Pokolenie Nowej Fali - programy, grupy, przedstawiciele.

WSTĘP:

W polskiej poezji powojennej Nowa Fala to ugrupowanie nazywane również „pokoleniem 68” lub „pokoleniem 70”. Istnieją rozbieżności w periodyzacji powstania tejże formacji pokoleniowej. Nowa Fala pojawia się bowiem albo jako piąte pokolenie literackie po roku 1945: po „ocalonych z pożogi wojennej”, stalinowskim „pokoleniu pryszczatych”, „pokoleniu 56” i „grupie Orientacji” lub jako trzecie: po „pryszczatych” i „pokoleniu 56”. Pokolenie to było opozycyjne wobec poprzednich generacji poetyckich, z którymi nawiązywało dialog.

PROBLEM NAZWY:

Do roku 1976 nie było konkretnej nazwy, która określałaby omawianą generację poetycką. Najczęściej nazywaną ją „młodą poezją”, jednakże określenie to stosowano także do nazwania liryki zarówno lat 60., jak i 70. Także sama nazwa „pokolenie” nie była zbyt jasna, gdyż obok niej używano także innych nazw, takich jak: „okres literacki”, „grupa”, „szkoła”, „epoka” czy „zjawisko pokoleniopodobne”. Terminy te odnoszono zarówno do grupy poetów i krytyków literackich, jak i przedstawicieli innych sztuk, takich jak: teatr, kino, muzyka, plastyka.

W pierwszej połowie lat 70. najczęściej używano pięciu nazw na oznaczenie młodej poezji. Były to: „pokolenie 68”, „pokolenie 70”, Nowy Ruch, Nowa Fala i Młoda Kultura.
Z pozoru są to nazwy równoimiennie, gdyż obejmują generację twórców urodzonych
w pierwszych latach po II wojnie światowej, którzy rozpoczęli działalność artystyczną
w drugiej połowie lat 60.

1. „Pokolenie 68” - umieszczenie obok nazwy „pokolenie” roku 68 świadczy o nawiązaniu do „przeżycia pokoleniowego”, która stanowi o momencie przełomu w strukturze pokoleń. Data: Marzec 1968 stała się wyzwoleniem najgorszych przeczuć, a dla poetów oznaczała konieczność wzięcia na siebie odpowiedzialności za wyrażenie dramatu rzeczywistości, dramatu pokolenia ówczesnych studentów. Pod koniec roku 1968 powstaje w Krakowie grupa „Teraz”. W roku 1967 udaje się także wywalczyć powstanie w Krakowie miesięcznika, a potem dwutygodnika „Student”, które w roku 1968 określa swój profil ideowy. Rok 1968 uznawany jest nie tylko za datę zapoczątkowania nowych jakości poetyckich, ale także za datę istotnych zmian w obrębie życia literackiego, które swój początek miały w wydarzeniach kulturalnych i społeczno-politycznych lat 1967-1968.

2. „Pokolenie 70” - z jednej strony „przeżyciem pokoleniowym” dla nowej formacji był Grudzień 1970 roku. Był on dla młodej poezji wstrząsem pokoleniowym, z którego wyciągnięto odpowiednie wniosku odnośnie do przyszłego kształtu poezji. Wówczas kończy się okres rządów gomułkowskich , następuje restrukturyzacja w życiu społeczno-politycznym, artystycznym i ekonomicznym. Miesięcznik „Poezja” w roku 1971 opublikował zeszyt, który później uznano za grupową manifestację jedności pokoleniowej. Swoje książki zaczynają publikować najwybitniejsi przedstawiciele omawianej formacji, m.in.: Stanisław Barańczak, Ryszard Krynicki, Adam Zagajewski, Julian Kornhauser, Krzysztof Karasek, Stanisław Stabro, Ewa Lipska, Rafał Wojaczek i Leszek Szaruga. Istniały wówczas liczne grupy literackie i ugrupowania poetyckie: krakowska grupa „Teraz” (należeli do niej m.in. Julian Kornhauser i Adam Zagajewski), grupa „Tylicz”, grupa „848”, katowicka grupa „Kontekst” (należał do niej m.in. Tadeusz Sławek) oraz łódzka grupa „Centrum”. Z drugiej strony za używaniem określenia „pokolenie 70” przemawiał przede wszystkim fakt zainicjowania na łamach „Studenta” szeregu dyskusji, w których podejmowano nie tylko problematykę literacką, artystyczną i kulturową, ale także filozoficzną, społeczną i polityczną.

3. „Nowy Ruch” - termin ten, po raz pierwszy zastosowany przez Jerzego Kwiatkowskiego w roku 1971, używany był do określenia odmienności opisywanego programu wobec poprzedniej generacji. Nowy Ruch był w tym ujęciu nazwą doraźną, określającą nową generację poetycką na ówczesne „dzisiaj”. W myśl drugiej interpretacji Nowy Ruch oznaczał zjawisko „wielogatunkowe”, w którym pisarz mógł być jednocześnie krytykiem, publicystą, filozofem, prozaikiem. Trzecia interpretacja tego terminu jest dyskusyjna, bowiem tylko część krytyków uznaje za ścisły związek działań wstępującej formacji artystycznej
z rewolucjonizującymi ruchami młodzieżowymi na Zachodzie.

4. Nowa Fala - termin ten został zaczerpnięty z języka francuskiego (nouvelle vague)
i oznaczał on jeden z kierunków w literaturze francuskiej, będący reakcją na nagminnie stosowany w powieści i dramacie monolog wewnętrzny. Pierwsze ujawnienie postulatów Nowej Fali (według Andrzeja K. Waśkowicza) nastąpiło na Ogólnopolskim Zjeździe Młodych Pisarzy (11-13 listopada 1966), a więc wygasania postulatów „pokolenia 60”. Termin ten najprawdopodobniej wyszedł z grupy krakowskiej (Julian Kornhauser w swoim artykule napisał: staliśmy się świadkami narodzin nowej fali w poezji polskiej. Określenie to zakorzeniło się dość głęboko w polskiej praktyce krytyczno-literackiej. Termin ten łączy
w sobie sensy zawierające się w terminach „pokolenie 68” i „pokolenie 70”, otwierając jednocześnie możliwość lokowania doświadczeń artystycznych ówczesnej młodej poezji polskiej z dokonaniami, jakie w tym czasie występowały równocześnie w nowym kinie europejskim i polskim, nowej powieści francuskiej, nowym teatrze i plastyce.

