Shanta R. Dube, Robert F. Anda, Janet B. Croft, Valerie J. Edwards, Wayne H. Giles

National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Centers for Disease Control and Prevention, Atlanta Vincent J. Felitti

Southern California Permanente Medical Group, San Diego Dorastanie z rodzicami nadużywającymi

alkoholu a krzywdzenie i zaniedbywanie

dziecka oraz inne dysfunkcje rodzinne

Niniejsze badanie jest szczegółową analizą związków między nadużywaniem alkoholu przez rodziców (tylko przez matkę, tylko przez ojca lub przez oboje rodziców) a rozmaitymi formami krzywdzenia i zaniedbywania dzieci oraz innymi dysfunkcjami występują-

cymi w rodzinie, zwanymi także negatywnymi doświadczeniami dziecięcymi (adverse childhood experiences – ACE).

Kwestionariusz dotyczący negatywnych doświadczeń dziecięcych, między innymi krzywdzenia i zaniedbywania dzieci oraz innych dysfunkcji rodzinnych, a także nadużywania alkoholu przez rodziców, został wypełniony przez 8629 dorosłych pacjentów systemu podsta-wowej opieki medycznej. Na tej podstawie oszacowano retrospektywnie związek między dorastaniem z rodzicami nadużywającymi alkoholu a każdym z dziesięciu ACE oraz wielo-rakimi negatywnymi doświadczeniami dziecięcymi (wynikiem ACE).

W porównaniu z osobami, których rodzice nie nadużywali alkoholu, skorygowany współ-

czynnik szans (OR) dla każdej z kategorii negatywnych doświadczeń dziecięcych był od 2 do 13 razy wyższy, jeśli matka, ojciec lub oboje rodzice nadużywali alkoholu (p < 0,05). Na przykład prawdopodobieństwo tego, że matka danej osoby była bita, wzrastał trzynastokrotnie wśród mężczyzn, których oboje rodzice nadużywali alkoholu (współczynnik szans OR

= 12,7; 95% przedział ufności CI). W wypadku niemal każdego z negatywnych doświadczeń dziecięcych, wśród osób dorastających w rodzinach, w których zarówno matka, jak i ojciec nadużywali alkoholu, obserwowano najwyższe prawdopodobieństwo ACE. Średnia liczba negatywnych doświadczeń dziecięcych wśród osób, których rodzice nie nadużywali alkoholu, oraz dorastających w rodzinach, w których nadużywał go tylko ojciec, tylko matka lub oboje rodzice, wynosiła odpowiednio 1,4; 2,6; 3,2 oraz 3,8 (p < 0,001).

Mimo że retrospektywne badanie doświadczeń dziecięcych nie pozwala na jednoznaczne ustalenie zależności przyczynowych, dorastanie z rodzicami nadużywającymi alkoholu okazało się silnie związane z negatywnymi doświadczeniami dziecięcymi. Udoskonalona koordynacja opieki zdrowotnej dla dorosłych i dzieci, a także działań odpowiednich służb społecznych oraz instytucji zajmujących się przeciwdziałaniem uzależnieniom, może prowadzić do wcześniejszego wykrywania, leczenia i zapobiegania zarówno nadużywaniu alkoholu przez dorosłych, jak i negatywnym doświadczeniom dziecięcym, co zmniejszyłoby niekorzystne następstwa ACE u dorastającej młodzieży i dorosłych.

1

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadużywającymi...

Wprowadzenie

Powszechnie wiadomo, że nadużywa-

skupiali się wyłącznie na alkoholizmie ojca

nie alkoholu przez rodziców prowadzi do

(Sher i in. 1997; Zeitlen 1994). Być może

zaburzeń w środowisku rodzinnym. Dzieci

wynikało to z faktu, że alkoholizm wystę-

alkoholików w większym stopniu niż inne

puje wśród mężczyzn częściej niż wśród

dzieci są narażone na działanie rozmaitych

kobiet (HHS 1997). Jednak zważywszy

stresorów, takich jak krzywdzenie, zanied-

na to, iż w większości rodzin to przede

bywanie, bycie świadkiem przemocy do-

wszystkim kobiety opiekują się dziećmi,

mowej czy też dorastanie w rodzinie,

zbadanie związków między alkoholizmem

w której występują inne rodzaje dysfunkcji

matki oraz obojga rodziców a negatyw-

(Sher i in. 1997; Sher i in. 1991; Windle

nymi doświadczeniami dziecięcymi może

i in. 1995; US Department of Health and

się okazać niezwykle istotne.

Human Services [HSS] 1997). Szacuje

Celem niniejszego opracowania jest więc

się, że uzależnieni od alkoholu rodzice są

wzbogacenie dotychczasowej literatury

sprawcami 30% przypadków krzywdze-

empirycznej przez opisanie związku mię-

nia dzieci, a w 60% przypadków przemo-

dzy nadużywaniem alkoholu przez rodzi-

cy domowej sprawca działa pod wpły-

ców (tylko przez matkę, tylko przez ojca

wem alkoholu (Collins, Messerschmidt

lub przez oboje rodziców) a prawdopodo-

1993; HHS 1997).

bieństwem wystąpienia innych negatyw-

Niewiele badań poświęcono dotąd

nych doświadczeń dziecięcych. W szcze-

związkowi między wielu współwystępu-

gólności starano się określić ilościowo si-

jącymi formami krzywdzenia dzieci bądź

łę związku między nadużywaniem alko-

dysfunkcjami rodzinnymi a alkoholi-

holu przez rodziców a narażeniem dziec-

zmem rodziców (Sher i in. 1997). Wyniki

ka na krzywdzenie, zaniedbywanie, nad-

poprzednich badań nad negatywnymi do-

używanie substancji odurzających w ro-

świadczeniami dziecięcymi ( Adverse Chil-

dzinie, przestępczość członków rodziny

dhood Experiences – ACE) wskazują, że oraz kłótnie między rodzicami. Ponadto

ACE rzadko występują w odosobnieniu,

badano związek między nadużywaniem

zwykle tworzą raczej złożony zespół wza-

alkoholu przez rodziców a wieloma współ-

jemnie powiązanych doświadczeń (Felit-

występującymi negatywnymi doświadcze-

ti i in. 1998).

niami dziecięcymi. Starano się także

W badaniach, w których uwzględniono

oszacować siłę owych wzajemnych zależ-

wielorakie negatywne doświadczenia dzie-

ności po to, by:

cięce (wynik w ACE), obserwowano silne,

1) pogłębić wiedzę na temat czynników,

stopniowane związki łączące je z rozmaity-

które mogą się przyczyniać do długotrwa-

mi problemami zdrowotnymi, takimi jak

łych, niekorzystnych skutków dorastania

palenie tytoniu, choroby przenoszone dro-

z rodzicami, którzy nadużywają alkoholu

gą płciową, problemy alkoholowe u doro-

(Beichtman i in 1992; Briere, Runtz 1988;

słych czy też nieplanowana ciąża (Anda

Heath, Martin 1994; Jaffe i in. 1986;

i in. 1999; Dietz i in. 1999; Dube i in w dru-

Johnson, Leff 1999; Sher i in. 1991);

ku; Felitti i in. 1998; Hillis i in. 2000).

Ponadto autorzy poprzednich badań

2) udokumentować złożony zespół proble-

pomijali na ogół współwystępowanie al-

mów występujących często w rodzinach,

koholizmu u obydwojga rodziców albo

w których rodzice nadużywają alkoholu.

2

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadużywającymi...

