2011-10-15
1
FUNKCJA CEN W GOSPODARCE
RYNKOWE
1
Funkcje cen w gospodarce rynkowe
•
Równoważąca
•
Informacyjna
•
Redystrybucyjna
•
Agregacyjna
2
Funkcja równoważąca
•
Funkcja ta polega na równoważeniu popytu z
podażą.
•
Następuje „czyszczenie” rynku z nadmiaru lub
niedoboru dostarczanego towaru.
•
Proces dostosowawczy (przy założeniu
doskonałego rynku) dokonuje się
natychmiastowo.
3
Funkcja informacyjna
•
Funkcja służy dostarczeniu wszystkim
podmiotom gospodarczym (producenci i
konsumenci) wiarygodnych informacji o
faktycznie poniesionych kosztach
wytwarzania.
•
Informacja umożliwia wybór tego, co, kiedy ile
i jak produkować
producent.
•
Informacja umożliwia wybór tego co i w jakiej
ilości konsumować
konsument.
4
Funkcja redystrybucyjna
•
Odpowiada za wpływ cen na podział dochodów.
•
Ceny „urealniają” nominalne dochody ludności,
jak również nominalne zyski przedsiębiorców.
•
Zmieniające się proporcje cen różnych dóbr i
usług prowadzą do zmiany proporcji podział
dochodów między różne gospodarstwa domowe
w zależności od struktury ich wydatków.
•
Analogiczna sytuacja w wypadku producentów.
5
Funkcja agregacyjna
•
Polega na wykorzystaniu ceny do sumowania
różnych wartości użytkowych dóbr i usług,
które nie dają się wyrazić w żadnym wskaźniku
naturalnym.
•
Ceny w tej funkcji są nie tylko miarą wartości
różnych dóbr, ale także mogą być
wykorzystane do badania zagregowanej
dynamiki wzrostu produkcji w dłuższym
okresie.
6
2011-10-15
2
P
Q
O
P
0
Q
0
D
S
E
Równowaga
7
Elastyczność popytu
8
Elastyczność popytu (1)
•
Jest to relacja między wyrażoną w procentach
zmianą popytu, a wyrażoną w procentach zmianą
czynnika, który tę zmianę wywołał.
•
Elastyczność popytu można określić tylko w
odniesieniu do tych czynników kształtujących popyt,
które da się zmierzyć.
•
Informuje o wrażliwości popytu na zmiany
czynników go kształtujących zewnętrznych i
wewnętrznych.
9
Elastyczność popytu (2)
•
Dana jest wzorem:
•
gdzie:
–
ExD – elastyczność popytu względem czynnika x
–
ΔD – przyrost popytu
–
D
– wielkość popytu
–
Δx – przyrost czynnika x
–
x
– wartość czynnika x
10
Elastyczność popytu (2)
•
Jeśli elastyczność | ExD | = +∞, popyt jest doskonale
elastyczny – przy danej wielkości determinantu
popyt może przyjmować dowolne wartości.
•
Popyt jest elastyczny, gdy | εxD | > 1 – niewielka
zmiana czynnika kształtującego popyt skutkuje
znaczną zmianą wielkości popytu.
•
Gdy | ExD | = 1 , to mamy do czynienia z
elastycznością jednostkową (inne określenia:
neutralna, wzorcowa, proporcjonalna) – względne
zmiany determinantu odpowiadają takim samym
względnym zmianom popytu.
11
•
Popyt jest nieelastyczny (sztywny), gdy
| ExD | c (0; 1) – nawet znacząca zmiana
determinantu powoduje jedynie niewielkie
zmiany wielkości popytu.
•
Jeżeli | ExD | = 0, wówczas popyt jest
doskonale nieelastyczny (doskonale sztywny)
– zmiany determinantu nie mają wpływu na
wysokość popytu.
Elastyczność popytu (3)
12
2011-10-15
3
•
Oprócz powyższych poziomów natężenia,
elastyczność popytu charakteryzuje się także
zwrotem.
•
Jeśli elastyczność jest dodatnia, ExD > 0 (zwiększenie
determinantu powoduje zwiększenie popytu,
analogicznie zmniejszenie), wtedy zależność jest
wprost.
•
Jeśli elastyczność jest ujemna ExD < 0 , to zależność
jest odwrotna (zwiększenie determinantu powoduje
zmniejszenie popytu i na odwrót).
