Podstawowe kategorie gospodarki rynkowej
1. Rynek: pojęcie i rodzaje.
Rynek jest to system centralny gospodarki rynkowej, sieć powiązań wynikających z wymianą towaru.
Podmioty gospodarcze działają na rynku, który jest miejscem spotkania się i ścierania ich interesów. Rynek jest miejscem, zorganizowanym zazwyczaj w sensie instytucjonalnym, gdzie dokonują się akty kupna i sprzedaży czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr (produktów i usług). Funkcjonowanie rynku polega prawom podaży i popytu. Na rynku kształtują się ceny dóbr a także relacje cen, które dla producentów i konsumentów są informacja o pożądanych kierunkach zmian alokacji zasobów. Mechanizm rynkowy koryguje decyzje podmiotów gospodarczych doprowadzając rynek do stanu równowagi.
Rodzaje rynków:
Światowy
Międzynarodowy
Lokalny
Dóbr i usług
Nabywcy
Sprzedawcy
Konkurencyjny.
2. Pieniądz.
Pieniądz są to wszelkiego rodzaju środki wymiany i środki płatnicze, których zdolność do zapłaty jest nieograniczona zarówno wtedy, kiedy kupujący jakiś towar lub usługę, jak i wtedy, kiedy regulujemy jakieś zobowiązanie finansowe względem kredytodawcy, banku, budżetu centralnego, budżetu lokalnego itp.
a) rozwój form wymiany.
Waluta - obcy środek płatniczy.
Dywizy - obejmują oprócz walut obce papiery wartościowe (np. obligacje, bony skarbowe).
Fundusz walutowy emituje swoją jednostkę walutową. Podstawą wymiany walut jest kurs walut. Podstawą kursu wymiany walut jest parytet złota.
Parytet złota - ilość gramów złota zawarte w jednostce monetarnej danego kraju (np. złotówka zawiera ok. 0,0032 gram złota, dolar zawiera ok. ponad 0,8 gram złota ).
Bank centralny określa parytet złota, a zmiana parytetu jest bardzo trudna.
Rozróżniamy dwie zmiany parytetu złota:
Deprecjacja pieniądza - obniżenie zawartości złota.
Dewaluacja pieniądza - spadek siły nabywczej.
Aprecjacja pieniądza - podwyższenie siły nabywczej.
Jeśli złotówka jest silna to występuje korzyść w imporcie i niekorzyść w eksporcie.
b) podstawowe teorie pieniądza.
Pieniądz występuje w różnych formach i ma różny stopień płynności. Płynność jest to szybkość i możliwość użycia pieniądza w każdej chwili przez gospodarstwo domowe.
Pieniądz ma moc prawną zwalniania od różnego rodzaju zobowiązań niezależnie od tego, z jakiego tytułu te zobowiązania powstają. Bank centralny w każdym kraju ma monopol na emisję pieniądza papierowego. Pieniądz papierowy jest prawnym środkiem płatniczym w danym kraju niezależnie od tego, czy jest on wymienialny na waluty innych krajów, czy nie.
Pieniądze kruścowe - złoto.
Wyróżniamy dwa systemy pieniądza kruścowego:
Monometaliczny - oznacza obecność w wymianie pieniądza z jednego kruścca.
Bimetaliczny - oznacza wymiane monet więcej niż z jednego kruścca.
Wyróżniamy następujące systemy pieniądza:
System pieniądza pełnowartościowego:
- System sztabowy
- System dewizowy.
System pieniądza papierowego
System pieniądza bezgotówkowego - czek
System pieniądza elektronicznego - karta kredytowa.
c) funkcje pieniądza.
Miernik wartości: pieniądz mierzy wartość towaru i określa przy pomocy cen, potrzebna jest skala: określenie jednostki pieniądza i jej podział na mniejsze części.
Funkcja wymiany, cyrkulacji pieniądza: pieniądz stał się tutaj pośrednikiem, równoczesny akt kupna i zapłaty.
T - T
T - P - T
T - P P - T
Środek tezauryzacji: wycofanie pieniądza z obiegu i gromadzenie tego pieniądza w formie stałej, nie każdy pieniądz może być tezauryzowany, pieniądz może być tezauryzowany gdy pieniądz siły nabywczej nie spada poniżej 20%.