Metoda

Badanie negatywnych doświadczeń

diagnozy psychospołecznej. W wypadku

dziecięcych ( ACE Study) było wspólnym

każdej z osób wszystkie te wystandaryzo-

przedsięwzięciem trzech amerykańskich

wane informacje umieszczono w skróco-

instytucji: Ośrodka Diagnozy Zdrowia

nej formie w bazie danych badania ACE.

w San Diego, w stanie Kalifornia (prowa-

dzonego w ramach projektu Kaiser Health

Model badawczy i kwestionariusz ACE

Plan), Ośrodków Kontroli i Prewencji

Proces gromadzenia podstawowych

Chorób (CDC) oraz Uniwersytetu Emory.

danych podzielono na dwa badania an-

Celem tego przedsięwzięcia było oszacowa-

kietowe, w których zastosowano metodo-

nie wpływu licznych, wzajemnie powią-

logię opisaną przez Felittiego i in. (1998).

zanych negatywnych doświadczeń dzie-

Po upływie dwóch tygodni od zakończe-

cięcych na szeroką gamę zachowań zdro-

nia oceny stanu zdrowia w HAC, wszystkim

wotnych i na stan zdrowia, a także na ko-

osobom, które odwiedziły ów ośrodek

rzystanie z opieki zdrowotnej (Felitti i in.

w okresie objętym badaniem, wysłano kwe-

1998). Badanie ACE zostało zaaprobowane

stionariusz negatywnych doświadczeń dzie-

przez rady naukowe organizacji Southern

cięcych (kwestionariusz ACE). Kwestio-

California Permanente Medical Group

nariusz ten zawierał szczegółowe informa-

(Kaiser Permanente), Uniwersytetu Emory

cje dotyczące negatywnych doświadczeń

oraz Biura Ochrony przez Zagrożeniami

dziecięcych (krzywdzenia i zaniedbywa-

Badawczymi, działającego przy amerykań-

nia) oraz dysfunkcji rodzinnych (przemocy

skich Krajowych Instytutach Zdrowia.

domowej i nadużywania alkoholu przez

rodziców lub innych członków rodziny),

Badana próba

a także dodatkowe informacje odnoszące

Badana próba została wyłoniona spo-

się do zachowań związanych ze zdro-

śród osób zarejestrowanych w Ośrodku

wiem, podejmowanych w okresie dora-

Diagnozy Zdrowia (HAC), utworzonym

stania i po osiągnięciu dorosłości.

w celu przeprowadzenia pełnej, wystan-

Poprzednie publikacje dotyczące badania

daryzowanej diagnozy medycznej, psy-

ACE obejmowały respondentów pierw-

chospołecznej i prewencyjnej dorosłych

szego badania ankietowego (wypełniony

uczestników projektu Kaiser Health Plan

kwestionariusz zwróciło wówczas 9508

w San Diego. W ciągu czterech lat 81%

osób z 13 494, do których go wysłano,

dorosłych uczestników tego projektu zo-

czyli 70% adresatów), przeprowadzonego

stanie poddane takiej kompletnej ocenie

między sierpniem a listopadem 1995 r.

stanu zdrowia, przy czym rocznie bada

oraz między styczniem a marcem 1996 r.

się ponad 50 tys. osób. Celem wizyty

(Anda i in. 1999; Dietz i in. 1999; Edwards

w HAC jest więc przede wszystkim uzyska-

i in. 2001; Felitti i in. 1998).

nie pełniej oceny stanu zdrowia, a nie po-

Drugie badanie ankietowe prowadzono

szukiwanie pomocy medycznej w związku

od czerwca do października 1997 r. Kwestio-

z konkretnymi objawami czy też określo-

nariusz odesłało wówczas 8667 z 13 330

ną chorobą. Każda osoba badana w HAC

osób (60%). Ogółem na ankietę odpowie-

wypełnia wystandaryzowany kwestiona-

działo więc 68% osób (18 175 z 26 824).

riusz, który dotyczy szczegółów jej stanu

Kwestionariusz zastosowany w dru-

zdrowia w przeszłości oraz zawiera in-

gim badaniu ankietowym zawierał kilka

formacje odnoszące się do jej zachowań

dodatkowych informacji (dotyczących za-

związanych ze zdrowiem, oceny funkcjo-

niedbywania emocjonalnego i fizyczne-

nowania poszczególnych układów oraz

go), odnoszących się do kwestii zdrowot-

3

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadużywającymi...

nych, które okazały się istotne po doko-

nakowa w obu grupach – wśród responden-

naniu analizy wyników badania pierw-

tów i wśród osób, które nie odpowiedzia-

szego (Dietz i in. 1999; Felitti i in. 1998).

ły na ankietę. Dane empiryczne nie wska-

zują więc na to, że respondenci częściej

Ocena reprezentatywności próby oraz

niż osoby, które nie odpowiedziały na an-

zniekształcenia odpowiedzi respondentów

kietę, przypisują swoje problemy zdrowot-

W pierwszym badaniu ankietowym

ne i społeczne negatywnym doświadcze-

przeanalizowano dane pochodzące z kwe-

niom dziecięcym (Edwards i in. 2001).

stionariusza Ośrodka Diagnozy Zdrowia

Wykluczenia z badanej próby

(HAC) zarówno w wypadku osób, które

odpowiedziały na ankietę ACE, jak i tych,

Analizowano wyłącznie dane pocho-

które na nią nie odpowiedziały. Umożliwiło dzące z drugiego badania ankietowego.

to szczegółową ocenę reprezentatywno-

Wykluczyliśmy 3 respondentów, którzy

ści badanej próby pod względem cech de-

nie podali informacji o swojej przynależ-

mograficznych oraz kwestii związanych

ności rasowej, oraz dalszych 35 – brako-

ze zdrowiem. Szczegółowe wyniki tej

wało danych dotyczących poziomu wy-

analizy przedstawiono w innej publikacji

kształcenia. Badana próba składała się

(Edwards i in. 2001), zatem w niniejszym

więc ostatecznie z 99% wszystkich re-

artykule omówimy je w znacznym skrócie. spondentów (8629 z 8667 osób).

Podobnie jak w wypadku większości

Definicja zmiennej „dorastanie z rodzicami

innych badań ankietowych, osoby, które

nadużywającymi alkoholu”

nie odpowiedziały na ankietę, były zwy-

kle młodsze i mniej wykształcone lub po-

Zapytaliśmy osoby badane, czy w dzieciń-

chodziły z rasowych/etnicznych grup mniej-

stwie mieszkały z osobą nadużywającą alko-

szościowych. Jednakże po uwzględnieniu

holu lub z alkoholikiem (Shoenborn 1995).

różnic demograficznych okazało się, że

Respondenci mogli zaznaczyć dowolną

respondenci nie różnią się od osób, które liczbę spośród następujących możliwości:

nie odpowiedziały na ankietę, pod wzglę-

ojciec, matka, brat, siostra, inny krewny,

dem prawdopodobieństwa podejmowa-

inna osoba niespokrewniona. Wskazanie

nia zachowań związanych ze zdrowiem

wyłącznie na matkę było równoznaczne

(takich jak palenie tytoniu, nadużywanie

z nadużywaniem alkoholu tylko przez matkę

alkoholu czy zażywanie narkotyków),

( maternal alcohol abuse), a wskazanie tyl-a także problemów zdrowotnych (takich

ko na ojca – z nadużywaniem alkoholu

jak choroby serca, nadciśnienie, otyłość

przez ojca ( paternal alcohol abuse). Oso-oraz przewlekłe choroby płuc).

by, które zaznaczyły matkę i ojca, sklasy-

Wyniki przeprowadzonej analizy nie

fikowano jako dorastające z obojgiem ro-

wskazywały więc na występowanie różnic

dziców nadużywających alkoholu. W ce-

w zachowaniach związanych ze zdrowiem

lu oszacowania związku między dorasta-

oraz w stanie zdrowia między responden-

niem z rodzicami nadużywającymi alko-

tami a osobami, które nie odpowiedziały

holu a doświadczaniem wielorakich ACE

na rozesłaną ankietę (Edwards i in. 2001). (wynikiem ACE) zaliczyliśmy badanych, Kwestionariusz HAC zawierał także

którzy zaznaczyli matkę lub ojca, do gru-

pytania dotyczące doświadczonego w dzie-

py osób dorastających z co najmniej jed-

ciństwie wykorzystywania seksualnego.

nym rodzicem nadużywającym alkoholu.

