CHOROBY NARZĄDU RUCHU 

 
 
Lek. med. Joanna Dziubińska 

 

 
 

Narząd ruchu jest pojęciem kompleksowym obejmującym wiele struktur związanych z 

czynnością podporową, ruchową i statyką. W chorobach narządu ruchu niezmiernie ważne jest 

określenie zarówno struktur anatomicznych objętych procesem chorobowym, jak również 

czynników uszkadzających. W części przypadków czynniki te uszkadzają wyłącznie lub przede 

wszystkim elementy układu ruchu. Znacznie częściej jednak uszkodzenie stawów i tkanek 

okołostawowych jest tylko jednym z elementów obrazu klinicznego choroby ogólnoustrojowej, 

układowej lub wielonarządowej. Z praktycznego punktu widzenia tak zwane dolegliwości 

stawowe można podzielić na bóle stawów będące wynikiem urazu i jego skutków oraz 

wywołane nieurazowymi przyczynami, określanymi mianem chorób reumatycznych (tj. 

nieurazowych zmian chorobowych w układzie ruchu, ze szczególnym uwzględnieniem schorzeń 

o charakterze zapalnym i układowym). Każdy czynnik uszkadzający działający na staw 

powoduje w mniejszym lub większym stopniu: 

a. zmianę struktury wewnętrznej tkanki – zwyrodnienie, którego skrajnym wyrazem jest 

martwica; zwyrodniała tkanka może zostać zgnieciona lub złamana nawet pod wpływem 

normalnego obciążenia 

b.  proces naprawczy – proliferację komórek i substancji międzykomórkowej, nieraz nawet 

w nadmiarze 

c.  tzw. odczyn zapalny, który - nie wnikając w złożone zjawiska biochemiczne - prowadzi 

do wzrostu przepuszczalności naczyń (obrzęk, wysięk) i do tworzenia się komórek 

„zapalnych” pochodzenia szpikowego, limfatycznego i tkankowego.  

 

Różnice jakościowe i sekwencja zjawisk decydują o tym, czy dany proces można zaliczyć do 

zwyrodnienia, zwyrodnienia i zmian wytwórczych, czy też do zmian zapalnych (pierwotnych lub 

wtórnych). W stawie i otaczających go tkankach miękkich najbardziej podatnymi elementami na 

zwyrodnienie są chrząstka i przyczepy ścięgien, w mniejszym stopniu sama kość; na procesy 

wytwórcze – nasady kostne, a zwłaszcza ich krawędzie; na odczyny zapalne – błona maziowa 

(wewnętrzna wyściółka torebek stawowych), pochewki ścięgien i kaletki maziowe. 

Klinicznymi wyrazami odczynu zapalnego są: obrzęk miękkich tkanek okołostawowych i ich 

wzmożona ciepłota, obecność płynu zapalnego w jamie stawowej, w kaletkach maziowych lub 

pochewkach ścięgnistych, rozrost ziarniny objawiający się „mięsistym” pogrubieniem stawu, 

zniszczenie budowy chrząstek stawowych i nasad kostnych, co wyraża się w badaniu 

rentgenowskim zwężeniem szpar stawowych, rozrzedzeniem struktury kostnej nasad, 

nadżerkami nasad i jamek. Zniszczenie elementów stawów może prowadzić do zniekształcenia 

zarysów, zwichnięć, a nawet patologicznych złamań. 

Obecnie opisano ponad 220 jednostek chorobowych stawów. Jak już wspomniałam, 

dominują w nich albo zmiany zwyrodnieniowe, albo zapalne. Mogą mieć one charakter ostry lub 

przewlekły, dotyczyć jednego stawu lub wielu stawów. Choroby zapalne stawów mogą być 

seropozytywne (np.: reumatoidalne zapalenie stawów – RZS, toczeń rumieniowaty układowy, 

zapalenie skórno-mięśniowe, mieszana choroba tkanki łącznej, podostre bakteryjne zapalenie 

wsierdzia, nowotwory, gruźlica, bruceloza, wirusowe zapalenie wątroby, kiła i inne) lub 

seronegatywne (zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa ZZSK, łuszczycowe zapalenie 

stawów ŁZS, dna, zespół Reitera, choroba Bechceta, enteroartropatie, wirusowe zapalenie 

stawów). W polimialgi reumatycznej i chorobie zwyrodnieniowej stawów do wtórnego odczynu 

zapalnego dochodzi bardzo rzadko.  