5. Młoda Kultura (określana także jako „Nowa Kultura”) - początkowo termin ten miał służyć jako tytuł dla kwartalnego dodatku artystyczno-literackiego „Studenta” (kwartalnik ten jednak się nie ukazał). Współtwórcami i redaktorami „Młodej Kultury” mieli być pisarze
i artyści zgrupowani wokół idei „pokolenia 68” (m.in.: Ryszard Krynicki, Stanisław Balbus, Adam Zagajewski i Julian Kornhauser). „Młoda Kultura” chciała analizować wiodące zjawiska artystyczne, a także społeczne z punktu widzenia kultury. Kwartalnik ten miał stać się mecenasem nowych wartości, które miały umożliwiać pełne i artystycznie dojrzałe debiuty.

Formułowano także inne propozycje nazw dla tejże formacji: Nowy Romantyzm, Nowy Styl, Awangarda 70, Nowa Liryka, Nowa Poezja, Poezja kontestacji (inaczej „Pokolenie kontestacji”, Epoka Beatlesów i Nowy Świat.

1. Poezja kontestacji (inaczej „Pokolenie kontestacji”) - nazwa ta po raz pierwszy pojawiła się w lipcowym numerze „Twórczości” z 1972 r., a za jej twórcę uważa się Andrzeja K. Waśkiewicza, który w artykule Poezja kontestująca wskazał na bunt zastanych wzorów jako wyróżnik nowo powstającej poezji młodych autorów. Nazwa ta nie została jednak przyjęta
w krytyce literackiej na oznaczenie omawianej generacji.

2. Nowy Romantyzm - termin ten pojawił się w manifestach nowego pokolenia pod koniec 1969 roku, jednakże na szeroką skalę zaczęto go używać dopiero w roku 1971. Jego twórcą był Bohdan Urbankowski, członek warszawskiego Forum Poetów Hybrydy, a później współzałożyciel Konfederacji Nowego Romantyzmu. Założeniem Nowego Romantyzmu było „stworzenie wielkiej narodowej poezji” (za Urbankowskim) - poezja musi dokonać integracji nauki, polityki i literatury. Był on zatem ideowo-artystycznym wyznaniem nowego pokolenia poetów polskich. Termin Nowy Romantyzm nigdy nie został uznany za nazwę pokolenia.

3. Nowy Świat - termin ten pojawił się dwukrotnie u Adama Zagajewskiego na łamach „Studenta” w roku 1972. Był on w pewnym sensie projektem nowej kultury, przeczuciem jakichś zmian w sposobie myślenia i zachowania narodu. W wersji poetyckiej Nowy Świat był próbą oceny teraźniejszości.

4. Nowy Styl - termin ten został użyty przez Krzysztofa Karaska w jego manifeście literackim Przez otwory szczelnicze ust. Mimo że Nowy Styl nie stał się nazwą pokolenia, to jednak niezwykle trafnie wpisuje się w jego ideowe i estetyczne założenia programowe.

5. Epoka Beatlesów - nazwa ta została nadana omawianej generacji w roku 1975. Ujmuje ona omawianą formację pokoleniową od strony fascynacji, mód, lektur, muzyki, filmu, plastyki i teatru lat 60. i 70. W książce Leszka Bugajskiego Zapiski z epoki Beatlesów znajdujemy zdanie, które mówi, że symbolem kultury masowej dla pokolenia lat 60. i 70. stali się Beatlesi, gdyż odegrali oni ogromną rolę w kształtowaniu się ludzkiej mentalności ówczesnych czasów.

WNIOSKI OGÓLNE:

Podsumowując, pokolenie Nowej Fali pojawia się jako reakcja na sytuację społeczno-polityczną końca lat 60., gdy to kończy się okres rządów gomułkowskich, charakteryzujący się ograniczeniem wolności słowa. Wchodzi wówczas w życie breżniowska doktryna „ograniczonej suwerenności” państw socjalistycznych. Nasilają się akcje antysemickie,
a także rozpoczyna etap schematycznego upolityczniania życia umysłowego. Wciąż trwa rozrachunek z wydarzeniami Marca 1968 roku w Polsce, złagodzony nieco po zmianie Komitetu Centralnego i objęciu funkcji I sekretarza przez Edwarda Gierka. Społecznymi korzeniami formacji nowofalowej były dwa wielkie wydarzenia polityczne, jakie nastąpiły
w stosunkowo krótkim czasie: Marzec 1968 i Grudzień 1970.

Punktem wyjścia nakreślenia projektów zmiany istniejącego w tych latach status quo stało się rozpoznanie mechanizmów rządzących polityką i kulturą. W dziedzinie kultury
i sztuki domagano się zmian generalnych, kreśląc wizję nowej polityki kulturalnej. Punktem dojścia miała być odbudowa związków kultury polskiej z kulturą europejską i światową.
W tym celu postulowano podjęcie przez literaturę od nowa funkcji społecznych i moralnych.

W „okresie heroicznym” pokolenia (jego zespołowej obecności na arenie życia literackiego) cechowało się ono ideowością i zaangażowaniem społeczno-politycznym. Jego zwrócenie się w stronę „systemów ideologicznych” miało na celu przede wszystkim zburzenie starego modelu świata (określanego jako „skostniały”) i przebudowę świadomości społeczno-kulturalnej. Wyznacznikiem światopoglądu Nowej Fali, obecnej w poezji, teatrze
i grafice, stała się publicystyka.

Nowofalowcy podjęli starania odfałszowanie świata, w którym przyszło im żyć
i ukazanie go w rzeczywistych wymiarach. Świat, do którego dążyli, miał być światem bez uprzedzeń. Miał być Nowym Światem, a poezja nowofalowców miała się stać Nową Poezją. Nowa Fala była powiem formacją typu rewolucjonizującego, która pragnęła zmian na drodze realizmu.

STRUKTURA FORMACJI NOWOFALOWEJ:

Struktura formacji nowofalowej w jej „okresie heroicznym” była strukturą grupową, jednakże nie wszyscy poeci uczestniczący aktywnie w tej formacji wiązali się z określonym programem poetyckim wysuwanym przez daną grupę literacką. Zaznaczyć trzeba, że część
z nich w ogóle do żadnej grupy nie należała (np. Krzysztof Karasek, Ewa Lipska, Leszek Szaruga czy Rafał Wojaczek). Poeci ci niekiedy tworzyli własne programy poetyckie (np. Leszek Szaruga) lub poprzez własną poezję artykułowali niezwerbalizowany dyskursywnie program (np. wiersz Ewy Lipskiej My lub tom Rafała Wojaczka Inna bajka).

W „okresie heroicznym” Nowej Fali można wyróżnić trzy rodzaje funkcjonujących grup literackich:

a) grupy literackie „kręgu Orientacji” (np. Orientacja Poetycka Hybrydy);

b) grupy literackie powstałe w latach 1966-1968 (np. Agora, Ugrupowanie 66);

c) grupy literackie ukształtowane na przełomie lat 1967-1968 (np. Centrum, Teraz, Kontekst).

