47. Granice wymazane, regiony wyzwolone
W 1962 roku, na spotkaniu zorganizowanym przez festiwal w Aix-en-Provence, rozpatrywano możliwość stworzenia „regionalnej metropolii" opartej na zespole Marsylia-Aix~Etang de Berre, to znaczy - na wielkim mieście portowym i handlowym, starym mieście uniwersyteckim, cieszącym się renomą organizowanego tu festiwalu muzycznego, oraz strefie intensywnej produkcji przemysłowej, gdzie znajdują się największe francuskie fabryki atomowe. Okazało się, że w gronie jakichś sześćdziesięciu uczestników, profesorów i przemysłowców, prezesów izb handlowych, deputowanych i prefektów, jestem jedynym nie-Francuzem. Wyciągnąłem z tego wniosek, że na tym spotkaniu powinienem reprezentować ideę europejskości. Pierwszy zostałem zaproszony do zabrania głosu i - improwizując - powie-działem co następuje:
„Wydaje się osobliwe, drodzy panowie, że w epoce jednoczenia się narodów oraz procesu integracji na skalę kontynentu pomyśleliście na pierwszym miejscu o stworzeniu tu, w Aix, pewnej lokalnej metropolii. Powszechna tendencja do jednoczenia i wasze starania, w których można £i£ dopatrywać przychylności dla tego, co dzieli, zdają się - logicznie biorąc - sprzeczne. Ja jednak sądzę, że się wzajem uzupełniają i są zbieżne. W jutrzejszej Europie, wyzwolonej od tyranii granic politycznych i administracyjnych, narzucanych całościom etnicznym i ekonomicznym, bardzo szybko zarysuje się i umocni podział na organizujące się regiony. Będą się one kształtować zgodnie z tym, co je zbliża i uzupełnia, zgodnie również z tą nową rzeczywistością, która je powołała do życia, przekraczając natomiast dawne granice narodowe, dziś zepchnięte do roli drugorzędnej i trudne wprost do zauważenia; tak jest na przykład w rozgraniczeniach pomiędzy szwajcarskimi kantonami, które są po prostu ułatwieniem dla rejestru gruntów i spisów stanu ludności, a także spraw skarbowych oraz dla policji. I na takich właśnie regionach zbudujemy Europę, nie zaś na strukturach - w dużej mierze już nie wypełnionych treścią - starych narodów. Przejście od narodu do regionu będzie podstawowym zjawiskiem dla Europy końca XX wieku. Polityka zjednoczenia Europy powinna polegać na zacieraniu naszych podziałów, aby torować drogę naszej różnorodności".
Te słowa spotkały się z odzewem najzupełniej dla mnie niespodziewanym. Okazało się, że pokrywają się nie tylko z oczekiwaniami organizatorów, znających potrzeby ich własnego regionu, ale i tendencjami właściwymi pewnej myśli politycznej, o dużo szerszym zasięgu, i że są głębiej podbudowane, niż bym śmiał oczekiwać.