 

LECZENIE 

W przewlekłych chorobach reumatycznych takich jak RZS, czy też w chorobie 

zwyrodnieniowej stosuje się leczenie kompleksowe, na które składa się leczenie 

farmakologiczne (niesterydowe leki przeciwzapalne - NLPZ, inhibitory cyklooksygenazy drugiej 

– COX–2, kortykosteroidy, leki wpływające na chrząstkę stawową, leki stosowane w 

osteoporozie), usprawnianie ruchowe (kinezyterapia, fizykoterapia, zaopatrzenie ortopedyczne), 

a niekiedy również psychoterapia. W przypadku leczenia farmakologicznego największy 

problem stanowią objawy nieporządne, czyli tolerancja leku przez pacjenta. 

Choroby narządu ruchu są tą dziedziną medycyny, w której leczenie homeopatyczne ma 

szczególne zastosowanie. Istnieje wiele tak zwanych homeopatycznych leków objawowych, 

które może polecić pacjentowi lekarz nie stosujący homeopatii na co dzień. Należy jednak 

pamiętać o konieczności zastosowania tak zwanego leczenia głębokiego działania w celu 

uzyskania jak najdłuższych remisji dolegliwości bólowych. Oczywiste jest, że leczenie 

homeopatyczne należy traktować jako leczenie wspomagające i w żadnym przypadku nie 

zastępuje ono leczenia alopatycznego (dotyczy to przede wszystkim przewlekłych chorób 

układowych, ale nie tylko). 

 

SPOSÓB DOBORU LEKU HOMEOPATYCZNEGO 

Wywiad homeopatyczny niewiele różni się od poprawnie zebranego wywiadu klasycznego. 

Główna trudność polega jedynie na umiejętnym dookreśleniu występujących objawów 

chorobowych. Przy doborze leków homeopatycznych należy zwrócić szczególną uwagę na 

okoliczności wystąpienia dolegliwości (tak zwaną etiologię homeopatyczną, np. przewianie 

suchym, zimnym wiatrem, przebywanie w wilgoci), a początkowe objawy należy bezwzględnie 

uzupełnić o modalności (czyli czynniki, pod wpływem których dochodzi do nasilenia lub 

zmniejszenia się danego objawu, np. pod wpływem ruchu, spoczynku, ) oraz o objawy 

towarzyszące. Innymi słowy, za każdym razem należy pamiętać o schemacie Heringa. W 

doborze homeopatycznych leków objawowych stosowanych w dolegliwościach narządu ruchu 

szczególną uwagę zwraca się na modalności oraz na lokalizację dolegliwości bólowych. 

 

A – PODZIAŁ LEKÓW ZE WZGLĘDU NA MODALNOŚCI 

I – Leki, w których obrazie działania występuje poprawa pod wpływem spoczynku 

i ciepła 

 

Bryonia 

Lek ten w swoim obrazie działania patogenetycznego posiada między innymi tropizm do błon 

surowiczych prowadząc do stanu zapalnego i wysięku. Stąd też przepisywany jest w odczynach 

zapalnych w obrębie błony maziowej. Spośród charakterystycznych modalności należy 

wymienić zmniejszenie dolegliwości bólowych pod wpływem spoczynku, silnego ucisku i pod 

wpływem miejscowego ciepła. Bryonia często stosowana jest w śródstawowych zmianach 

zapalnych, najczęściej w rozcieńczeniu 5 lub 9 CH, dwa do czterech razy dziennie. 

 

Colchicum 

Lek stosowany w dolegliwościach stawowych wywołanych dną. Staw jest obrzęknięty, 

występuje silna wrażliwość bólowa na dotyk, opisywana jako uczucie rozrywania. Lek 

najczęściej podaje się w niskich rozcieńczeniach – 5 CH, kilka razy dziennie. W przypadku 

stwierdzenia znacznego osłabienia i nadwrażliwości na zapachy należy zastosować wyższe 

rozcieńczenia 9 lub 15 CH.  

