PSYCHOLOGIA ZDROWIA (nowa dziedzina teorii i praktyki psychologicznej)

Lektura obowiązkowa:

I. Heszen H.Sęk (2007) Psychologia zdrowia. Warszawa. Wydawnictwo Naukowe PWN

Przyczyny powstania:

- zmiany w obszarze dominujących chorób i przyczyn śmierci

choroby serca 4 miejsce, nowotwory złośliwe 8 miejsce (rok 1900)

choroby serca 1 miejsce, nowotwory złośliwe 2 miejsce (rok 2000)

przede wszystkim zachodzą zmiany w naszym stylu życia, zmiany cywilizacyjne to powoduje iż na prowadzenie wychodzą właśnie takie choroby. Powodują one duże ryzyko śmiertelności

- stały i nieproporcjonalny do efektów wzrost wydatków na lecznictwo

oczekiwana długość życia - symulowany wskaźnik życia ALE od momencie urodzenia

to ze jakiś kraj przeznaczał więcej na leczenie wcale nie musi oznaczać ze oczekiwana długość życia będzie większa

anomalia Cochrana - wzrost wydatków na lecznictwo daje efekty w formie poprawy zdrowia ale tylko do pewnego momentu

- zmiany zachodzące w świadomości ludzi

od polowy XIX wieku spada śmiertelność ludzi. Zaczęło się miedzy innymi od tego ze wynaleziono mikroskop (można zobaczyć bakterie) następnie mikroskop elektronowy (można zobaczyć wirusa) itd. Następuje rozwój, postęp nauk ścisłych (fizyka, biologia, chemia). Na początku pojawiły się udoskonalenia sanitarno - higieniczne (poprawa wyżywienia, zamieszkania itp.) = pierwsza rewolucja zdrowotna!, następnie odkrycia chemiczne oraz farmakologiczne (szczepienia itp.), dalej postęp w zakresie techniki medycznej (pojawiają się pierwsze przeszczepy, pojawia się aparatura umożliwiająca ratowanie ludzkiego życia) a na końcu pojawiły się zmiany w stylu życia (zmiany w świadomości, powodują takie zmiany która zasługuje na miano drugiej rewolucji zdrowotnej - człowiek jest aktywny, od niego zależy czy wprowadzi te zmiany czy nie)

BADANIA PENTOR (2003)

Zdrowie zależy przede wszystkim od:

- odżywianie 61%

- dziedziczność 24%

- polityka Państwa 20%

- wyroków „opatrzności boskiej” 17%

66% pytanych stwierdza, ze Polacy nie dbają o swoje zdrowie 

66% pytanych stwierdza, ze stale dba o swoje zdrowie 

W roku 1978 (data powstania psychologii zdrowia) w ramach APA powołano sekcje psychologii zdrowia, której celem było:

Przyśpieszenie wkładu psychologii do rozumienia zdrowia i choroby poprzez prowadzenie badań podstawowych i klinicznych oraz integrowanie wiedzy biomedycznej dotyczącej zdrowia oraz choroby.

DEFINICJA PSYCHOLOGII ZDROWIA

Włączenie specyficznego dorobku wychowawczego, naukowego i zawodowego dziedzin psychologii do promowania i zachowania zdrowia, zapobiegania i leczenia chorób, wykrywania etiologicznych i diagnostycznych wyznaczników zdrowia, choroby i pokrewnych dysfunkcji oraz udoskonalania systemu opieki zdrowotnej i kształtowania polityki zdrowotnej

(J. Matarazzo)

PRZEDMIOT PSYCHOLOGI ZDROWIA

Dziedzina wiedzy i praktyki, która zajmuje się wyjaśnianiem mechanizmów psychospołecznych regulujących zachowania związane z utrzymaniem oraz przywracaniem zdrowia.

Dwa obszary: ludzie zdrowi, wydaje im się, że są zdrowi, coś dolega (utrzymywanie zdrowia - polepszenie go), drugi obszar - przywracanie zdrowia tym którzy są chorzy

HISTORIA

1978 - sekcja psychologii zdrowa APA

1980 - I podręcznik psychologii zdrowia I.Stone

do 1982 - czasopismo Health Psychology

1992 - sekcja psychologii zdrowia w ramach PTP

Psychologia zdrowia korzysta z dorobku różnych dziedzin psychologii. Psychologia zdrowia ma oczywiście swoje rodzaje terapii. Jest ona bliska medycynie behawioralnej (stosuje się szereg technik odreagowania oraz technik awersyjnych)

DEFINICJA ZDROWIA

„Zdrowie to nie tylko brak choroby, czy niedomagania, lecz również dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny”

(konstytucja WHO 1946)

Jest to definicja pozytywna.

choroba = brak zdrowia

zdrowie > choroba (czymś więcej jest zdrowie)

Definicja pokazuje różne wymiary zdrowia.

CHOROBA

- ocena obiektywna (disease):

choroba, którą ocenia lekarz biorąc pod uwagę porównywalne rzeczy

- ocena subiektywna (illness)

ocenia pacjent; choroba jest to dyskomfort fizyczny

- ocena społeczno - kulturowa (sickness)

w tym przypadku chodzi o odbiór społeczny

PRAWO CZLOWIEKA CHOREGO

- oczekiwanie fachowej pomocy

- powinien dostać zwolnienie z pracy, zajęć itp.

- ma obowiązek szukania fachowej pomocy, konwencjonalnej

- powinien przestrzegać zaleceń które otrzymuje od lekarza

ZDROWIE CHOROBA

ZDROWIE

CHOROBA

Myśląc o zdrowiu mamy na względzie różne wymiary tego zdrowia:

- fizyczny

najprostszy do ujęcia; dzięki odpowiedniej aparaturze wiemy jakie parametry powinien przejawiać

- psychiczny (umysłowy, emocjonalny)

bardziej skomplikowany, złożony; używa się pojęcia normy, nienormalności, ale wiadomo ze są to zagadnienia ściśle związane z wartościowaniem, a wartości te są względne; w różnych czasach się to zmieniało; trudno o jednoznaczne wyznaczenie jakiś zasad

- społeczny

funkcjonowanie człowieka w relacjach społecznych, zdrowe relacje

- publiczny

nie chodzi o zdrowie jednej osoby ale o zdrowie wszystkich; zdrowie nasze; jeżeli chcemy być zdrowi jako naród musimy się troszczyć o zdrowie naszych sąsiadów