Grupy te wchodziły ze sobą w różnorakie związki. Wobec programu grup „kręgu Orientacji” nastawione antagonistycznie były grupy powstałe w latach 1966-1968 oraz na przełomie 1967-1968. Negowały one także skrajny estetyzm („metaforyzm”) i postulowały model zaangażowania literatury („naiwny realizm”). Pomiędzy tymi grupami zachodził stosunek dość bliskiego porozumiewania programowego i światopoglądowego, gdyż większość z nich wyrastała z doświadczeń tzw. pokolenia 60 (czyli „kręgu Orientacji”), jednakże swój ostateczny program literacki definiowały, opierając się na zjawiskach, jakie występowały
w rzeczywistości pozaliterackiej. Poeci i krytycy Nowej Fali od samego początku szczególnie mocno atakowali model zaangażowania poetyckiego grupy Orientacji, nazywając go „fałszywą świadomością”.

Najważniejsze znaczenie w „okresie heroicznym” Nowej Fali miało pięć grup programowych: poznańska grupa Próby, krakowska grupa Teraz, łódzka grupa Centrum, ogólnopolskie stowarzyszenie twórcze pod nazwą Konfederacja Nowego Romantyzmu, a także katowicka grupa Kontekst. Inne grupy (takie jak: krakowska 848, toruńska Fart, lublińska Samsara czy krakowska Tylicz) nie oddziaływały na środowisko literackie.

Źródeł programu nowofalowego należy szukać w poezji wielkich romantyków, liryki rewolucyjnej, założeń Awangardy Krakowskiej i Drugiej Awangardy (zwłaszcza Czesława Miłosza), doświadczeń pokolenia wojennego, postulatów autentyzmu, a także do kultury „beat generation”. W latach 70. najbardziej ekspansywne były manifesty, jakie wysunęli członkowie byłej grupy Próby oraz przedstawiciele grupy Teraz. Najważniejszymi książkami-manifestami tego okresu były: Nieufni i zadufani Stanisława Barańczaka oraz Świat nie przedstawiony Juliana Kornhausera i Adama Zagajewskiego. Wyróżnić można także pięć szczegółowych programów intelektualnych posiadających nośność kulturotwórczą. Były to programy czterech grup literackich: Prób, Teraz, Centrum, Konfederacji Nowego Romantyzmu oraz indywidualny program Krzysztofa Karaska.

Poetów z Nowej Fali interesował przede wszystkim związek, jaki zachodził
w płaszczyźnie: życie indywidualne - życie społeczne, etyka - estetyka, literatura - rzeczywistość pozaliteracka, język - nowomowa.

ZAŁOŻENIA NOWEJ FALI:

Nowofalowcy proponowali, w odróżnieniu od grupy Orientacji, „uczestnictwo”. Ich program bliższy był kategorii „rzeczywistości dynamicznej” Leszka Kołakowskiego, ujmującej to, co dzieję się teraz w perspektywie trychotomicznej - wypadki przyszłe możemy zrozumieć wówczas, gdy zrozumiemy kontekst stającej się w nas rzeczywistości minionej. Dla Nowej Fali kwestia odpowiedzialności za świat, w którym żyjemy, była równoznaczna
z kwestią odpowiedzialności i zaangażowania w jego przebudowę. Twórcy tejże generacji optowali za systemem nowoczesny, którego jeszcze nie ma. Ich poezja - ujmowana jako język najbardziej sprawny pośród innych języków - była ujmowana jako obszar, w którym ujawniają się wszelkie skażenia języków orzekających o rzeczywistości.
W „okresie heroicznym” Nowej Fali poezja tworzona jest w myśl założeń programowych, jakie zostały zwerbalizowane w manifestach, jest swego ilustracją wygłoszonych tam tez. Widać to wyraźnie poprzez odniesienia poetyki Stanisława Barańczaka, Ryszarda Krynickiego, Adama Zagajewskiego, Krzysztofa Karaska do ich manifestów poetyckich.

JĘZYK POETYCKI:

U podstaw języka poezji Nowej Fali leży model wiersza peperowskiego (widać go wyraźnie w poezji Stanisława Barańczaka i Ryszarda Krynickiego). W 1974 r. Janusz Kryszak zwrócił uwagę, że w wierszach debiutantów końca lat 60. i początku 70. można wyróżnić dziedzictwo końcowej fali twórczości poetyckiej Peipera (ze szczególnym wyróżnieniem Kroniki dnia i Na przykład), dziedzictwo Miłosza i Czuchnowskiego.

Język awangardy pozwolił twórcom Nowej Fali poetycko najpełniej opanować przeżycia, problemy i pytania, przed którymi stanęła literatura oraz całe społeczeństwo. Był on gotowym wzorem, który proponował sprawdzone już środki wyrazu, techniki poetyckie, dysponującym przekonywującą skalą wrażliwości. Był językiem interwencyjnym, świadomym jednocześnie własnych ograniczeń, wchłaniającym w siebie znaczne obszary niepoetyckości, szamoczącym się między aluzją a konkretem. Stanowił język wzburzonej, pełnej niepokoju etycznego i estetycznego, świadomości. Język ten ukazał debiutantom szanse natychmiastowego włączenia się w burzliwy nurt wydarzeń, stając się skutecznym środkiem przezwyciężania poczucia bezradności wobec świata.

Poezja „pokolenia 68”, według Stanisława Barańczaka, korzysta z cudzego słowa (zarówno słowa gazeta, jak i słowa tradycyjnej kultury), jednakże bezustannie z nim polemizuje. Poetów Nowej Fali interesował przede wszystkim sposób poezjowania w stylu niskim. W „okresie heroicznym” poezja Nowej Fali zakładała wyższość nad masowym odbiorcą, natomiast w latach późniejszych odbiorca staje się „jakością wewnątrztekstową”, wpływającą na reguły postępowania poetyckiego. Poezja miała być przede wszystkim poznawaniem.

WYZNACZNIKI WIERSZA NOWOFALOWEGO:

W wersji nowofalowej wiersz wolny komunikował o świecie przez swoisty kształt językowy, który warunkował formę graficzną utworu. Odbiorca był generowany równocześnie przez nadawcę i nową stylistykę tekstu z nowymi konstrukcjami wierszowymi
i nową problematyką, mającą bezpośrednie odniesienia w świecie pozapoetyckim. Można wyróżnić cztery zasady konstrukcyjne wiersza nowofalowego. Wiersz ten:

a) anektował obszary uznawane dotąd za niepoetyckie;

b) w znacznej mierze opierał się na konstrukcjach języka mówionego;

c) nawiązywał do tendencji poetyckiej poprzedników;

d) przejmował wzorce prozatorskie, potok składniowy i włączał je w swój skład.

