Przeciwdziałania

negatywnym skutkom

przeciążenia psychicznego

i stresu w miejscu pracy

Mgr Bożena Pasławska

Mgr Piotr Pudło

Rzeszów

24.10.2007

Stres

• Niespecyficzna reakcja organizmu na stawiane mu

żądania

• Konkretna nierównowaga między wymaganiem a

możliwością odpowiedzi w warunkach, w których
niewłaściwe spełnienie wymagań ma istotne
(postrzegane) konsekwencje

• Stan wewnętrznego napięcia emocjonalnego

powstający w sytuacjach trudnych

• Rodzaj nacisku, który powoduje, że osoba czuje się

przygnębiona i zaniepokojona i w końcu nie jest w
stanie realizować własnych możliwości

Stresory

Fizjologiczne
Każdy silny, niespodziewany,

długotrwający bodziec

Psychologiczne
(związane z oczekiwaniami, interpretacją

sytuacji) bodźce budzące lęk lub
niepewność

Stres a stan fizjologiczny , czyli

co się dzieje z ciałem?



zwiększenie spalania białka i tłuszczu

•

lepszy dostęp do zapasów energii (wyrzut cukrów)

•

wzmożona reakcja układu krążenia (ciśnienie tętnicze,

akcja serca, zwężenie naczyń)

•

intensywniejsze oddychanie

•

zwiększona potliwość

•

zwiększony napływ krwi do aktywnych mięśni

(i mniejszy do narządów „wyłączonych z akcji”)

•

zwiększona aktywność umysłowa

•

zwiększona aktywność fizyczna

Skala stresu Holmesa i Rahe - Social

Readjustment Rating Scale (SRSS)

Różnym wydarzeniom wymagający przystosowania przypisano

wartości punktowe. Śmierci współmałżonka, jednemu z najsilniejszych

stresów, przypisano wartość 100 punktów

Oto niektóre stresory wyrażone w punktach:

• Rozwód (75)

• Zawarcie małżeństwa (50)

• Ciąża (40)

• Nowy członek rodziny (39)

• Duża pożyczka na dom (31)

• Zwolnienie z pracy (47)

• Przejście na emeryturę (45)

• Zmiana zasad funkcjonowanie biznesu (39)

• Zmiana stanowiska pracy (36)

• Zmiana zakresu odpowiedzialności (29)

• Współmałżonek zaczyna albo kończy pracę (26)

• Kłopoty z szefem (23)

• Zmiana godzin lub warunków pracy (20)

Statystyczny efekt stresorów

150 - 199 jednostek

stresu

= 37% szansa choroby w

ciągu kolejnych 2 lat

200 - 299 jednostek

stresu

= 51% szansa choroby

ponad 300 jednostek

stresu

= 79% szansa choroby

Z badań Holmesa i Rahe wynika interesująca zależność

statystyczna pomiędzy stresorami a prawdopodobieństwem

zapadnięcia na poważną chorobę

Fazy reakcji na stres wg

Seyle’go

• Alarm

Uświadomienie sobie przez organizm istnienia

stresora i przygotowanie do stawienia mu oporu
(mobilizacja)

• Stadium odporności

Radzenie sobie , opór wobec stresora, przy
zmniejszeniu odporności na inne bodźce

• Stadium wyczerpania

Wyczerpanie rezerw , jeśli opór nie przyniósł
rezultatów - mechanizm radzenia sobie –

wyczerpuje się

Na poziom doświadczanego

stresu wpływa:

• Rodzaj i siła bodźców (stres jako bodziec)
• Dyspozycje indywidualne jednostki (stres jako reakcja)
• Sposób ewaluacji oraz motywacja (stres jako proces

pośredniczący między stresorem a reakcją)

• Proces interpretacji i wartościowanie stresorów (ocena

pierwotna) – kategorie: zagrożenia, wyzwania, straty

• Ocena własnych kompetencji i zasobów
• Wtórna ocena skuteczności zmagania się z sytuacją

nierównowagi wymagań środowiska a możliwościami

jednostki.