Elastyczność popytu (4)
13
Elastyczność sztywna
14
Popyt nieelastyczny
15
Elastyczność proporcjonalna
16
Popyt elastyczny
17
Popyt doskonale elastyczny
18
2011-10-15
4
Elastyczno
ść
cenowa popytu
19
Elastyczność cenowa popytu (1)
Gdzie:
•E
d
(p
)
– cenowa elastyczność popytu,
•
– wyrażona w procentach zmiana zgłaszanego zapotrzebowania
na dobro w sztukach;
•
– wyrażona w procentach zmiana ceny.
20
P
Q
O
D
Ep>1
Elastyczność cenowa popytu (2)
Ep=1
Ep <1
21
Elastyczność cenowa popytu (3)
•
Podstawowe kategorie cenowej elastyczności
popytu:
–
E
d
(p)
> 1
elastyczność wysoka (popyt
elastyczny);
–
E
d
(p)
= 1
elastyczność jednostkowa (popyt
zmienia się odwrotnie proporcjonalnie do zmiany
ceny);
–
E
d
(p)
< 1
elastyczność niska (popyt
nieelastyczny).
22
P
Q
O
Ep = oo
Przykład
Ep = 0
Popyt sztywny
Popyt elastyczny
23
Ilo
ść
C
e
n
a
Popyt
Cena
(zł/kg)
4
8
12
16
20
Popyt rynkowy
(tony)
700
500
350
200
100
A
B
C
D
E
Punkt
A
B
C
D
E
0
4
8
12
16
20
0
100
200
300
400
500
600
700
800
Przykład (1)
24
2011-10-15
5
Ilo
ść
(tony)
C
e
n
a
(
z
ł/
k
g
)
Popyt
Cena
(zł/kg)
4
8
12
16
20
Popyt rynkowy
(tony)
700
500
350
200
100
A
B
C
D
E
Punkt
A
B
C
D
E
0
4
8
12
16
20
0
100
200
300
400
500
600
700
800
Przykład (2)
25
Ilo
ść
(tony)
C
e
n
a
(
z
ł/
k
g
)
Popyt
Cena
(zł/kg)
4
8
12
16
20
Popyt rynkowy
(tony)
700
500
350
200
100
A
B
C
D
E
Punkt
A
B
C
D
E
0
4
8
12
16
20
0
100
200
300
400
500
600
700
800
Przykład (
3
)
E
d
(p)
=
-5
26
Ilo
ść
(tony)
C
e
n
a
(
z
ł/
k
g
)
Popyt
Cena
(zł/kg)
4
8
12
16
20
Popyt rynkowy
(tony)
700
500
350
200
100
A
B
C
D
E
Punkt
A
B
C
D
E
0
4
8
12
16
20
0
100
200
300
400
500
600
700
800
Przykład (2)
E
d
(p)
=
-5
27
Ilo
ść
(tony)
C
e
n
a
(
z
ł/
k
g
)
Popyt
Cena
(zł/kg)
4
8
12
16
20
Popyt rynkowy
(tony)
700
500
350
200
100
A
B
C
D
E
Punkt
A
B
C
D
E
0
4
8
12
16
20
0
100
200
300
400
500
600
700
800
Przykład (2)
E
d
(p)
=
(-) 5
E
d
(p)
=
(+) 0,8
28
Utarg przedsi
ę
biorstwa a
elastyczno
ść
dochodowa popytu
29
Utarg całkowity
Cena ( C )
Popyt ( P )
Elastyczność
popytu
Utarg
Całkowity
500
200
5,0
100 000
450
300
3,0
135 000
400
400
2,0
160 000
350
500
1,4
175 000
300
600
1,0
180 000
250
700
0,7
175 000
200
800
0,5
160 000
150
900
0,3
135 000
100
1000
-
100 000
30
2011-10-15
6
P
Q
O
D
Ep>1
Elastyczność cenowa popytu
Ep=1
Ep<1
Qe
31
P
Q
O
Krzywa Utargu Całkowitego
Qe
32
Współczynnik elastyczności popytu a
Utarg Całkowity
Współczynnik
elastyczno
ś
ci
popytu
Wzrost ceny
Spadek ceny
E
p
> 1
U
c
U
c
E
p
< 1
U
c
U
c
33
Elastyczno
ść
dochodowa
popytu
34
Dochodowa elastyczność popytu
• Reakcja popytu na zmian
ę
dochodu,
miernikiem tej reakcji jest współczynnik
dochodowej elastyczno
ś
ci popytu, który
ma posta
ć
:
• gdzie:
– Ed – dochodowa elastyczno
ść
popytu;
–
∆
Qd – przyrost (lub spadek) popytu;
– Qd – dotychczasowy popyt przy dochodzie d;
–
∆
d – przyrost (lub spadek) dochodu;
– d – dotychczasowy dochód konsumenta.