Konsekwencją tego typu działań było wykształcenie się co najmniej czterech modeli wierszowych:

a) modelu różewiczowskiego;

b) modelu peiperowskiego;

c) modelu narracyjnego - cechował się on: zachowaniem czynników, które konstytuują prozę, tekstem fabularnym, brakiem intonacji wierszowej i wzorca rytmicznego, charakterystycznymi układami zdań pojedynczych i równoważników zdań oraz brakiem interpunkcji opartej na logiczno-syntaktycznych zasadach (uwaga! model narracyjny może mieć formę stroficzną, może być także wyznaczany przez akapity);

d) modelu publicystycznego (bliskiemu modelowi narracyjnemu) - cechy: najczęściej pojawiająca się wersja wiersza nowofalowego, zachowanie rozczłonkowania wersowego, występowanie klauzul z przerzutnią, dowolność segmentacji składniowej, prowadzenie narracji poprzez komunikowanie treści przez nadawcę z równoczesnym ich naświetleniem
z określonego punktu widzenia).

Podkreślić trzeba, że najbardziej wyrazistą cechą wiersza nowofalowego jest jego przerzutniowy charakter. Niezgodność członowania wersowego z członowaniem zdaniowym staje się w wierszu nowofalowym tendencją wersyfikacyjną, w wypadku zaś modelu publicystycznego - jest ona również wskaźnikiem wierszowości.

DWIE ALTERNATYWNE TENDENCJE W POETYCE NOWOFALOWCÓW WEDŁUG KRZYSZTOFA DYBCIAKA:

Twórczość poetów Nowej Fali sytuowała się w nowej sytuacji społecznej. Dybciak wyróżnił dwie alternatywne tendencje w poetyce nowofalowców. Pierwszą z nich nazywa „poetyką napisu” (lub „poetyką nazw indywidualnych”). Odsyłała ona do konkretnych sytuacji, rzeczy, wydarzeń i świata pozapoetyckiego. Wyróżniała się ona włączaniem wydarzeń w mikroświat wiersza, bowiem nie zawsze można liczyć na wspólny zbiór doświadczeń z czytelnikami. Stąd też w wierszach nowofalowych pełno konkretnych (zarówno realnych, jak i fikcyjnych) osób, nazw miast, ulic, obiektów użyteczności społecznej. „Poetyka napisu” uobecnia się niejednokrotnie już w samym tytule utworu (np.
Z listu Maryli Wereszczakówny Ryszarda Krynickiego, Pan tu nie stał Stanisława Barańczaka).

Drugą tendencję w poetyce Nowej Fali stanowi nurt lingwistyczny, czyli taka klasa wypowiedzi poetyckich, w których gra z funkcjonującymi kodami jest szczególnie intensywna. Poetyka lingwistyczna koncentruje się przede wszystkim na problemie języka naturalnego i nadbudowanych na nich kodach. Lingwizm realizowany jest w dwóch strategiach: ofensywnej, w której celem jest zniszczenie mechanizmów komunikacyjnych zatruwających świadomość współczesnego społeczeństwa oraz defensywnej, w której komunikaty poetyckie konstruowane są w taki sposób, by zabezpieczyć je przed szumami
w kanale informacyjnym.

TO, CO NAJWAŻNIEJSZE, CZYLI NOWA FALA W PIGUŁCE
(na podstawie Słownika literatury polskiej XX wieku):

1. Nowa Fala to ugrupowanie w polskiej poezji powojennej zwane również „pokoleniem 68”
i „pokoleniem 70” opozycyjne wobec poprzednich generacji poetyckich - pokolenia Orientacji i pokolenia 56, z którym nawiązywało dialog.

2. Działalność Nowej Fali zaznacza się od połowy lat 60. serią debiutów najpierw prasowych, potem książkowych.

3. W ruchu Nowej Fali uczestniczyła przede wszystkim generacja pisarzy urodzonych tuż po zakończeniu II wojny światowej: Stanisław Barańczak, Julian Kornhauser, Ewa Lipska, Adam Zagajewski oraz nieco starsi: Ryszard Krynicki i Krzysztof Karasek. Przeżycie pokoleniowe tej generacji stanowił odróżniający ją od poprzedników brak wspomnień wojennych (por. wiersz Ewy Lipskiej My) oraz przede wszystkim wydarzenia polityczne lat 60. i 70., co w literaturze znalazło jedynie cząstkowe odbicie (por. wiersz Stanisława Barańczaka U końca wojny dwudziestoletniej).

4. W krystalizacji ugrupowania znaczną rolę odegrały wypowiedzi prasowe i pokoleniowa krytyka, zwłaszcza na łamach krakowskiego „Studenta”, gdzie po 1970 r. toczy się dyskusja
o podstawach zaangażowania. Przedstawiciele Nowej Fali wypowiadali się także na łamach „Orientacji” i powołanego w 1971 r. pisma młodych „Nowy Wyraz”.

5. Program artystyczny i ideowy Nowej Fali najpełniej został wyrażony w książkach krytycznych: Nieufni i zadufani Stanisława Barańczaka (1971 r.), Świat nie przedstawiony Juliana Kornhausera i Adama Zagajewskiego (1974 r.), Ironia i harmonia Stanisława Barańczaka (1973 r.) oraz cyklu jego artykułów Etyka i poetyka publikowanych
w „Studencie” od 1974 r.

a) Nieufni i zadufani - książka przedstawia konflikt dwóch orientacji w literaturze polskiej umownie nazywanych romantyczną i klasyczną - utożsamianą z minimalizmem i tendencją do idealizowania. Tak rozumianemu klasycyzmowi przeciwstawiał Barańczak postawę nieufności wobec schematów i utartych sposobów myślenia oraz szukanie nowych dróg. Za najwartościowszą tradycję pozytywną dla młodych uważał doświadczenie poezji lingwistycznej, m.in. twórczość Mirona Białoszewskiego, traktując ją jako przykład nieufności wyrażającej się w krytyce rzeczywistości językowej;

b) Świat nie przedstawiony - książka wyrasta z programu krakowskiej grupy Teraz, którą tworzyli m.in.: Adam Zagajewski, Julian Kornhauser, Stanisław Stabro. Postulatem grupy było „tworzenie poezji rzeczywistości”. Obiektem zdecydowanego ataku stała się poezja Orientacji, ale podjęto jednocześnie dyskusję z pokoleniem starszym. Postulatem programowym stała się literatura dokonująca rzetelnego opisu rzeczywistości i różnych sfer życia społecznego. Poglądy na rolę i obowiązki poezji wobec współczesności należy wiązać
z inspiracją myśli Tadeusza Peipera (z jego programów Nowa Fala wybierała fragmenty podkreślające teorię ekwiwalentów i nową metaforę).