Siła związku między doświadczeniami

Definicja negatywnych

wykorzystywania seksualnego a rozma-

doświadczeń dziecięcych (ACE)

itymi zachowaniami związanymi ze zdro-

wiem, chorobami oraz problemami psy-

Wszystkie pytania dotyczące negatyw-

chospołecznymi okazała się niemal jed-

nych doświadczeń dziecięcych odnosiły

4

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadużywającymi...

się do pierwszych 18 lat życia osób bada-

1) popychała Cię, szarpała, dawała Ci klap-

nych. W wypadku pytań pochodzących ze

sy albo czymś w Ciebie rzucała?;

Skali Strategii Radzenia Sobie z Konfliktami

2) biła Cię tak mocno, że miałeś(-aś) póź-

( Conflict Tactics Scale – CTS) (Straus, niej na ciele ślady bicia lub doznawa-Gelles 1990) badani wybierali jedną z na-

łeś(-aś) urazów fizycznych?”.

stępujących kategorii odpowiedzi: „nigdy”,

Uznawano, że dana osoba badana do-

„sporadycznie”, „czasami”, „często” i „bardzo

świadczała w dzieciństwie przemocy fi-

często”. Pozycje dotyczące zaniedbywania

zycznej, jeśli odpowiadała „często” lub

emocjonalnego i fizycznego zaczerpnięto

„bardzo często” na pierwsze z tych pytań,

z Kwestionariusza Traumy Dziecięcej ( Child-albo „czasami”, „często” lub „bardzo czę-

hood Trauma Questionnaire – CTQ) (Bern-sto” na drugie.

stein i in. 1994), a osoby badane mogły

w ich wypadku wybierać między następują-

Wykorzystywanie seksualne

cymi kategoriami odpowiedzi: „nigdy”, „rzad-

Doświadczenie wykorzystywania seksu-

ko”, „czasami”, „często” i „bardzo często”

alnego oceniano za pomocą czterech pytań

(punktowanymi na skali Likerta od 1 do 5).

pochodzących ze skali Wyatt (1985):

W wypadku niektórych pozycji – w zależności

od treści pytania – zastosowano punktację

– „Niektórzy ludzie doświadczyli w dzie-

odwróconą (Bernstein i in. 1994).

ciństwie, czyli w ciągu pierwszych 18 lat

życia, kontaktu seksualnego z osobą

Przemoc słowna

dorosłą, starszą od nich co najmniej

Przemoc słowną rozpoznawano na

o 5 lat. W tych wydarzeniach mógł uczest-

podstawie odpowiedzi osób badanych na

niczyć członek rodziny, przyjaciel ro-

dwa pytania zaczerpnięte ze skali CTS:

dziny lub nieznajomy. Czy w ciągu

– „Jak często zdarzało się, że któreś

pierwszych 18 lat Twojego życia zdarzy-

z Twoich rodziców, przybrany rodzic lub

ło się kiedykolwiek, że jakaś osoba doro-

inna osoba dorosła mieszkająca w Twoim

sła – członek rodziny, przyjaciel rodziny

domu obrzucała Cię wyzwiskami, obra-

lub ktoś nieznajomy:

żała Cię albo poniżała?”;

1) dotykała cię lub pieściła w seksualny

– „Jak często zachowanie któregoś

sposób;

z Twoich rodziców, przybranego rodzica

2) zmuszała Cię, abyś jej dotykał(-a) w sek-

lub innej osoby dorosłej mieszkającej

sualny sposób;

w Twoim domu sprawiało, że bałeś(-aś)

3) próbowała odbyć z Tobą stosunek sek-

się fizycznego bólu?”.

sualny jakiegokolwiek rodzaju (oralny,

Odpowiedź „często” lub „bardzo często”

analny lub pochwowy);

na którekolwiek z tych pytań oznaczała,

4) rzeczywiście odbyła z Tobą stosunek

że osoba badana doświadczała w dzieciń-

seksualny jakiegokolwiek rodzaju (oralny,

stwie przemocy słownej.

analny lub pochwowy)?”.

Przemoc fizyczna

Jeżeli osoba badana odpowiadała „tak”

Do rozpoznawania dziecięcych doświad-

na którekolwiek z tych pytań, klasyfikowano

czeń przemocy fizycznej posłużono się dwo-

ją jako osobę, która doświadczyła w dzie-

ma pytaniami pochodzącymi ze skali CTS:

ciństwie wykorzystywania seksualnego

– „Czasami rodzice lub inni dorośli zadają

z kontaktem fizycznym.

dzieciom ból. Kiedy dorastałeś(-aś), to jest

Zaniedbywanie emocjonalne

w ciągu pierwszych 18 lat Twojego życia,

jak często zdarzało się, że któreś z Two-

Miarą zaniedbywania emocjonalnego

ich rodziców, przybrany rodzic lub inna

były odpowiedzi osób badanych na pięć

osoba dorosła mieszkająca w Twoim domu: pozycji zaczerpniętych ze skali CTQ: 5

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadużywającymi...

1) „W mojej rodzinie był ktoś, dzięki ko-

– „Czasami rodzice używają wobec sie-

mu czułem(-am) się ważny(-a) i wyjąt-

bie przemocy fizycznej. W okresie Twoje-

kowy(-a)”;

go dzieciństwa, czyli w ciągu pierwszych

2) „Czułem(-am) się kochany(-a)”;

18 lat Twojego życia, jak często Twój oj-

3) „Członkowie mojej rodziny troszczyli

ciec (lub ojczym) albo partner życiowy

się o siebie nawzajem”;

matki zachowywał się wobec Twojej mat-

4) „Członkowie mojej rodziny czuli się ze

ki (lub przybranej matki) w którykolwiek

sobą blisko związani”;

z wymienionych sposobów:

5) „Moja rodzina była dla mnie źródłem

1) popychał ją, szarpał, bił otwartą dło-

siły i wsparcia”.

nią albo czymś w nią rzucał;

Aby określić wyniki osób badanych na

2) kopał ją, gryzł, bił ją pięścią lub twar-

skalach klinicznych CTQ, wobec wszyst-

dym przedmiotem;

kich odpowiedzi stosowano punktację od-

3) wielokrotnie bił ją przynajmniej przez

wróconą, a następnie sumowano punkty

kilka minut;

dla każdego z respondentów. Osoby, które

4) groził jej nożem lub pistoletem bądź

uzyskały wynik większy lub równy 15

rzeczywiście użył noża lub pistoletu,

(umiarkowany do skrajnego), uznawano

żeby ją skrzywdzić?”.

za ofiary zaniedbywania emocjonalnego.

Jeżeli osoba badana odpowiadała „czasa-

Zaniedbywanie fizyczne

mi”, „często” lub „bardzo często” na przynaj-

mniej jedno z dwóch pierwszych pytań,

Zaniedbywanie fizyczne mierzono przy

albo udzielała odpowiedzi innej niż „nigdy”

użyciu pięciu pozycji pochodzących ze

na przynajmniej jedno spośród pytań

skali CTQ:

3 i 4, uznawano, że w dzieciństwie była

1) „Nie dostawałem(-am) wystarczającej

świadkiem maltretowania matki.

ilości jedzenia”;

Nadużywanie substancji odurzających

2) „Wiedziałem(-am), że jest ktoś, kto

w domu rodzinnym

o mnie dba i mnie chroni”;

3) „Moi rodzice byli zbyt pijani lub na-

Dwa pytania dotyczyły tego, czy re-

ćpani, żeby się o mnie troszczyć”;

spondent mieszkał w dzieciństwie z oso-

bą nadużywającą alkoholu lub z alkoholi-

4) „Musiałem(-am) chodzić w brudnym

kiem (Shoenborn 1995), albo z kimś, kto

ubraniu”;

zażywał narkotyki.