35
Dochodowa elastyczność popytu
• Dochodowa elastyczno
ść
popytu jest relacj
ą
mi
ę
dzy procentow
ą
zmian
ą
popytu a
procentow
ą
zmian
ą
dochodów nabywców. Mówi
nam ona, o ile procent zmieni si
ę
popyt, je
Ŝ
eli
dochody nabywców zmieni
ą
si
ę
o 1%.
• Współczynnik dochodowej elastyczno
ś
ci popytu
osi
ą
ga warto
ść
:
– ujemna dla dóbr podrz
ę
dnych:
– dodatnia dla dóbr normalnych:
• przedział [0,1] dla dóbr podstawowych
• wi
ę
kszy od 1 dla dóbr luksusowych
36
2011-10-15
7
Dochodowa elastyczność popytu
• Je
Ŝ
eli dla markowych perfum Ed(i) jest równa 5
– to zwi
ę
kszenie si
ę
dochodu nabywców o 5%,
spowoduje wzrost popytu na perfumy o 25%.
Markowe perfumy to dobro luksusowe.
• Je
Ŝ
eli dla wyrobu czekoladopodobnego Ed(i)
równe jest -2 – to zwi
ę
kszenie si
ę
dochodów
nabywców o 40% spowoduje spadek popytu na
ten wyrób o 80%. Stanie si
ę
tak dlatego,
Ŝ
e
wi
ę
kszo
ść
gospodarstw domowych uzna,
Ŝ
e
teraz sta
ć
ich na kupno prawdziwej czekolady,
która jest dro
Ŝ
sza.
37
Dochodowa elastyczność popytu
•
Je
Ŝ
eli dla chleba Ed(i) jest równe 0.05 – to zmniejszenie si
ę
dochodów nabywców o 20% spowoduje spadek popytu na chleb
tylko o 1%. Tak mała zmiana spowodowana jest tym,
Ŝ
e chleb jako
produkt pierwszej potrzeby musi by
ć
kupowany, poniewa
Ŝ
potrzeba
wy
Ŝ
ywienia musi by
ć
zaspokojona – spadek dochodów nie zmieni
znacz
ą
co tej sytuacji.
•
Wynika to równie
Ŝ
z Prawa Engela,
Ŝ
e wraz ze wzrostem dochodu
– gospodarstwa wydaj
ą
procentowo coraz mniejsz
ą
ilo
ść
pieni
ę
dzy
na
Ŝ
ywno
ść
. Mo
Ŝ
na sobie jednak wyobrazi
ć
sytuacj
ę
– gdzie dla
bardzo niskiego poziomu dochodu Ed(i) b
ę
dzie wi
ę
kszy ni
Ŝ
1.
Stanie si
ę
tak wówczas gdy b
ę
dziemy rozpatrywa
ć
bardzo mały
dochód, który nie wystarcza do zaspokojenie podstawowych
potrzeb. Jest to jednak sytuacja ekstremalna.
38
Cenowa elastyczność podaży
39
Cenowa elastyczność podaży
• Stosunek procentowej zmiany wielko
ś
ci
poda
Ŝ
y do procentowej zmiany ceny.
• Gdzie:
∆
Qs - Przyrost (lub spadek) poda
Ŝ
y na skutek zmiany ceny;
Qs - Dotychczasowa poda
Ŝ
towaru q przy cenie C;
∆
P - Przyrost (lub obni
Ŝ
enie) ceny towaru q;
P - Dotychczasowa cena towaru q.