XIX w - poprawa warunków środowiskowych

XX w - higiena osobista, styl życia

- duchowy

E.Frankl - wymiar noetyczny (spirytualny) człowieka

Walec - kula - stożek 

Uważa się ze wymiar duchowy człowieka to specyfika człowieka

POJĘCIE ZDROWIA:

Możemy zdrowie rozumieć jako:

- stan

- wynik

- właściwość (zasób, potencjał)

to zdolność człowieka do osiągania pełni własnych możliwości fizycznych, psychicznych i społecznych oraz reagowania na wyzwania środowiska (zewnętrzne oraz wewnętrzne - mój organizm

- proces

to wykorzystanie tych potencjałów, zasobów biologicznych, psychologicznych oraz społecznych do sprostania wymaganiom zewnętrznym i wewnętrznym oraz osiągania celów indywidualnych i społecznych bez chronicznego zaburzenia dynamicznej równowagi

- wartość

a) instrumentalna (zdrowie jest narzędziem, instrumentem do osiągania innych celów np. żeby biegać, uczyć się

b) autoteliczna (zdrowie jest wartością samą w sobie, cenna dla niej samej, dla samej wartości jak milość, piękno

„Zdrowie z pewnością nie jest wszystkim, ale bez zdrowia wszystko jest niczym”

(Schopenhauer)

DEFINICJE ZDROWIA - CHOROBY

- odczuwany stan somatyczny („czuje się dobrze”; „czuje się źle”)

- wskaźniki : obiektywne

diagnostyczne („nie masz grypy”)

- sprawność funkcjonalna - ogólna („mogę robić co chce”

zadaniowa („mogę grac w piłkę”)

- odczuwany stan afektywny („mam dobry nastrój”)

- wyniki przestrzegania zasad profilaktyki („jestem aktywny fizycznie”)

MODEL BIOMEDYCZNY (panuje w medycynie od Kartezjusza, został wprowadzony dualizm. Panuje ten model, choć włączane są elementy humanistyczne, model przejrzysty i klarowny, największe znaczenie w tej medycynie ma diagnoza)

- diagnoza choroby (proces diagnostyczny)

1. etiologia

2. patogeneza - jak to się rozwijało (choroba)

3. obraz kliniczny - objawy

4. leczenie

5. rokowanie

Dobra diagnoza dla tych chorób co mają konkretna przyczynę. Choroby sercowe czy nowotworowe niestety tych przyczyn nie mają tylko czynniki ryzyka. Jest to model który bierze pod uwagę naturalne przyczyny chorób. Jest modelem redukcjonistycznym - sprowadza do naturalnych przyczyn nie biorąc pod uwagę przyczyn społecznych itp.

- naturalne przyczyny chorób

- redukcjonizm

- dualizm ciało - umysł

MODEL BIOPSYCHOSPOLECZNY

MODEL BIOLOGICZNY UZUPELNIONY O PSYCHOLOGICZNY I SPOLECZNY

- systemowe podejście do choroby (Bertalanffy)

- choroba jest rozpatrywana na wszystkich poziomach

- nacisk na związki miedzy ciałem a umysłem

- paradygmat (wzorzec, podejście) salutogenetyczny - chodzi o to by pokazać te czynniki które leżą u podstawy zdrowia. Zajmowanie się tymi czynnikami które warunkują zdrowie a nie tylko tymi co wpływają na chorobę. Przeciwieństwo modelu patogenetycznego (nie pomijamy ale dodajemy cos pozytywnego)

PODEJSCIE SYSTEMOWE

- każdy system stanowi oddzielna całość - człowiek jest systemem, ale każdy system składa się z podsystemów (człowiek z podsystemów - układy), podsystem składa się również z systemów i tak dalej

- systemy są ukierunkowane na określone cele i dążą do uzyskania równowagi funkcjonalnej - każdy podsystem człowieka ma określony cel, zadania do wykonania (np. ręka )

- zmiany lub zakłócenia na jednym poziomie oddziałują na inne

PARADYGMAT SALUTOGENETYCZNY (A. Anotonovsky)

Zajmował się poczuciem KOHERENCJI:

Globalna orientacja człowieka wyrażająca stopień pewności ze:

- napływające w trakcie życia bodźce zewnętrzne i wewnętrzne mają charakter ustrukturowany, przewidywalny i zrozumiały; (poczucie zrozumiałości)

- dostępne są zasoby, które pozwalają sprostać wymaganiom stawianym przez te bodźce; (poczucie zaradności)

- wymagania traktowane są przez człowieka jak wyzwania warte wysiłku i zaangażowania; (poczucie sensowności)

PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA (młoda dziedzina nauki)

* Twórcami są R.Ader i N.Cohen

- badanie złożonych interakcji zachodzących miedzy różnymi poziomami dzięki:

1. neurologii - na poziomie układu nerwowego

2. psychologii - na poziomie zachowań

3. immunologii - na poziomie komórkowym

• Dwie drogi wpływu mózgu na procesy i narządy obwodowe:

1. poprzez obwodowy układ nerwowy:

Układ współczulny unerwia takie narządy jak grasica, szpik, śledziona a nawet węzły chłonne. Zakończenia nerwowo współczulnych uwalniają katecholaminy, zaś narządy i komórki układu immunologicznego zawierają receptory katecholaminy. Katecholaminy to hormony stresu - gdy się zdenerwujemy one się wytwarzają.

Poza tym zakończenia nerwów współczulnych znajdujących się w tych organach mają połączenia z limfocytami zaś połączenia te wykazują ultrastrukturalne cechy połączeń synaptycznych

Dowód na to ze układ immunologiczny jest zależny od układu nerwowego.

2. sposób komunikacji mózgu z narządami obwodowymi polega na;

Uwolnieniu substancji, które sprawiają, ze gruczoły dokrewne wydzielają hormony do układu krwionośnego. Komórki T i B Maja receptory większości spośród tych hormonów

Struktura anatomiczna umożliwia mózgowi kontrolowanie komórek i narządów układu immunologicznego!

Dowody na udział mózgu w regulacji układu immunologicznego:

- uszkodzenie lub stymulacja zmienia odpowiedz immunologiczną;

- zmiany odporności pod wpływem czynników psychicznych;

- zmiana zachowań pod wpływem zmian w układzie immunologicznym;

Układ immunologiczny i mózg tworzą sieć wzajemnie powiązanych procesów oddziałujących w dwóch kierunkach i oba układy nawzajem regulują swoje funkcje.

Procesy psychiczne mogą oddziaływać na te sieć i jednocześnie same zmieniają się pod jej wpływem.