5) „Był ktoś, kto zabierał mnie do lekarza,

Odpowiedź twierdząca na pytanie

kiedy tego potrzebowałem(-am)”.

o to, czy badany mieszkał w dzieciństwie

Odpowiedzi osób badanych punktowano,

z bratem, siostrą, innym krewnym lub

a punkty sumowano. W wypadku pozycji

z osobą niespokrewnioną, która naduży-

2 i 5 stosowano punktację odwróconą.

wała alkoholu, cierpiała na chorobę alko-

Uznawano, że osoby, które uzyskały wynik

holową lub zażywała narkotyki, wskazy-

większy lub równy 10 (umiarkowany do

wała, że doświadczył on w dzieciństwie

skrajnego), doświadczyły w dzieciństwie

nadużywania substancji odurzających

zaniedbywania fizycznego.

w domu rodzinnym.

Maltretowana matka

Choroba psychiczna w domu rodzinnym

Wykorzystaliśmy cztery pytania za-

Jeżeli osoba badana zaznaczyła, że w trak-

czerpnięte ze skali CTS, żeby ocenić dzie-

cie jej dzieciństwa któryś z mieszkańców

cięce doświadczenie bycia świadkiem

jej domu rodzinnego cierpiał na depresję

maltretowania matki. Pytania poprzedza-

lub na chorobę psychiczną, albo próbo-

ło następujące zdanie:

wał popełnić samobójstwo, to uznawano,

6

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadużywającymi...

że zetknęła się w dzieciństwie z chorobą

rodziców uzyskano przy użyciu wielo-

psychiczną w domu rodzinnym.

zmiennowej analizy regresji liniowej.

We wszystkich modelach wyodrębniono

Separacja lub rozwód rodziców

następujące współzmienne: wiek, płeć,

O takim doświadczeniu świadczyła twier-

rasę (biała albo inna) oraz wykształcenie

dząca odpowiedź respondenta na pytanie:

(średnie, nieukończone wyższe, wyższe

„Czy Twoi rodzice kiedykolwiek rozwie-

albo poniżej średniego).

dli się lub żyli w separacji?”.

Osoby, które dostarczyły niepełnych

informacji dotyczących określonych ne-

Uwięzienie członka najbliższej rodziny

gatywnych doświadczeń dziecięcych ( n =

Jeżeli którykolwiek z mieszkańców do-

516; 6% respondentów), uznano za wol-

mu rodzinnego osoby badanej trafił w trak-

ne od tych doświadczeń. Mogło to prowa-

cie jej dzieciństwa do więzienia, to uznawa-

dzić do zaniżonych oszacowań siły

no, że osoba badana zetknęła się w dzie-

związku między nadużywaniem alkoholu

ciństwie z uwięzieniem członka najbliż-

przez rodziców a negatywnymi doświad-

szej rodziny.

czeniami dziecięcymi, bo przy takim po-

dejściu osoby, które być może doświad-

Analiza statystyczna

czyły danego zdarzenia (ale nie zawarły

Zastosowano modele wielozmienno-

w kwestionariuszu informacji na ten te-

wej analizy regresji logistycznej do oceny

mat), są zawsze klasyfikowane jako wol-

związków między nadużywaniem alkoholu

ne od takiego doświadczenia. Taki rodzaj

przez rodziców a każdą z 10 kategorii ne-

błędnej klasyfikacji mógł wypaczyć uzy-

gatywnych doświadczeń dziecięcych z osob-

skane przez nas wyniki w kierunku zera

na. W ten sposób uzyskano skorygowane

(Rothman 1986).

współczynniki szans (OR) oraz 95% prze-

Aby jednak sprawdzić, czy rzeczywi-

dział ufności (CI). Wielorakie negatywne

ście tak się stało, przeprowadziliśmy po-

doświadczenia dziecięce (wynik ACE) ob-

nowną analizę po wykluczeniu wszyst-

liczono przez zsumowanie liczby ACE

kich respondentów, którzy nie podali in-

ujawnionych przez każdego z badanych.

formacji dotyczących któregokolwiek

Średnie wyniki ACE skorygowane względem

z negatywnych doświadczeń dziecięcych.

zmiennej nadużywania alkoholu przez

Wyniki obu analiz nie różniły się.

Wyniki

Charakterystyka badanej próby

W badanej próbie było 4674 (54%) kobiet

alkoholikiem było znacznie wyższe niż

i 3955 (46%) mężczyzn. Średni wiek osób

prawdopodobieństwo dorastania z uza-

badanych (± SD) wynosił 55 lat (± 15,5)

leżnioną od alkoholu matką – odpowied-

wśród kobiet oraz 57 lat (± 14,5) wśród

nio 18% i 2% wśród kobiet oraz 15% i 2%

mężczyzn. 73% kobiet i 75% mężczyzn na-

wśród mężczyzn (tab. 1). Częstość dora-

leżało do rasy białej; 32% kobiet i 42% męż-

stania z obojgiem rodziców uzależnio-

czyzn miało wykształcenie wyższe (ukoń-

nych od alkoholu wynosiła 4% wśród ko-

czyło college). Zaledwie 8% kobiet i 7%

biet i 3% wśród mężczyzn.

mężczyzn nie ukończyło szkoły średniej.

Jeśli chodzi o 10 kategorii negatyw-

22% osób badanych zaznaczyło, że przy-

nych doświadczeń dziecięcych, częstość

najmniej jedno z ich rodziców było alko-

ich występowania była wyższa wśród ko-

holikiem (24% kobiet i 20% mężczyzn).

biet niż wśród mężczyzn w wypadku

Prawdopodobieństwo dorastania z ojcem

wszystkich kategorii, z wyjątkiem prze-

7

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadużywającymi...

mocy fizycznej i zaniedbywania fizycznego

kich negatywnych doświadczeń dziecię-

(tab. 1). Ponad 17% kobiet i 11% męż-

cych, najsilniejszy związek zaobserwowa-

czyzn ujawniło co najmniej cztery spo-

no między dowolnym typem nadużywa-

śród negatywnych doświadczeń dziecię-

nia alkoholu przez rodziców a dorasta-

cych (tab. 2).

niem z maltretowaną matką (tab. 3).

Współwystępowanie kilku kategorii

Nadużywanie alkoholu przez rodziców

ACE było najczęstsze wśród osób, które

a prawdopodobieństwo występowania

dorastały z dwojgiem rodziców naduży-

negatywnych doświadczeń dziecięcych

wających alkoholu. Skorygowana śred-

Zaobserwowaliśmy silny związek mię-

nia liczba ACE (suma = 10) dla osób, któ-

dzy nadużywaniem alkoholu przez rodzi-

rych rodzice nie byli uzależnieni od alko-

ców a każdym z 10 negatywnych do-

holu, oraz dla osób, w których wypadku

świadczeń dziecięcych (ACE). Owe zależ-

tylko matka, tylko ojciec lub oboje rodzi-

ności były najsilniejsze w wypadku osób,

ce nadużywali alkoholu, wynosiła odpo-

które dorastały z dwojgiem rodziców

wiednio 1,4; 2,6; 3,2 i 3,8 ( p < 0,001 dla nadużywających alkoholu, w porówna-wszystkich porównań z osobami rodzi-