 

Colocynthis 

Lek stosowany w napadowych bólach o typie rwy lub kolki zmniejszających się po przyjęciu 

pozycji zgiętej wpół, silnego ucisku w obrębie bolesnego miejsca oraz ciepła. Wśród 

najczęstszych wskazań wymienia się rwę kulszową i nerwoból nerwu twarzowego. Spośród 

symptomatologii homeopatycznej należy wymienić nasilenie bądź wystąpienie dolegliwości jako 

konsekwencje napadu złości (w związku ze wzrostem napięcia mięśniowego) oraz przewagę 

dolegliwości po stronie lewej. Colocynthis przepisuje się w rozcieńczeniu 15 lub 30 CH, 

początkowo w rytmie napadów bólowych. 

 

Silicea 

Jest jednocześnie lekiem objawowym i głębokiego działania. Wśród charakterystycznych 

modalności należy wymienić poprawę pod wpływem spoczynku, ciepła i ogrzania oraz nasilenie 

dolegliwości bólowych pod wpływem zimna - szczególnie zimnych przeciągów. Lek stosowany 

jest przede wszystkim u pacjentów, u których zostały stwierdzone procesy demineralizacji oraz 

skłonność do przewlekłych procesów ropnych (np. przewlekle ropne katary). Silicea jako lek 

objawowy stosowana jest w bólach piersiowego odcinka kręgosłupa występujących u 

karmiących matek. W tym przypadku podajemy lek w rozcieńczeniu 9 CH, pięć granulek jeden 

raz dziennie.  

 

Nux vomica 

Podobnie jak Silicea, jest lekiem objawowym i głębokiego działania. Objawowo Nux vomica 

przepisywana jest w dolegliwościach bólowych spowodowanych wzrostem napięcia 

mięśniowego wywołanego stanem zapalnym (najczęsciej na skutek przebywania w 

przeciągach). Stąd też wśród wskazań klinicznych należy wymienić na przykład kręcz szyi na tle 

zapalnym. Objawowo Nux vomica podajemy w rozcieńczeniu 9 CH, natomiast w przypadku typu 

wrażliwego (osoby nadwrażliwe na ból, zimno, mające skłonność do zaburzeń dyspeptycznych, 

a przede wszystkim prowadzące szczególnie aktywny tryb życia i porywcze) lek podajemy w 

rozcieńczeniu 15 lub 30 CH, jeden raz w tygodniu.  

 

II – Leki, w których obrazie działania występuje poprawa pod wpływem spoczynku  

i zimna 

 

Ledum palustre 

Jest jednym z podstawowych leków homeopatycznych stosowanych w dnie, szczególnie w 

bólach o kierunku wstępującym (stawy stóp, stawy kolanowe). Staw jest blady, obrzęknięty, 

nieucieplony. Lek przepisywany jest w zależności od kontekstu klinicznego zarówno w niskich, 

jak i wysokich rozcieńczeniach. 

 

Phytolacca 

Spośród objawów patogenetycznych tego leku wymienia się nagle pojawiające się i równie 

szybko ustępujące, wędrujące bóle kostno–stawowe, nasilające się głównie w nocy i w wilgoci, 

zmuszające pacjenta do przebywania w ruchu, co jednak nie przynosi ulgi. Lek podajemy w 

niskich rozcieńczeniach – 5CH, pięć granulek dwa do czterech razy dziennie. 

 

III– Leki w obrazie których występuje poprawa pod wpływem ruchu. 

 

Rhus toxicodendron 

Lek ten swoim działaniem obejmuje przede wszystkim tkanki okołostawowe. Przepisywany jest 

głównie w przypadku występowania tak zwanej sztywności stawowej oraz w okresie rehabilitacji 

po zdjęciu opatrunku unieruchamiającego, jeśli występują przykurcze stawowe. Z punktu 

widzenia semiologii homeopatycznej ból związany jest z pierwszą fazą ruchu, ustępuje po 

„rozruszaniu” bolesnego stawu i pojawia się ponownie pod wpływem zmęczenia. Wśród innych 

czynników zmniejszających dolegliwości bólowe należy wymieć ciepło. Z uwagi na fakt, że 

dolegliwości bólowe w obrazie działania Rhus toxicodendron wyraźnie nasilają się pod 

wpływem wilgoci, jest to jeden z częściej stosowanych leków w reumatycznych bólach stawów. 