OBSZARY BADAŃ W PSYCHOLOGII ZDROWIA

Obszary te dotyczą:

- czynników psychospołecznych wpływających na zdrowie i chore

- interakcji miedzy stresem, procesami poznawczymi a układem odpornościowym

- rola wsparcia społecznego

- czynników ryzyka, zachowania zagrażające zdrowiu (zach. związane z uzależnieniami)

- promocja zdrowia, w szkole, miejscu pracy

- poszukiwanie pomocy medycznej, samoleczenie

- badania dotyczące jakości życia

- rola zdarzeń życiowych

- kompetencje osobiste

- przekonania i oczekiwania

- uprzedzenia społeczne

PROBLEMY BADAWCZE W PSYCHOLOGII ZDROWIA

- definicyjne

* zachorowalność (na dana chorobę, jaka jest?), chorobowość, umieralność, śmiertelność (epidemiologia)

** WSKAZNIK WZGLĘDNEGO RYZYKA

wsk zachorowalności u narażonych na zachorowanie

wsk. zachorowalności u nie narażonych na zachorowanie

- pomiarowe

a. perspektywa ontologiczna - w zależności od rzeczywistości jaka badamy

b. perspektywa epistemologiczna

c. wiedza o modelach badań

*PODSTAWOWE MODELE BADAŃ:

- model eksperymentalny - „po musi być zmienna, która manipulujemy oraz dobór losowy

- model ex post facto(„po fakcie”) - najczęściej stosowany

- model korelacyjno - regresyjny - mówi nam, że jest zależność a nie, co jest przyczyną a co skutkiem.

- selekcyjne (dobór)

Problemy selekcyjne:

Pomiar stanu i zmian dotyczących zdrowia, jego zachowania lub zagrożeń (profilaktyka I-rzedowa)

Wyznaczniki operacjonalizacji:

*stan zdrowia

*ocena stresorów

*zachowani zdrowotne

*styl życia

*podatność na modyfikacje

*uwarunkowania splecenie

*konstrukty osobowościowe

*właściwości sytuacyjne

Pomiar stanu i zmian w chorobach somatycznych oraz w procesie leczenia (profilaktyka II i III)

Wyznaczniki operacjonalizacji;

*opis stanów chorobowych

*specyficzne uwarunkowania

*”przepracowanie choroby”

*wspomaganie procesu zdrowienia

*przestrzeganie zaleceń

*kompensacja

*wsparcie społeczne

*następstwa choroby

- ewaluacyjne (ocena)

Badanie początkowe

Badanie końcowe

* mało przejrzysty, badania ex post

GRUPY BADANE

- grupa zasadnicza

- grupa porównawcza

POLA ZDROWIA (wg M. Lalonde'a) => raport na temat stanu zdrowia Kanadyjczyków

(mamy 4 pola zdrowia)

* styl życia 55%

* środowisko 20%

* dziedziczność 15%

* opieka medyczna 10%

„ZDROWIE DLA WSZYSTKICH W ROKU 2000”

Deklaracja z Alma Ata

Cele:

- wyrównane szanse na życie w zdrowiu

- dodać lat do życia - przedłużenie wieku, do jakiego ludzie dożywają

- dodać życia do lat - chodzi o sprawność zarówno fizyczną jak i umysłową

- dodać zdrowia do życia - wszyscy zdrowi, umierać zdrowo

KONFERENCJA W OTTAWIE (rok 1986)

- kształtowanie prozdrowotnej polityki społecznej

- kreowanie wspierających środowisk

- rozwijanie osobistych umiejętności

- wspomaganie działań społecznych

- przekształcanie służb medycznych

PREWENCJA (zapobieganie)

Utrzymanie aktualnego zdrowia

Przeciwdziałanie rozwojowi choroby

PROMOCJA (zapobieganie plus cos i więcej)

Polepszenie aktualnego stanu zdrowia

Polepszenie jakości życia

PROMOCJA ZDROWIA

Wzmacnianie potencjału własnego zdrowia (prewencja + pozytywne działania)

ZADANIA

Kształtowanie stylu życia sprzyjającego zdrowiu

Model medycyny tradycyjnej - naprawczej

Dolegliwości

Choroba

Przedwczesna śmierć

Leczenie

diagnozowanie

model medycyny przyszłości - prewencyjnej

Dobre samopoczucie

Rozwój

optymalne zdrowie

Modyfikacja zachowań

Promocja zdrowia

Cele polskiego programu

„ZDROWIE DLA WSZYSTKICH W ROKU 2000”

1. zmniejszenie rozpowszechnienia (ok. 50%) szkodliwości palenia;

2. zmniejszenie spożycia alkoholu do poziomu nie wyższego niż 5 l etanolu na osobę rocznie

3. racjonalizacja żywienia ludności

4. zwiększenie aktywności ruchowej

5. zmniejszenie częstości wypadków i ich skutków zdrowotnych

6. upowszechnienie profilaktyki próchnicy zębów u dzieci młodzieży

ZDROWIE DLA WSZYSTKICH W XXI WIEKU

Światowa Deklaracja Zdrowia przyjęta w ma 1998 roku na światowym zgromadzeniu zdrowia.

„Jednym z podstawowych praw każdej istoty ludzkiej jest najwyższy możliwy do uzyskania standard zdrowia'

W regionie europejskim

51 krajów, ok. 870 mln obywateli

Dwa główne cele:

1, promocja i ochrona zdrowia ludzi w ciągu całego życia

2. zmniejszenie występowania chorób i urazów oraz złagodzenie cierpień z ich powodu

PODSTAWOWE ZALOZENIA

3 FUNDAMENTALNE WAROŚCI

* Zdrowie jako podstawowe prawo człowieka

* Równość w zdrowiu i solidarność w działaniu na rzecz zdrowia wewnątrz krajów i pomiędzy krajami oraz ich mieszkańcami

*uczestnictwo w stałym rozwoju ludzi

PRZESZKODY W PROWADZENIU SKUTECZNEJ PROMOCJI ZDROWIA

- medyczne - lekarze nie są dobrym promotorami;

- jednostkowe - związane z dana osobą;

- związane z nawykami

UMIAR WE WSZYSTKIM !!!

„Jedyna droga zachowania własnego zdrowia to jedzenia tego, na co nie masz ochoty, picie tego, czego nie lubisz i robienie tego, czego byś nie chciał”

(M. Twain)

EDUKACJA ZDROWOTNA - proces szkolenia ludzi w zakresie zdrowia, umożliwiający im podejmowanie decyzji i ponoszenie odpowiedzialności za wlasne zdrowie.

