PRLowska Cenzura 1944-1990

Cenzura- Centralne Biuro Kontroli Prasy działało w latach 1944-1947. Komuniści chcieli w takim stopniu kontrolować prasę, że powstały nowe, specjalne instytucje.

W 1945 r Biuro zmieniło nazwę na Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk.

Prezydium Rady Ministrów: 1946 r- nadzór nad prasą i jej rozpowszechnianiem, kontrola prasy.

GUKPPiW : miał za zadanie nie dopuszczać do godzenia w ustrój państwa, do działań propagandowych, ujawniania tajemnic państwowych, podawania fałszywych wiadomości.Szefem GUKPPiW do połowy 1948 był Tomasz Zabłudowski.

Władze partyjne regularnie instruowały organy cenzury o konieczności blokowania wszelkich doniesień np. o katastrofach górniczych, budowlanych czy transportowych, niebezpiecznych odpadach chemicznych lub biologicznych, skażeniu środowiska itd.

1946 r-Ministerstwo Informacji i Propagandy, pojawiła się koncesja dla władzy.

Jesienią 1945r rozpoczęła swoją działalność Polska Agencja Prasowa (Polpress)- Zbierała informacje dla prasy.

LATA 1944-47

Przez działania wojenne ponad połowa siedzib i sprzętu rozgłośni radiowych została zniszczona. Zmusiło to komunistyczne władze do odbudowania polskiego radia od początku, co dało im jednak możliwość ułożenia polityki radiowej według własnego uznania i propagandy (Manifest PKWN)

Z założenia stworzono system medialny sterowany centralnie, gdzie władza miała największy wpływ na zawartość i charakter informacyjny. Wiadomości były własnością komunistycznych władz.

Informacjami dysponowała nowa agencja prasowa czyli PAP (wcześniej Polpress). Posiadała monopol na przekazywanie informacji a poprzez jej podleganie władzy centralnej, była częścią cenzury. Dekret o PAP (1945 rok) stanowił ,że dyrektor PAP będzie powoływany przez szefa rządu na wniosek Ministra Informacji i Propagandy. Po likwidacji resortu PAP formalnie podlegał rządowi.

Po wojnie w 1944 roku komuniści uruchomili stację nadawczą o potocznej nazwie „Pszczółka” Był to wstęp do powojennego rozwoju radia. 22 listopada 1944 roku powołano Przedsiębiorstwo Państwowe Polskie Radio. Dokument był precyzyjną instrukcją odbudowy rozgłośni radiowych oraz emitowania komunikatów rządowych. Początkowo Polskie Radio nie obejmowało zasięgiem całego kraju. W styczniu 1945 ruszyła stacja nadawcza w Krakowie, następnie w Katowicach i Bydgoszczy. W 1946 roku emisję rozpoczęły Wrocław, Toruń, Łódź i Szczecin. W listopadzie 1947 roku w radiu swoje expose wygłosił Bolesław Bierut co dało sygnał o ogromnej wadzę jaką władza komunistyczna przywiązywała do polityki propagandowej w radiu.

REGLAMENTACJA

Opozycja nie miała możliwości korzystania z rozgłośni radiowych. Przykład stanowi tu traktowanie przez komunistów lidera PSL – Stanisława Mikołajczaka. Szef PSL nie mógł korzystać z radia. Przed wyborami w 1947 roku zdołał przed mikrofonem wystąpić tylko dwa razy. Na czas przemówienia wyłączono radiofonię przewodową ograniczając audytorium słuchaczy. Nakazano przedstawić treść przemówienia do kontroli prewencyjnej 24 godziny przed emisją. Zdecydowano o usunięciu sugestii o „zmianie obecnego stanu rzeczy”.

Po okresie powojennym bardzo powszechne było prowadzenie przez władzę tzw „polityki historycznej” której celem była zmiana świadomości i światopoglądu Polaków, ustanawianie „nowej historii”, zmiana tożsamości narodowej. Oczywiście politykę tą w bardzo dużym stopniu realizowało Polskie Radio.

STALINIZM

W czasach stalinizmu powierzono radiu ogromne funkcje propagandowe. Ważną częścią stała się indoktrynacja – uporczywe wpajanie punktu widzenia nadawcy. System ten miał na celu kształtowanie świadomości i światopoglądu społeczeństwa zgodnie z wytycznymi propagandy PRL. Co ciekawe – starano się narzucić to nie tylko mediom świeckim ale i katolickim. Czołową postacią propagandy był Jakub Berman – nadzorca prasy, ideologii i propagandy. Media miały realizować interesy klasowe (innymi słowy – były narzędziem do walki klasowej w Polsce).