Podajemy go co najmniej dwa razy dziennie, pięć granulek rano i wieczorem rozpoczynając od 

rozcieńczenia 9 CH. W razie ustąpienia efektu terapeutycznego należy podać lek w wyższym 

rozcieńczeniu. 

 

Radium bromatum 

Stosowany jest przede wszystkim w dolegliwościach bólowych w przebiegu choroby 

zwyrodnieniowej. Wśród preferencyjnych lokalizacji bólowych wymieniana jest okolica 

lędźwiowo-krzyżowa oraz stawy kolanowe. Pacjent często skarży się na uczucie „słabości 

stawowej”. Podobnie jak w przypadku Rhus toxicodendron, ból nasila się na początku ruchu i 

zmniejsza w trakcie jego kontynuacji. Lek należy stosować w rozcieńczeniu 9 CH, pięć granulek 

kilka razy dziennie. 

 

Kalium iodatum 

Lek stosowany w bólach kostnych występujących lub nasilających się głównie w nocy i 

zmniejszających pod wpływem ruchu. Kalium iodatum przepisuje się w rozcieńczeniu 9 CH, 

pięć granulek dwa razy dziennie. 

 

Natrum sulfuricum 

Jest drugim lekiem po Rhus toxicodendron, w którego obrazie działania dolegliwości bólowe 

nasilają się pod wpływem wilgoci. Zmiany dotyczą przede wszystkim lędźwiowego odcinka 

kręgosłupa, stawów biodrowych i kolanowych. Z uwagi na to, że jest to lek głębokiego działania, 

stosowany jest w dawkach tygodniowych w rozcieńczeniu 15 lub 30 CH. 

 

Tuberculinum residuum 

Lek stosowany w dolegliwościach wywołanych tworzeniem się tkanki włóknistej w obrębie 

stawów, powięzi i skóry, a zatem w dolegliwościach związanych m.in. z ograniczeniem 

ruchomości z powodu przykurczy. Wśród podstawowych wskazań klinicznych wymieniane są: 

postępująca sztywność stawowa, przykurcze stawowe po zdjęciu opatrunku 

unieruchamiającego, początek choroby Dupuytrena. W tym ostatnim przypadku Tuberculinum 

residuum stosuje się w rozcieńczeniu 9 CH, jedną dawkę raz w tygodniu jednocześnie z 

Causticum 9 CH, pięć granulek raz dziennie i Calcarea fluorica 9 CH, również jedną dawkę raz 

w tygodniu. 

 

Ruta graveolens 

Jest lekiem wykazującym tropizm do okostnej, powięzi, ścięgien i chrząstek stawowych, ze 

szczególnym powinowactwem do stawów nadgarstkowych i skokowych. Pacjent skarży się na 

uczucie sztywności i „za krótkich ścięgien”. Lek przepisywany jest przede wszystkim przy 

zwichnięciach, w zapaleniu ścięgien, a także w zwapnieniach kostnych, w rozcieńczeniu 5 lub 9 

CH, pięć granulek dwa do czterech razy dziennie. 

 

Dość często stosowanym lekiem w chorobach narządu ruchu, a nie dającym się 

zakwalifikować do wyżej wymienionych grup, jest Apis mellifica. Lek ten wykazuje tropizm 

między innymi do błon surowiczych, w obrębie których toczy się proces zapalny. Klinicznie 

stwierdza się obrzęk bez zaczerwienienia i nadmiernej ciepłoty. Pacjent skarży się na kłujący, 

piekący ból zmniejszający się pod wpływem zimna. Apis mellifica jest często stosowanym 

lekiem w obrzękach o różnej etiologii (najczęściej jednak wywołanych urazem). Podajemy go w 

rozcieńczeniu 15 CH kilka razy w ciągu dnia. W świeżych urazach lek należy przyjmować 

początkowo nawet co pół godziny. Należy również pamiętać, że tropizm ma większe znaczenie 

od modalności i że jednocześnie można stosować leki nawet o wykluczających się 

modalnościach. Stąd też nie popełniamy błędu, gdy jednocześnie podajemy Apis mellifica 

(miejscowa poprawa pod wpływem zimna) i Bryonia (miejscowa poprawa pod wpływem ciepła), 

lub też Bryonia i Rhux toxicodendron. 