40
Cenowa elastyczność podaży
• Odnosi si
ę
do sposobu, w jaki wielko
ść
poda
Ŝ
y reaguje
na zmiany cen:
• je
Ŝ
eli mała zmiana ceny wywoła wzgl
ę
dnie du
Ŝą
zmian
ę
poda
Ŝ
y, to mówimy
Ŝ
e poda
Ŝ
jest elastyczna,
• je
Ŝ
eli du
Ŝ
a zmiana ceny wywoła wzgl
ę
dnie mał
ą
zmian
ę
poda
Ŝ
y, to mówimy
Ŝ
e poda
Ŝ
jest nieelastyczna.
• Elastyczno
ść
cenowa poda
Ŝ
y (ES) pokazuje jak pod
wpływem zmiany ceny danego produktu zmienia si
ę
wielko
ść
poda
Ŝ
y oferowanej przez przedsi
ę
biorstwo, c.p.
• Stosunek procentowej zmiany wielko
ś
ci poda
Ŝ
y na dane
dobro, do procentowej zmiany jego ceny, c.p.
41
Cenowa elastyczność podaży
•
Es a charakter poda
Ŝ
y:
•
Es > 1
⇒
poda
Ŝ
elastyczna – jednostkowa zmiana ceny
wywołuje wi
ę
cej ni
Ŝ
jednostkow
ą
zmian
ę
wielko
ś
ci
poda
Ŝ
y.
•
0 < Es < 1
⇒
poda
Ŝ
nieelastyczna – jednostkowa zmiana ceny
powoduje mniej ni
Ŝ
jednostkow
ą
zmian
ę
wielko
ś
ci
poda
Ŝ
y.
•
Es = 1
⇒
poda
Ŝ
jednostkowa – jednostkowa zmiana ceny
wywołuje jednostkow
ą
zmian
ę
wielko
ś
ci poda
Ŝ
y.
•
Es =
∞
⇒
poda
Ŝ
doskonale elastyczna – dla danej ceny poda
Ŝ
mo
Ŝ
e przyj
ąć
dowoln
ą
wielko
ść
.
•
Es = 0
⇒
poda
Ŝ
doskonale nieelastyczna (sztywna) – dla danej
ceny poda
Ŝ
przyjmuje stał
ą
wielko
ść
, nie reaguje na
zmian
ę
ceny.
42
2011-10-15
8
P
Q
O
Es = oo
Przykład
Es = 0
Es = 1
43
C
e
n
a
z
ł/
k
g
Ilo
ść
(tony)
a
b
c
d
e
0
4
8
12
16
20
0
100
200
300
400
500
600
700
800
Przykład
Przykład
C
e
n
a
(
z
ł/
k
g
)
Ilo
ść
(tony)
Cena
(zł/kg)
4
8
12
16
20
Poda
Ŝ
(tony)
100
200
350
530
700
a
b
c
d
e
Punkt
44
C
e
n
a
z
ł/
k
g
Ilo
ść
(tony)
a
b
c
d
e
0
4
8
12
16
20
0
100
200
300
400
500
600
700
800
Przykład
Przykład
C
e
n
a
(
z
ł/
k
g
)
Ilo
ść
(tony)
Cena
(zł/kg)
4
8
12
16
20
Poda
Ŝ
(tony)
100
200
350
530
700
a
b
c
d
e
Punkt
45
C
e
n
a
z
ł/
k
g
Ilo
ść
(tony)
a
b
c
d
e
0
4
8
12
16
20
0
100
200
300
400
500
600
700
800
Przykład
Przykład
C
e
n
a
(
z
ł/
k
g
)
Ilo
ść
(tony)
Cena
(zł/kg)
4
8
12
16
20
Poda
Ŝ
(tony)
100
200
350
530
700
a
b
c
d
e
Punkt
E(s) = 1
46
C
e
n
a
z
ł/
k
g
Ilo
ść
(tony)
a
b
c
d
e
0
4
8
12
16
20
0
100
200
300
400
500
600
700
800
Przykład
Przykład
C
e
n
a
(
z
ł/
k
g
)
Ilo
ść
(tony)
Cena
(zł/kg)
4
8
12
16
20
Poda
Ŝ
(tony)
100
200
350
530
700
a
b
c
d
e
Punkt
E(s) = 1
47
C
e
n
a
z
ł/
k
g
Ilo
ść
(tony)
a
b
c
d
e
0
4
8
12
16
20
0
100
200
300
400
500
600
700
800
Przykład
Przykład
C
e
n
a
(
z
ł/
k
g
)
Ilo
ść
(tony)
Cena
(zł/kg)
4
8
12
16
20
Poda
Ŝ
(tony)
100
200
350
530
700
a
b
c
d
e
Punkt
E(s) = 1
E(s) = 1,28
48
2011-10-15
9
Teoria Racjonalnego Zachowania
się Konsumenta
49
Pojęcie użyteczności
•
Użyteczność to suma zadowolenia, jaką daje konsumentowi
posiadanie danego dobra.