6. Nowa Fala była ruchem poetyckim akcentującym aktualność, „mówienie wprost”, bliski związek poezji z życiem codziennym i świadomością społeczną, której wyrazem jest język. Kreacji anonimowego i abstrakcyjnego podmiotu lirycznego charakterystycznego dla Orientacji przeciwstawiono swoistą biograficzność, ścisły związek podmiotu z przeżyciami pewnego pokolenia, wykorzystywanie chwytów poezji lingwistycznej, służących demaskowaniu prób zafałszowania obrazu świata przez propagandę i środki masowego przekazu.

7. Biograficzność poezji nowofalowców staje się postulatem nawiązania prawdziwego kontaktu z przeżyciami jednostki w społeczeństwie masowym (w Sztucznym oddychaniu Barańczaka pojawia się bohater nazwany NN, typ przeciętnego człowieka, podobny
w niektórych aspektach do Pana Cogito Zbigniewa Herberta).

8. Nowa Fala starała się o nawiązanie żywego kontaktu z odbiorcą przez nawiązywanie do codziennego doświadczenia, ale także poprzez prowokację, rozbijanie przyzwyczajeń. Bardzo często kształtowano wiersze w poetyce apelu, zwracając się wprost. Używano także haseł.

9. Wypowiedź poetycka w kręgu Nowej Fali była bardzo często ironiczna, zwłaszcza gdy posługiwała się którymś z języków społecznej komunikacji. Ulubionym chwytem staje się wykorzystanie schematu ankiety (por. Wypełnić czytelnym pismem Barańczaka), ogłoszenia (Biorąc udział Krynickiego), notatki prasowej (Napiszcie do nas co o tym sądzicie Barańczaka). Często nawiązuje się również do języka przemówień oraz stosuje cytaty ze zbitek propagandowych (Nie ma żadnej innej Krynickiego: „nie ma wolności dla wrogów wolności).

10. W konflikcie między wymogami społecznymi a podmiotowością Nowa Fala wypowiadała się po stronie człowieka indywidualnego broniąc jego prawa do prawdy, miłości, bezpośrednich stosunków z innymi, godności i niezależności przed metodami podporządkowania nieodłącznymi od ówczesnej polityki.

11. Katastrofizm Nowej Fali polegał na ukazywaniu sytuacji współczesnego człowieka jako szczególnie dramatycznej w obliczu zagrożenia niezależności jednostki. Sprzyjał on z jednej strony skrajności widzenia, zaś z drugiej - podejmowania problematyki egzystencjalnej.

12. Nowa Fala była ruchem przede wszystkim poetyckim, jednakże aspirowała do tworzenia prozy, bowiem to w niej powinno się realizować postulaty opisu rzeczywistości i kontaktu
z codziennością (rezultatem tego są powieści z 1975 r.: Ciepło, zimno Zagajewskiego oraz Kilka chwil Kornhausera).

13. Program Nowej Fali spowodował ponowne postawienie problemu obowiązków pisarza
i jego stosunku do współczesności. Zasługą nowofalowców jest również podjęcie dyskusji nad rolą i obowiązkami intelektualistów oraz nad tradycją.

14. W ramach Nowej Fali wykrystalizowało się kilka wyrazistych indywidualności poetyckich:

a) Stanisław Barańczak - charakterystyczna „poetyka jednego tchu” (rozwinięcie Peiperowskiego układu rozkwitania);

b) Ewa Lipska - połączenie problematyki egzystencjalnej z mówieniem o sprawach historycznych i opisem sytuacji cywilizacyjnej;

c) Julian Kornhauser - deklaratywność i opis zjawisk społecznych, a także postawa wyrażająca niepokój i niechęć jednostki wobec jednostronnych określeń;

d) Rafał Wojaczek - swoista forma kontestacji i realizacja wzoru przeklętego (uwaga! Wojaczek nie uczestniczył bezpośrednio w ruchu nowofalowym, to jednak jego poezja - będąca swoistą formą kontestacji i zarazem realizacją wzoru poety przeklętego - odegrała niewątpliwą rolę w odświeżeniu myślenia o ciele i była bliska wzorom lingwistycznym.

Poezja pokolenia 68 to poezja tworzona była (w dużej mierze) w myśl założeń programowych, jakie zostały zwerbalizowane w manifestach i artykułach krytycznych, była ilustracją tez tam wygłoszonych. Pokolenie 68 było formacją typu rewolucjonizującego. Podjęto starania o odfałszowywanie „świata, w którym żyjemy”, walczono z nowomową → była to walka o prawdę.

Największe znaczenie w nowej poezji po 68 roku odegrało pięć interwencyjnych grup literackich:

1. poznańska grupa Próby (1964 - marzec 1968); członkowie: Stanisław Barańczak, Marek Kośmider, Wojciech Jamroziak, Franciszek Bernacki, Ryszard Krynicki, Anna Maciejewska;

2. krakowska grupa Teraz (październik 1968 - poł. 1975); członkowie: Józef Baran, Julian Kornhauser, Jerzy Kornhold, Weisław Krzeszowski, Stanisław Stabro, Tomasz Turowski, Adam Zagajewski;

3. łódzka grupa Centrum (listopad 1967 - 1971); członkowie: Jacek Bierezin, Andrzej Biskupski, Jerzy Jarmołowski, Janusz Królikowski, Kazimierz Świergocki, Jan Janiak;

4. ogólnopolskie stowarzyszenie twórcze Konfederacja Nowego Romantyzmu (19 maja 1973 - poł. 1975); członkowie: m.in. Andrzej Kaliszewski, Paweł Lesik, Tadeusz Mocarski, Krzysztof Maria Sieniawski;

5. katowicka grupa Kontekst (wrzesień 1972 - 1981); członkowie: Włodzimierz Paźniewski, Stanisław Piskor, Tadeusz Sławek, Anrdzej Szuba.

Część poetów nie należała do żadnej grupy, lecz również odegrała istontą rolę. Byli to m.in.: Ewa Lipska, Ryszard Milczewski - Bruno, Leszek Moczulski, Leszek Szaruga, Rafał Wojaczek.

• Modele wiersza nowofalowego:

1. model różewiczowski

2. model peiperowski

3. model narracyjny (cechuje go skłonność do fabularyzacji)

4. model publicystyczny (najczęściej występująca forma wiersza nowofalowego)

• Najbardziej wyrazistą cechą wiersza nowofalowego jest jego przerzutniowy charakter.

np.