niu z tymi, których rodzice nie naduży-

ców nie-alkoholików). Kobiety i mężczyź-

wali alkoholu. Wyjątek stanowili tu męż-

ni nie różnili się pod względem siły

czyźni, którzy doświadczyli wykorzysty-

związku między nadużywaniem alkoholu

wania seksualnego, rozwodu rodziców

przez rodziców a średnim wynikiem

oraz uwięzienia członka bliskiej rodziny,

ACE. Rozkład wielorakich ACE wzrastał

a także kobiety, które zetknęły się z cho-

gwałtownie, jeśli któreś z rodziców było

robą psychiczną w domu rodzinnym (tab. 3). alkoholikiem (wykres 1). Odsetek osób Dla każdej z kategorii ACE obecność

bez negatywnych doświadczeń dziecię-

uzależnionego od alkoholu rodzica podwa-

cych (wynik ACE = 0) był wyższy wśród

jała ryzyko tego doświadczenia zarówno

badanych, których rodzice nie naduży-

wśród mężczyzn, jak i kobiet. Ponadto

wali alkoholu (42%), natomiast częstość

zarówno wśród mężczyzn, jak i wśród ko-

występowania co najmniej czterech ACE

biet częstość ujawniania każdego z negatyw-

(34%) była wyższa w grupie responden-

nych doświadczeń dziecięcych była dwu-

tów, którzy dorastali przynajmniej z jed-

lub trzykrotnie wyższa, jeśli matka osoby

nym rodzicem nadużywającym alkoholu.

badanej nadużywała alkoholu (w porówna-

Rozkład wyników ACE był więc wyraźnie

niu z osobami, których rodzice nie nad-

zróżnicowany w zależności od zmiennej

używali alkoholu; tab. 3). Spośród wszyst-

nadużywania alkoholu przez rodziców.

Dyskusja wyników

Wyniki przedstawionego tu badania po-

śród 10 negatywnych doświadczeń dziecię-

twierdzają i uzupełniają wcześniejsze usta-

cych. Ponadto wyjątkowo wysokie prawdo-

lenia, dotyczące zależności między naduży-

podobieństwo przemocy domowej wobec

waniem alkoholu przez rodziców a dziecię-

matki w rodzinach, w których oboje rodzice

cymi doświadczeniami krzywdzenia, zanied-

nadużywają alkoholu, dowodzi konieczności

bywania oraz dysfunkcji rodzinnych. W po-

szacowania ryzyka przemocy wobec matki.

równaniu z dorastaniem z rodzicami, któ-

Należy to czynić nie tylko w trosce o dobro

rzy nie nadużywają alkoholu, nadmierne

matki, ale także dlatego, że bycie świadkiem

spożycie alkoholu przez matkę, ojca lub

przemocy fizycznej wobec matki wywiera

oboje rodziców istotnie zwiększa prawdo-

ogromny, negatywny wpływ na dziecko

podobieństwo wystąpienia każdego spo-

(Perry, Pollard 1998; Perry i in. 1995).

8

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadużywającymi...

Tabela 1. Częstość nadużywania alkoholu przez rodziców i negatywnych doświadczeń dziecięcych w zależności od płci

Częstość (%)

Wyszczególnienie

kobiety

mężczyźni

ogółem

(N = 4674)

(N = 3955)

(N = 8629)

Nadużywanie alkoholu przez rodziców

– żadne z rodziców

75,7

80,4

77,9

– tylko ojciec

18,1

14,8

16,6

– tylko matka

2,4

2,0

2,2

– oboje rodzice

3,8

2,8

3,3

Negatywne doświadczenia dziecięce

Krzywdzenie

– przemoc emocjonalna

12,2

7,8

10,2

– przemoc fizyczna

25,1

27,9

26,4

– wykorzystywanie seksualne

24,3

17,1

21,0

Zaniedbywanie

– zaniedbywanie fizyczne

9,2

10,7

9,9

– zaniedbywanie emocjonalne

16,7

12,5

14,8

Dysfunkcje rodzinne

– maltretowana matka

13,9

12,1

13,0

– separacja lub rozwód rodziców

25,4

22,6

24,1

– choroba psychiczna w domu rodzinnym

25,3

14,3

20,3

– nadużywanie substancji odurzających

w domu rodzinnym

13,5

11,2

12,4

– uwięzienie członka rodziny

6,8

5,0

6,0

Tabela 2. Częstość występowania określonej liczby negatywnych doświadczeń dziecięcych (wynik ACE) w zależności od płci

Częstość (%)

Wynik ACE*

Kobiety

mężczyźni

ogółem

(N = 4674)

(N = 3955)

(N = 8629)

0

34,8

37,7

36,1

1

24,3

27,6

25,8

2

14,3

15,2

14,7

3

9,5

8,2

8,9

>4

17,1

11,4

14,5

* Suma 10 ACE, częstości nie skorygowano względem innych zmiennych.

9

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadużywającymi...

Tabela 3. Częstość i skorygowane współczynniki szans dla każdego z negatywnych doświadczeń dziecięcych w zależności od zmiennej nadużywania alkoholu przez rodziców, z podziałem na płeć Nadużywanie

Kobiety

Mężczyźni

Kategoria ACE

alkoholu przez

(zmienna zależna)

rodziców

skorygowany

skorygowany

%

%

współczynnik szans*

współczynnik szans*

Przemoc

Żadne z rodziców

9,0

1,0 (wartość odniesienia)

5,9

1,0 (wartość odniesienia)

emocjonalna

Tylko ojciec

20,2

2,3 (1,9–2,9)

14,7

2,5 (1,9–3,3)

Tylko matka

21,9

2,4 (1,5–3,8)

11,4

1,8 (0,9–3,7)

Oboje rodzice

30,5

3,7 (2,6–5,3)

21,6

3,9 (2,4–6,3)

Przemoc

Żadne z rodziców

20,8

1,0 (wartość odniesienia)

24,7

1,0 (wartość odniesienia)

fizyczna

Tylko ojciec

35,3

1,9 (1,6–2,3)

38,6

1,8 (1,5–3,3)

Tylko matka

43,8

2,6 (1,8–3,9)

43,0

2,1 (1,3–3,3)

Oboje rodzice

49,1

3,3 (2,4–4,5)

52,2

3,1 (2,1–4,6)

Wykorzystywanie

Żadne z rodziców

20,2

1,0 (wartość odniesienia)

15,8

1,0 (wartość odniesienia)

seksualne

Tylko ojciec

35,1

2,0 (1,7–2,4)

21,7

1,5 (1,2–1,8)

Tylko matka

35,1

1,8 (1,2–2,7)

29,1

2,2 (1,3–3,6)

Oboje rodzice

47,5

3,1 (2,2–4,2)

19,8

1,3 (0,8–2,2)

Zaniedbywanie

Żadne z rodziców

13,2

1,0 (wartość odniesienia)

10,0

1,0 (wartość odniesienia)

emocjonalne

Tylko ojciec

25,6

2,1 (1,7–2,7)

19,0

2,0 (1,5–2,2)

Tylko matka

25,4

2,0 (1,3–3,1)

32,9

4,4 (2,7–7,2)

Oboje rodzice

39,0

3,7 (2,7–5,1)

34,2

4,6 (3,0–7,9)

Zaniedbywanie

Żadne z rodziców

6,6

1,0 (wartość odniesienia)

8,5

1,0 (wartość odniesienia)

fizyczne

Tylko ojciec

14,7

2,4 (1,9–3,0)

17,9

2,5 (1,9–3,2)

Tylko matka

20,2

3,9 (2,4–6,4)

21,5

3,7 (2,1–6,5)

Oboje rodzice

27,7

6,0 (4,2–8,8)

28,8

5,8 (3,7–9,1)

Maltretowana

Żadne z rodziców

7,6

1,0 (wartość odniesienia)

7,2

1,0 (wartość odniesienia)

matka

Tylko ojciec

31,2

5,2 (4,3–6,3)

