Partie polityczne i stronnictwa w II Rzeczpospolitej (od okresu międzywojennego 1919 do 1939r.)

Partia polityczna ("partia" w języku łacińskim znaczy część) jest to organizacja społeczna o określonym programie politycznym, mająca na celu jego realizację poprzez zdobycie i sprawowanie władzy lub wywieranie na nią wpływu. Partia polityczna dostosowuje odpowiednio do potrzeb walki o władzę całą swą organizację, formy i metody działania. Partie polityczne są organizacjami o charakterze członkowskim i dla tego są zaliczane do organizacji społecznych, podobnie jak stowarzyszenia, czy związki zawodowe. Jednak partii politycznych nie zalicza się na ogół do organizacji pozarządowych, do których z kolei należą przede wszystkim stowarzyszenia i fundacje. Powodem niewłączania partii politycznych do organizacji pozarządowych jest zbyt bezpośrednie powiązanie tych pierwszych z władzą publiczną: partie są często wręcz organizacjami "rządowymi". Pierwowzorem partii politycznych były kluby polityczne.

Stronnictwo polityczne to szeroka organizacja o dość trwałym składzie, złączona wspólnymi poglądami na najważniejsze sprawy publiczne. Nie jest to grupa doraźnie zebranych osób do przeprowadzenie jednego celu. Stronnictwo może nie mieć doktryny, może nie mieć stałego programu, ale nie może istnieć bez podłoża wspólnych przekonań swoich zwolenników.