• W wierszach nowofalowych funkcjonują dwie alternatywne tendencje:

1. „poetyka napisu” („poetyka nazw indywidualnych”) → utwory odsyłają do konkretnych, ściśle określonych sytuacji, rzeczy, wydarzeń świata pozapoetyckiego (rzeczywistego), których znajomość jest konieczna dla dobrego zrozumienia wiersza;

jak np. u Adama Zagajewskiego:




Poetyka ta często ujawnia się już w samym tytule np. u Ryszarda Krynickiego Z listu do Maryli Wereszczakówny, Pamiętnik drogi mistycznej Michaliny Z., na kolejnym zjeździe młodych pisarzy, Katastrofa roku 1972, u Stanisława Barańczaka Trzej królowie, Pan tu nie stał;

2. poetyka „lingwistyczna” → w utworach język postawiony jest w stan oskarżenia, ponieważ manipuluje on świadomością ludzką → język nami włada; jest to poezja eksperymentu językowego; lingwiści 68 stosują cztery podstawowe chwyty lingwistyczne:

• sakralizacja, mitologizacja zwykłych rzeczy - oscentacyjne łączenie sacrum z profanum → technika - łączenie słów związanych z polem semantycznym zwykłych rzeczy z polem semantycznym rzeczy wysokich

jak np. w wierszu Włodzimierza Paźniewskiego




• reizacja słowa (urzeczowienie słowa) - traktowanie znaku językowego jak rzeczy, język staje się nieprzezroczysty, zatrzymuje uwagę, staje się światem przedstawionym;

tak jest m.in. w wierszu Hymn Jarosława Markiewicza:




• pseudoetymologia (paraetymologizacja) - gra dźwiękami, homonimami, przyjęcie zasady, że jeśli coś podobnie brzmi to podobnie znaczy

• kontaminacje słowne - sumowanie słów lub fragmentów słów w całość i łączenie ich znaczeń. Powstaje w ten sposób metafora językowa.

Przykładowe metafory Barańczaka:

„wszelkie prawa zastrzelone”

„poznasz ją na wylot roju pocisków”

„daję tobie to słowo”

„złamać szyfr kości”

„to się nie mieści w globie”

„w gruncie życia”

„ich stan pozostawia wiele do krzyczenia”.

• Właśnie w wierszu nowofalowym najwyraźniej widoczna jest „gra z frazeologią” (metafora językowa to celowa modyfikacja frazeologiczno-składniowa → polega bądź na wymianie stałego elementu związku frazeologicznego na inny, bądź na rozerwaniu związku, bądź na dodaniu do niego nowego elementu, może to być także skrzyżowanie dwóch lub więcej połączeń frazeologicznych).

• 
  SŁOWO poety ma jak najściślej przylegać do rzeczywistości, poezja ma być blisko realnych faktów. Czym jest poezja dla nowofalowców? Jest odpowiedzią na życie, refleksją i refleksem życia. Słowa mogą zabijać i ranić, ale mogą też bronić i tłumaczyć. O tym mówi wiersz Ryszarda Krynickiego Poezja żywa

Działalność NF zaznacza się od połowy lat sześćdziesiątych serią debiutów najpierw prasowych a potem książkowych. Szczytowym okresem działalności są l. 1971-76.

W ruchu NF uczestniczyła generacja pisarzy urodzonych tuż po zakończeniu II wojny światowej: Stanisław Barańczak, Julian Kornhauser, Ewa Lipska, Adam Zagajewski, Leszek Szaruga, Jacek Bieriezin oraz nieco starsi: Ryszard Krynicki, Krzysztof Karasek, Jarosław Markiewicz.

Ośrodkami NF były Kraków, Poznań i Warszawa.

Przeżyce pokoleniowe tej organizacji stanowił odróżniający ją od poprzedników brak wspomnień wojennych (My Lipskiej) oraz wydarzenia polityczne l. 60 i 70.

NF nie uzyskała nigdy, mimo wyraźnych aspiracji i możliwości, własnego programowego pisma. Wypowiadali się na łamach krakowskiego „Studenta”, „Orientacji”, „Nowy Wyraz”.

Program artystyczny i ideowy NF najpełniej został wyrażony w książkach krytycznych: Barańczaka Nieufni i zadufani(1971), Kornhausera i Zagajewskiego Świat nie przedstawiony(1974), Barańczaka Ironia i harmonia(1973) oraz w cyklu jego artykułów Etyka i poetyka (od 1974 drukowanych w „Studencie”)

Nieufni i zadufani - artykuły z niej drukowane były w „Nurcie” od 1967r., przedstawia konflikt dwóch orientacji w lit. Polskiej umownie nazwanych romantyczną i klasyczną- utożsamianą z minimalizmem, tendencją do idealizowania i bezpiecznego oderwania od rzeczywistości społecznej. Tak rozumianemu klasycyzmowi przeciwstawiał krytyk postawę nieufności wobec schematów i utartych sposobów myślenia, szukanie nowych dróg, zdolność negacji, ale i przygotowywanie przyszłej syntezy, uważane za wyróżniki postawy romantycznej. Za najwartościowszą tradycję dla młodych uważał doświadczenie poezji lingwistycznej- traktując ją jako przykład nieufności wyrażającej się w krytyce rzeczywistości językowej, która przekształca się w analizę stereotypów komunikowania się i życia społecznego.

Świat nie przedstawiony- Postulatem grupy było „tworzyć poezję rzeczywistości, a nie dokonywać totalnej poetyzacji świata”. Książka stanowiła krytykę literatury uchylającej się od przyjmowania odpowiedzialności za rzeczywistość, ułatwionej i zajętej własnym hermetycznymi problemami estetycznymi. Obiektem ataku stała się poezja Orientacji, ale podjęto także dyskusję z pokoleniem starszym, które wg autorów nie zaproponowało formuły pisarstwa mogącego sprostać współczesnym przemianom kulturowym- pojawieniu się masowego odbiorcy, nowoczesnych środków przekazu, demokratyzacji kultury- i nie potrafiło zapobiec niebezpieczeństwom związanym z oddziaływaniem propagandy. Postulatem programowym stała się literatura dokonująca rzetelnego opisu rzeczywistości, różnych sfer życia społecznego, przemawiająca wprost i apelująca do codziennych doświadczeń czytelnika.

NF była ruchem poetyckim akcentującym aktualność, :mówienie wprost”, bliski związek poezji z życiem codziennym i świadomością społeczną, której wyrazem jest język.

Wykorzystanie chwytów poezji lingwistycznej służyło demaskacji prób fałszowania obrazu świata przez propagandę i środki masowego przekazu.

Dla ukształtowania poetyki nowofalowej największe znaczenie miały:

Sklepy mięsne (1975) Zagajewskiego

Jednym tchem (1970) i Dziennik poranny (1972) Barańczaka

Organizm zbiorowy (1975) Krynickiego

W fabrykach udajemy smutnych rewolucjonistów (1973) Kornhausera

NF preferowała konkretność i unikanie abstrakcji w kreacji podmiotu lirycznego. Starała się o nawiązanie żywego kontaktu z odbiorcą. Bardzo często wiersze kształtowano w poetyce apelu, zwracania się wprost; używano haseł.