Bardzo ważny dla propagandy był tzw. motyw wroga – lepiej realizowany przez Polskie Radio. Polegał on na przedstawieniu „wroga władzy komunistycznej” w jak najgorszym świetle. Efekt ten łatwo można było uzyskać w komentarzach radiowych. W komentarzach procesów pokazowych i orzekanych w nich skazujących wyroków specjalizowała się Wanda Odolska. Intonacją głosu wyrażała nienawiść i pogardę dla skazywanych, a ton głosu nie pozostawiał złudzeń co do słuszności kary. W sukurs przychodził jej lektor Polskiej Kroniki Filmowej – Andrzej Łapicki.

Kolejnym punktem propagandy stalinowskiej był kult jednostki. 60 urodziny Bolesława Bieruta Polskie Radio uczciło specjalnym słuchowiskiem opartym na jego wątkach biograficznych a o wydarzeniu mówiła PKF.

Efekty wszystkich tych zabiegów znalazły odbicie w programach emitowanych przez radio. Propaganda i narzucane przez władze materiały spowodowały śmierć publicystyki i programów opiniotwórczych. Wszystkie materiały były bardzo podobne do siebie.

Aby osiągnąć propagandowy sukces należało odciąć odbiorcę od jakichkolwiek informacji z zewnątrz. Bardzo dużym zagrożeniem dla władz PRLu były zachodnie rozgłośnie radiowe (BBC, Głos Ameryki, Radio Madryt czy największe – Radio Wolna Europa). Bardzo szybko zabrano się za ich zagłuszanie. Rząd ZSRR zdecydował zagłuszać wrogie rozgłośnie z terenów Związku Radzieckiego jak i Polski. Urządzenia zagłuszające były umieszczone w 11 miejscowościach na terenie całej Polski.

Radio rozwijało się bardzo dynamicznie i szybko nabrało ogromnego znaczenia. W 1949 roku uruchomiono PR II, tworzono także nowe rozgłośnie. Treść komunikatów była analogiczna do artykułów prasowych. Audycje polityczne zajmowały dużą część ramówki Polskiego Radia. Od 1949 roku stopniowo zaczęto usuwać audycje religijne. Czołową audycją propagandową była Fala 49 – będąca ekspozycją walki z wrogiem władzy komunistycznej. Jej czołową postacią była wspomniana wcześniej Wanda Odolska. Jej wystąpienia stały się punktem charakterystycznym dla stalinowskiego radia. Do celów propagandowych wykorzystano zabójstwo spikera Fali – Stefana Martykę. Zamachowców przypisano organizacji zbrojnej a zamach miał być dokonany na polecenie ambasadora amerykańskiego w Warszawie.

Po śmierci Stalina w Polskich mediach nastąpiła odwilż. Wprawdzie radio i prasa przedstawiały śmierć Stalina jako tragedię narodową, wyrażając pewność o stabilności dzieła wodza to dało się odczuć polepszenie warunków wydawania prasy i emitowania audycji.

Pośrednio do odwilży przyczyniły się wystąpienia pułkownika Józefa Światły w Radio Wolna Europa które przedstawiały wszystkie mordy Stalina, zbrodnie partyjne, propagandę i ogólny terror. Informacje szybko dotarły do kraju. Mimo ogromnych zmian które nastąpiły po okresie stalinizmu media i tak były w rękach władzy a propaganda nadal była wszechobecna w komunikatach tak radiowych jak i prasowych.

ZA GOMUŁKI

Po dojściu do władzy Stanisława Gomułki w Polsce nastąpił chwilowy okres wolności słowa. Dało się to zauważyć w Polskim Radiu gdzie dyrektor Włodzimierz Sokorski uznał ,że dotychczas radio było całkowicie niesamodzielnym organem propagandy rządowej. Radio domagało się prawa do mówienie o wydarzeniach w Budapeszcie oraz solidaryzowano się z Węgrami. Od mikrofonu odsunięto Wandę Odolską a takie programy jak Fala 49 zostały ściągnięte z anteny. Okres wolności nie trwał jednak długo, sam Gomułka nie wytrzymał presji ze strony partyjnych dygnitarzy i szybko zaczęto kierować zastrzeżenia do pracy mediów. W 1957 roku Sokorski dał do zrozumienia, że każdemu kto nie podporządkuje się wytycznym partii, zostanie wręczona dymisja i nie będzie dla niego miejsca w mediach. Źle została oceniona także praca PAP gdzie dokonano rewolucji kadrowej.