Partia polityczne / stronnictwo	Przywódcy	Program polityczny
Komunistyczna Partia Robotnicza Polski - powstała w XII 1918r. Na II Zjeździe KPRP w 1925 r. jej nazwa została zmieniona na Komunistyczną Partię Polski.	Maria Koszutska-Kostrzewa Józef Ciszewski Maksymilan Horwitz-Walecki Franciszek Fiedler Julian Leszczyński-Leński	Jej członkowie uważali za konieczną solidarność polskiego ruchu robotniczego i komunistycznego z rewolucją w Rosji i Niemczech. Byli zwolennikami wybuchu rewolucji socjalnej w Polsce. Uznawali dążenie do niepodległości za bezpodstawne a nawet szkodliwe. Chcieli objęcia władzy w kraju przez Rady Delegatów Robotniczych i Chłopskich. Widzieli konieczność odebrania ziemi właścicielom ziemskim i jej nacjonalizacji. Nie wzięli udziału w wyborach do Sejmu Ustawodawczego.
Polska Partia Socjalistyczna - powstała w IV 1919r. ze zjednoczenia PPS i PPSD Galicji i Śląska Cieszyńskiego	Ignacy Daszyński Mieczysław Niedziałkowski Norbert Barlicki Herman Libermann	Partia reformistyczna, która uznawała niepodległość Polski oraz czynne włączenie się w życie polityczne i społeczne. W 1920 r. w kolejnym programie partii odpowiedziano się za utrwaleniem niepodległości, systemem parlamentarnym (jednoizbowy Sejm), demokracją, spółdzielczością, samorządem, rozszerzeniem zdobyczy socjalnych, rozdziałem Kościoła od państwa, bezpłatną, świecką szkołą, przeprowadzeniem reformy rolnej. Socjaliści chcieli na drodze reform zbudować państwo socjalne.
Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast”	Wincenty Witos	Partia centrowa -największe wpływy w Galicji: poszanowanie własności prywatnej ograniczony zasięg reformy rolnej. Odwołanie się do solidaryzmu chłopskiego. Poparcie dla niepodległego państwa polskiego, czynny udział w życiu parlamentarnym (jednoizbowy parlament), szerokie ustawodawstwo demokratyczne, rozbudowa samorządu, obowiązkowa i bezpłatna szkoła powszechna, rozbudowany system stypendiów dla dzieci i młodzieży ze wsi i miasteczek, oddzielenie Kościoła od państwa.
Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie”	Stanisław Thugutt Tomasz Nocznicki Maksymilian Malinowski	Partia bardziej radykalna niż PSL „Piast”: upaństwowienie lasów, bogactw naturalnych, podział ziemi bez odszkodowania dla właścicieli, poparcie dla niepodległego państwa polskiego, czynny udział w życiu politycznym (jednoizbowy parlament, pięcioprzymiotnikowe wybory), demokratyzacja, rozbudowane ustawodawstwo socjalne, szeroki dostęp do oświaty, większe wpływy w dawnym Królestwie Polskim. Propagowanie szerokiego samorządu i autonomii dla mniejszości narodowych w Polsce.
Stronnictwo Ludowe - powstało w III 1931r.-ze zjednoczenia ruchu ludowego (PSL „Piast” i „Wyzwolenie”, Stronnictwo Chłopskie)	Wincenty Witos	Wewnętrzne zróżnicowane i niejednolite. Żądanie radykalnej reformy rolnej. Rozwój działalności oświatowej, kulturalnej, spółdzielczej przez Związek Młodzieży Wiejskiej „Wici”. Wzrost znaczenia wpływów Stronnictwa Ludowego - w latach 1935 - 1937 wystąpienia na wsi tłumione przez wojsko i policję. Coraz więcej zwolenników zdobywała ideologia agraryzmu - odrębny i samodzielny rozwój chłopstwa w walce o budowanie kapitalizmu i socjalizmu, solidaryzm chłopski.
Narodowa Demokracja, zwana endecją - zaczęła się kształtować w V 1919 r. z połączenia partii nacjonalistycznych, konserwatywnych i chrześcijańsko- społecznych powstał Związek Ludowo -Narodowy. W X 1919r. był już jednolitą partią.	Roman Dmowski Stanisław Grabski Stanisław Kozicki Marian Seyda Juliusz Zdanowski	Nacjonalizm i solidaryzm społeczny: podporządkowanie interesów grup interesowi ogólnonarodowemu. Poszanowanie własności prywatnej własności prywatnej, ograniczona reforma rolna, sprzeciw wobec ingerencji państwa w gospodarkę. Obowiązkowe bezpłatne nauczanie, wspólne działanie państwa i Kościoła. Partia parlamentarna (dwuizbowy parlament), była za swobodami demokratycznymi, propagowała silną władzę państwową.
Chadecja Chrześcijańsko-Narodowe Stronnictwo Pracy Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji	Wojciech Korfanty	Podstawa ideowa to zasady chrześcijańskie. Niechęć wobec ruchu socjalistycznego i komunistycznego, kapitalizmu liberalnego. Postulaty społeczne oparte na encyklice papieża Leona XIII Rerum novarum - budowanie harmonii społecznej przez kontrolowanie przez państwo własności prywatnej (zapobieganie nadużyciom), ewolucja ustroju kapitalistycznego w stronę chrześcijańsko-społecznego (uwłaszczenie pracowników, współudział w zarządzaniu przedsiębiorstwem). PSChD było za współpracą na polu oświatowo-kulturalnym i wyznaniowym państwa i Kościoła, za szkołą wyznaniową, bezpłatną i obowiązkową szkołą powszechną, ustrojem republikańskim, rozbudowanym ustawodawstwem demokratycznym, silną władzą, polskim charakterem państwa. Miało duże wpływy na Śląsku.
Obóz Wielkiej Polski - powstał w XII 1926 Stronnictwo Narodowe - powstało w X 1928 Obóz Narodowo-Radykalny - powstał w IV 1934	Roman Dmowski	Program skrajnie nacjonalistyczny i faszyzujący - wywoływał ekscesy antyżydowskie, antyukraińskie i antybiałoruskie.
Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem - powstał w X 1927	płk Walery Sławek	Chęć wspólnego budowania Polski w służbie marszałka Piłsudskiego.
Obóz Zjednoczenia Narodowego (Ozon) - utworzony w II 1937	płk Adam Koc gen. Stanisław Skwarczyński	Organizacja polityczna reprezentującą obóz sanacji.
Stronnictwo Demokratyczne - utworzone w VI 1938	działacze tzw. „lewicy sanacyjnej”	Przywrócenie demokracji parlamentarnej, konieczność współpracy z PPS, konieczność wprowadzenia planowości w gospodarce, częściowa nacjonalizacja przemysłu, realizacja reformy rolnej. Stronnictwo przeszło na stanowisko opozycji przeciw sanacji.
PATRIE MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH
Ukraińskie Zjednoczenie Nacjonalno-Demokratyczne - powstałe w 1925 r. z połączenia Ukraińskiej Partii Nacjonalno-Demokratycznej i innych mniejszych partii nacjonalistycznych Ukraińców			Cel zasadniczy - powstanie niepodległego państwa ukraińskiego (w pierwszej kolejności państwa zachodnioukraińskiego). Partia była negatywnie nastawiona do Rzeczypospolitej i Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Program: rozbudowa ustawodawstwa socjalnego, podział ziem bez odszkodowania, rozwój ukraińskiego przemysłu i handlu, rozwój spółdzielczości, kultury i oświaty. Z czasem część członków uznała istnienie państwa polskiego próbując włączyć się w struktury polityczne.
Białoruskie Zjednoczenie Chrześcijańsko-Demokratyczne Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi Białoruska Partia Niezależnych Socjalistów Białoruska Włościańsko-Robotnicza Gromada Białoruski Związek Włościański			Negatywnie nastawienie do Białorusi radzieckiej i państwa polskiego; cel to wywalczenie suwerennej Białorusi.
Związek Izraela			Obrona żydowskiego stanu posiadania, postulat zbudowania wspólnego państwa Izrael w Palestynie. Deklarował lojalizm wobec państwa polskiego, występował z krytyką podejmowanych przez władze działań wobec mniejszości narodowych.
Związek Niemczyzny dla Obrony Praw Mniejszości Niemieckiej w Polsce - przewodził pomniejszym partiom niemieckim (Niemiecki Związek Ludowy, Nacjonalistyczna Partia Niemiecka i inne)			Działalność antypolska i szpiegowska.

3

---