Definicja:

PODSTAWY FINANSÓW

ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. (Dz. U. Nr 249, poz. 2104)) Finanse publiczne obejmują procesy związane z

PUBLICZNYCH

gromadzeniem środków publicznych oraz ich

rozdysponowaniem, a w szczególności:

1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;

2) wydatkowanie środków publicznych;

3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;

4) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki

mgr inż. Karol M. Jóźwiak

samorządu terytorialnego;

Zakład Analiz i Planowania Finansowego PWr.

5) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;

[e-mail]

6) zarządzanie środkami publicznymi;

405 B-1 tel.: [phone]

7) zarządzanie długiem publicznym;

8) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

Funkcje państwa

Funkcje publiczne

• Wynikają z istnienia

• Realizacja zadań publicznych (sfera regulacyjna i realna

społeczeństwa

gospodarki)

• Brak realizacji zagraża

• Funkcje publiczne

egzystencji

• Funkcje społeczne

• Zaspokaja potrzeby zbiorowe

• Funkcje gospodarcze

– Administracja centralna

– Bezpieczeństwo

– Wymiar sprawiedliwości

– Ochrona

Funkcje społeczne

Funkcje gospodarcze

• Zakres zadań, obowiązków i czynności należących do

• Alokacja zasobów

państwa w sferach:

• Funkcjonowanie rynków

• Edukacji

• Polityka fiskalna* i monetarna

• Kultury

• Redystrybucja dochodów

• Zatrudnienia

– Społeczna (renty, zasiłki, stypendia)

• Zdrowia

– Gospodarcza (subwencje, ulgi, zwolnienia, dotacje)

• Świadczeń socjalnych

Polityka fiskalna i monetarna

Funkcje finansów publicznych

• Podatki, ubezpieczenia i daniny publiczne

– PIT, CIT

• Alokacyjna- alokacja czynników wytwórczych

– Nieruchomości

– Rolny

(poprzez dochody i wydatki publiczne) aby jak

– Leśny

najefektywniej je wykorzystywać

– Spadki i darowizny

– VAT

• Redystrybucyjna- społecznie sprawiedliwe

– PCC

– Akcyza

rozdysponowanie dochodów i bogactwa

– Cło

– Środki transportu

• Stabilizacyjna- zapewnienie stabilnego rozwoju

– Zwierzęta

gospodarczego (np. stabilność cen, zatrudnienia)

• Stopy procentowe, stabilność cen, podaż pieniądza

Środki publiczne

Dochody publiczne

1) dochody publiczne

1) daniny publiczne, do których zalicza się: podatki, składki,

– Daniny publiczne

opłaty oraz inne świadczenia pieniężne, których

– Pozostałe dochody

obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek

2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej

samorządu terytorialnego, funduszy celowych oraz

3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych,

innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z

niepodlegające zwrotowi, w tym środki z pomocy

odrębnych ustaw niż ustawa budżetowa,

udzielonej przez Państwa członkowskie EFTA

2) inne dochody (świadczenia pieniężne) należne, na

4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek

podstawie odrębnych ustaw, budżetowi państwa,

samorządu terytorialnego oraz innych jednostek

jednostkom samorządu terytorialnego i funduszom

sektora finansów publicznych

celowym oraz innym jednostkom sektora finansów

5) przychody jednostek sektora finansów publicznych

publicznych;

pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz

pochodzące z innych źródeł.

Środki pochodzące z budżetu

Pozostałe dochody

UE

1) wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych;

2) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów 1) Środki przeznaczone na realizację programów

wymienionych w pkt. 4 środków publicznych

3) dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza przedakcesyjnych

się w szczególności:

2) Środki pochodzące z funduszy strukturalnych,

a) wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu

b) odsetki od środków na rachunkach bankowych,

c) odsetki od udzielonych po

Rybołówstwa

życzek i od posiadanych papierów wartościowych,

d) dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych;

3) Środki Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji

4) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora Rolnej „Sekcja Gwarancji”

finansów publicznych;

5) odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych 4) Środki Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju

6) kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu Obszarów Wiejskich

udzielonych poręczeń i gwarancji

5) Inne środki

7) inne dochody należne, na podstawie ustaw innych niż ustawa budżetowa lub umów międzynarodowych, budżetowi państwa, jednostkom samorządu terytorialnego oraz innym jednostkom sektora finansów publicznych

Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych,

niepodlegaj

Przychody bud

ące zwrotowi, w tym środki z

żetu państwa i budżetów

pomocy udzielonej przez Pa

jednostek samorz

ństwa

ądu terytorialnego oraz

członkowskie EFTA

innych jednostek sektora finansów publicznych

1) Środki Mechanizmu Finansowego Europejskiego

1) Przychody z prywatyzacji majątku skarbu państwa oraz

Obszaru Gospodarczego

majątku jednostek samorządu terytorialnego

2) Środki Norweskiego Mechanizmu Finansowego

2) Przychodu ze sprzedaży papierów wartościowych oraz

3) Środki Szwajcarskiego Mechanizmu Finansowego

innych operacji finansowych

4) Inne środki

3) Przychody ze spłat pożyczek udzielonych ze środków

publicznych

4) Przychody z otrzymanych pożyczek i kredytów

Przychody jednostek sektora finansów

publicznych pochodz

Rozdysponowywanie środków

ące z prowadzonej przez

nie działalności oraz pochodzące z innych

publicznych

źródeł.

1) Przychody zakładów budżetowych

1) wydatki publiczne;

2) Przychody gospodarstw pomocniczych jednostek

2) rozchody publiczne, w tym na rozchody bud

bud

żetu

żetowych

państwa i budżetów jednostek samorządu

3) Przychody funduszy celowych

terytorialnego.

4) Przychody instytucji kultury

5) Przychody uczelni publicznych

6) Itp.

Wydatki publiczne

Wydatki publiczne

Klasyfikacja podmiotowa

1) Wydatki rzeczywiste (bieżące i inwestycyjne)

1) Wydatki związane z realizacją zadań i funkcji przez

–

Wynagrodzenia i uposażenia oraz pochodne od nich

państwo (podsektor rządowy)

–

Zakup towarów i usług

2) Wydatki związane z realizacją zadań i funkcji przez

–

Realizacja inwestycji

jednostki samorządu terytorialnego (podsektor

2) Wydatki redystrybucyjne

samorządowy)

–

Transfery wewnętrzne (przemieszczanie środków wewnątrz

3) Wydatki związane z realizacją zadań z zakresu

sektora)

ubezpieczeń społecznych (podsektor ubezpieczeń

społecznych)

–

Transfery zewnętrzne (związane z redystrybucją społeczną i

gospodarcz

Klasyfikacja funkcjonalna

ą)

1) Wydatki o charakterze publicznym

2) Wydatki o charakterze społecznym

3) Wydatki o charakterze gospodarczym

Redystrybucja społeczna i

Wydatki publiczne

gospodarcza

Redystrybucja społeczna

1) Zakład Ubezpiecze

Wydatki publiczne powinny by

ń Społecznych

ć dokonywane:

2) Fundusz Pracy

1) w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady

uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów;

3) Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

2) w sposób umożliwiający terminową realizację zadań;

4) Transfery socjalne

3) w wysokości i terminach wynikających z wcześniej

–

Zastępujące dochód (renta, emerytura)

zaciągniętych zobowiązań.

–

Uzupełniające dochód (zasiłki, pomoc społeczna)

Redystrybucja gospodarcza

1) Pomoc publiczna (wydatki transferowe)

Redystrybucja pośrednia

Sektor finansów publicznych

Podsektory finansów

tworzą:

publicznych

1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały;

1)

Rządowy – obejmujący organy władzy publicznej, organy

2) gminy, powiaty i samorząd województwa, zwane dalej „jednostkami samorządu kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały,

terytorialnego”, oraz ich związki;

organu administracji rządowej, PAN i tworzone przez nią

3) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek jednostko organizacyjne oraz jednostki wymienione w

budżetowych;

grupach 3-8, 10, 12 dla których organem założycielskim lub

4) państwowe i samorządowe fundusze celowe;

nadzorującym jest organ administracji rządowej albo inna

5) uczelnie publiczne;

jednostka zaliczana do podsektora rządowego

6) jednostki badawczo-rozwojowe;

2)

Samorządowy – obejmujący jednostki samorządu

7) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;

terytorialnego, ich organy oraz związki i jednostki

8) państwowe i samorządowe instytucje kultury;

organizacyjne wymienione w grupach 3, 4, 7, 8 i 12, dla

9) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia których organem założycielskim lub nadzorującym jest

Społecznego i zarządzane przez nie fundusze;

jednostka samorządu terytorialnego,

10)Narodowy Fundusz Zdrowia;

3)

Ubezpieczeń społecznych, obejmujący ZUS i KRUS oraz

11)Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne; fundusze zarządzane przez te instytucje.

12)inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.

Formy organizacyjno-prawne i gospodarka

finansowa jednostek sektora finansów

Jednostki budżetowe

publicznych

1) Rozliczenia brutto z budżetem

2) Powoływane m.in. Przez Ministrów, kierowników urzędów

1) Jednostki budżetowe

centralnych i wojewodów

2) Zakłady budżetowe

3) Obowiązuje plan finansowy (ujmowany w ustawie

budżetowej)

3) Gospodarstwa pomocnicze

4) Nie posiadają osobowości prawnej

5) Nie posiadają uprawnień do dysponowania gromadzonymi

przez siebie dochodami publicznymi

6) Obowiązuje nieprzekraczalna kwota przyznanego im limitu

wydatków

7) Struktura hierarchiczna (dysponenci główni, drugiego i

trzeciego stopnia)

8) Np. Sądy, trybunały, jednostki wojska i policji, szkoły

publiczne,

Zakłady budżetowe

Gospodarstwa pomocnicze

1) Zasada rozliczeń netto

1) Wpłacają do budżetu połowę zysku netto

2) Gospodarka pozabudżetowa

2) Dokonują sprzedaży usług na rzecz macierzystej

3) Nie posiadają osobowości prawnej

jednostki budżetowej wg. Kosztów własnych

4) Mogą otrzymywać dotacje

3) Kwota dotacji nie jest ograniczona ustawowo

5) Powołuje minister, kierownik urzędu centralnego,

4) Obowiązuje plan finansowy

wojewoda

5) Dotyczy głównie usług biurowych, remontowych,

6) Obowiązuje plan finansowy

poligraficznych

7) Np. ośrodki szkolenia i doskonalenia kadr, domy pracy

twórczej, ośrodki sportu i rekreacji

Instytucje poboru i kontroli

Rządowa administracja

dochodów publicznych

skarbowa

Administracja skarbowa

Minister Finansów

1) Rządowa (zarządzana przez Ministra Finansów)

1) Naczelny organ administracji państwowej

–

Poziom centralny (Min. Finansów + wyspecjalizowane

2) Naczelny organ kontroli skarbowej

departamenty Ministerstwa Finansów)

–

Poziom regionalny (16 izb skarbowych, 16 urzędów kontroli 3) Organ odwoławczy od decyzji izb skarbowych

skarbowej, 16 izb celnych)

4) Organ nadzorujący wykonanie czynności przez organy

–

Poziom lokalny (ponad 400 urzędów skarbowych, ponad 40

egzekucyjne

urzędów celnych)

5) Organ sprawujący nadzór w sprawach karnych

2) Samorządowa

skarbowych

6) Podlega mu Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej

oraz szef Służby Celnej

System budżetowy państwa

Funkcje budżetu

Budżet państwa jest planem finansowym zestawiającym

1) Ekonomiczna – gromadzenie dochodów oraz

dochody i wydatki w ciągu roku kalendarzowego, który

dokonywanie wydatków aparatu państwowego. Ponadto

odzwierciedla kierunki polityki społeczno-gospodarczej

zalicza się funkcje alokacyjną, redystrybucyjną i

rządu, uchwalanym w formie ustawy określającej źródła

stabilizacyjną.

dochodów i rodzaje wydatków, opracowywanym przez

2) Kontrolna (informacyjna) – kontrola przebiegu procesów

Radę Ministrów w terminach określonych w ustawie i

gospodarczych za pomocą analizy przepływów

wykonywanym pod jej kierunkiem za pośrednictwem

finansowych.

Ministra Finansów.