Ulubionymi chwytami były: schemat ankiety (Ankieta Kornhauser, Wypełnić czytelnym pismem Barańczak), ogłoszenia ( Biorąc udział Krynicki), notatki prasowej (Napiszcie do nas co o tym sądzicie Barańczak, Nowa pasza Krynicki). Często nawiązuje się do języka przemówień oraz stosuje cytaty ze zbitek propagandowych. Gotowa struktura językowa, doskonale znana odbiorcy z życia codziennego, zostaje rozwinięta i zdemaskowana jako absurd czy próba narzucenia pewnego sposobu myślenia za pomocą utartej formuły.

NF wypowiadała się po stronie człowieka indywidualnego broniąc jego prawa do prawdy, miłości, bezpośrednich stosunków z innymi, godności i niezależności przed nieodłącznymi od współczesnej polityki metodami podporządkowania i zakusami totalitarnymi.

Katastrofizm NF, polegający na ukazywaniu sytuacji współczesnego człowieka jako szczególnie dramatycznej w obliczu zagrożenia niezależności jednostki, sprzyjał z jednej strony skrajności widzenia, z drugiej zaś- podejmowaniu problematyki egzystencjalnej.

Program NF spowodował postawienie jeszcze raz problemu obowiązków pisarza i jego stosunku do współczesności. Zasługą NF jest również podjęcie dyskusji nad rolą i obowiązkami intelektualistów i nad tradycją. Inną zasługą NF jest niezwykłe uwrażliwienie na języki używane w procesie społecznej komunikacji i opis rzeczywistości językowej lat siedemdziesiątych z charakterystycznymi dla tego okresu tendencjami propagandy sukcesu.

W obrębie poetyckiej Nowej Fali współistniały dwie główne tendencje artystyczne, które najczęściej utożsamia się z dwiema najważniejszymi grupami poetyckimi:

1. poznańska grupa PRÓBY- nurt lingwistyczny- zmodyfikowana kontynuacja doświadczeń Białoszewskiego, Karpowicza i Awangardy Krakowskiej. „Neolingwiści” zajmowali się językiem w użyciu, mechanizmami manipulacji językowej, nowomową, perswazją. Należą tu: Stanisław Barańczak i Ryszard Krynicki.

„Poezja powinna być nieufnością” przekonują słowa Barańczaka, manifestacja postawy romantycznej, nieufność wobec rzeczywistości, krytycyzm literatury wobec świata i samej siebie, demaskatorstwo, ”oczyszczenie drogi prawdzie”

2. Krakowska grupa TERAZ- postulująca „mowę wprost”. Należą tu: Adam Zagajewski i Julian Kornhauser, ale też Wit Jaworski, Jerzy Kronhold, Jerzy Piątkowski, Stanisław Stabro.

„Przedstawienie świata”- osiągnięcie kontaktu z rzeczywistością jako warunku normalnego funkcjonowania kultury. Zasadą naczelną jest „mówienie wprost”- bez uciekania się do kostiumów fikcji, stylizacji czy alegorii.

Nie można mówić zatem o „zbiorowej poetyce”, ale są pewne cechy wspólne:

- ulubione środki ekspresji: wiersze powstawały w opozycji do nieliterackich form wypowiedzi (ankieta, notatka prasowa, przemówienie itd.)

- polemika ze „słowem cudzym” - parodia

- konkret, który przeciwstawiany jest powszechnikom

- publicystyczne zaangażowanie poezji

- socjologia języka

- metafora językowa: rozbicia, rozwinięcia, kontaminacje związków frazeologicznych

- gatunki: sonety, elegie, piosenki, pieśni, proza poetycka, aforyzm, pastisz, parodie literackie, teksty propagandowe

- poematy: „Podróż pośmiertna IIIR.” Krynickiego, „Nowy Świat” Zagajewskiego, „Rewolucjonista przy kiosku z piwem” Karaska, „Przygoda w krainie nowej moralności” Szarugi, „Sztuczne oddychanie” Barańczaka

- poemat rozkwitający na wzorcu Peperowskim(„układ rozkwitania”)

- funkcjonowanie słów kluczy: prawda, język, krew, ogień, wojna

- tematyka: śmierć, miasto, gazeta, poezja

- bohater: „szary człowiek”- zlękniony obywatel Polski lat 70., konformista, przeciętny reprezentant zbiorowości, lękający się tłumu, do którego należy

- inny typ bohatera: rozdarty wewnętrznie inteligent o aspiracjach etycznych, jednak niezdolny do działania.

Ad. A

Stanisław Barańczak - „Spójrzmy prawdzie w oczy”

- mówienie prawdy

- odkłamywanie zafałszowanego obrazu rzeczywistości

- odkłamywanie zafałszowanego języka

Wiersz rozpoczyna się tytułowym zwrotem frazeologicznym (Słownik Jęz. Pol. wyjaśnia: przyjąć do wiadomości fakty niemiłe ,pogodzić się z przykrą rzeczywistością”). Koncept frazeologiczny, tekst to sieć nawiązań do tego związku.

Nagromadzenie wyrażeń dotyczących oczu: nieobecne oczy, stężałe oczy, ślepy zaułek oczodołów, oczy pośpiesznie ocierane, obmywane, oczy wlepione w afisz, wbite w chodnik pod stopami. Wypowiedź podmiotu lirycznego to szereg rozkaźników( dajmy, stańmy) skierowanych do „ty” lirycznego. Tytuł zaczerpnięty z mów politycznych , stąd narzucony taki odbiór utworu. W wierszu toczy się gra między zwrotem tytułowym w ujęciu metaforycznym a odmetaforycznionym. Tekst zatem nie dotyczy refleksji wynikającej z tego, że „spojrzymy prawdzie w oczy”, ale ukazuję konkretną czynność: spoglądanie w oczy. Oczy, o których mowa w wierszu nie pozwalają patrzeć poznawczo. Są tajemnicą, czymś nieodgadnionym. Każą domyślać się skrytych pragnień. Dostrzeżenie maski- Orwellowskiej. Nakładanie jej w sytuacji życia publicznego staje się sposobem ocalenia własnego wnętrza, mechanizmem obronnym. Obserwacje „my” lirycznego uwidaczniają zakłamanie, ale też odsłaniają prawdę egzystencjalną: skazanie człowieka na podwójne trwanie w schizofrenicznej roli i nieustającą kontrolę własnych zachowań. W wierszu widoczna jest zachęta, wyzwanie które domagają się nowego rodzaju rozumienia, poza tradycją.

Nakaz brzmi: odważmy się spojrzeć prawdzie w te szare oczy. Prawdą jest tu człowiek o podwójnym obliczu. Niepoznawalny, ale doświadczalny przez samą obecność. Człowiek w wierszu Barańczaka przyjmuje rolę Boga: obecność oczu wypełniających całość otaczającego świata, jak również paradoksalność tego spojrzenia, które choć nie widzi jest widzące.