Proces edukacji zdrowotnej obejmuje:

- dostarczenie wiedzy

- kształtowanie postaw

- rozwijanie umiejętności dokonywania wyborów i niezależnego podejmowania decyzji związanych ze zdrowiem

MODELE EDUKACJI ZDROWOTNEJ

- zorientowany na chorobę

- zorientowany na czynniki ryzyka

- zorientowany na rozwiązywanie problemów zdrowotnych

Edukacja ukierunkowana na:

- jednostki

- grupy ( profesjonalne )

- organizacje

- instytucje

- cale społeczeństwo

PODSTAWOWE ZADANIE EDUKACJI ZDROWOTNEJ:

- tworzenie kierunków dla zmiany;

- podejmowanie wysiłków na rzecz wzrostu kompetencji jednostek i grup w zakresie samodzielnego działania na rzecz zdrowia, na różnych poziomach organizacji życia społecznego. Celem edukacji zdrowotnej jest wzrost poziomu wiedzy na temat zdrowia, z uwzględnieniem determinantów społeczno - ekonomicznych; wiedzy i umiejętności związanych z prozdrowotnym stylem życia; wiedzy i umiejętności działania na rzecz grup zawodowych funkcjonujących w służbie zdrowia oraz poza sektorem zdrowia, a także celem edukacji zdrowotnej jest wzrost poziomu świadomości związku miedzy zdrowiem populacji a rozwojem społeczno - gospodarczym.

EDUKACJA ZDROWOTNA TO SZEREG ROZNYCH AKTYWNOSCI:

- przekazywanie wiedzy

- instruowanie

- udzielanie porad

WYMIARY EDUKACJI ZDROWOTNEJ:

1. dotyczy wszystkich aspektów zdrowia jednostki

2. jest długotrwałym procesem pomagania ludziom w zmaganiu się i adaptowaniu do poszczególnych faz życia

3. odnosi się do wszystkich poziomów zdrowia i choroby ludzi, począwszy od całkowicie zdrowych do chronicznie chorych i niesprawnych, i służy maksymalnemu zwiększeniu potencjału własnego zdrowia

4. skierowana jest na pojedyncze osoby, rodziny, różne grupy społeczne oraz całe społeczeństwo

5. ma pomoc ludziom w pracy nad tworzeniem zdrowszych warunków życia i ułatwić im dokonywanie zdrowych wyborów

6. obejmuje formalne i nieformalne nauczanie oraz uczenie się przy użyciu różnych metod

7. obejmuje dostarczenie informacji, zakłada zmianę postaw i zachowań w kierunku utrzymania zdrowia

Metody przekazywania wiedzy:

5% wykład

10% tekst

20% techniki audio - video

30% demonstracja, pokaz

50% dyskusja

70% nauka w działaniu

90% bezpośrednie zastosowanie wiedzy

DWIE GRUPY UMIEJETNOSCI

1. Podstawowe dla codziennego życia

- podejmowanie decyzji i rozwiązywanie problemów

- twórcze i kreatywne myślenie

- porozumiewanie się i utrzymanie dobrych relacji interpersonalnych

- samodzielność i empatia

- radzenie sobie z emocjami i stresorami

II. Umiejętności specyficzne

- dotyczące radzenia sobie z zagrożeniami (WHO 1993)

Podejście ukierunkowane na rozwijanie umiejętności życiowych:

„Interakcyjny proces nauczania i uczenia się, polegający na uzyskaniu wiedzy, kształtowaniu postaw i umiejętności, dzięki czemu człowiek bierze większą odpowiedzialność za swoje życie przez dokonywanie zdrowych wyborów życiowych, większa odporność na negatywne wpływy i presje ze strony innych oraz unikanie zachowań ryzykownych dla zdrowia” (UNICEF 2000)

Grupy umiejętności (wg UNICEF)

- interpersonalne

- dla budowania samoświadomości

- dla budowania własnego systemu wartości

- podejmowania decyzji

- radzenia sobie ze stresem

EDUKACJA W ZAKRESIE UMIEJETNOSCI ZYCIOWYCH W SZKOLE:

Dla skuteczności oddziaływań niezbędne jest:

- rozwijanie umiejętności podstawowych i specyficznych

- modelowanie umiejętności prze nauczyciela

- tworzenie w klasie bezpiecznego środowiska, umożliwiającego praktykowanie i doskonalenie umiejętności

- wykorzystanie w procesie edukacji:

a) metod aktywizujących

b) uczenie się przez doświadczenie we wspierającym środowisku

c) metod pracy grupowej, edukacji rówieśniczej

d) elementy zabawy

- współdziałanie z rodzicami i społecznością lokalna

PROFILAKTYKA (wg Caplana)

I - rzędowa

Populacja zdrowa, umacnianie zdrowia, czynniki ryzyka

II - rzędowa

Choroby, leczenie

III - rzędowa

Rekonwalescencja, rehabilitacja

CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE WYORZYSTYWANE W PROMOCJI ZDROWIA:

- poznawcze

- emocjonalno - motywacyjne

- behawioralne

TERENY PROMOCJI ZDROWIA:

Rodzina, szkoła, zakład pracy

PROGRAMY PROMOCYJNE:

- zdrowe miasta

- szkoła promująca zdrowie

- szpital promujący zdrowie

- zdrowy zakład pracy

CZYNNIKI WARUNKUJACE ZDROWIE:

55% styl życia

20% środowisko

15% biologia człowieka

10% opieka medyczna

ZACHOWANIA ZDROWOTNE:

„reaktywne, nawykowe i/lub celowe formy aktywności człowieka, które pozostają - na gruncie wiedzy obiektywnej o zdrowiu i subiektywnego przekonania - w istotnym wzajemnym związku ze zdrowiem” (Sęk 2000)

ZACHOWANIA ZDROWOTNE:

- codzienne praktyki zdrowotne

- działania profilaktyczne

- unikanie substancji szkodliwych

- unikanie zagrożeń środowiskowych

- praktyki zabezpieczające zdrowie

ZACHOWANIA PROZDROWOTNE:

- poprawa stanu zdrowia

- unikanie praktyk zdrowotnych

ZACHOWANIA ANTYZDROWOTNE:

- zachowania szkodliwe dla zdrowia

- unikanie praktyk zdrowotnych

CEL  ZMIANA (wprowadzenie, zwiększenie, zmniejszenie, wyeliminowanie, zastąpienie)

UWARUNKOWANIA DECYZJI ZMIANY:

Zdrowotne, psychologiczne, inne

MODEL PRZEKONAN ZDROWOTNYCH (Rosenstock & Becker, 1984)