Siła nabywcza wyraża wartość towaru, które możemy nabyć w zamian za jednostkę pieniężną. Jeżeli towaru możemy kupić więcej to siła towaru rośnie. Jeśli ceny towaru rosną to siła nabywcza pieniądza rośnie.
Pieniądza tezauryzowany - pieniądz trzymany w domu, nie na rachunku banku.
Pieniądz jako środek płatniczy - występuje jako pieniądz kredytowy, następuje oddzielenie aktu kupna i zapłaty.
Są dwie podstawowe formy tego pieniądza:
czek: pisemne polecenie wypłaty na okaziciela z konta bankowego właściciela
weksel: pisemne zobowiązanie dłużnika do zwrócenia określonej sumy w określonym czasie wierzycielowi.
Dyskonto weksla: jest to realizacja weksla przed terminem płatności w banku komercyjnym.
Rezyskonto weksla: proces dyskonta weksla ale w banku centralnym.
Funkcja pieniądza światowego: pieniądz pośredniczy w wymianie międzynarodowej.
3. Rodzaje i funkcje cen.
Cena jest to ilość pieniędzy, jaką należy zapłacić za nabycie jednostki określonego towaru, dobra lub usługi. W gospodarce rynkowej ceny najczęściej kształtują się na rynku w wyniku ukształtowanej relacji pomiędzy popytem i podażą (cena wolna), w pewnym zakresie kształtowane są pod wpływem producentów lub konsumentów, w nielicznych przypadkach kształtowane są przez państwo (ceny sterowane administrowane).
Ceny są podstawowym instrumentem mechanizmu rynkowego kształtującego równowagę rynkową. Spełniają dwie podstawowe funkcje: informacyjną i motywacyjną (bodźcową).
Informują one wszystkie podmioty gospodarcze o aktualnych warunkach zawierania transakcji kupna - sprzedaży, o relacji pomiędzy popytem i podażą. Ich poziom i zmiany są podstawą podejmowania przez podmioty gospodarcze decyzji o kontynuacji lub zmianie swojego zachowania w procesie gospodarowania, przystosowaniu do zmieniających się warunków rynkowych.
Rodzaje cen:
Absolutna
Względna
Rynkowa
Administracyjna
Rodzaje cen ze względu na sytuację rynkową:
Monopolowa
Równowagi rynkowej
Promocyjna.
Rodzaje cen:
Brutto
Netto (bez podatku).
4. Podaż: pojęcie oraz czynniki określające jego wielkość.
Ilość dóbr oferowane na rynku przez producentów nazywamy podażą. Pomiędzy ilością dostarczonych na produktów i usług a ich cenami istnieje następująca zależność, określana jako prawo podaży:
Wzrost ceny rynkowej produktu prowadzi, ceteris paribus, do wzrostu oferowanych ilości tego produktu. Przy wyższej cenie produkcja staje się bardziej korzystna, co skłania producentów do zwiększenia ilości swoich produktów oferowanych na rynku;
Spadek ceny produktu wywołuje, ceteris paribus, zmniejszenie oferowanych ilości produktu (produkcja staje się mniej opłacalna ze względu na niższą cenę produktu).
Czynniki określające wielkość podaży:
Cena danego produktu
Ceny czynników produkcji
Technologia
Podatki i subsydia
Przewidywania cen
Ilość przedsiębiorstw w gałęzi.
Rodzaje podaży:
Zastępowana
Łączna.
5. Popyt: pojęcie, rodzaje i czynniki warunkujące kształtowanie się popytu.
Popyt to takie zapotrzebowanie na dane dobro, za które nabywca gotowy jest zapłacić ustaloną na rynku cenę, dysponując do tego celu odpowiednią sumą dochodu pieniężnego.
Czynniki warunkujące kształtowanie się popytu:
Dochody,
Gusty i preferencje,
Ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych,
Przewidywania cen relatywnych,
Liczba ludności,
Efekty naśladownictwa i demonstracji.
Rodzaje popytu:
Potencjalny
Efektywny.