282

I. M. Pomianek

STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU

Roczniki Naukowe

●

●

●

●

●

tom VIII

●

●

●

●

●

zeszyt 4

Iwona M. Pomianek

Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

UWARUNKOWANIA ROZWOJU TURYSTYKI WIEJSKIEJ W

WYBRANYCH GMINACH WOJEWÓDZTWA WARMIÑSKO-

MAZURSKIEGO

CONDITIONS OF RURAL TOURISM DEVELOPMENT IN SELECTED

COMMUNES OF WARMIA AND MAZURY PROVINCE

S³owa kluczowe: przedsiêbiorczoœæ, turystyka wiejska, rozwój obszarów wiejskich

Key words: entrepreneurship, rural tourism, rural areas development

Synopsis. Badania przeprowadzono w pierwszym pó³roczu 2005 r. w urzêdach gmin wiejskich woj. warmiñsko-

mazurskiego – regionu o licznych walorach przyrodniczych. W gminach organizowano liczne imprezy kultural-

no-sportowe, co wskazuje na œwiadome dzia³ania w³adz lokalnych w zakresie koniecznoœci podnoszenia atrakcyj-

noœci turystycznej gmin. Rozwój turystyki wiejskiej finansowano g³ównie z funduszu gminnego lub ze œrodków

w³aœcicieli gospodarstw.

Wstêp

Wypoczynek w œrodowisku wiejskim jest specyficznym antidotum na stresy ¿ycia codzienne-

go. Rolniczy charakter gmin wiejskich województwa warmiñsko-mazurskiego stwarza szczególne

predyspozycje do rozwoju tego rodzaju wypoczynku. Atutem turystyki wiejskiej w tym regionie

jest szczególnie atrakcyjne po³o¿enie gospodarstw w malowniczym, niezmienionym krajobrazie,

ekologiczna produkcja ¿ywnoœci i mo¿liwoœæ szerokiego wykorzystywania walorów przyrodni-

czych. Dla mieszkañców wsi turystyka jest Ÿród³em dodatkowego dochodu (w przypadku gospo-

darstw ma³ych – czêsto bywa to dzia³alnoœæ alternatywna), generuje nowe miejsca pracy, co przy

najwy¿szym wskaŸniku bezrobocia w kraju jest bardzo istotne, reaktywuje rzemios³o, aktywizuje

ró¿nego rodzaju us³ugi [M³ynarczyk, Marks 2005].

Agroturystyka w Polsce ma bogate tradycje. Jej pocz¹tki zwi¹zane s¹ na ogó³ z wyjazdami

ubo¿szej ludnoœci miejskiej do rodzin na wieœ w sezonie letnim i jesiennym, po³¹czonymi z pomoc¹

w pracach polowych. Wyjazdy wypoczynkowe na wieœ by³y organizowane tak¿e w ramach tzw.

wczasów pod grusz¹, ale przegrywa³y one rywalizacjê z tani¹ ofert¹ zak³adowych oœrodków pracy.

Dopiero na pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych ubieg³ego stulecia zaobserwowano ponowny wzrost

zainteresowania turystyk¹ wiejsk¹, a zw³aszcza agroturystyk¹ [Bañski 2006].

Wspieranie rozwoju agroturystyki w regionie jest wielostronnie uzasadnione: daje mo¿liwoœæ

promowania terenów mniej znanych, choæ nie mniej cennych przyrodniczo i kulturowo, przy wyko-

rzystaniu istniej¹cych zasobów gospodarstw nie wymaga zbyt du¿ych inwestycji zwi¹zanych z

uruchomieniem dzia³alnoœci oraz daje mo¿liwoœæ rozproszenia, a tym samym zmniejszenia zagro¿eñ

natury ekologicznej, co jest szczególnie istotne w obszarach przyrodniczo cennych [Baranowska-

Janota, Korzeniak 1991].

Przyroda, krajobraz, zabytki budownictwa ludowego oraz folklor, to niektóre atuty wiejskiego

produktu turystycznego, które uwzglêdniaj¹c europejskie trendy rozwoju turystyki, bêd¹ coraz

bardziej cenione. Zwi¹zki rolnictwa z turystyk¹ nale¿y uznaæ jako zjawisko o trwa³ej perspektywie.