Zmienne: demograficzne  bilans zysków i strat  Z

Psychospołeczne, strukturalne A

C

Spostrzegana podatność H

Powaga choroby  spostrzegane  O

zagrożenie W

Wskazówki do działania  A

N

I

E

MODEL PLANOWANEGO DZIALANIA (Ajzen & Maden, 1986)

Postawy wobec specyficznych działań 

Subiektywne normy dotyczące działań  Zamiar  ZACHOWANIE

Spostrzegana kontrola zachowania 

MODEL KOMPETENCYJNY

1. Proces motywacyjny

- faza przygotowania

- faza podejmowania decyzji

- faza planowania

↓

zamiar

2. Proces wolicjonalny

- faza działania

- faza podtrzymywania działania

Ad. Faza przygotowania

Przekonania

↓

postawy osobiste postawy normatywne

Ad. Faza podejmowania decyzji

- podatność na zachowania ocena

→ spostrzeganego

- powaga choroby zagrożenia

zyski

→ ocena atrakcyjności zmiany

straty

OCZEKIWANIA

Osoba oczekiwanie kompetencji

Działanie oczekiwanie wyniku

Wynik

oczekiwanie instrumentalne

Skutek

Ad. Faza planowania

Własnej skuteczności ← oczekiwanie kompetencji

Planowanych działań ← oczekiwanie skutków

Odległych działań ← oczekiwanie instrumentalne

ZAMIAR: ZAMIAR:

- działanie pytania: co, gdzie, kiedy

- cel i przedmiot w jaki sposób

- kontekst miejsca jak długo, z kim

- kontekst czasu

Ad. Faza działania

Kontrola działania

DZIALANIE →

Ocena wyników

Ad. Faza podtrzymywania działania

wsparcie

Podtrzymywanie działania →

przeszkody

ZASOBY ZDROWIA:

- poczucie własnej wartości

- poczucie własnej skuteczności

- poczucie koherencji

- wartościowanie zdrowia

- umiejscowienie kontroli zdrowia

- strategie radzenia sobie ze stresem

- wsparcie społeczne

WYJASNIANIE NIEPOWIDZENIA

WYMIARY ATRUBUCJI:

- zewnętrzne - wewnętrzne

- stały - zmienny

- ogólny - specyficzny

DYFUZYJNY MODEL WPROWADZANIA INNOWACJI ROGERSA (1983)

Dyfuzja = przenikanie

KANALY KOMUNIKACYJNE

WIEDZA

Cechy jednostki

PERSWAZJA

cechy innowacji DECYCJA

akceptacja

odrzucenie ZASTOSOWANIE

czas POTWIERDZENIE

1. korzyść

2. kompatybilność

3. stopień skomplikowania innowacji

4. chęć wypróbowania

5. obserwowanie skutków stosowania

MODEL KOMUNIKACJI PERSWAZYJNEJ C. HOVLANDA

Nadawca - Przekaz - Odbiorca

NADAWCA - osoba kompetentna w danym zakresie

- wiarygodność

- atrakcyjność

- podobieństwo

- brak intencji przekonywania

PRZEKAZ

- argumentacja (jedno lub dwu stronna); (logiczna lub emocjonalna); (odwołująca się do danych statystycznych vs. pojedyncze przykłady)

- stopień rozbieżności

- sposób ujęcia problemu

- treść przekazu

ODBIORCA

- wiedza i inteligencja

Modele oddziaływań:

1. model racjonalno - poznawczy

2. model środowiskowy

3. model promujący zdrowie

4. model psychologiczny

Zachowania ryzykowne dla zdrowia:

Palenie tytoniu:

- uspokajające

- pobudzające

- nałogowe

- bierne

Składniki dymu:

- nikotyna

- tlenek węgla

- ciała smoliste

→ czynniki kancerogenne

- pyły

Teorie uzależnienia od nikotyny:

- model społeczny

- model radzenia sobie

- model funkcjonalny

UZALEŻNIENIE (wg DSM - IV)

- zmiana w tolerancji

- występowanie objawów zespołu abstynencyjnego

- czas trwania nałogu

- wiele nieudanych prób zerwania z nałogiem

- ograniczanie lub zaniedbywanie jakiś działań

- trwanie w nałogu mimo jego wpływu na zdrowie i życie

FAZY GOTOWOŚCI DO ZMIANY:

- brak gotowości do zmian

- rozważanie wprowadzenia zmiany w ciągu 6 miesięcy

- przygotowanie - planowanie zmiany w ciągu 1 miesiąca

- działanie

- utrwalanie

*samoocena

*poczucie skuteczności

*oczekiwania wyników

*intencje zmian

PODSTAWOWE REGULY BEZPOSREDNIEGO WPLYWU SPOŁECZNEGO W PROMOCJI ZDROWIA (Cialdini)

Reguły:

- wzajemności

- niedostępności

- autorytetu

- konsystencji (jeżeli powiedziałeś A, powiedz B)

- lubienia i sympatii

- społecznego dowodu słuszności

GLOWNE OBSZARY DZIALAN PROMUJACYCH ZDROWIE

1. Promocja zdrowego stylu życia

2. Rozwój kompetencji osobistych

3. Modyfikacja zachowań patogennych

4. Profilaktyka uzależnień

KATEGORIE AKTYWNOSCI ZABEZPIECZAJACE ZDROWIE

Pożywienie 71%

Sen 46%

Aktywność fizyczna 35%

Kontakt z opieka zdrowotna 19%

Higiena osobista, ubiór 14%

• PIRAMIDA ZDROWIA

Mięso i alternatywy

Mleko i pochodne

Owoce

Warzywa

Produkty zbożowe

• BMI

Kobiety 21 - 23 = ideal ;)

Mężczyźni 22 - 24 = ideal ;)

Waga (w kg) / wzrost (w m²)

UŻYWANIE I NADUŻYWANIE ALKOHOLU

- Niesprzyjające (szkodliwe dla zdrowia)

- Zach. Ryzykowne, Zjawiska Społeczne

* używanie: - dorośli

- zdrowi

- nieuzależnieni

Nadużywanie to picie: - w zbyt młodym wieku

- w zbyt dużych ilościach

- w nieodpowiednich okolicznościach

Porcja standardowa 10d alk. Etylowego

Eliminacja porcji stand. 1h

UZALEŻNIENIE (choroba)- nieodparty przymus zażycia środka psychoaktywnego, celem uzyskania efektów jego działania lub przeciwdziałanie pojawianiu się nieprzyjemnych skutków braku środka