Pointa niemal barokowa: wyznacza dwa bieguny ludzkich postaw, między hardą nieugiętością a koniecznością uznania powinności wobec drugiego człowieka.

Słowo klucz: prawda.

Ad. B

Adam Zagajewski „Jechać do Lwowa”

- podmiot liryczny wierszy Zagajewskiego najlepiej czuje się w świecie artystycznych wytworów człowieka: obrazów i książek. Tam tylko może odnaleźć harmonię, ład, porządek i spokój.

Zagajewski w tym wierszu podejmuje temat utraconego miasta lat dziecinnych, wpisuje się w typ poezji emigracyjnej.

Pojawia się miasto, słowo klucz poezji nowofalowej.

Lwów Zagajewskiego staje się nierealny, wykreowany na podstawie przekazów, jakby nie istniał naprawdę. Jednak jest na mapie, zatem rozważyć należy co jest rzeczywistością, co wyobrażeniem?

Miasto- jest głównym „bohaterem” wiersza, przyrównane do swoistej Arkadii, „krainy mlekiem i miodem płynącej”. Kraina tętniąca życiem, mieszkańcy wolni od problemów, trosk żyją w harmonii, zgodzie. To kraina wręcz nieosiągalna, niemniej jednak tęsknią do niej wszyscy. Pojawia się „motyw rozkosznego miejsca”. Drzewa, trawy, szum wiatru- obraz piękny, o nieodpartym uroku, ale budowany według wymogów jaki niesie ów topos. Obraz budowany według planu, starannie i konsekwentnie, nie ma tu przypadkowości. Zauważalny pochwalny ton. Pojawia się też topos świata teatru. „Świat jako scena”, ludzie odgrywają konkretne, wyznaczone role. To poemat- konstrukcja, elementy są zaczerpnięte z kulturowego kanonu i dopasowywane tak, aby tworzyły układ wynikania. Sposób ukształtowania tekstu: trójdzielność jakby biblijna: historyczność, alegoryczność, obrazowość. Lwów jest personifikowany: „wracał do domu”, „czytał Nowy Testament”, „spał na tapczanie”.

Utwór jest świadectwem niemożności wyzwolenia się z pęt, jakie narzuca nam kultura. Wszystko, co zostaje przeniesione w sferę kultury traci swoją jednostkowość, jest porównywane, klasyfikowane, podporządkowywane. Dlatego ”każde miasto musi stać się Jerozolimą i każdy człowiek Żydem”.

Ryszard Krynicki „Język to dzikie mięso”

- problem języka podejmowany na dwa sposoby: 1. „język” wprost podanym tematem wiersza, 2. chwyty charakterystyczne dla poezji lingwistycznej. Aspekty te dopełniają się.

- słowo klucz: język

- nawiązanie do formy słownikowej: język to- ta fraza powtarza się, to pewien schemat językowy

- choć definicji jest wiele, niewiadomo , co jest definiowane

- język- w wierszu przedstawiony jako narząd mowy

- analogie budzące skojarzenia wglądowe- wizualizacja obrazu

- potem jednak wyłania się obraz języka jako mowy (w ujęciu komunikacyjnym, społecznym, psychicznym, etycznym)

- „język” jako element obcy: „dzikie mięso”, „nieludzkie”

- z jednej strony „język” to zagrożenie, z drugiej zaś jest bezbronną bronią

- poza tym wiersz niesie naukę moralną, zwroty, oksymorony: „kłamliwa prawda”, „prawdziwe kłamstwo”, a także paradoks: „ucząc się prawdy, prawdziwie kłamie”- „język” jako narzędzie porozumiewania się, umowne znaki

- wiersz opiera się na tytułowej metaforze: „język, to dzikie mięsko”

- tekst przypomina i na różne sposoby powtarza tezę zawartą w tytule

- ludzie, którzy nie są w stanie zapanować nad swoim językiem są „bohaterami” wiersza Krynickiego

- „język nas przerasta”, wypowiedzi pełne są niekontrolowane przez autora, zawierają gotową wiedzę o świecie

- „język” jest zdeterminowany społecznie

- człowiek często bezwiednie posługuje się gotowymi formułami, ocenami

- budowa tekstu: na wzór Peperowskiego „układu rozkwitania”.

Stanisław Barańczak „Tłum, który tłumi i tłumaczy”

- zabieg językowy jest tu kluczem do interpretacji utworu; podobnie brzmiące, a nie spokrewnione etymologicznie słowa: „tłumić”, „tłumaczyć”- połączenie dźwiękowe

- niezależne od siebie, a odpowiedzialne za główny temat poetyckiej refleksji: tłum

- ale to nie analiza zachowań tłumu jest ostatecznym celem wiersza, tutaj badana jest jednostka; jednostka- zbiorowość, ja- tłum

- działania tłumu odnoszą się do organizmu jednostkowego ( dany jest krwiobieg: tętno, krew, tętnice, komory serca; układ oddychania, język, myśl)

- autor posługuje się paradoksem: „tłum, który tłumi i tłumaczy”, antytezą: tupot- głuchota, oksymoronami: „tłumna samotność”

- wiersz realizuje barokowy koncept

- w kontekście wydarzeń bliskich autorowi: Marzec 68, temat utworu jest próbą uchwycenia dwóch aspektów „tłumu”: 1. „tłumienie” jako działanie „tłumu” w planie historii, polityki- tłumienie powstania, rewolucji. 2. „tłumaczenie”- aspekt wychowawczo- dydaktyczny, „tłum” pełni rolę nauczyciela, który prowadzi zagubioną, błądzącą jednostkę, wskazuje jej drogę.

- w wierszu widoczna jest konfrontacja wartości tłumu a wartości jednostki

- podmiot wiersza występuje przeciwko pasywności, zastraszeniu i bezmyślności „tłumu”

- „ja” nie jest „każdym”

- jedyną bronią jest własny rozum, który sytuuje jednostkę w opozycji do absurdu komunistycznej rzeczywistości.

Nowomowa to język PRL-owskiej propagandy, pojawiający się w prasie, wszelkiego rodzaju formularzach itd. Znaczenia wyrarów są tutaj niejasne i nieprecyzyjne, ale oceny muszą być wyraziste i jednoznaczne → ta cecha nowomowy kraślana jest jako jednowartościowość. Nowomowa zmierza do silnego i bezpośredniego oddziaływania. Dużą rolę odgrywa w nowomowie żywioł magiczności - słowa nie tyle odnoszą się do rzeczywistości, co ją tworzą → to co zostało autorytatywnie wypowiedziane, staje się rzeczywiste. Funkcję magiczną pełni większość sloganów typu „młodzież zawsze z partią”. Nowomowa jest mową niewątpliwie manipulowaną.

20

---