29,7

5,3 (4,3–6,7)

Tylko matka

29,8

5,0 (3,3–7,7)

29,1

5,4 (3,3–9,1)

Oboje rodzice

45,2

9,8 (7,1–13,7)

46,8

12,7 (8,4–12,1)

Nadużywanie

Żadne z rodziców

8,8

1,0 (wartość odniesienia)

7,5

1,0 (wartość odniesienia)

substancji

Tylko ojciec

23,1

2,8 (2,2–3,4)

23,1

3,3 (2,6–4,2)

odurzających

Tylko matka

34,2

4,6 (3,0–7,1)

27,8

4,1 (2,4–7,0)

w domu rodzinnym

Oboje rodzice

48,0

8,3 (5,9–11,5)

40,5

8,0 (5,3–12,1)

Choroba psychiczna Żadne z rodziców

20,8

1,0 (wartość odniesienia)

11,5

1,0 (wartość odniesienia)

w domu rodzinnym

Tylko ojciec

34,5

1,9 (1,6–2,2)

20,2

1,8 (1,5–2,3)

Tylko matka

55,3

4,0 (2,7–5,9)

40,5

4,7 (2,9–7,5)

Oboje rodzice

50,3

3,2 (2,4–4,4)

45,9

5,8 (3,9–8,6)

Separacja lub

Żadne z rodziców

19,7

1,0 (wartość odniesienia)

19,0

1,0 (wartość odniesienia)

rozwód rodziców

Tylko ojciec

39,6

2,4 (2,0–2,8)

33,0

2,0 (1,6–2,4)

Tylko matka

53,5

4,0 (2,7–5,9)

50,6

4,1 (2,6–6,4)

Oboje rodzice

53,7

4,0 (2,9–5,4)

49,5

4,0 (2,7–5,9)

Uwięzienie członka

Żadne z rodziców

5,4

1,0 (wartość odniesienia)

3,9

1,0 (wartość odniesienia)

bliskiej rodziny

Tylko ojciec

10,8

1,9 (1,5–2,5)

8,9

2,1 (1,5–3,0)

Tylko matka

9,6

1,9 (1,0–3,6)

11,4

3,0 (1,4–6,2)

Oboje rodzice

13,5

2,8 (1,8–4,5)

9,9

2,7 (1,4–5,3)

* p < 0,05 w modelu regresji logistycznej, uwzględniającym wiek, płeć, rasę i poziom wykształcenia respondentów.

10

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadużywającymi...

Wykres 1. Rozkład wyników ACE w zależności od zmiennej nadużywania alkoholu przez rodziców (częstości nie zostały skorygowane)

Prawdopodobieństwo występowania

mogą oddziaływać niekorzystnie na rozwi-

utrzymujących się, wielorakich negatyw-

jający się mózg, doprowadzając do upośle-

nych doświadczeń dziecięcych – przeja-

dzeń funkcji emocjonalnych, społecznych

wiające się wysokim wynikiem ACE – oka-

i poznawczych, zwiększając ryzyko nad-

zuje się szczególnie wysokie wśród doro-

używania substancji odurzających, depresji,

słych, którzy zaznaczyli, że jedno z ich ro-

samobójstw oraz wielu innych problemów

dziców lub oboje rodzice nadmiernie spo-

(DeBellis i in. 1999; Green i in. 1981; Per-

żywali alkohol. Można zatem przypusz-

ry i in. 1995; Van der Kolk, Fisler 1994).

czać, że dzieci dorastające z rodzicami,

Należy zwrócić uwagę na fakt, że w omó-

którzy nadużywają alkoholu, częściej niż

wionym tu badaniu nie określano dokład-

inne dzieci doświadczają rozmaitych form

nego wieku, w którym osoby badane do-

krzywdzenia, zaniedbywania i dysfunkcji

świadczyły poszczególnych negatywnych

rodzinnych. Współwystępowanie różnych

zdarzeń. Dalsze badania poświęcone wie-

ACE jest istotne, bo – jak wielokrotnie wy-

kowi występowania negatywnych doświad-

kazano – bezpośredni i długotrwały wpływ

czeń dziecięcych mogą się więc przyczy-

negatywnych doświadczeń dziecięcych

nić do wyjaśnienia wpływu takich zdarzeń

na zachowania, dobrostan emocjonalny

na ośrodkowy układ nerwowy w różnych

i społeczny oraz stan zdrowia fizycznego

stadiach rozwoju (Perry, Pollard 1998;

ma charakter kumulatywny (Anda i in.

Perry i in. 1995).

1999; Dietz i in. 1999; Dube i in. w druku;

Potencjalna słabość przedstawionego

Felitti i in. 1998; Hillis i in. 2000).

tu badania wiąże się z retrospektywnym

Biologicznych dowodów szkodliwości

charakterem zgromadzonych danych.

doświadczonych w dzieciństwie stresorów

Mogło to doprowadzić do zaniżenia oszaco-

dostarcza nam neurobiologia. Wyniki naj-

wań dotyczących uzależnienia rodziców

nowszych badań prowadzonych przez neu-

od alkoholu i negatywnych doświadczeń

robiologów wskazują, że wczesne doświad-

dziecięcych. Gdyby jednak zarówno dane

czenia życiowe – zarówno negatywne, jak

dotyczące czynnika ryzyka (nadużywania

i pozytywne – wpływają na neurologiczny

alkoholu przez rodziców), jak i jego na-

rozwój dziecka. W szczególności krzyw-

stępstw (negatywnych doświadczeń dzie-

dzenie, zaniedbywanie oraz inne stresory

cięcych) były zaniżone, to wyniki naszego

11

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadużywającymi...

badania byłyby zniekształcone w kierun-

wiednio czynnikiem ryzyka i następ-

ku zera (Rothman 1986).

stwem. Mimo że dowiedziono istnienia

Istnieje kilka przesłanek do tego, by

silnych związków między rozmaitymi

uważać, że nasze oszacowania dotyczące

formami alkoholizmu rodziców (matki,

długotrwałej zależności między negatyw-

ojca lub obojga rodziców) a negatywnymi

nymi doświadczeniami dziecięcymi a sta-

doświadczeniami dziecięcymi, za pomo-

nem zdrowia w okresie dorosłości są

cą tego rodzaju badania nie sposób wyjaś-

dość ostrożne. Badania podłużne z udzia-

nić szczegółów dynamiki rodziny.

łem dorosłych o dobrze udokumentowanych

Ze względu na swój opisowy charak-

dziecięcych doświadczeniach krzywdze-

ter, omówiona tu analiza powinna służyć

nia wykazały, że w ich retrospektywnych

jako punkt wyjścia do dalszych badań

relacjach dotyczących doświadczonego

nad wysoką częstością współwystępowa-

w dzieciństwie krzywdzenia skala opisywa-

nia krzywdzenia i zaniedbywania dzieci

nych zdarzeń bywa często mniejsza od

oraz dysfunkcji rodzinnych z nadużywa-

rzeczywistej (Femina i in. 1990; Williams

niem alkoholu przez rodziców. Jednakże

1995). Zaniżona ocena skali negatywnych

pomimo tych ograniczeń nie należy lek-

doświadczeń dziecięcych prowadziłaby

ceważyć zaobserwowanego przez nas sil-

do zaniżonych oszacowań siły związku

nego związku między nadużywaniem al-

między tymi doświadczeniami a ryzykow-

koholu przez rodziców a negatywnymi

nymi zachowaniami i chorobami wystę-

doświadczeniami dziecięcymi.

pującymi u osób dorosłych.