283

Uwarunkowania rozwoju turystyki wiejskiej w wybranych gminach województwa ...

Rezultaty tego wspó³dzia³ania wystêpuj¹ wyraŸniej na obszarach o du¿ej recepcji turystycznej i

satysfakcjonuj¹ zarówno œrodowisko wiejskie, jak i bran¿ê turystyczn¹. Zauwa¿yæ nale¿y, i¿ agro-

turystyka cieszy siê zainteresowaniem nie tylko turystów krajowych. Coraz wiêcej turystów zagra-

nicznych wybiera na miejsce wypoczynku wieœ, jako gwarancjê pe³niejszego i efektywniejszego

wypoczynku [Kandefer, Kurek 2004].

Metoda badañ

Celem artyku³u jest przedstawienie uwarunkowañ rozwoju turystyki wiejskiej na przyk³adzie

wybranych gmin województwa warmiñsko-mazurskiego. Do realizacji celu wybrano w sposób

celowy województwo warmiñsko-mazurskie, w którego gminach wiejskich od kilku lat utrzymuje

siê najwy¿sza w Polsce stopa bezrobocia – wszystkie gminy wiejskie odznacza³y siê szczególnie

wysokim bezrobociem strukturalnym [Rozporz¹dzenie... 2001]. Badaniem objêto 67 gmin wiejskich,

odpowiedzi otrzymano z 26 urzêdów gmin (39%). Badania przeprowadzono w pierwszym pó³roczu

2005 r. w urzêdach gmin wiejskich. Dane empiryczne zosta³y zebrane w oparciu o kwestionariusze

ankiety i uzupe³nione informacjami z Banku Danych Regionalnych GUS.

Walory turystyczne gmin wiejskich

O atrakcyjnoœci regionu decyduj¹ przede wszystkim czynniki krajobrazowo-przyrodnicze. Po-

wierzchnia jezior i rzek zajmowa³a poni¿ej 5% powierzchni ogólnej gminy w po³owie badanych

jednostek, zaœ w co trzeciej – ponad 10%. Lasy stanowi³y poni¿ej 15% powierzchni ogólnej w co

czwartej gminie, zaœ w 42% gmin lasy zajmowa³y ponad jedn¹ czwart¹ powierzchni ogólnej. Jedynie

20% gmin znajdowa³o siê czêœciowo lub ca³kowicie na terenach przyrodniczo chronionych, jak np.

Obszar Chronionego Krajobrazu Jeziora Dru¿no, Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbl¹skiej, Ob-

szar Chronionego Krajobrazu Ujœcia Nogatu, Brodnicki Park Krajobrazowy, Obszar Chronionego

Krajobrazu Puszczy Napiwodzko-Ramuckiej, Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Pas³êki, Re-

zerwat Przyrody Las Warmiñski, Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Œrodkowej £yny, Rezer-

wat Ostoja Bobrów na rzece Pas³êce.

Oprócz walorów przyrodniczych, turystów przyci¹gaj¹ m.in. tak¿e takie atrakcje, jak: zabytki,

legendy, kuchnia regionalna i okolicznoœciowe imprezy kulturalno-sportowe. W oko³o 46% bada-

nych gmin znajdowa³o siê wiêcej ni¿ 10 zabytków, w tym mo¿na by³o spotkaæ takie obiekty, jak:

koœcio³y, cmentarze, pa³ace, ruiny zamków, mury obronne lub m³yny zbo¿owe. Wskazywano rów-

nie¿ na interesuj¹c¹ zabudowê architektoniczn¹ niektórych miejscowoœci. W oko³o 27% gmin

liczba obiektów zabytkowych nie przekracza³a piêciu. W po³owie gmin mo¿na by³o spotkaæ charak-

terystyczn¹ zabudowê wsi, a w co ósmej serwowano tradycyjne potrawy regionalne, jak np. pie-

czone prosiê z kasz¹ lub kaszankê po mazursku. W 12% gmin zajmowano siê rêkodzie³em i sztuk¹

ludow¹ (haft regionalny, wyroby kowalskie, wyroby ze s³omy i masy solnej, zespo³y pieœni i tañca).

W ponad 80% gmin organizowano festyny (do¿ynki gminne, zawody stra¿ackie, turnieje sporto-

wo-rekreacyjne rodzin), w 15% – jarmarki, w co trzeciej zaœ inne imprezy okolicznoœciowe (np. noc

œwiêtojañska czy po¿egnanie lata), co œwiadczy o tym, i¿ w³adze lokalne przywi¹zuj¹ du¿¹ uwagê

do podnoszenia atrakcyjnoœci turystyczno-rekreacyjnej swoich gmin.

Charakterystyka obiektów turystycznych

W 2004 roku w 85% gmin wystêpowa³o do 30 obiektów turystycznych, w 8 % – od 30 do 50, a

w 4% – ponad 100, co œwiadczy o niepe³nym wykorzystaniu przez wiêkszoœæ z nich mo¿liwoœci

rozwoju gospodarczego przez rozwój turystyki. Wg stanu na koniec 2004 roku dzia³alnoœæ pozarol-

nicz¹ w 77% gmin prowadzi³o mniej ni¿ 10% w³aœcicieli gospodarstw rolnych, a jedynie w 4% gmin

– ponad 20% gospodarzy. Dzia³alnoœci¹ agroturystyczn¹ zajmowa³o siê w 75% gmin, nie wiêcej ni¿

co dwudzieste gospodarstwo, a w 8% gmin – co dziesi¹te. Je¿eli chodzi o liczbê gospodarstw

prowadz¹cych us³ugi agroturystyczne, to w 2000 roku w badanych gminach by³o ich 56 (œrednio w

gminie 2-3), oferuj¹cych ogó³em 654 miejsca noclegowe (œrednio w gminie 30, w przeliczeniu na

284

I. M. Pomianek

jedno gospodarstwo – 12). W 2004 roku liczba gospodarstw zwiêkszy³a siê do 158 (œrednio w

gminie 7), a liczba oferowanych turystom miejsc noclegowych wynosi³a 1357 (œrednio w gminie

62). Zmniejszeniu uleg³a natomiast liczba miejsc noclegowych przypadaj¹cych na jedno gospodar-

stwo – do 9.

Promocja turystyki wiejskiej

Rozwój turystyki wiejskiej, w tym agroturystyki, w 31% gmin finansowano z funduszu gminne-

go, w 27% ze œrodków w³aœcicieli gospodarstw, zaœ w 8% jednostek – z programu mikropo¿yczek

Fundacji Wspomagania Wsi lub kredytów z dop³at¹ Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rol-

nictwa. W ¿adnym z urzêdów gmin nie z³o¿ono wniosków o dofinansowanie w ramach funduszy

strukturalnych Unii Europejskiej. Jako powody wymieniano najczêœciej brak œrodków finanso-

wych na uzupe³nienie dofinansowania z funduszy strukturalnych (58% gmin), brak informacji o

mo¿liwoœci sk³adania wniosków (15% gmin) lub trudnoœci w wype³nianiu wniosków (4% gmin).

Jedynie w dwóch na trzy gminy deklarowano zamiar z³o¿enia takich wniosków.

Oprócz dzia³añ w³aœcicieli gospodarstw agroturystycznych, promocj¹ turystyki wiejskiej zaj-

mowano siê w oœrodkach doradztwa rolniczego (69% gmin) lub urzêdach gmin (62% gmin). W 48%

gmin funkcjê tê pe³ni³y stowarzyszenia agroturystyczne (np. Stowarzyszenie Agroturystyki War-

miacy, Stowarzyszenie Agroturystyczne Mazurska Kraina).

Najczêœciej wykorzystywano w tym celu reklamê (w 84% gmin) oraz public relations (16%

gmin). Og³oszenia umieszczano najczêœciej na stronach internetowych urzêdów gmin lub gospo-

darstw agroturystycznych (w 66% gmin), w gazetach lokalnych (27%) i regionalnych (15%). Us³u-

gi turystyczne promowano równie¿ przy okazji festynów (39%), imprez okolicznoœciowych (23%)

i targów turystycznych (16%), gdzie rozdawano informatory i foldery oraz oferowano zwiedzanie

gospodarstw.

Wnioski

Analiza wyników badañ przeprowadzonych w 2005 r. w gminach wiejskich woj. warmiñsko-

mazurskiego pozwala na sformu³owanie nastêpuj¹cych wniosków.

1. Badane obszary wiejskie charakteryzowa³y siê licznymi walorami przyrodniczymi, a wiêc znacz-

n¹ lesistoœci¹ i doskona³ym dostêpem do rzek i jezior. Co pi¹ta gmina znajdowa³a siê czêœciowo

lub ca³kowicie na terenach przyrodniczo chronionych.

2. W gminach organizowano liczne imprezy kulturalno-sportowe, co wskazuje na œwiadome dzia-

³ania w³adz lokalnych w zakresie koniecznoœci podnoszenia atrakcyjnoœci turystycznej gmin.

Dodatkowo, turystów mog³y przyci¹gaæ zabytki i ciekawa architektura niektórych miejscowo-

œci wiejskich, jak równie¿ kuchnia regionalna i dzia³alnoœæ artystów ludowych.

3. W wiêkszoœci gmin udzia³ gospodarzy prowadz¹cych dzia³alnoœæ pozarolnicz¹ nie przekracza³

10%, w tym agroturystykê – 5%. W 2004 roku liczba gospodarstw agroturystycznych potroi³a

siê w porównaniu z rokiem 2000 i wynosi³a 158, natomiast ogólna liczba oferowanych miejsc

noclegowych w tym okresie zwiêkszy³a siê dwukrotnie i wynosi³a 1357 w 2004 roku.

4. Rozwój turystyki wiejskiej w blisko dwóch trzecich gmin finansowano z funduszu gminnego

lub ze œrodków w³aœcicieli gospodarstw, zaœ co dwunastej gminie – z programu mikropo¿yczek

Fundacji Wspomagania Wsi lub kredytów z dop³at¹ Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji

Rolnictwa. W ¿adnym z urzêdów gmin nie z³o¿ono wniosków o dofinansowanie w ramach

funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, co t³umaczono najczêœciej brakiem œrodków finan-

sowych na uzupe³nienie dofinansowania z funduszy strukturalnych. W co trzeciej gminie nie

przewidywano sk³adania takich wniosków.

285

Uwarunkowania rozwoju turystyki wiejskiej w wybranych gminach województwa ...

Literatura

Bañski J. 2006: Geografia polskiej wsi. PWE, Warszawa, 128-129.

Baranowska-Janota M., Korzeniak G. 1991: Zasady turystycznego u¿ytkowania i ochrony parków krajobra-

zowych. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, Kraków, 14.

Kandefer K., Kurek I.M. 2004: Agroturystyka jako nowy czynnik samozatrudnienia na obszarach wiejskich i

jej miejsce w strategiach rozwoju gmin. [W:] Sikorska-Wolak I. (red.): Turystyka w rozwoju lokalnym. Wyd.

SGGW, Warszawa, 115-116.

M³ynarczyk K., Marks E. 2005: Przyrodnicze i kulturowe uwarunkowania kszta³towania produktu turystyczne-

go na Warmii i Mazurach. [W:] Pieñkos K. (red.) Konkurencyjnoœæ polskiego produktu turystycznego.

Wy¿sza Szko³a Ekonomiczna, Warszawa, 107-108.

Rozporz¹dzenie Rady Ministrów zmieniaj¹ce rozporz¹dzenie w sprawie okreœlenia powiatów (gmin) zagro¿onych

szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym (Dz. U. z 2001 r., Nr 151, poz. 1702).

Summary

The research was carried out in the first half of 2005 in rural communes' offices in Warmia and Mazury

province - a region of numerous natural qualities. There were various cultural and sports events organized, which

indicates necessity of tourism attractiveness' improvement of the communes. Rural tourism development was

financed mainly by communal funds or farmers' savings.

Adres do korespondencji:

Mgr in¿. Iwona M. Pomianek

Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu

ul. Nowoursynowska 166

02-787 Warszawa

e-mail: [e-mail]