 

B – PODZIAŁ LEKÓW ZW WZGLĘDU NA LOKALIZACJĘ OBJAWÓW 

 

a) Odcinek szyjny kręgosłupa 

Wśród najczęstszych przyczyn bólu odcinka szyjnego kręgosłupa wymienia się wzmożone 

napięcie mięśniowe (mogące być na przykład następstwem uszkodzenia krążków 

międzykręgowych, urazu, nieprawidłowej postawy). W przypadku wzmożonego napięcia tej 

okolicy najczęściej stosuje się nw. leki. 

 

Actaea racemosa 

Lek kojarzony przede wszystkim z bólem wywołanym długotrwałym przebywaniem w jednej 

pozycji (praca przy komputerze, szycie na maszynie). Pacjent opisuje swoje dolegliwości jako 

„uczucie pociągania głowy do tyłu”. Nasilają się one pod wpływem zimna u kobiet podczas 

miesiączki. Lek przepisuje się w rozcieńczeniu od 5 do 15 CH kilka razy dziennie, w zależności 

od nasilenia dolegliwości bólowych. 

 

Lachnantes 

Lek stosowany przede wszystkim w kręczu na tle zapalnym, w niskich rozcieńczeniach (innym 

lekiem stosowanym w kręczu jest Aconitum). 

 

Paris quadrifolia 

W obrazie działania patogenetycznego tego leku występuje uczucie ciężkości i sztywności 

karku oraz bóle głowy przebiegające z bólami gałek ocznych. Lek należy przepisywać w 

rozcieńczeniu 5 CH. 

 

Magnesia phosphorica 

Lek ten stosowany jest przede wszystkim w nagle występujących dolegliwościach bólowych z 

towarzyszącymi drętwieniami i mrowieniami. Dolegliwości wyraźnie związane są z zimnem oraz 

nasilają się w nocy. Magnesia phosphorica wykazuje tropizm zarówno do mięśni gładkich, jak i 

poprzecznie prążkowanych oraz do tkanki nerwowej. Stąd też stosowana jest w przypadku 

kolek, kurczy mięśniowych oraz w nerwobólach. Lek należy podawać w rozcieńczeniu 9 lub 15 

CH, pięć granulek kilka razy dziennie. 

 

b) Staw ramienno-łopatkowy 

Wśród najczęstszych przyczyn bolesnego barku wymienia się stan zapalny torebki stawu 

ramienno–łopatkowego. Leki homeopatyczne łączone z tą okolicą to: 

Radium bromatum - lek, o którym należy pamiętać w przypadku braku poprawy po podaniu 

Rhus toxicodendron lub Bryonia. 

Ferrum metallicum - lek łączony z uszkodzeniem pierścienia rotatorów. 

Sanguinaria - lek stosowany w przypadku wzmożonego napięcia w obrębie mięśnia 

naramiennego. 

Wyżej wymienione leki przepisuje się w rozcieńczeniu 9 lub 15 CH, pięć granulek dwa do 

czterech razy dziennie. 

 

Solanum malacoxylon 

Lek zalecany w przypadku ostrego zapalenia ścięgna (tendinitis calcarea) wywołanego 

odkładaniem się złogów hydroksyapatytu wapnia, czemu towarzyszy bardzo silny ból. Podawać 

codziennie w rozcieńczeniu 15 CH, pięć granulek dwa razy dziennie. 

 

Gnaphallium 

Lek stosowany w przypadku stanu zapalnego korzeni splotu barkowego objawiającego się 

uczuciem drętwienia i mrowienia kończyn. Można go podawać również w rwie kulszowej, 

najczęściej w rozcieńczeniu 9 CH. 