Mimo powszechnego oporu praktyk ograniczających ponownie wolność słowa Sokorski napisał artykuł o „powszechnej demokracji panującej w PRL”.

Ponowny zwrot w kierunku cenzury nie oznaczał, że media wróciły do posłuszeństwa z czasów stalinowskich. Władze wprawdzie likwidowały tytułu niezgodne z polityką rządu ale szybko powstawały nowe, a radio zaczęło służyć także kulturze.

Powszechniejszy stał się dostęp do Radia Wolna Europa – informowało ono o wszystkich wypowiedziach które kompromitowały rząd PRL i ukazywały praktyki cenzorskie i ograniczające swobodę obywatelską. Liczba słuchaczy RWE cały czas rosła w badania wykazały, że aż 30 procent dorosłych obywateli jest słuchaczami RWE (dane na rok 1965) a niedługo później już prawie 50% (dane na rok 1968). Partia zaczęła więc prowadzić akcję przeciwdziałającą. Wzmocniono ataki propagandowe, krytykujące działanie RWE (oskarżenia o szpiegostwo). Starano się także pozyskać agentów wśród kadry pracowniczej RWE. Nie wpłynęło to jednak na program RWE. Jako że środki zapobiegawcze nie przyniosły skutków, władze zaczęły szukać ludzi współpracujących z RWE. Należeli do nich m. in : Władysław Bartoszewski czy Stanisław Salmonowicz. RWE znacznie zmieniło świadomość i światopogląd Polaków ale także samych dziennikarzy PRL.

Rewolucyjny klimat lat 70 dał się poznać przez list opublikowany przez dziennikarzy PRL. List 34 dał wyraz niezadowolenia z działań rządu w Polsce i domagano się w nim zmian tak w polityce społecznej jak i medialnej. Podpisali się pod nim m.in.: Antoni Słonimski, Paweł Jasienica, Stanisław Mackiewicz, Stefan Kisielewski, Melchior Wańkowski. Autorów listu szybko posądzono o współpracę z RWE i zagranicznym wywiadem. List nie miał jakiegokolwiek znaczenia materialnego i politycznego ale pokazał zmieniającą się świadomość Polaków i rosnący w społeczeństwie bunt.

TELEWIZJA! – od marca 1968

W marcu 1968 roku do propagandy włączono telewizję czyniąc z niej główne oręże walki. Telewizja nie poruszała jednak problemów strajku w 1968 roku. Prowadzono jednak politykę antysyjonistyczną. Do walki propagandowej rzucono prasę, telewizję i radio. Programy kierowano do wszystkich grup społecznych. Skupiono się na wyeliminowaniu wroga. Kampania antysyjonistyczna i antykapitalistyczna miała na celu odwrócenie uwagi od pogarszającej się sytuacji ekonomicznej w kraju.

Szybko zaczęto przeprowadzać czystki w urzędach medialnych m.in.: w Komitecie do Spraw Radia i Telewizji. Zmieniono redaktorów naczelnych, dyrektorów i zespół programowy. W samej telewizji wymieniono tylko szefa ośrodka w Szczecinie oraz redaktora naczelnego programów naukowych Zespołu Programu Telewizyjnego. Witold Małcużyński ze względu na agresję w Czechosłowacji przestał prowadzić magazyn informacyjny „Monitor”

W czasie strajków w 1970 roku wprowadzono powszechną blokadę informacyjną. Zamknięto połączenia telefoniczne oraz granice miast. Przedsięwzięcia te miały na celu nie dopuścić do rozpowszechniania informacji o wypadkach. O strajkach informowały tylko media w Trójmieście i Szczecinie, przechodząc jednak wcześniej przez cenzurę. Strajkujących przedstawiano w bandyckim świetle, a strajk jako akt wandalizmu. Dziennikiem telewizyjnym ręcznie sterowało biuro prasowe. Wzorcem informacyjnym były natomiast depesze PAP. Wypadki grudniowe doprowadziły szybko do zmiany I Sekretarza Partii. Gomułkę zastąpił Edward Gierek który zalecił mediom nie wracanie do wydarzeń z grudnia 1970 roku.