Objawy uzależnienia:

- zmiana tolerancji

- objawy abstynencyjne

- subiektywne odczucie łaknienia

- koncentracja życia wokół alkoholu

- utrata kontroli nad piciem

- zaburzenia pamięci( palimpsesty alkoholowe)

NARKOMANIA(zjawisko społeczne)

Rodzaje środków:

- środki odurzające i uspokajające ( Opium i jego pochodne, marihuana i haszysz, barbiturany, benzodiazepiny

- środki pobudzające ( kokaina, amfetamina, ekstazy, kofeina)

- środki halucynogenne (LSD i inne halucynogeny)

SYGNAŁY OSTRZEGWACZE:

- zmiany w osobowości

- zmiany aktywności i nawyków

- kolizje z prawem

- zmiany w wyglądzie

- używanie akcesoriów

WG Dirroff i Caspes

Rezultatem „utraty kontroli” jest kompulsywne poszukiwanie. środka, mimo narastających , negatywnych. konsekwencji

Uzależnienie

-fizyczne (wchodzi w komórki)

-psychiczne(przymus)

Pierwsza dawka uzależniająca

Zachowanie kompulsywne jako Zacho. Patologiczne ,np. hazard, ,Internet , zakupoholizm

STRES - trójfazowy zespół niespecyficznych zmian fizjolog., powstających w organizmie w trakcie działania bodźców awersyjnych (fiz, chem, biol itp.) H. Selye

Te zmiany to ogólny zespół adaptacyjny GAS

GAS fazy:

- reakcja alarmowa

- stadium odporności

- stadium wyczerpania

Zmiany specyficzne zachowania w mniejszym działaniu stresora to lokalny zespół adaptacyjny - LAS

SYT STRESOWA _< STERS _> OSOBA ZASOBY

Transakcyjne ujęcie stresu ( Lazarus & Folkran)

Otoczenie (wymagania)  ocena  człowiek (zasoby)

Ocena pierwotna

Czy jestem w niebezpieczeństwie?

JESTEM

Zagrożenie, krzywda, strata, wyzwanie

Oceny wtórne

Co mogę zrobić w tej sytuacji?

* optymizm

* wczesne doświadczenie

* wsparcie społ.

* odporność psychiczna

* najogólniejsze przekonanie o sobie

* poczucie ko

* poczucie własnej skuteczności

* umiejętności rozwiązywania problemów

Model Interakcji Czynników Ryzyka oraz Procesów Pośredniczących w Etiopatogenezie Chorób

Strategie zaradcze:

- ukierunkowanie na problem

- ukierunkowanie na emocje

AKTYWNE

Poznawcze:

-analiza logiczna

- pozytywne przewartościowanie

-akceptacja odpowiedzialności

Behawioralne:

-aktywne radzenie sobie

- zaplanowane działanie

- negocjacje

- konfrontacja z problemem

UNIKOWE

Poznawcze

- unikanie poznawcze

- dystansowanie się

- odwracanie uwagi

Behawioralne:

- poszukiwanie innych wzmocnień

- strategia samooszukiwania

- wyładowania emocjonalne

-unikanie działań

Neustres - neutralny

Dystres - zły

Eustres - dobry stres

W proaktywnym radzeniu sobie podkreśla się znaczenie efektywnego przewidywania i zapobiegania stresowi , chronieniu się przed nim poprzez wykaz posiadanych zasobów i pomnażanie zasobów celem bardziej efektywnego radzenia sobie w przyszłości

Aspinwall i Taylas

Rola emocji pozyt ( niespecyficzność emocji nie muszą łączyć z konkretną aktywnością)

Folkman i Moskowitz wskazują:

- radzenie sobie przez kontakt z emocjami - regulowanie emocji

- emocje pozyt. w kontekście radzenia sobie

Twardość - S. Kobera właściwość osobowościową odnosząca się do radzenia sobie ze stresem 3 komponenty: zaangażowanie, kontrola, wyzwanie

Prężność - oderwanie od negatywnych doświadczeń i efektów przystosowania się do ciągle zmieniających się wymagań życiowych( Block, Black)

Zaangażowanie - flow

NIEDOKRWIENIA, CHOROBY SERCA.

(kiedyś- choroba wieńcowa)

-dusznica bolesna (angina pectoris)

-zawał serca mięśniowego

-nagła śmierć nerwicowa

NCHS (choroba wieńcowa)

Stan uszkodzenia mięśnia sercowego wywołany zachwianiem równowagi między wielkością przepływu wieńcowego a zapotrzebowaniem mięśnia sercowego na tlen.

Zawał Mięśnia Sercowego

Rozległa, pierwotnie skrzepowa martwica komórek mięśniowych, naczyń i zrębu, której główną przyczyną jest choroba tętnic wieńcowych.

Czynniki ryzyka dzielą się na trzy grupy:

-niezależne np. wiek osoby, bakterie, wirusy, kolor skóry

-częściowo zależne np. nadciśnienie

-całkowicie lub w znacznym stopniu zależne od osoby np. palenie papierosów, używanie w nadmiarze soli itd.

Klasyczne czynniki ryzyka:

-wysoki poziom stężenia cholesterolu

-nadciśnienie tętnicze

-otyłość

-brak aktywności fizycznej

-palenie tytoniu

-cukrzyca

-stres

Leczenie i rehabilitacja:

-terapie na OIOM

-poszpitalna wczesna terapia

-poszpitalna późna terapia

Właściwości sprzyjające zachorowaniu:

-podatność na stres

-doświadczanie emocji lęku, gniewu, wrogości, depresja.

MODEL ROZWOJU CHOROBY:

-rola cech osobowościowych w rozwoju chorób somatycznych

Angina pectoris

• Van Dusch (1868)- ludzie, którzy szybko i głośno mówią, nadmiernie pracują, palą tytoń, podejmują mało wysiłku fizycznego i są otyli

• W. Olser (1910)- ludzie, którzy maja przesadne ambicje, są nadmiernie nerwowi, nadaktywni.

-kwestia psychosomatyki- ustalanie profilów osobowości podatnych na choroby serca (Arlas, Dumbas, Menninger - lata 40te XX wieku)

- Friedman, Rosenman (1959)- Wzór Zachowań A.