Zgromadzone w trakcie badania ACE

Inna potencjalna przyczyna zaniżonej

dane dotyczące częstości występowania

oceny siły tych zależności wiąże się z mniej-

negatywnych doświadczeń dziecięcych

szą liczbą negatywnych doświadczeń dzie-

są niemal identyczne z wynikami innych

cięcych ujawnionych przez starszych uczest-

badań populacyjnych. Z zebranych przez

ników naszego badania. Być może jest to

nas danych wynika, na przykład, że 16%

artefakt wynikający z przedwczesnej śmier-

mężczyzn i 25% kobiet miało w dzieciń-

telności osób o wielorakich negatywnych

stwie doświadczenia zgodne z definicją

doświadczeniach dziecięcych – zjawisko

przypadku wykorzystywania seksualnego

kumulacji czynników ryzyka wśród osób

z kontaktem fizycznym.

o wielorakich, negatywnych doświadcze-

W 1990 r. Finkelhor, Hotaling, Lewis

niach dziecięcych wydaje się zgodne z tą

i Smith (Finkelhor 1990) przeprowadzili

hipotezą (Felitti i in. 1998).

ogólnokrajową ankietę telefoniczną wśród

Podsumowując, rzeczywiste związki mię-

dorosłych Amerykanów, stosując podobne

dzy negatywnymi doświadczeniami dzie-

kryteria wykorzystywania seksualnego,

cięcymi a ryzykownymi zachowaniami,

i oszacowali, że 16% mężczyzn oraz 27%

stanem zdrowia i chorobami wśród osób

kobiet było w dzieciństwie wykorzysty-

dorosłych mogą być jeszcze silniejsze, niż

wanych seksualnie. 28% mężczyzn uczest-

wynika to z naszych badań. Wydaje się

niczących w naszym badaniu doświad-

także możliwe, że badani w różnym stopniu

czyło w dzieciństwie przemocy fizycznej,

przypominali sobie rozmaite doświadcze-

a odsetek ów jest zbliżony do wyniku

nia, w zależności od charakteru i wagi

(31%) uzyskanego w badaniu przeprowa-

zdarzeń (np. wykorzystywanie seksualne

dzonym niedawno wśród mężczyzn ze

a zaniedbywanie emocjonalne).

stanu Ontario, w którym wykorzystano

Kolejne potencjalne ograniczenie ni-

pytania pochodzące z tych samych skal

niejszego badania wiąże się niepewno-

(MacMillan i in. 1997).

ścią co do tego, czy nadużywanie alkoho-

Ponadto 22% uczestników naszego ba-

lu przez rodziców i negatywne doświad-

dania zaznaczyło, że dorastało z osobą

czenia dziecięce są rzeczywiście odpo-

nadużywającą alkoholu. Przeprowadzona

12

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadużywającymi...

w 1988 r. Krajowa Ankieta na Temat Zdro-

podwyższonym ryzykiem uzależnienia od

wia ( National Healh Interview Survey) wy-alkoholu w dorosłym życiu (Bensley i in.

kazała, że 18,1% badanych osób dorosłych

2000; Dube i in. w druku; Felitti i in.

mieszkało w dzieciństwie z osobą nadmier-

1998). Może się to przyczyniać do po-

nie spożywającą alkohol (Shoenborn 1995). wstawania międzypokoleniowego cyklu Zbliżone oszacowania częstości wystę-

nadużywania alkoholu i negatywnych do-

powania negatywnych doświadczeń dzie-

świadczeń dziecięcych.

cięcych w badaniu ACE oraz w innych

Lekarze zajmujący się terapią alkoho-

badaniach populacyjnych sugerują, że

lików powinni być świadomi konieczności

uzyskane przez nas wyniki można uogól-

przeprowadzenia wnikliwej diagnozy ich

niać na szerszą populację.

rodzin, z uwagi na wysokie prawdopodo-

Podsumowując, dzieci dorastające z ro-

bieństwo współwystępowania zjawisk

dzicami nadużywającymi alkoholu znacz-

krzywdzenia i zaniedbywania dzieci, prze-

nie częściej niż inne dzieci doświadczają

mocy domowej oraz innych form dys-

rozmaitych negatywnych zdarzeń. Mimo

funkcji rodzinnych. Podobnie osoby zaj-

że uzyskane przez nas wyniki nie pozwa-

mujące się diagnozą i terapią dzieci krzyw-

lają jednoznacznie określić zależności

dzonych i zaniedbywanych powinny w każ-

przyczynowej między nadmiernym spo-

dym wypadku dopilnować tego, by spraw-

życiem alkoholu przez rodziców a nega-

dzono, czy rodzice tych dzieci nie naduży-

tywnymi doświadczeniami dziecięcymi

wają alkoholu. Powinny także być świado-

(ACE), pojedyncze i wielorakie ACE wy-

me faktu, że negatywne doświadczenia dzie-

stępują częściej w rodzinach, w których

cięce często ze sobą współwystępują, i sta-

jedno z rodziców lub oboje rodzice mają

rać się ustalić, czy dane dziecko nie doświad-

problemy alkoholowe.

cza także innych niekorzystnych zdarzeń.

Do formułowania wniosków o zależno-

Nowe podejście do omawianych tu pro-

ściach przyczynowych skłania siła zaob-

blemów powinno więc jednoczyć w sobie

serwowanego przez nas związku oraz zależ-

obszary, które uważano dotąd za zdecy-

ność typu dawka-skutek ( dose-response) dowanie odrębne dziedziny zdrowotne

między skalą zjawiska nadużywania alkoho-

i społeczne. Być może dzięki temu zdoła-

lu przez rodziców a liczbą negatywnych

my usunąć bariery, które uniemożliwiają

doświadczeń dziecięcych. Te wyniki, w po-

rozpoznawanie i przeciwdziałanie znacz-

łączeniu z dobrze znanymi negatywnymi

nej części owych negatywnych doświad-

następstwami wielorakich ACE, mają prak-

czeń. Udoskonalona koordynacja opieki

tyczne implikacje dla pracowników służ-

zdrowotnej dla dorosłych i dzieci, a także

by zdrowia oraz pomocy społecznej.

działań odpowiednich służb społecznych

Po pierwsze, zarówno nasze badanie,

oraz instytucji zajmujących się przeciw-

jak i badania innych autorów wskazują

działaniem uzależnieniom, może prowa-

na stopniowaną zależność między doświad-

dzić do wcześniejszego wykrywania, le-

czonym w dzieciństwie krzywdzeniem

czenia i zapobiegania zarówno naduży-

(bądź, bardziej ogólnie, negatywnymi do-

waniu alkoholu przez dorosłych, jak i ne-

świadczeniami dziecięcymi) a wyraźnie

gatywnym doświadczeniom dziecięcym.

Tłumaczenie: Agnieszka Nowak

Przedruk za zgodą wydawcy – Elsevier Science z Shanta R. Dube, Robert F. Anda, Vincent J. Felitti, Janet B. Croft, Valerie J. Edwards, Wayne H. Giles (2001), Growing up with parental alcohol abuse: exposure to childhood abuse, neglect, and household dysfunction,„Child Abuse and Neglect” vol. 25, nr 12, s. 1627–1640.

13

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadużywającymi...

This study is a detailed examination of the association between parental alcohol abuse (mother only, father only, or both parents) and multiple forms of childhood abuse, neglect, and other household dysfunction, known as adverse childhood experiences (ACEs). A questionnaire about ACEs including child abuse, neglect, household dysfunction, and exposure to parental alcohol abuse was completed by 8 629 adult HMO

members to retrospectively assess the relationship of growing up with parental alcohol abuse to 10 ACEs and multiple ACEs (ACE score). Compared to persons who grew up with no parental alcohol abuse, the adjusted odds ratio for each category of ACE was approximately 2 to 13 times higher if either the mother, father, or both psrents abused alcohol (p<0.05). For example, the likelihood of having a battered mother was increased 13-fold for men who grew up with both parents who abused alcohol (OR, 12.7; 95%

CI:8.4-19.1). For almost every ACE, those who grew up with both an alcohol-abusing mother and father had the highest likelihood of ACEs. The mean number of ACEs for persons with no parental alcohol abuse, father only, mother only, or both parents was 1.4, 2.6, 3.2, and 3.8, respectively (p<.001). Although the retrospective reporting of these experiences to parental alcohol abuse is highly associated with experiencing adverse childhood experiences. Improved coordination of adult and pediatric health care along with related social and substance abuse services may lead to earlier recognition, treatment, and prevention of both adult alcohol abuse and adverse childhood experiences, reducing the negative sequelae of ACEs in adolescents and adults.