 

c)  Odcinek lędźwiowy kręgosłupa  

Z tym odcinkiem kręgosłupa łączy się najczęściej opisane powyżej leki stosowane w napadzie 

rwy kulszowej: Bryonia, Chamomilla, Colocynthis, Gnaphallium, Nux vomica, Rhus 

toxicodendron. 

 

d) Kość guzicza 

W homeopatycznej materia medica wymieniony jest lek Kalium bromatum o dość specyficznym 

wskazaniu klinicznym. Stosowany jest w bólach kości guziczej nasilających się podczas 

siedzenia. W tym konkretnym wskazaniu Kalium bromatum podajemy w rozcieńczeniu 5 CH, 

dwa do czterech razy dziennie. 

 

 

 

e) Stopa 

W przypadku występowania bólów pięt, związanych zwłaszcza z ostrogą piętową należy 

pamiętać o Hekla lava. Wskazania dla tego leku zostały ustalone przez lekarzy weterynarii, 

którzy zaobserwowali, że u owiec wypasanych na zboczach wulkanu Hekla w Islandii 

występowały zapalenia okostnej i ropne zapalenia kości. Zmiany te prawdopodobnie wywołane 

były związkami zawartymi w wulkanicznym popiele. Hekla lava należy stosować w 

rozcieńczeniu od 5 do 30 CH, w zależności od intensywności bólu. 

 

Na koniec tej listy pragnęłabym wspomnieć o preparacie złożonym - Osteocynesine®, w 

skład którego wchodzą trzy sole wapnia: calcarea carbonica, calcarea phosphorica i calcarea 

fluorica oraz sulfur iodatum, biorące udział w metabolizmie tkanki kostnej. Stąd lek ten można 

stosować nie tylko w przypadku urazów, ale również w tak zwanych wzrostowych bólach 

kostnych.  

 

PRZYPOMNIENIE PODSTAWOWYCH ZASAD DAWKOWANIA 

Dawkowanie w homeopatii opiera się na zupełnie innych zasadach aniżeli w leczeniu 

alopatycznym. Nie zależy od wieku pacjenta, masy ciała i wydolności narządów eliminacyjnych. 

W homeopatii określając dawkowanie bierze się pod uwagę wysokość rozcieńczenia i 

częstotliwość przyjmowania leku. W przypadku objawów miejscowych lek podaje się w 

rozcieńczeniu 5 CH. Jeśli obok objawu miejscowego wystąpią również objawy ogólne, lek 

należy przepisać w rozcieńczeniu 9 lub 15 CH. Lek w rozcieńczeniu 30 CH stosowany jest w 

przypadku wystąpienia objawów ze strony OUN oraz zmian toczących się w obrębie tkanki 

nerwowej. Istnieje również przekonanie, że w przypadku ustępowania skuteczności danego leku 

w leczeniu dolegliwości bólowych, ten sam lek należy podać w wyższym rozcieńczeniu. 

Częstotliwość przyjmowania leków uzależniona jest od utrzymywania się objawów. Wraz z 

ustępowaniem objawów należy zwiększać odstępy czasowe pomiędzy kolejnymi przyjęciami 

leku.  

 

Wymienione powyżej leki nie stanowią wyczerpującej listy objawowych leków 

homeopatycznych stosowanych w leczeniu chorób układu ruchu, ale należą one do leków 

najczęściej przepisywanych. Jak wspomniałam we wstępie, w niniejszym artykule zostały 

wymienione te leki objawowe, które może doraźnie zalecić pacjentowi każdy lekarz. Bóle 

stawowe należą do tych dolegliwości, z którymi zetknie się prawie każdy człowiek, a których 

efekty leczenia nie zawsze dają zadawalające rezultaty. Nie bez powodu Światowa Organizacja 

Zdrowia ogłosiła lata 2000 – 2010 dekadą chorób kości i stawów. Pragnę jeszcze przypomnieć, 

że w przypadku leczenia homeopatycznego - aby uzyskać długotrwałą remisję bólu - wcześniej 

czy później trzeba będzie zaordynować pacjentowi tak zwany lek głębokiego działania.