U osób ze wzorem Zach. A dominuje ukryte poczucie niepewności co do własnego statusu, hiperagresywność lub jedno i drugie naraz; oraz:

-silne dążenie do osiągnięć

-skrajne postawy w rywalizacji

-agresja (często stłumiona)

-zniecierpliwienie

-wybuchowość

-poczucie presji czasu

-nadmierna odpowiedzialność

Typ Zachowań B:

-potrafi się odprężyć

-nie spieszy się

-łatwo doznaje satysfakcji

-bardziej poddaje się prądowi życia niż podejmuje ciągła walkę

Typ A/B- konflikt psychologiczny i behawioralny:

-określonych cech motywacyjnych związanych z dużą potrzebą osiągnięć, dominacji i agresji

-ogólnego stylu życia, wyrażania się w pewnym zachowaniu w postaci dużej aktywności, nadmiernej pracy

-określonego stanu psychofizjologicznego, charakteryzowanie się dużą reaktywnością układu adrenergicznego.

Sposób badania osób chorych na choroby serca:

-obserwacje

-wywiad

-kwestionariusze

-inwentarze

-skale

„Type A and your heart” Rosenman, Friedman.

-presja czasu (chorobliwy pospiech)

-wiele czynności naraz

-agresywność, wrogość

-niepewność

-dominacja

Niewerbalne wskaźniki typu A:

- z mowy- ton, barwa, szybkość

-z twarzy- wyraz, mimika, napięcie

-z ciała- ruch, gestykulacja, napięcie mięśni

-z postawy

Typ A: „żwawy chód, napięte mięśnie twarzy, zacisk zębów i pięści, spojrzenie unikające innych oczu, nieszczery uśmiech”

Model zależności między ekspresywnością a zdrowiem:

Model zależności między typem A/B a zdrowiem:

Wzór zachowań A jako czynnik ryzyka chorób somatycznych:

-patogenna rola gniewu i wrogości w rozwoju, chorób ukł. krążenia

-rola bezradności i beznadziejności ujawniona w sytuacji braku lub utraty kontroli

-rola wzoru A w rozwoju innych chorób somatycznych: choroba wrzodowa, reumatyczna.

Choroby nowotworowe

Guz - (tumor; onkos) - wszystkie nowotwory

Rak - cancer

Nowotwór złośliwy - stan, w którym dochodzi do wielokierunkowego rozwoju własnych, zmienionych morfologicznie i czynnościowo komórek , początkowo w miejscu pierwotnej zmiany, potem w otaczających tkankach, a następnie - wędrowanie namnażających się zmienionych komórek w miejscach odległych.

Nowotwór: rozpoznany na poziomie komórkowym

• Pojawia się niespodziewanie i w dowolnym miejscu jako nowy układ

• O wieloczynnikowym ukierunkowaniu

• Z reguły samoistnie; nieodwracalny

• Niszy swoje biologiczne otoczenie zarówno w miejscu swojego pierwotnego powstanie,

• Jak i w postaci przerzutów do odległych nawet części ustroju.

• Nie będąc zjawiskiem dziedzicznym, ani zaraźliwym, może się stać odporny na skuteczne dotychczas leczenie, ale nie jest zdolny do samodzielnego życia poza organizmem, w którym powstał.

• Nie leczony, lub niewłaściwie leczony skraca długość życia org., w którym się zagnieździł.

Nowotwór:

• Niezłośliwy

• O miejscowej złośliwości

• Złośliwy :

1. Raki (tkanka nabłonkowa)

2. Mięśniaki (tkanka łączna)

3. Inne (krew)

Inny podział:

1. Dieto -

2. Hormono -

3. Tytoniozależne

Podstawy współczesnej onkologii:

1. Poznanie zależności przebiegu klinicznego od budowy tkankowo - komórkowej i umiejscowienia

2. Wprowadzenie nowych, częściowo skutecznych metod leczenia (radioterapia, chemioterapia)

3. Uzyskanie realnych możliwości wyleczenia niektórych chorób w stadium miejscowym, regionalnym

4. Polepszenie wyników leczenia dzięki stosowaniu skojarzonych metod

5. Ustalenie pojęcia nieuleczalności pewnych nowotworów od początku objawów klinicznych, zaś pojęcia skuteczności leczenia od okresu choroby, w którym ustalono rozpoznanie i rozpoczęto właściwe leczenie

6. Poznanie epidemiologii nowot.

Czynniki rakotwórcze:

1. Chemiczne

2. Fizyczne

3. Biologiczne

Etapy rozwoju:

1. Inicjacja - w jądrze kom., zmienione DNA komórki

2. Promocja

3. Progresja.

Koncepcje rozwoju nowotworu złośliwego:

Faza indukcji (15-30lat) ->

f. przedinwazyjna (50-10) ->

f. inwazyjna (1-5)->

f. rozsiewu (m-ce do 5lat) ->.

PSYCHOONKOLOGIA

- bada psychologiczne, społeczne wymiary zachowania raka.

Problematyka:

• Wprowadzenie czynników emocjonalnych na pacjenta i jego rodzinę

• Psychologiczne uwarunkowanie adaptacji do choroby

• Jakość życia w trakcie i po leczeniu onkologicznym

• Wpływ choroby na rodzinę

• Interwencje psychologiczne

• Terapia psychologiczna

• Wsparcie społeczne

Oczekiwania:

• Negatywne: rak oznacza śmierć; nie można go opanować;

• Pozytywne: rak jest chorobą, która może być śmiertelna; obrona org. Jest przeciwdziałaniem rakowi.

Opieka paliatywna - osłanianie chorego, kiedy nie można mu już pomóc; daje komfort życia, głównie środki przeciwbólowe.

Stany terminalne - ostatni okres przed śmiercią, hospicjum.

Problematyka informowania:

Waga problemu informacji -

uwarunkowanie społ -kult. + uwar. Psycholog. + informowanie a jakość życia

CHOROBA JAKO STRES

Etap diagnozowania

Okres leczenia

Okres po leczeniu

Etap diagnozowania

-zauważenie objawów choroby

-wizyty u lekarzy

-badania specjalistyczne

Czas-niepewność

Kuber-Ross- fazowe przechodzenie, zmaganie się z problemem;

1. Zaprzeczenie

2. Złość

3. Targowanie się

4. Depresja

5. Pogodzenie się

Okres leczenia

-przed operacją/ chemią

-po operacji/ chemii

Nietypowość leczenia

Okres po leczeniu

- niepewność

-spadek zainteresowania bliskich

-wizyty u lekarza

- ryzyko powrotu choroby/ wznowy (ok.5 lat)

Strategie radzenia sobie z chorobą

-bezradność, beznadziejność

-zaabsorbowanie lękowe

-duch walki

-pozytywne przewartościowanie (Mac, Mini-Mac)

Strategie skoncentrowane na: emocjach

problemie

znaczeniu

-poszukiwanie sensu(znaczenia) doświadczanej sytuacji ułatwia przystosowanie się do choroby

Teoria adaptacji poznawczej S. Taylor

- poszukiwanie znaczenia doświadczanej sytuacji polega na znajdowaniu przyczynowego wyjaśnienia zdarzenia i przeformułowania oceny sensu własnego życia, postaw , celów

- opanowanie sytuacji polegające na podejmowaniu wysiłków zmierzających do uzyskania kontroli nad zdarzeniami i wzrost poczucia wpływu na przebieg zdarzeń w ogóle.