Lata 60 i 70 to rozwój nowego medium czyli telewizji. Pierwszy program nadawano od 1955 roku i trwał około 3 godzin. Rok później powołano Warszawski Ośrodek Telewizyjny. W 1958 roku pojawił się Dziennik. Na początku lat 60 liczba abonentów telewizyjnych wynosiła już ponad 400 tysięcy osób. W 1970 roku ich liczba wynosiła już 3,8 miliona osób. Zasięg telewizyjny cały czas się poszerzał. Ustabilizowała się za to liczba abonentów radiowych.

Dekada pomyślności (1970-1980)

W czerwcu 1971 roku zdecydowano o rozbudowie infrastruktury technicznej radia i telewizji. Projekt zakładał dokończenie budowy kompleksu w Warszawie przy ulicy Woronicza (dzisiejszy gmach TVP), dofinansowanie ośrodków regionalnych, oraz rozpoczęcie emisji w kolorze. W dokumencie Biura Politycznego zaznaczono, że partia dokona wszelkich starań, żeby Polskie media rozwijały się i jest to zgodne z ideologią marksistowską. Podawano komunikaty o niezależności mediów i ich śledczym charakterem działań. Mimo, że były to tylko nic nie znaczące hasła propagandowe to w mediach działo się sporo. Doszło do ogromnych roszad kadrowych mających na celu zwiększenie zaufania społeczeństwa do mediów. W radiu miejsce Włodzimierza Sokorskiego zajął Maciej Szczepański.

Gierek szybko potwierdził ,że propaganda medialna (szczególnie telewizyjna) stanowi dla niego najważniejszy z punktów utrzymania władzy i poprawy nastrojów społecznych. Telewizja cieszyła się ogromnymi względami cenzury, dotyczyło to jednak polityki jej szefa. Szybko poszerzono ekipę cenzorską odpowiadająca za telewizję. Szczepański szybko zyskał przydomek „Krwawy Maciek”. Traktował on telewizję jako swój prywatny folwark.

Bardzo szybko rozwijał się program II telewizji. W 1971 zaczęto eksperymentować z telewizją kolorową. Telewizja Polska miała być medium informacyjnym i publicystycznym. Uruchomiono program Trybuna Obywatelska jednak szybko zdjęto go z anteny ze względu na kłopotliwą formułę. W 1974 ruszyło Studio 2 – jeden z najbardziej rozpoznawanych programów rozrywkowych ówczesnej epoki. Rozwijało się także radio – uruchomiono takie audycje jak Poranek z radiem czy znane nam dzisiaj Sygnały dnia. Program Jedynka służył do prowadzenia polityki propagandowej.

Swoją rolę dalej odgrywało RWE z Janem Nowakiem na czele. Próbowano opisać go jako agenta CIA jednak żadne akcje rządu nie zachwiały wiarygodnością RWE.

Dzięki polepszonej sytuacji życiowej Polaków w latach 70 i sukcesom polskich sportowców Gierek zaczął prowadzić propagandę sukcesu. Wieczorny dziennik prowadzony od 1976 roku i trwający 70 minut zawsze informował o sukcesach I Sekretarza. Pokazywał nowoczesną, zmodernizowaną Polskę i szczęśliwych obywateli. Nie poruszał istotnych problemów obywateli co zauważył Stefan Kisielewski.

Bardzo zaawansowanym medialnie przedsięwzięciem była pielgrzymka Jana Pawła II do Polski. Media nie mogły pokazywać napisów solidarnościowych, buntu, musiały wycinać wszelkie objawy nieposłuszeństwa wobec władzy PRL. Było to jednak ciężkie do spełnienia i pielgrzymka papieża (mimo pomijania przez media autorytetu papieża i kościoła) stała się okazją wyjścia z podziemia dla Solidarności.

W latach 70 liczba abonentów telewizji wynosiła prawie 8 milionów. 10 lat później to już 10 milionów obywateli.

Finał (1980 – 1989)