3) Polityczna – polega na oddziaływaniu na politykę

społeczno – gospodarczą za pomocą odpowiedniego

sterowania strumieniami środków pieniężnych zarówno

po stronie wydatków jak i dochodów

Zasady budżetowe

Opracowywanie budżetu

1) Zasada jawności – społeczeństwo jest zaznajomione z

1) Opracowanie pierwszej prognozy dochodów i wydatków w

budżetem i ma do niego dostęp

oparciu o prognozy makroekonomiczne, określające warunki

2) Zasada zupełności – zestawienie wszystkich dochodów i

w jakich dany budżet będzie realizowany

wydatków

2) Sformułowanie założeń do projektów dochodów i wydatków

3) Zasada jedności – istnieje tylko jeden dokument zwany

w resortach

budżetem (jedność formalna i materialna)

3) Opracowanie założeń do projektu budżetu oraz ustalenie

4) Zasada roczności – budżet planuje się na rok kalendarzowy limitów wydatków dla poszczególnych dysponentów części

bud

5) Zasada realno

żetowej,

ści – postuluje maksymalną precyzję w

określaniu dochodów i wydatków

4) Przygotowanie przez ministrów i wojewodów projektów

poszczególnych cz

6) Zasada szczegółowo

ęści budżetu

ści – w budżecie muszą być zawarte

cele szczegółowe

5) Przyjęcie przez Radę Ministrów projektu budżety w formie uchwały

7) Zasada równowagi (Złota Zasada Budżetowa) – dążenie do

zbilansowania budżetu

6) Prace nad projektem ustawy budżetowej w parlamencie

Rodzaje dochodów

Opracowywanie budżetu c.d.

1)

podatki i opłaty, które zgodn b

ie z u

odręd

bny ż

mi ue

sta t

wa o

mi niw

e sta y

now c

ią d h

1) inicjatywa ustawodawcza należy wyłącznie do Rady Ministrów i jest ujęta jako ochodów jednostek samorządu

obowiązek rządu

terytorialnego, przychodów funduszów celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych; 2) projekt ustawy bud

2)

cła;

żetowej powinien być przedłożony Sejmowi najpóźniej na 3

miesi

3)

wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa; ące przed rozpoczęciem roku budżetowego, tzn. przed dniem l pa

4)

wpłaty z tytułu dywidendy;

ździernika, chyba że zaistnieje wyjątkowy przypadek

5)

wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego;

3) jeżeli nie uda się na czas przygotować projektu ustawy budżetowej na okres 6)

wpłaty nadwyżek dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych, nadwyżek środków całego roku, to rząd ma obowiązek wnieść projekt ustawy o prowizorium obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych budżetowym

państwowych jednostek budżetowych;

4) nie ma możliwości zastosowania trybu pilnego

7)

dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 5) pierwsze czytanie musi odbyć się na posiedzeniu Sejmu

8)

dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze dotyczące składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 6) projekt kierowany jest w całości do Komisji Finansów Publicznych 9)

odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych, o ile odrębne 7) nie jest dopuszczalne ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż

przepisy nie stanowią inaczej;

przewidzianego w projekcie ustawy budżetowej

10) odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku 8) Senat ma 20 dni w którym mo

bie

że zająć stanowisko. Senat nie ma możliwości

żącym budżetu państwa;

zaproponowania odrzucenia ustawy, może tylko uchwalać do niej poprawki, 11) odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych; które w ogólnym trybie, wynikającym z art. 121 ust. 3, podlegają rozpatrzeniu 12) grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile zgodnie z odrębnymi przepisami nie stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów publicznych;

przez Sejm

13) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa; 9) prezydent ma 7 dni na podpisanie ustawy budżetowej, nie może skierować 14) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy, praw, niestanowiące przychodów w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 4

przeciw niej weta ustawodawczego, może ją natomiast skierować do Trybunału lit. a i b, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

Konstytucyjnego w trybie kontroli prewencyjnej

15) inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych; 10) Trybunał Konstytucyjny obowiązany jest do wydania orzeczenia nie później niż

16) środki, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 2-4, po ich przekazaniu na rachunek dochodów budżetu w terminie 2 miesięcy

państwa.

Wydatki budżetowe

Równowaga budżetowa

1) utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej,

1) Równowaga planowana

kontroli i ochrony prawa;

2) zadania wykonywane przez administrację rządową;

2) Równowaga rzeczywista

3) funkcjonowanie sądów i trybunałów;

3) Rezerwy budżetowe

4) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego; 4) Deficyt budżetowy

5) dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;

6)

5) Nadwyżka budżetowa

środki wpłacane do budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej

„środkami własnymi Unii Europejskiej”;

7) subwencje dla partii politycznych;

8) dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami;

9) obsługę długu publicznego;

10) finansowanie programów i projektów, na których realizację uzyskano środki, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 2-4;

11) realizację Wspólnej Polityki Rolnej.