-wzmacnianie własnego Ja, pozytywne ocenianie siebie w porównaniu z innymi.

Definicja bólu

Ból- nieprzyjemne doznanie zmysłowe i emocjonalne związane z aktualnie występującym uszkodzeniem tkanek, albo opisywane w kategoriach takiego uszkodzenia

Biomedyczny model bólu

-receptory bólu (włókna A,B,C)

- pola mózgu odbierające bodźce czuciowe

-ból ostry a ból przewlekły

Technika kontroli bramkowej Melzack, Wall

-oczekiwanie

-obawa, lęk

-spostrzegana kontrola

-samoskuteczność

-zaabsorbowanie objawami

Ból jako zachowanie instrumentalne

1. Reaktywny

2. Warunkowany

Rodzaje bólu przewlekłego

-przewlekły okresowy np. migrena

-uporczywy nieuleczalny np. bóle kręgosłupa

-przewlekły postępujący np. w chorobach nowotworowych

Strategie radzenia sobie z bólem:

-aktywne- przewartościowanie doznań bólu; ignorowanie doznań; deklarowanie radzenia sobie

- odwracanie uwagi i podejmowanie aktywności: odwracanie uwagi, zwiększona aktywność behawioralna, przewartościowanie doznań bólu

-Katastrofizowanie i poszukiwanie nadziei: katastrofizowanie, modlenie się/ pokładanie nadziei

Program interwencyjny

1. Początkowa ocena

2. Rekonceptualizacja

3. Nabywanie umiejętności i wzmocnienie

4. Generalizacja i utrwalenie

5. Ocena po czasie

Terapia behawioralna: modyfikacje zachowań, biofeedback, terapia odreagowująca (abreaktywna)

Biofeedback:

Osobawzmacniacz sygnałów procesor sygnałów urządzenie sygnalizujące osoba

Modyfikacja zachowań: modelowanie, warunkowanie, poznawcza modyfikacja zachowań

Techniki poznawczo- behawioralne:

1.

-restrukturyzacja poznawcza

-terapia racjonalno- emotywna (RET) A.Ellisa

-racjonalna terapia zachowania (RBT) M.Maultsby'ego

-terapia poznawcza A. Becka

RET

A -zdarzenie

B -reakcja (lament, płacz), myślenie o tym zdarzeniu

C- objawy odczuwane

D- praca nad zmianą B

E- zmienia myślenie, nowe zachowanie

2. techniki nastawione na rozwiązywanie stresu

- techniki L. Lazarusa dotyczące stresu

- Zbliżenie i unikanie (Roth, Cohen)

3. techniki dotycząc umiejętności radzenia sobie

-technika zaszczepiania stresu D.Meichenbauma

-techniki samoinstruowania

ZAGADNIENIA NA EGZAMIN

1. Przyczyny powstania psych. zdrowia

2. I i II „rewolucja zdrowotna”- różnice

3. Def. Zdrowia (WHO)

4. „Paradoks zdrowia i choroby”

5. Zdrowie obiektywne i subiektywne

6. 5 wymiarów zdrowia

7. Zdrowie jako stan, zasób, proces, wartość

8. Holistyczno- funkcjonalny model zdrowia

9. Podejście patogenetyczne i …… (?)

10. Holistyczne ujęcie zdrowia

11. Podejście systemowe do zdrowia/ choroby

12. Poczucie koherencji

13. Zachorowalność i chorobowość

14. Model eksperymentalny a ex post facto

15. 3 stopnie profilaktyki (Kaplan)

16. Modele edukacji zdrowotnej (3)

17. 2 grupy umiejętności życiowych

18. Podejście ukierunkowane na rozwijanie umiejętności życiowych

19. „pola zdrowia”

20. Promocja zdrowia- def

21. Zachowania zdrowotne- def.

22. 3 wymiary atrybucji (wew. i zew., stałe i zmienne, ogólne i specyficzne)

23. Właściwości nadawcy

24. Cechy przekazu, argumentacja, rola lęku

25. Reguły bezpośredniego wpływu społecznego

26. U,żywanie a nadużywanie (alkohol)

27. Zjawisko reaktywacji psychologicznej

28. Uzależnienie fizyczne, psychiczne

29. Sygnały ostrzegawcze dot. Zażywania środków

30. Zmiany w osobowości, w aktywności i nawykach, w wyglądzie zew.

31. Wspólne cechy zachowań kompulsywnych

32. Stres, GAS, LAS

33. Transakcyjne ujęcie stresu

34. Ocena pierwotna i wtórna stresu

35. Koncepcja zachowania zasobów Hobfolla

36. Style i strategie radzenia sobie ze stresem

37. Pro aktywne radzenie sobie

38. Rola emocji pozytywnych

39. Twardość

40. Prężność

41. Zaangażowanie

42. Niedokrwienna choroba serca

43. Czynniki ryzyka

44. Choroby nowotworowe

45. Podstawy współczesnej onkologii

46. Podział nowotworów, fazy rozwoju

47. Typy A/B, C/ D- właściwości i różnicowanie

48. Zasady informowania o chorobie

49. Choroba przewlekła jako stres

50. Teoria adaptacji poznawczej Taylor

51. Def. Bólu

52. Biomedyczny model bólu

53. Teoria kontroli…….. (?)

54. Ból jako zachowanie instrumentalne

55. Ból reaktywny i warunkowany

56. Rodzaje bólu przewlekłego

57. Strategie radzenia sobie z bólem

58. Terapia behawioralna

59. Modyfikacja zachowań

60. Techniki poznawczo -behawioralne

Czynniki genetyczne

Czynniki środowisk.

Czynniki środowisk.

Biol. Czynniki ryzyka

Biol-chem. cz. ryzyka

Przych. czynniki ryzyka

STYL ŻYCIA

Radzenie sobie

STRES

KONSEKWENCJE

NARKOTYK

ŚRODOWISKO

CZŁOWIEK

---