M. Nasiłkowski, System rynkowy – podstawy mikro- i makroekonomii,
KeyText
•
Użyteczność - zdolność dobra do zaspokajania potrzeb.
Określa subiektywną przyjemność, pożytek lub zadowolenie
płynące z konsumowanych (ew. posiadanych) dóbr.
•
W szerszym ujęciu jest to satysfakcja i przyjemność wobec
korzyści jaką osiągają konsumenci w wyniku użycia
(konsumpcji) jakiegoś dobra.
•
Kategoria użyteczności jest abstrakcją i ma charakter
subiektywny.
50
Wartość użyteczności (1)
•
Wartość użyteczności pozwala subiektywnie
określić, ile zadowolenia dostarczają
konsumentowi konsumowane przez niego
produkty i usługi.
•
Możliwe jest też istnienie użyteczności
ujemnej, która informuje, że konsumpcja
danego dobra (czy danej ilości dobra, czy w
dany sposób) sprawia konsumentowi
przykrość.
51
Wartość użyteczności (2)
•
Przykładowo:
–
konsumpcja pierwszego pączka będzie miała dla
przeciętnego człowieka wysoką użyteczność;
–
drugiego - wciąż użyteczność dodatnią, jednak już
mniejszą;
–
spożycie trzeciego pączka może się okazać dla konsumenta
obojętne (nie jest już ani przyjemnością, ani też nie
sprawia mu przykrości - użyteczność zerowa);
–
zjedzenie czwartego i kolejnych pączków, może sprawiać
spożywającemu przykrość (objedzenie, ból brzucha, zbyt
duża ilość cukru, rozterki związane z tyciem itp.).
52
Krzywa obojętności (1)
•
Krzywa obojętności przedstawia wszystkie
kombinacje dwóch dóbr, które są dla
konsumenta obojętne.
•
Oznacza to, że każda z tych kombinacji daje
konsumentowi takie samo zadowolenie, czyli
ten sam poziom całkowitej użyteczności.
53
X
Y
O
A
B
C
D
Kombinacja
X
Y
A
9
1
B
5
2
C
3
3
D
1
5
Krzywa obojętności (2)
54
2011-10-15
10
X
Y
O
Mapa preferencji konsumenta
55
I
1
I
3
I
2
Substytucyjność
•
Miernikiem efektu substytucyjnego jest
krańcowa stopa substytucji, rozumiana jako
stosunek przyrostu spożycia jednego dobra do
ubytku innego dobra.
56
Linia budżetu konsumenta (1)
•
Wysokość rozporządzalnego dochodu
przeznaczonego do nabycia dwóch dóbr
konsumpcyjnych (X, Y) można przedstawić w
układzie dwuwymiarowym w postaci linii
budżetu konsumenta.
57
Linia budżetu konsumenta (2)
•
Założenie:
–
Konsument ma 100 jednostek pieniężnych (jp);
–
Dobro X: cena 1 dobra wynosi 10 jp;
–
Dobro Y: cena 1 dobra wynosi 25 jp.
58
Y
0
1
2
3
4
X
10
7,5
5
2,5
0
Liczba dóbr
10
8,5
7
5,5
4
X
Y
O
10
Linia budżetu konsumenta (3)
59
8
2
4
6
2
4
X
Y
O
10
Linia budżetu konsumenta (3)
60
8
2
4
6
2
4
6
2011-10-15
11
X
Y
O
10
Optimum
61
8
2
4
6
2
4
I
1
I
3
I
2
Opt
X
Y
O
10
Efekt dochodowy
62
8
2
4
6
2
4
I
1
I
2
Opt (1)
A
B
A (1)
B (1)
Opt (2)
Efekt obni
Ŝ
ki cen bez zmiany
relacji dóbr X i Y
X
Y
O
10
Efekt substytucji
63
8
2
4
6
2
4
I
1
I
2
Opt (1)
A
B
B (1)
Opt (2)
Efekt zmiany relacji dóbr X i Y