaliny, nawodnienie, pory dnia i roku, pogoda, rośliny i zwierzęta

• człowiek: budowa ciała, życie rodzinne i gospodarka, życie społeczne

• określenie fizycznych właściwości roślin i zwierząt

• przyimki, zaimki, spójniki, liczebniki

Nie powstają wyrazy złożone - są odczuwane jako niewygodne

2. obce naleciałości (zostały przejęte w dobie prasłowiańskiej - występują w polszczyźnie od początku, więc nie traktuje się ich jako zapożyczeń):

• z j. germańskich (Słowian z Germanami łączyły stosunki wojenne i kupieckie): ksiądz, pieniądz, szeląg, mosiądz, miech, kupić, izba, lek, szkło, kocieł, lew, wielbłąd, osioł;

• pochodzenie irańskie (od Scytów lub Sarmatów): kur, socha, topór

• ze źródeł łacińsko-greckich: wino, poganin, kolęda, cesarz, korab

• Epoka przedpiśmienna:

1. najstarsza warstwa zapożyczonej terminologii chrześcijańskiej:

• neosemantyzmy: bóg, niebo, święty, piekło, ksiądz

• kalki:

• z czeskiego: sąmnienie, czyściec, popielec

• z scs: błogosławić

• zapożyczenia leksykalne:

• z łaciny: anioł, ewangelia, kolęda (w znaczeniu Nowy Rok), pacierz, poganin

• z łaciny za pośrednictwem niemieckiego i czeskiego: chrzest, chrzcić, chrześcijanin (i pokrewne; pierwotnie: krzest, krzcić, krześcijanin), ołtarz, msza

• zapożyczenia bez udziału łaciny: pop z ruskiego, małżonka z niemieckiego za pośrednictwem czeskiego, papież z języków romańskich za pośrednictwem czeskiego i niemieckiego, Żyd z języków słowiańskich

• Doba staropolska

1. słownictwo rodzime:

• nazwy osobowe

• nazwy miejscowe

• zawołania szlacheckie, imiona i okrzyki wojenne

• nazwy urzędów

• nazwy zawodowe

• nazwy pokrewieństwa

• nazwy ubioru

• nazwy materiałów

• nazwy danin, podatków, opłat

• nazwy miar i wag

• wyrazy związane z budownictwem

• kształtuje się język prawniczy i nazewnictwo przyrodnicze (polskie dopiski na marginesach ksiąg łacińskich)

• słownictwo zapożyczone:

• terminologia chrześcijańska (weszła do języka polskiego w epoce przedpiśmiennej)

• z łaciny za pośrednictwem czeskiego: apostoł, cmentarz, diabeł, parafia, pleban, poganin

• łacina - niemiecki - czeski - polski: bierzmowanie, wigilia, ofiara, nieszpor, pielgrzym, kapła (kaplica), kapłan, klasztor, post, żałterz (żołtarz, psałterz), mnich, biskup, przeor

• j. romańskie - czeski - polski: krzyż, znak

• inne:

• z łaciny bezpośrednio: wyrazy związane z kulturą umysłową (np. szkoła, atrament, bakałarz, data, pergamin) oraz z nazewnictwem biblijnym (balsam, cedr, manna, mirra, muł), a także z innymi dziedzinami życia, np. burak, cebula, cysterna, kanał, kaptur, kapusta, korona, kryształ, lawenda

• czeskie: niektóre z pożyczek poznajemy po fonetyce: grupa trat (zam. Trot), np. brama; tłat (zam. Tłot), np. błagać, płaz; u za ę lub ą, np. poruczyć (zam. poręczyć); a za ę, np. Wacław; h za g, np. hańba; t za ć, np. śmiertelny (czeski formant); wyrazy ze spółgłoską twardą zamiast miękkiej; np. serce (polskie sierce), wesele (polskie wiesiele), czerwony (polski czerwiony), obywatel (polski obywaciel); inne, np.: kulawy, rozliczny, twarz

• wpływy niemieckie (główna fala to XIII i XIV w. - kolonizacja miast i wsi); zakresy semantyczne:

• organizacja miejska, np. burmistrz

• budownictwo, np. cegła, bruk, folwark, rausz, furta

• mieszkanie, sprzęty naczynia, np. alkierz, graty, kocioł, kuchnia, lada, zegar

• życie gospodarcze, np. browar, funt, hebel, jarmark, śruba, żołnierz, weksel

• sądownictwo, prawo: cło, czynsz, lichwa

• materiały, strój, uzbrojenie, np. bawełna, fartuch, pończocha

• słownictwo górnicze

• imiona własne, np. Olbrycht, Walcerz, Biernat

• inne, np. bękart, grunt, herb, hetman, łotr

• Doba średniopolska

1. zakres słownictwa:

• nazwiska na -ski, nazwiska na -owicz, -ewicz (po unii z Litwą -owic, -ewic)

• słownictwo prawnicze (zapożyczenia z łaciny zyskują polskie końcówki)

• nazwy odzieży (przewaga zapożyczeń)

• słownictwo myśliwskie

• słownictwo religijno-teologiczne (wzbogacone dzięki reformacji), np. uznanie się, upamiętanie (zam. pokuta), zbór, zbiór, zebranie, zgromadzenie (zam. kościół)

• słownictwo techniczne i miernicze (zebrane w: Geometria, to jest miernicka nauka... Stanisława Grzepskiego, 1566r.)

• słownictwo kuźnicze (w utworze Walentego Rodzieńskiego Officina ferraria, 1612)

• słownictwo nauk przyrodniczych (1534: Stefan Falimirz: O ziołach i mocy ich)

• słownictwo wojskowe (najpierw niemieckie, później francuskie, jazda posługiwała się słownictwem rodzimym)

• terminologia gramatyczna; np. imię własne i pospolite, słowo, przysłowie, nazwy przypadków; prace nad terminologią gramatyczną: S. Konarski, J. Roter, M. Dobracki

• życie wyrazów:

• zapominanie wyrazów (dwa okresy: poł. XVI w. i przeł. XVII i XVIII w.), np. otrok 'mężczyzna', wiernek 'kochanek', wardany 'mańkut', lepak 'znów'

• neologizmy

• związane z tematyką religijną (wymagała tego reformacja i kontrreformacja)

• rzeczowniki z formantami -arz, -acz, -nik, -ciel, -ość, -isty

• przyrodoznawstwo - neologizmy mają na celu zastąpienie latynizmów, głównie kalki, np. nosorożec

• wyrazy przejęte ze słownictwa poszczególnych pisarzy

• zmiany znaczenia - często istniały dwie warianty nazwy tego samego zjawiska różnie nacechowane emocjonalnie, np. list i liść, płeć i ciało, twarz i stworzenie

• zmiany barwy uczuciowej, np. pospólstwo 'społeczeństwo' i 'plebs', dziad 'ojciec ojca lub matki' i 'żebrak'

• wyrażenia gminne przechodzą do języka ogólnego

• wyrazy, np. gad, smród, świątek

• przysłowia, zwroty, np. mówił kleszcz, będzie deszcz; być kozie na wozie

• wyrazy dźwiękonaśladowcze o charakterze emocjonalnym, np, puk, lelom-polelom, przywąchrolić

• zapożyczenia:

• język czeski - moda językowa, znajomość czeszczyzny była oznaką wykształcenia i kultury; wiele wyrazów okazało się nietrwałych

• przetrwały nieliczne wyrazy, np. zakonnik, duchowieństwo, własność, istota, nabożeństwo, sprawiedliwość, zwolennik, pożegnać

• język niemiecki:

• wyrazy związane z życiem praktycznym w dziedzinach: handlu, budownictwa, rękodzieła, urządzenia domów, stroju, wojskowości, zabaw ludowych itp.

• niektóre niemieckie wyrazy wypierają wyrazy polskie, np. rynek (zam. targ), pielgrzym i wędrownik (zam. pątnik i podróżnik)

• przykłady: belka, bursztyn, cytryna, fałsz, flasza, gwałt, handel, herszt, klejnot, loch, spis, szpital, wójt, winda, żołd

• język łaciński:

• wyrazy oderwane (urządzenia, instytucje, działania i ich wytwory, działy słownictwa specjalistycznego); np. abdykować, akt, decyzja, natura, senat, sens

• odzawodowe nazwy osób, np. aktor, architekt, ekonom, polityk, profesor, rektor

• nazwy konkretnych wytworów, np. ampułka, aparat, kolumna, korona, tron

• język włoski

• dziedziny zapożyczeń: stroje, klejnoty, muzyka, architektura, taniec, ogrody, kuchnia, służba, bankowość, wojskowość

• przykłady: bandera, bandyta, bank, bankiet, bransoletka, kalafior, karoca, marcypan, parapet, poczta, tort, tulipan

• język francuski:

• XVI w. - początek oddziaływania języka francuskiego na język polski; np. bracelot 'bransoleta', kamizela, lazaret, parlament, pasport, perfumy, pilot

• XVIII w. (zakon wizytek i sakramentek, Maria Ludwika Gonzaga, Marysieńka Sobieska): życie dworskie, strój, wojskowość; np. artyleria, batalia, brygada, dama, gorset, menuet, metresa, peruka, pistolet

• XVIII w. - moda na j. francuski w kręgach elit, zapożyczenia dotyczyły życia elit; np. awangarda, frak, fryzjer

• język ruski:

• głównie słownictwo wojskowo-obozowe i słownictwo pejoratywne (w literaturze - funkcje estetyczne)

• przykłady: bałamut, chłystek, chata, car, hałas, morda, odzież, znachor

• język turecki:

• większość za pośrednictwem ruskim, niektóre przez j. węgierski, nieliczne bezpośrednio

• przykłady: basza, bazar, bohatyr, kaleka, kajdany, torba, tapczan

• język węgierski

• głównie wojskowość (zbroja, stajnia, organizacja wojskowa), strój męski

• przykłady: ciżmy, czekan, dobosz, giermek, hejnał, katana, orszak

• Doba nowopolska

1. język francuski

• okres stanisławowski (dotyczy języka mówionego arystokracji):

• życie towarzyskie i salonowe, np. bal, bilet, wizyta, rywal

• teatr i literatura, np. kulisy, romans

• wojskowość, np. dezerter, atak, patrol

• kuchnia, np. bulion, gofry, konfitura, szampan

• strój, wyposażenie wnętrz, urządzenie ogrodów, np. aleja, apartament, krawat

• XIX w. - ekspansja francuskiego słownictwa: moda na język francuski (francuskie guwernantki), wojny napoleońskie, Wielka Emigracja

• życie towarzyskie, np. etykieta, impertynencja, rewizyta

• toaleta i przedmioty zbytku, np. biżuteria, brosza, dekolt, agrafa

• kuchnia, np. baleron, deser, koniak, krem

• wojskowość, np. armia, eskorta, żandarm, saper

• literatura, np. ballada, beletrystyka, felieton

• sztuki estradowe, teatr, film, np. ekran, kabaret, rola

• sztuki plastyczne, np. atelier, balkon, plener

• muzyka i balet, np. akord, etiuda, refren

• administracja publiczna i polityka, np. afera, ankieta, biuro, etat

• gospodarka, np. finanse, bankrut, kapitał, renta

• terminologia naukowa i techniczna, np. busola, inżynier, retusz

• słownictwo potoczne, np. kretyn, bagaż, notes, parter, szansa

• XX w. - głównie słownictwo wojskowe

• język rosyjski - broniono się przed jego wpływami z powodu rusyfikacji; w tym okresie przeszło niewiele zapożyczeń właściwych; zapożyczenia:

• kalki frazeologiczne, np. iść w odstawkę, okazywać pomoc (zam. pl. nieść pomoc),

• pożyczki semantyczne, np. łakomy 'smaczny' (łakomy kąsek)

• język niemiecki - niewiele zapożyczeń właściwych (germanizacja, broniono się przed germanizmami); największe wpływy w gwarach i słownictwie potocznym na ziemiach południowych i zachodnich polski; zapożyczenia:

• semantyczne, np. wykorzystać 'wyzyskać', zdradzać 'ujawniać'

• kalki wyrazowe i frazeologiczne, np. listonosz, czasopismo, językoznawstwo, wyciągać wniosek, mieć miejsce

• kalki składniowe w języku urzędowym, np. w odpowiedzi na coś, w posiadaniu czegoś

• język angielski

• oświecenie: kultura angielska napływa do Polski za pośrednictwem francuskim

• romantyzm: moda na język angielski w sferach elit (angielskie wzory literackie), angielskie wzory ekonomiczne i technologiczne, fascynacja angielską kulturą i cywilizacją; przykłady zapożyczeń: befsztyk, bokser, buldog, komfort, dżentelmen, trener, rewolwer, splin, wagon, partner; egzotyzmy, np. milady, lord, klan, purytanin, dolar

• koniec XIX w. i XX w. - nasilenie się wpływów angielskich; dziedziny: technika, flota handlowa i wojenna, międzynarodowe stosunki handlowe i gospodarcze, sport i turystyka; przykłady zapożyczeń: aut, bar, brydż, sportsmen, dżokej, steward, mecz, spiker, stoper, weekend

3