Media i władza starały się nie zauważyć fali strajków opanowujących Polskę w latach 80. Głównym medium w tamtych czasach było Radio Wolna Europa. Za RWE informacje podawały wszystkie agencje światowe. Potok informacyjny i przemiany zastopował stan wojenny. Gmachy radia i telewizji zostały obsadzone przez wojsko. O godzinie 6 rano 13 grudnia radio wyemitowało komunikat Wojciecha Jaruzelskiego o wprowadzeniu stanu wojennego. Media które próbowały odzyskać wiarygodność w oczach obywateli szybko stały się największą ofiarą władz PRL. Zamknięto większość tytułów prasowych a w TV jedynym wyrazem informacji o sytuacji w kraju był Dziennik Telewizyjny. Szybko zyskał antypatię społeczeństwa będąc uosobieniem polityki stanu wojennego. Wzywano do bojkotu jego emisji. Radio radziło sobie lepiej w czasie stanu wojennego. Uruchamiając PR III i Listę przebojów Marka Niedźwieckiego starano się uspokoić nastroje młodych Polaków. Władza jednak starała się wpłynąć na emitowane tam piosenki (chociażby starania o wycofania z niej Mniej niż zero zespołu Lady Pank). Stan wojenny miał także na celu uderzenie w radio Wolna Europa, wielu współpracowników radia zostało aresztowanych ale mimo wszystko RWE funkcjonowało dalej.

Polityka po stanie wojennym to już demokratyzacja mediów. Uruchomiono program Teleexpress, będący programem dynamicznym i dobrze dopracowanym. Szybko zdobył on sympatię mediów. Widzom podobała się także Panorama Dnia emitowana w programie II. Zaczęła łagodnieć także cenzura. Był to początek końca mediów zależnych od władzy i początek nowej epoki w dziejach mediów polskich.

Kampania antysemicka (rok 1968)

Nawoływanie przez funkcjonariuszy PRL do nienawiści narodowościowej w celu represji wobec obywateli narodowości żydowskiej w latach 1968-1969.

Począwszy od 1967 r. władze PZPR szczebla centralnego rozpoczęły "nawoływanie do nienawiści na tle różnic narodowościowych, skierowane przeciwko osobom pochodzenia żydowskiego i akcja ta przeniosła się na szczebel lokalny, obejmując obszar całego kraju. Rozpoczęło ją przemówienie I sekretarza KC PZPR Władysława Gomułki z czerwca 1967 r., w którym wskazał na istnienie w Polsce "imperialistyczno-syjonistycznej V kolumny".

Kampania propagandowa przeciwko sygnatariuszom tzw. ,, Listu 34’’

List 34 - wystosowany w marcu 1964 przez intelektualistów polskich do premiera (Józefa Cyrankiewicza) pierwszy zbiorowy protest przeciwko polityce kulturalnej władz PRL, zwracał uwagę na ograniczenia przydziału papieru na drukowanie książek i czasopism, zaostrzenie cenzury prasowej oraz żądał prawa do krytyki, swobodnej dyskusji i rzetelnej informacji.

Inicjatorem "listu 34" był Antoni Słonimski (przy udziale Jana Józefa Lipskiego)

List został złożony w Urzędzie Rady Ministrów 14 marca. Treść posłania rozpropagowały agencje zachodnie. Władze PRL rozpętały ostrą kampanię propagandową. Dotknęła ona wielu sygnatariuszy, którym odebrano możliwość publikowania, występowania w radiu i telewizji.

Krótki czas po zakończeniu II wojny światowej, w październiku 1945 Ministerstwo Oświaty rozesłało do wszystkich polskich bibliotek poufne pismo wraz z załączoną listą książek, które miały zostać "niezwłocznie usunięte z bibliotek szkolnych wszystkich typów i stopni". W latach 1951-1953 Ministerstwo Kultury i Sztuki oraz Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego przeprowadziło na dużą skalę akcję oczyszczania rodzimych bibliotek publicznych z tych publikacji przedwojennych, które sprzeczne były z polityką Polski Ludowej oraz powojennych, których treści uznawane były przez na bieżąco aktualizowaną "Księgę Zapisów i Zaleceń GUKPPiW" za szkodliwe.

Wszędzie tam gdzie pojawia się cenzura pojawia się natychmiast podziemna działalność wydawnicza (tzw. drugi obieg). Za swoistą odmianę cenzury można uznać stosowane w Polsce przez wszystkie lata powojenne aż do 1989 (a także w innych krajach "obozu socjalistycznego") zagłuszanie zagranicznych radiostacji uznanych przez władze państwa za nieprawomyślne: Radio Wolna Europa, Głos Ameryki. Pewien wpływ na zmniejszenie się znaczenia cenzury i zagłuszania miał rozwój telewizji, a zwłaszcza – w latach 80. – telewizji satelitarnej^.

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (konstytucja stalinowska, konstytucja lipcowa) – polska konstytucja uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 22 lipca 1952, opublikowana 23 lipca 1952. Zakładała m.in.: (tak samo jak w przypadku poprzednich ustaw), swobody obywatelskie jednocześnie, również jak w przypadku poprzednich, łamiąc je: