ad 7
Krzysztof Makarski
24. Monopol.
Teraz zobaczymy co si ¾
e dzieje gdy na rynku jest tylko jedna …rma.
Maksymalizacja zysku.
Problem ma postać
max r(y)
c(y)
y
gdzie r(y)
przychody i c(y)
koszty. Przychody to cena razy ilość, ale poniewa·
z mo-
nopolista jest jedynym podmiotem na rynku to cena zale·
zy od sprzedanej ilości, a zatem
r(y) = p(y)y, gdzie p(y) to odwrócona funkcja popytu. Warunek optymalności M R = M C
gdzie
d(p(y)y)
M R =
= p0(y)y + p(y)
dy
(zauwa·
z, ·
ze w warunkach doskona÷
ej konkurencji M R = p co wyjaśnia ró·
znic ¾
e w końcowym
wyniku) przekszta÷
caj ¾
ac otrzymujemy (przekszta÷
cenia patrz Rozdzia÷15)
1
p 1
= M C
(24.1)
j"pj
Zatem, je·
zeli M C > 0, monopolista zawsze operuje w rejonie w którym j"pj > 1 (popyt jest elastyczny).
Wycena wed÷
ug narzutu.
Niech narzut
b ¾
edzie dany nast ¾
epuj ¾
acym równaniem
p = M C
Korzystaj ¾
ac z równania otrzymujemy
1
p = h
iMC
(24.2)
1
1
j"pj
Zatem narzut
wynosi
1
= h
i
1
1
j"pj
1
z (jak wynika z równania (24:1)) monopolista operuje w rejonie w którym j"pj > 1, to
> 1
co oznacza, ·
ze monopolista ustala zawsze cen ¾
e powy·
zej kosztu krańcowego (w odró·
znieniu
od doskona÷
ej konkurencji, w której cena jest równa kosztowi krańcowemu).
Przyk÷
ad. Wp÷
yw podatków na zachowanie monopolisty. Przypuśćmy, ·
ze nast ¾
epuje
wzrost podatku (od ilości), co si ¾
e stanie z cen ¾
a rynkow ¾
a (za÷
ó·
zmy, ·
ze M C = c)?
popyt liniowy: p(y) = a
by. Z (24:2)
M C + t
c + t
p =
=
1 + dp y
1
b y
dy p
p
przekszta÷
caj ¾
ac i podstawiaj ¾
ac pod y, otrzymujemy
a + c + t
p =
2
zatem
dp
1
=
dt
2
po wzroście podatku cen ¾
e wzrasta o po÷
ow¾
e wartości przyrostu podatku.
popyt o sta÷
ej elastyczności popytu: y = p2, j"j = dy p = 2p p = 2. Z (24:2) dp y
p2
M C + t
c + t
p(y) =
=
1
[1= j"j]
1
[1= j"j]
wyliczaj ¾
ac pochodn ¾
a
dp
1
=
= 2
dt
1
[1= j"j]
zatem po wzroście podatku cena wzrasta dwukrotnie bardziej ni·
z podatek.
Nieefektywność monopolu.
Alokacja w warunkach monopolu jest nieefektywna, poniewa·
z p
M C
Rysunek 24.4
Strata spo÷
eczna z tytu÷
u monopolu.
Strat ¾
e spo÷
eczna z tytu÷
u monopolu da si ¾
e zmierzyć (miara podawana tutaj dzia÷
a tylko
w przypadku preferencji quasi-liniowych). Patrz Rysunek 24.5
2
ad: Czy zawsze monopole s ¾
a niepo·
z ¾
adane? Optymalna d÷
ugość ·
zycia patentu.
Czasami prawa monopolistyczne mog ¾
a okazać si ¾
e po·
zyteczne. Patenty oferowane w÷
aś-
cicielom wynalazku daj ¾
a bodźce do ponoszenia kosztów wynalazku. Wówczas mamy "coś za coś" wzrost nieefektywności z powodu praw monopolistycznych kontra spadek nieefektywności z tytu÷
u nieoptymalnych innowacji. Mo·
zna to regulować d÷
ugości ¾
a ·
zycia patentu.
Kiedyś to by÷niekwestionowany pogl ¾
ad, ostatnio to si ¾
e powoli zmienia. Przyk÷
adowa
krytyka tego rozumowania:
mo·
ze istnieć konkurencyjna innowacja
prawo patentowe staje si ¾
e coraz bardziej kosztowne co generuje straty spo÷
eczne z tytu÷
u
wydatków na prawników.
patent thickets - aby si ¾
e zabezpieczyć przed pozwami …rmy tworz ¾
a sobie portfele paten-
tów aby si ¾
e nawzajem szachować: je·
zeli ty mnie swoim patentem pozwiesz to ja mam na ciebie przygotowany patent i ciebie pozw¾
e
poszukiwanie renty, patrz Sonny Bono Act lub Mickey Mouse Protection Act z 1998 r.
Monopol naturalny.
Czasami np. w przypadku dóbr u·
zyteczności publicznej (gaz, elektryczność, telefon) powstaj ¾
a naturalne monopole. Powstaj ¾
a wówczas gdy produkcja przy p = M C daje ujemne zyski. Patrz
Rysunek 24.6
Sytuacja taka powstaje gdy koszty sta÷
e s ¾
a du·
ze a krańcowe ma÷
e.
Co robić? Dwa przyk÷
adowe sposoby:
rz ¾
ad operuje - problem efektywności.
rz ¾
ad reguluje prywatn ¾
a …rm ¾
e, tak aby p = AC - mo·
ze być trudne, cz ¾
esto te·
z w
Polsce urz ¾
edy regulacji raczej odgrywaj ¾
a rol ¾
e lobby przemys÷
u ni·
z regulatora (prob-
lem ekonomii politycznej).
Ponadto problem, ·
ze nie bardzo op÷
aca si ¾
e obni·
zać koszty, obni·
za innowacyjność.
Dlaczego powstaj ¾
a monopole.
MES (minimalna skala efektywna) zbytu du·
za w porównaniu do rozmiaru rynku (tutaj polityka jest wa·
zna)
Rysunek 24.7
zmowa - tworzenie karteli (nielegalne) 3
ości historyczne (przyk÷
ad: kartel diamentowy De Beers)
marki handlowe, prawa autorskie, patenty itp.
Lektura.
Varian, rozdzia÷24.
25. Zachowanie monopolistyczne.
W rzeczywistości wi ¾
ekszość …rm znajduje si ¾
e gdzieś pomi ¾
edzy doskona÷¾
a konkurencj ¾
a a
monopolem. Posiada jak ¾
aś si÷¾
e monopolistyczn ¾
a, ale musi si ¾
e liczyć z dzia÷
aniem bli·
zszych
i dalszych konkurentów. Nast ¾
epnie omówimy ró·
zne rodzaje zachowań monopolistycznych maj ¾
acych na celu zwi ¾
ekszenie zysku.
Ró·
znicowanie cen (dyskryminacja cenowa).
Dyskryminacja cen I stopnia - monopolista sprzedaje ró·
zne jednostki po ró·
znych cenach
oraz ró·
znym osobom po ró·
znych cenach.
Dyskryminacja cen II stopnia - monopolista sprzedaje ró·
zne jednostki po ró·
znych
cenach ale ka·
zda osoba, która kupuje tak ¾
a sam ¾
a ilość dobra p÷
aci tak ¾
a sam ¾
a cen ¾
e.
Przyk÷
ad: Rabaty przy zakupach hurtowych.
Dyskryminacja cen III stopnia - monopolista sprzedaje ró·
znym osobom po ró·
znych
cenach, ale ka·
zda jednostka produktu sprzedana danej osobie ma tak ¾
a sam ¾
a cen ¾
e.
Przyk÷
ad: Zni·
zki dla studentów lub emerytów.
Ró·
znicowanie cen I stopnia.
Doskona÷
a dyskryminacja cenowa, ka·
zdy p÷
aci inn ¾
a cen ¾
e za ka·
zd ¾
a jednostk¾
e. Co ciekawe
otrzymujemy Pareto efektywny produkt
Rysunek 25.2
Zauwa·
zmy, ·
ze ten sam efekt mo·
zna uzyskać poprzez oferowanie ró·
znym klientom pakietów w
postaci oferty "wszystko albo nic". Producent przejmuje ca÷¾
a nadwy·
zk¾
e. Rzadko wyst ¾
epuje
w praktyce, bo z regu÷
y producenci nie maj ¾
a mo·
zliwości rozró·
zniania klientów.
Ró·
znicowanie cen II stopnia.
Polega na stosowaniu nieliniowych cen. Je·
zeli np. mamy dwa typy konsumentów to tak dobiera si ¾
e ilości i ich ceny aby konsumenci dokonali samoselekcji. Patrz Rysunek 25.3
4
ecie ca÷
ej nadwy·
zki nie jest mo·
zliwe. Typ niski dostaje nadwy·
zk¾
e 0, natomiast poniewa·
z
ofert ¾
e dla wysokiego typu trzeba tak skonstruować, aby nie wybiera÷on oferty przeznaczonej dla typu niskiego (ograniczenie incentive compatilibility) typ wysoki uzyskuje dodatni ¾
a nad-
wy·
zk¾
e. Zatem producent nie przejmuje ca÷
ej nadwy·
zki (jak w przypadku dyskryminacji
cenowej I stopnia, ale i tak uzyskuje wi ¾
eksze zyski ni·
z przy liniowych cenach. Cz ¾
esto te·
z
powi ¾
azane jest z jakości ¾
a dóbr (dlatego latte jest takie drogie). Ten sam efekt mo·
zna te·
z
uzyskać oferuj ¾
ac dwa ró·
zne plany dwutaryfowych, tak jak np. w telefonii komórkowej (patrz zadania z ćwiczeń), wówczas oferuje si ¾
e dwa plany: jeden z wysokim abonamentem i nisk ¾
a op÷
at ¾
a za minut ¾
e po÷¾
aczenia a drugi z niskim abonamentem i wysok ¾
a op÷
at ¾
a za minut ¾
e
po÷¾
aczenia.
Przyk÷
ad: Zadanie z materia÷
ów do ćwiczeń.
Ró·
znicowanie cen III stopnia.
Stosowane je·
zeli da si ¾
e rozró·
znić konsumentów np. zni·
zki dla studentów lub emerytów.
Wówczas p1 > p2, oznacza j"2j > j"1j. Wynika to z 1
p1(y1) 1
= M C(y
j"
1 + y2)
1;p(y1)j
1
p2(y2) 1
= M C(y
j"
1 + y2)
2;p(y2)j
Sprzeda·
z wi ¾
azana.
Sprzeda·
z wi ¾
azana - sprzedawania ró·
znych dóbr razem w pakietach.
Przyk÷
ad: Ćwiczenie z zadań domowych.
Intuicja: Sprzeda·
z wi ¾
azana zmniejsza rozrzut sk÷
onności do zap÷
aty, a cena jest określona
przez najni·
zsz ¾
a sk÷
onność do zap÷
aty.
Taryfy dwucz ¾
eściowe.
Dylemat Disneylandu: Za÷
ó·
zmy, ·
ze wszyscy s ¾
a tacy sami, krzywa popytu na przejazdy jak w
Rysunku 25.5
Rozwi ¾
azanie: op÷
ata za wejście = nadwy·
zka konsumenta, op÷
ata za przejazd = koszt krań-
cowy.
Przyk÷
ad: Zadanie z materia÷
ów na ćwiczenia.
Konkurencja monopolistyczna.
Prawdopodobnie najcz ¾
eściej wyst ¾
epuje. Firmy ró·
znicuj ¾
a produkty (np. Nike, Adidas,
Reebok), dzi ¾
eki czemu uzyskuj ¾
a si÷¾
e rynkow ¾
a (i malej ¾
ac ¾
a krzyw ¾
a popytu). Ponadto mamy
swobod ¾
e wejścia i wyjścia, co obni·
za zyski a·
z spadn ¾
a do zera. W równowadze nast ¾
epuj ¾
ace
warunki s ¾
a spe÷
nione:
5
zdej …rmy znajduje si ¾
e na jej krzywej popytu.
Ka·
zda …rma maksymalizuje zysk, przy danej krzywej popytu.
Zyski s ¾
a zero (swoboda wejścia i wyjścia).
Zatem w równowadze krzywa popytu jest styczna do krzywej AC, co daje nam d÷
ugookresow ¾
a
ilość i cen ¾
e.
Rysunek 25.6
Ceny nie s ¾
a równe kosztom krańcowym, mar·
ze s ¾
a dodatnie, co oznacza, ·
ze alokacja nie jest
Pareto efektywna.
Lektura.
Varian, rozdzia÷24.1-7.
6