• Dostępność wsparcia społecznego

Stres w pracy

Skala zjawiska za B.B. Reinhold 1998

Dane amerykańskiego Instytutu badań nad

stresem:

W ciągu 10 lat (od 1984 r) – wzrost

liczby chorób będących skutkiem

stresu o ok. 800 %

Zmiany w charakterze pracy

• redukcje zatrudnienia i kosztów

- większe obciążenie pracą pojedynczej osoby

- stały lęk przed utratą zatrudnienia

• obciążenie rodzin pracujących
• globalizacja „odkorzenienie”, koszty procesu

adaptacji do nowych miejsc, kultur

• nacisk na stałe podnoszenie i poszerzanie

kwalifikacji(chwiejność poczucia własnej
wartości zawodowej

)

Procesualny model stresu

zawodowego

Różne wymagania związane z pracą

(stresory) mogą prowadzić do różnych reakcji

stresowych manifestujących się zwykle na

poziomie:

• jednostkowym,

• interpersonalnym,

• organizacyjnym

Procesualny model stresu

zawodowego

Jak związek ten wygląda w konkretnej

sytuacji u konkretnej jednostki zależy

od:

– zasobów osobowych – np. style radzenia

sobie ze stresem

– zasobów sytuacyjnych - np. wsparcie

społeczne w miejscu pracy.

Model Michigan

• Właściwości organizacji np. wielkość firmy,

struktura organizacyjna, opis stanowiska, mogą

prowadzić do powstawania psychologicznych

stresorów (konflikt roli, niejednoznaczność,

przeciążenie roli) powodują napięcia (reakcje

stresowe), które mogą prowadzić do zaburzeń

fizycznych i psychicznych.

• Związki między tymi czynnikami modyfikowane

są przez:

- stałe właściwości pracownika(np.wzór zachowań)
- relacje interpersonalne (np. wsparcie)

Behawioralne reakcje na

stres

• Poziom jednostkowy

nadaktywność, impulsywność, nadmiar środków

pobudzających, odurzających, zaburzenia łaknienia

• Poziom interpersonalny

gwałtowne wybuchy, zachowania agresywne

konflikty, izolacja społeczna

• Poziom organizacyjny

niski poziom wykonywanej pracy, obniżona

wydajność, opieszałość, fluktuacja personelu,

częstsze zwolnienia lekarskie, niewłaściwe

zarządzanie czasem

Afektywne reakcje na stres

Poziom jednostkowy:

niepokój, napięcie, złość, przygnębienie,
apatia

Poziom interpersonalny:

drażliwość, nadwrażliwość

Poziom organizacyjny:

niezadowolenie z pracy

Poznawcze reakcje na stres

• Jednostkowe

bezradność, bezsilność, upośledzenie funkcji

poznawczych, trudności decyzyjne

• Interpersonalne

wrogość, podejrzliwość, projekcja

• Organizacyjne

cyniczny stosunek do roli zawodowej,

poczucie, że jest się niedocenianym, brak

zaufania do współpracowników i

przełożonych

Reakcja na stres na poziomie

motywacyjnym

• Jednostkowe

utrata zapału, utrata entuzjazmu, utrata

złudzeń, rozczarowanie, znudzenie

• Interpersonalne

zobojętnienie, utrata zainteresowań innymi,

obojętność, zniechęcenie

• Organizacyjne
utrata motywacji do pracy, opór przed

pójściem do pracy, tłumienie inicjatywy,

niskie morale

Fizyczna reakcja na stres

• złe samopoczucie – bóle głowy,

mdłości, zaburzenia
psychosomatyczne

• osłabienie układu immunologicznego

• zmiany w poziomie hormonów

Działania interwencyjne

Dotyczą:

• Poziomu jednostki

• Poziomu organizacji

• Styku jednostka - organizacja

Działania interwencyjne na poziomie

organizacji

• usuwanie źródła problemu

• poprawianie treści i środowiska pracy –

przeprojektowanie stanowiska, rotacja stanowisk

• precyzyjne określenie właściwości roli,

• ulepszanie fizycznego środowiska pracy,

• odpowiednie planowanie czasu,

• rozwijanie kadry menadżerskiej,

• zarządzanie karierami,

• firmowe programy prozdrowotne,

• kształtowanie realistycznego obrazu pracy,

• doskonalenie przepływu informacji, zarządzanie

konfliktami,

• programy pomocowe dla pracowników

(zapobieganie osobistym problemom, które mogą

mieć wpływ na poziom efektywności),

Działania interwencyjne na

styku jednostka – organizacja

• zwiększanie odporności na określone stresory

• ocena poziomu stresu jednostki w porównaniu do

innych pracowników

• szkolenia z zarządzania czasem

• szkolenia z umiejętności interpersonalnych

• mentoring (dla adekwatnego obrazu pracy)

• utrzymywanie równowagi miedzy pracą a życiem

osobistym

• koleżeńsko – zawodowe grupy wsparcia

• coaching i konsultacje wzajemne

• planowanie kariery

Działania interwencyjne na

poziomie jednostki

• samoświadomość reakcji stresowych,

• nauka sposobów zmaganie się ze stresem,

• promowanie zdrowego stylu życia,

• budowanie więzi interpersonalnych,

• relaksacja

Poziomy interwencji w sytuacji

stresu zawodowego

• Rozpoznanie (wczesne wykrywanie stresorów zawodowych i

reakcji stresowych)