Bibliografia

Anda R.R, Croft J.B., Felitti V.J., Nordenberg D., Giles W.H., Williamson D.F., Giovino G.A.

(1999), Adverse childhood experiences and smoking during adolescence and adul-thood, „Journal of the American Medical Association”, nr 282, s. 1652–1658.

Beichtman J.H., Zucker K.J., Hood J.E., DaCosta G.A., Akman D., Cassavia E. (1992), A review of the long term effects of child sexual abuse, „Child Abuse & Neglect”

nr 16, s. 101–118.

Bensley L.S., Van Eenwyk J., Simmons K.W. (2000), Self-reported childhood sexual and physical abuse and adult HIV-risk behaviors and heavy drinking, „American Journal of Preventive Medicine”, nr 18, s. 151–158.

Bernstein D.P., Fink L., Handelsman L., Foote J., Lovejoy M., Wenzel K., Sapereto E., Ruggiero J. (1994), Initial reliability and validity of a new retrospective measure of child abuse and neglect, „American Journal of Psychiatry” nr 151, s. 1132–1136.

Briere J., Runtz M. (1988), Symptomatology associated with childhood sexual victimization in a nonclinical adult sample, „Child Abuse & Neglect”, nr 12, s. 51–59.

Collins J.J., Messerschmidt P.M. (1993), Epidemiology of alcohol-related violence, „Alcohol Health Research World” nr 17, s. 93–100.

DeBellis M.D., Baum A.S., Birmaher B., Keshavan M.S., Eccard C.H., Boring A.M., Jenkins F.J., Ryan N.D. (1999), A.E. Bennett Research Award. Developmental traumatology. Part I: biological stress systems, „Society of Biological Psychiatry”

nr 45, s. 1259–1270.

Dietz P.M., Spitz A.M., Anda R.F., Williamson D.F., McMahon P.M., Santelli J.S., Nordenberg D.F., Felitti V.J., Kendrick J.S. (1999), Unintended pregnancy among adult women exposed to abuse or household dysfunction during their childhood, „Journal of the American Medical Association” nr 282, s. 1359–1364.

Dube S.R., Anda R.F., Felitti V.J., Edwards V.J., Croft J.B. (w druku), Adverse childhood experiences and personal alcohol abuse as an adult, „Addictive Behaviors”.

14

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadużywającymi...

Edwards V.J., Anda R.F., Nordenberg D.F., Felitti V.J., Williamson D.F., Wright J.A.

(2001), Factors affecting probability of response to a survey about childhood abuse,

„Child Abuse & Neglect” nr 25, s. 307–312.

Felitti V.J., Anda R.F., Nordenberg D., Williamson D.F., Spitz A.M., Edwards V., Koss M.P., Marks J.S. (1998), Relationship of childhood abuse and household dysfunction to many of the leading causes of death in adults, „American Journal of Preventive Medicine” nr 14, s. 245–258.

Femina D.D., Yeager C.A., Lewis D.O. (1990), Child abuse: adolescent records versus adult recall, „Child Abuse & Neglect” nr 14, s. 227–231.

Finkelhor D., Hotaling G., Lewis I.A., Smith C. (1990), Sexual abuse in a national survey of adult men and women: prevalence, characteristics, and risk factors, „Child Abuse & Neglect” nr 14, s. 19–28.

Green A.H., Voeller K., Gaines R.W., Kubie J. (1981), Neurological impairment in maltreated children, „Child Abuse & Neglect” nr 5, s. 129–134.

Heath A.C., Martin N.G. (1994), Genetic influences on alcohol consumption patterns and problem drinking: results from the Australian NH&MRC twin panel follow-up survey, „Annals of the New York Academy of Sciences” nr 708, s. 72–85.

Hillis S.D., Anda R.F., Felitti V.J., Nordenberg D., Marchbanks P. (2000), Adverse childhood experiences and sexually transmitted diseases in men and women: a retrospective study, „Pediatrics” nr 106, E11.

Jaffe P., Wolfe D., Wilson S.K., Zak L. (1986), Family violence and child adjustment: a comparative analysis of girls’ and boys’ behavioral symptoms, „American Journal of Psychiatry” nr 143, s. 74–76.

Johnson J.L., Leff M. (1999), Children of substance abusers: overview of research findings,

„Pediatrics” nr 103, s. 1085–1099.

MacMillan H.L., Fleming J.E., Trocme N., Boyle M.H., Wong M., Racine Y.A., Beardslee W.R., Offord D.R. (1997), Prevalence of child physical and sexual abuse in the community: results from the Ontario Health Supplement, „Journal of the American Medical Association” nr 278, s. 131–135.

Perry B.D., Pollard R. (1998), Homeostasis, stress, trauma, and adaptation– a neurode-velopmental view of childhood trauma, „Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America” nr 7, s. 33–51.

Perry B.D., Pollard R.A., Blakely T.L., Baker W.L., Vigilante D. (1995), Childhood trauma, the neurobiology of adaptation and use-dependent development of the brain: how states become traits, „Infant Mental Health Journal” nr 16, s. 271–291.

Rothman K.J. (1986), Modern epidemiology, Little, Brown, Boston, MA.

Sher K.J., Gershuny B.S., Peterson L., Raskin G. (1997), The role of childhood stressors in the intergenerational transmission of alcohol disorders, „Journal on the Studies of Alcohol” nr 106, s. 414–427.

Sher K.J., Walitzer K.S., Wood P.K., Brent E.E. (1991), Characteristics of children of alcoholics: putative risk factors, substance use and abuse and psychopathology,

„Journal of Abnormal Psychology” nr 100, s. 427–448.

Schoenborn C.A. (1995), Exposure to alcoholism in the family: United States, 1988, Advance Data From Vital and Health Statistics, No. 205, National Center for Health Statistics, US Dept of Health and Human Services Publication No. (PHS) 95–1880, Hyattsville, MD.

Straus M., Gelles R.J. (1990), Physical violence in American families: risk factors and adaptations to violence in 8,145 families, Transaction Press, New Brunswick, NJ.

15

Dube, Anda, Croft, Edwards, Giles, Felitti / Dorastanie z rodzicami nadużywającymi...

US Department of Health and Human Services [HSS] (1997), Ninth Special Report to the US Congress on Alcohol and Health, Rockville, MD: Author.

Van der Kolk B.A., Fisler R.E. (1994), Childhood abuse and neglect and loss of self-regula-tion, „Bulletin of the Menninger Clinic” nr 58, s. 145–168.

Williams L.M. (1995), Recovered memories of abuse in women with documented child sexual victimization histories, „Journal of Traumatic Stress” nr 8, s. 649–673.

Windle M., Windle R.C., Scheidt D.M., Miller G.B. (1995), Physical and sexual abuse and associated mental disorders among alcoholic inpatients, „American Journal of Psychiatry” nr 152, s. 1322–1328.

Wyatt G.E. (1985), The sexual abuse of Afro-American and White American women in childhood, „Child Abuse & Neglect” nr 9, s. 507–519.

Zeillen H. (1994), Children with alcohol misusing parents, „British Medical Journal” nr 50, s. 139–151.

16