Kontrola budżetowa

Dyscyplina budżetowa

1) Kontrola wewnętrzna – audyt wewnętrzny. Rzetelne,

1) Przestrzeganie zbioru norm, zasad prawnych, które

obiektywne i niezależne ustalenie stanu faktycznego

obowiązują jednostki dysponujące środkami

funkcjonowania

jednostki,

rozpoznanie

i

analiza

budżetowymi w zakresie dochodów i wydatków.

przyczyn oraz skutków stwierdzonych nieprawidłowości,

2) Naruszenie dyscypliny budżetowej to np.: przekroczenie

a następnie przedstawienie zaleceń w celu likwidacji

zakresu upoważnienia do dokonywania wydatków ze

uchybień.

środków publicznych, wykorzystanie środków

2) Kontrola zewnętrzna – NIK, Sejm RP. NIK bada

niezgodnie z ich przeznaczeniem, wykazanie w

wykonanie budżetu, realizację ustaw i innych aktów

sprawozdaniu budżetowym danych niezgodnych z

prawnych dot. Działalności finansowej, gospodarczej i

danymi wynikającymi z ewidencji księgowej,

organizacyjnej jednostek sektora finansów publicznych.

dopuszczenie do uszczuplenia wpływów należnych

Sporządza

analizę

wykonania

budżetu

w

budżetowi państwa w skutek zaniedbań

poszczególnych częściach, a także w zakresie

3) Kary: upomnienie, nagana, kara pieniężna, zakaz

udzielenia absolutorium RM w odniesieniu do budżetu

pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem

Państwa.

środkami publicznymi od roku do lat pięciu.

Wykonanie budżetu

Deficyt budżetowy

1) RM do 31 maja roku następnego przedstawia Sejmowi

1) Deficyt rzeczywisty – faktyczna różnica pomiędzy

RP i NIK sprawozdanie z wykonaniu budżetu.

dochodami a wydatkami

2) Ma to na celu ocenę działań związanych z realizacją

2) Deficyt cykliczny – obrazuje wpływ cyklu

budżetu państwa, ich zgodność z ustawami i

koniunkturalnego na zmiany w dochodach i wydatkach

założeniami budżetowymi.

budżetu państwa i jest niezależny od bieżącej polityki

3) W trakcie roku budżetowego możliwe są przesunięcia

fiskalnej

płatności dysponentów budżetowych

3) Deficyt strukturalny – wielkość hipotetyczna,

informująca o tym, jaki byłby deficyt, gdyby gospodarka

funkcjonowała przy pełnym wykorzystaniu zdolności

wytwórczych.

Przyczyny powstawania długu

Dług publiczny

publicznego

1) Wszelkie zobowiązania pieniężne zaciągnięte przez

1) Deficyt budżetowy

skarb państwa , w tym przez reprezentujące go

2) Wzmożone wydatki publiczne z tytułu wojen, klęsk

instytucje sektora finansów publicznych.

żywiołowych, kryzysów ekonomicznych,

2) Różne klasyfikacje: (krajowy, zagraniczny, rządowy,

3) Realizowana przez Rząd doktryna ekonomiczna

samorządowy, krótko – długoterminowy)

zakładająca interwencjonizm państwowy

4) Skłonność polityków sprawujących władzę do unikania

cięć w wydatkach i jednoczesnego podnoszenia

podatków

5) Wpadnięcie w pułapkę zadłużenia

Ustawowe granice zadłużenia

Instrumenty zaciągania długu

1) Dług publiczny nie może przekroczyć 60% rocznego

1) Bony skarbowe (weksle)

PKB

2) Obligacje skarbowe

2) W ustawie o finansach publicznych zapis o działaniach

3) Kredyt bankowy

sanacyjnych, gdy dług publiczny znajduje się w

4) Pożyczka

przedziałach 50-55% PKB i 55-60% PKB

5) Kredyt kupiecki

3) OECD:

6) Wymagalne gwarancje lub poręczenia skarbu państwa

–

Stosunek długu do eksportu 275%

–

Stosunek odsetek do eksportu 20%

–

Stosunek obsługi długu do eksportu 30%

–

Stosunek długu do PKB 50%