• Prewencja pierwotna (osłabianie stresorów zawodowych)

• Prewencja wtórna (zmienianie sposobów, w jaki pracownicy

reagują na stresory zawodowe)

• Leczenie ( terapia osób, które odczuwają poważne skutki

oddziaływania stresorów zawodowych) i

rehabilitacja( planowany powrót jednostki do poprzednio

wykonywanej pracy)

Klasyczne podejście do stresu

zawodowego

STRESORY ZWIĄZANE Z AKTYWNOŚCIĄ ZAWODOWĄ

•

Stresory związane z pełnieniem roli zawodowej

•

Stresory związane z relacją menadżer –

firma

•

Stresory związane z rozwojem zawodowym

menedżera

•

Stresory związane z relacjami międzyludzkimi

•

Stresory związane ze sposobem wykonywania pracy

Konflikt roli

Jednoczesne istnienie co najmniej

dwóch zbiorów różnych wymagań

stawianych pracownikowi, przy czym

spełnienie jednych wymagań

utrudnia lub wyklucza wykonanie

pozostałych

Rodzaje konfliktów roli

• Konflikt wewnętrzny

• Konflikt sprzecznych poleceń

• Konflikt między różnymi rolami

• Konflikt roli z osobowością

• Wieloznaczność roli

• Przeciążenie roli
Mimo, iż wymagania dotyczące roli są

uprawnione i niesprzeczne jest ich zbyt

wiele Nie jest możliwe ich spełnienie w

odpowiednim czasie i na odpowiednim

poziomie

Stresory związane z relacją

menadżer – firma

• Mały wpływ na to, co dzieje się w

firmie, zbyt mały udział w
podejmowaniu decyzji

• Ograniczenie możliwości wyrażania

własnej opinii

Stresory związane z rozwojem

zawodowym menadżera

• Negatywna ocena przebiegu własnej

kariery

• Kryzys środka kariery

• Poczucie ograniczenia rozwoju

• Brak poczucia stałości pracy

Stresory związane z relacjami

międzyludzkimi

• Złe relacje miedzy

współpracownikami

• Złe relacje z przełożonymi

• Złe relacje z podwładnymi

Stresory związane ze

sposobem wykonywania pracy

• presja czasu

• nierytmiczność pracy

• zmiany sposobu wykonywania pracy

Na poziom doświadczanego

stresu wpływa

Lazarus, Folkman:

• Proces interpretacji i wartościowanie

stresorów (ocena pierwotna) kategorie
zagrożenia, wyzwania, straty

• Ocena własnych kompetencji i zasobów

(ocena wtórna)

• Wtórna ocena skuteczności zmagania się z

sytuacją nierównowagi wymagań
środowiska a możliwościami jednostki.

Stres zawodowy w liczbach

• 29 % badanych uważa, że praca zawodowa

wpływa niekorzystnie na zdrowie, wiążą z pracą

takie problemy jak:

– bóle pleców (30%)

– stres (28 %)

– ogólne zmęczenie (20 %)
(Paoli 1997 - sondaż: 16 tys. pracowników

europejskich)

• 38 % odczuwa napięcie w pracy , w domu -8%

(badanie brytyjskie –mężczyźni)

• W ciągu 25 lat absencja powodowana stresem

(niepokój, osłabienie, ból głowy) wzrosła o 528%

( badanie Hingleya i Coopera)

Finansowe koszty stresu

• W Wielkiej Brytanii – 10 % produktu

narodowego brutto rocznie (ponad
5mld funtów)

• W UE – średnio 9,6 % produktu

narodowego (Holandia -13,9%)

Stres a niezdolność do pracy

• 1967

11% orzeczeń – z tytułu zaburzeń

psychicznych

• 1997

30 % z tytułu zaburzeń psychicznych
28 % schorzenia układu mięśniowo-

szkieletowego

8% choroby układu krążenia

Radzenie sobie ze stresem

O skutkach stresu decydują:

• Czynniki związane ze stresorami
• Czynniki będące efektem wyczerpania

Stąd dwutorowe przeciwdziałanie
skutkom stresu:

• obrona przed stresem (przeciwdziałanie

stresorom)

• rozładowywanie napięcia

Strategie radzenia sobie ze

stresem

• Działanie bezpośrednie
• Szukanie informacji
• Powstrzymywanie się od działania
• Wewnętrzne lub paliatywne strategie
• Zwrócenie się do innych po pomoc

(strategie społeczne)