Anatomia narządu płciowego żeńskiego - organa genitalia feminina.

Kiedyś - systema sexuale femininum. Składa się z gonad płciowych żeńskich - jajników (ovaria) i dróg wyprowadzających (powstałych z przewodów Müllera): część jajowodowa (pars oviductina), część maciczna (pars uterina) i część pochwowa (pars vaginalis). Do tyłu zakończony jest zatoką moczopłciową (sinus urogenitalis).

Jajniki.

Owalne, jajowate, gładkie (u bydła i koni) lub pobrużdżone (jak owoc morwy - u świń). Powierzchnia boczna i przyśrodkowa (facies lateralis et medialis), krawędź wolna i z krezką (margo liber et mesovaricus) - w krezce naczynia i nerwy, które wchodzą do wnęki (hilus ovaris). Blisko jajnika jest róg maciczny (jeżeli jest to macica dwurożna) - extremitas uterina (biegun maciczny), bliżej jajowodu jest extremitas tubaria.

W jajniku są dwie strefy:

- rdzenna - zona vasculosa - w środku (wyj. klacz);

- pęcherzykowa - zona parenchymatosa - na powierzchni, z wyjątkiem klaczy (u niej na powierzchni jest tylko w fossa ovulationis, gdzie przebija się przez warstwę rdzenną i w tym miejscu odbywa się owulacja - ważna przy badaniu jajników).

W warstwie pęcherzykowej dochodzi do rozwoju pierwotnych pęcherzyków jajnikowych (folliculus primarius), o średnicy 30-50μm. Pod wpływem FSH i LH z przysadki rozwijają się one w pęcherzyki średniej wielkości, a następnie pęcherzyki przedowulacyjne (mogą one sterczeć nad powierzchnię jajnika; fluktujące twory wyczuwalne przed owulacją) - u koni 5-20cm średnicy, u bydła - 2cm, u świń, owiec, kóz - 1cm, u suk - 2mm.

Pęcherzyk pęka i tworzy się jama poowulacyjna, która wypełnia się krwią i daje ciałko żółte (corpus luteum) - powierzchnia jajnika nie jest równa.

Jajnik lewy i prawy różnią się od siebie wielkością. Ciałko żółte u bydła wystaje często poza jajnik i można je wykryć rektalnie.

Od jajnika do macicy biegnie ligamentum ovarii proprium, które razem z krezką jajowodową tworzy fossa (bursa) ovarica - zachyłek otrzewnowy. W jajowodzie jest też ujemne ciśnienie, które zasysa komórkę jajową. Jajnik jest przesuwalny w stosunku do bursa ovarica; przy zapaleniach, zrostach staje się nieprzesuwalny, daje lity twór i powoduje to niepłodność, bo komórka jajowa nie może przedostać się do jajowodu.

LH działa na receptory w theca folliculi interna i powoduje wydzielanie testosteronu, który pod wpływem FSH działającego na receptory w membrana granulosa, powoduje jego przejście w 17-β-estradiol, który po dostaniu się do krwi powoduje zewnętrzne objawy rujowe. Pod wpływem LH dochodzi do owulacji, powstaje ciałko żółte, które wydziela progesteron, który w przypadku ciąży działa na błonę śluzową macicy i jajowodów, i powstaje tzw. Mleczko maciczne. Przy braku produkcji progesteronu dochodzi do zaburzeń w ciąży.

Jajowód.

Biegnie do macicy do bieguna jojowodowego jajnika. Składa się z części szerszej i węższej (bliżej rogu macicy). Szersza to ampulla tubae uterinae, kończąca się isthmus tubae uterinae.

Jajowód ma 3 warstwy, od wewnątrz:

- błona śluzowa z nabłonkiem cylindrycznym okresowo urzęsionym, wydzielniczym (płyn odżywczy dla komórki jajowej, plemników);

- warstwa mięśniowa (silnie rozwinięta warstwa okrężna, słabiej podłużna);

- surowiczówka.

Jajowód wisi w mesosalphinx. W ⅓ górnej części (ampulla) dochodzi do zapłodnienia. U bydła 1 mm3 nasienia zawiera ok. 1 mld. plemników. Większość ginie w pochwie, kanale szyjki macicznej, do jajowodu trafia kilkaset.

Część przymaciczna jajowodu jest bardzo wąska 0,1-0,3mm - średnicy mniej więcej jak komórka jajowa. Przy stanach zapalnych i obrzęku jajowodu dochodzi do niepłodności.

Po zapłodnieniu komórka jajowa przebywa w jajowodzie:

- u klaczy 9-10 dni;

- u suki 8-10 dni;

- u krowy 4 dni;

- u lochy 2-3 dni.

Do macicy trafia w formie moruli.

Jajowód zakończony jest lejkiem (infundibulum tubae uterinae) ze strzępkami (fimbriae), z których niektóre są przyklejone do jajnika (fimbriae ovaricae) i ułatwiają przedostanie się komórki jajowej do jajowodu. Lejek od strony jajnika zakończony jest ostium abdominale, a do macicy otwiera się ostium uterinae (na papilla tubae uterinae, z wyjątkiem świń i bydła).

Różna długość i przebieg:

- klacz - 30cm; łukowaty;

- krowa - kilkanaście do 28cm; meandryczny;;

- małe przeżuwacze - kilkanaście cm;

- suka - kilka cm; prosty.

Macica.

U torbaczy są 2 macice i 2 pochwy - zwierzęta dwupochwowe - didelfia.

U gryzoni jest 1 pochwa i 2 macice - uterus duplex.

U świnki morskiej - uterus dipartitus, bicornis - dwudzielna, dwurożna - macica podzielona na 2 części; przegroda sięga głęboko do szyjki macicznej.

U bydła - uterus bicornis, subseptus - dwurożna, z przegrodą, która dzieli prawie cały człon; nieprzedzielona jest 3-4cm wolna część członu i szyjka maciczna.

U suk i loch podobnie, tylko przegroda jest nieco krótsza.

Klacz, owca, koza - uterus bicornis, non subseptus - dwurożna, nieprzedzielona.

Człowiek, małpy człekokształtne - uterus simplex - zrośnięcie części macicznej, trzon w postaci gruszki (corpus uteri), dno (fundus) naprzeciw szyjki; szyjka (cervix) - połączenie między macicą i pochwą, twór mięśniowo-łącznotkankowy. Szyjka jest oddzielona funkcjonalnie - ma osobne naczynia i nerwy. Gdy macica się kurczy, to szyjka się rozkurcza.

Warstwy jak w jajowodzie, przy czym między warstwami mięśni jest stratum vasculosum. Występuje otrzewna - perimetrium. Zawieszona na ligamentum latum uteri i mesometrium.

Szyjka maciczna.

U klaczy ma 6 cm, u krowy 6-8 cm (twór tęgi, grubości od kciuka do dwóch palców). W środku znajduje się canalis cervicis uteri. Otwiera się do macicy ostium canalis cervicis uteri internum (ostium uteri internum) i do pochwy ostium canalis cervicis uteri externum (ostium uteri externum). Kanał pokryty jest błoną śluzową, kolejna warstwa to mięśniówka, dużo tkanki łącznej sprężystej, otrzewna. Do pochwy uchodzi w formie ust macicznych (uwypuklenie) - portio vaginalis cervicis uteri. Nad nimi znajduje się fornix dorsale (jako jedyna część pochwy pokryta otrzewną, która tworzy excavatio recto uterinae - przy pęknięciu pochwy wypadają jelita) i fornix ventrale.

Kanał ma charakterystyczny przebieg. U klaczy jest zawsze otwarty, bo błona śluzowa kanału ma tylko fałdy podłużne. U lochy są tylko fałdy poprzeczne (dlatego katetery do zapładniania loch są zakończone świderkiem). U krowy i kobiety są fałdy podłużne i poprzeczne (o przebiegu spiralnym - plicae palmatae).

Trzon macicy ma u klaczy 16-18 cm, a rogi ok. 2 x tyle. Rogi u lochy mają ok. 2 m długości.

Pochwa.

Żeński narząd kopulacyjny. Leży pozaotrzewnowo i wyścielona jest błoną śluzową z nabłonkiem płaskim wielowarstwowym, który podlega przemianom w zależności od cyklu płciowego. Najgrubszy jest w rui. Błona śluzowa w czasie rui wydziela niewielkie ilości płynu, który daje poślizg. Następne warstwy to warstwa mięśniowa i przydanka. Pochwa ma duże możliwości rozciągania.

Sinus urogenitalis.

Pochwa przechodzi w sinus urogenitalis (dawniej vestibulum vaginae), gdzie znajdują się ujścia narządów płciowego i moczowego. Tuż przed wejściem u kobiety jest błona dziewicza, w postaci szczątkowej występująca u klaczy i prosiąt. Na granicy przedsionka i pochwy jest ostium urethrae externum. U loch i krów poniżej znajduje się zachyłek cewki moczowej - diverticulum urethrale (ważne przy cewnikowaniu - podnieść fałd do góry i wprowadzić cewnik ruchem esowatym).

Zatoka moczopłciowa ma inne pochodzenie niż pochwa. Błona śluzowa z nabłonkiem płaskim wielowartswowym, a pod nią ciało prężne, opuszki przedsionka pochwy - w okresie rui, przy kopulacji, wypełniają się one krwią - zwiększone przyleganie i ucisk na prącie. Głębiej jest zwieracz przedsionka pochwy, przechodzący w zwieracz sromu (constrictor vestibuli → c. vulvae) - jest to mięsień poprzecznie prążkowany. Często występuje jego spazm na tle nerwowym.

Do odruchu ejakulacji potrzebne są odpowiednia temperatura, ciśnienie, poślizg. U koni odruch ejakulacji u samców wyzwalany jest zwiększonym ciśnieniem na podstawę trzonu prącia. U świń ciśnienie na żołądź prącia, a u królików wystarczy sama temperatura w pochwie (60°C).

W zatoce uchodzą glandulae vestibulares majores et minores (małe tylko u kotów i bydła, u pozostałych gatunków zwierząt - duże). Wydzielają one śluz w czasie aktu kopulacji. Wzdłuż narządów płciowych biegną pozostałości po przewodach Wolffa - ductuli longitudinales Gertneri.

Srom.

Stanowi zakończenie przedsionka pochwy. Występują dwie wargi - labia - ograniczające szparę sromową (rima vulvae). W miejscu połączenia warg są spojenia - comissura labiorum ventralis i dorsalis, przy czym u bydła dolne jest ostre, a górne łagodne, a u konia odwrotnie. W dolnym kącie znajduje się łechtaczka - clitoris; u bydła szczątkowa, u suk i klaczy stosunkowo silnie rozwinięta. Wyróżnia się na niej crura, które sięgają do spojenia kulszowego (arcus ischiadicus), trzon (corpus clitoridis) i u klaczy żołądź (glans). Otoczona jest fałdem błony śluzowej - fossa clitoridis - znajduje się tam dużo grudek chłonnych, które powiększają się przy infekcji.

Unaczynienie:

- jajniki, jajowody, róg maciczny - a. spermatica interna (z żyłą i nerwem), bezpośrednio od aorty; ramus ovaricus (a. ovarica), ramus oviductidus, ramus uterinus (a. uterina cranialis); krążenie przeciwprądowe;

- macica, część środkowa - a. uterina media (u bydła od a. umbilicalis);

- tylna część macicy i reszta - a. hypogastrica/

Unerwienie:

- część przednia - n. spermaticus internus;

- część miednicowa - nn. pelvici;

- srom, łechtaczka - n. pudendus internus (u samców odchodzi jeszcze n. dorsalis penis).

Gruczoł mlekowy:

- a. spermatica externa (2-3-4 odcinek lędźwiowy).

Wprowadzenie do zagadnień płodności.

Rozród zwierząt charakteryzuje się dwoma podstawowymi cechami:

- rytmicznością - rytmicznie przebiegające porody;

- cyklicznością - cykle płciowe.

Podstawowe właściwości reprodukcyjne zwierząt:

- płodność (fertilitas) - zdolność wydawania na świat potomstwa zdolnego do życia;

- plenność (fecunditas) - liczba potomstwa wydanego na świat w czasie jednego porodu.

Płodność (fertilitas, fertility):

- w odniesieniu do samców oznacza zdolność do zapłodnienia samicy (zdolność do wytwarzania plemników i do krycia samicy);

- w odniesieniu do samicy to zdolność do zajścia w ciążę i urodzenia zdrowego potomstwa, zdolnego do odchowu.

Płodność obniżona (subfertilitas) - czasowo obniżona przydatność zwierzęcia do reprodukcji (na tle czynników wewnętrznych organizmu i zewnętrznych).

Niepłodność (infertilitas):

- przejściowa nieprzydatność zwierzęcia do reprodukcji;

- krowa niepłodna daje cielę co 2-3 lata.

Jałowość (sterilitas) - trwała niepłodność.

Czynniki wpływające na płodność:

- czynniki pierwotne (dziedziczne i wrodzone);

- czynniki wtórne (środowiskowe);

- wzajemne oddziaływanie obu grup na siebie.

Czynniki pierwotne:

1. Niedorozwój i zniekształcenie narządów rozrodczych:

- niedorozwój gonad - hipoplazja;

- brak (aplazja) dróg wyprowadzających komórki płciowe u samców i samic.

2. Zaburzenia w wydzielaniu wewnętrznym:

- zwyrodnienie jajników;

- zaburzenie przebiegu jajeczkowania;

- zaburzenia cyklu rujowego;

- zaburzenia odruchów (u samców);

- zaburzenia przebiegu spermatogenezy (u samców).

Czynniki wtórne:

1. Zmiany anatomiczne lub czynnościowe powstałe w następstwie przebytych chorób zakaźnych (gruźlica, bruceloza, IBR, IPV, rzęsistkowica, choroba mątwikowa).

2. Niewłaściwe żywienie.

3. Niewłaściwa organizacja rozrodu:

- słaba wykrywalność rui;

- zła jakość nasienia (zależy od sposobu konserwowania, higieny pozyskiwania, higieny obróbki, temperatury);

- niewłaściwa higiena (inseminacji, samej hodowli);

- zła technika (inseminacji - np. nasienie powinno wprowadzać się jak najgłębiej, do trzonu macicy);

- nieumiejętne sterowanie hormonalne (brak znajomości cyklu, nie przeprowadzenie wywiadu);

- czynnik ludzki (wszystko, co dotyczy zwierzęcia, powinno być w jego dokumentacji).

Badanie zootechniczne obory:

I Kontrola żywienia krów:

- odpowiednia ilość i jakość (niedobory powodują spadek płodności);

- dostosowanie żywienia do stanu fizjologicznego krowy (ciąża, laktacja, okres zasuszania).

Błędy żywieniowe:

- „tłusta krowa”;

- skarmianie jesienią zrzynek buraczanych;

- zbytnie otłuszczenie jałówek (pasza treściwa w nadmiarze);

- zbyt ubogie pasze - niedobory białka i/lub energii;

- zepsute kiszonki;

- brak grup technologicznych.

II Wskaźniki (miary) płodności - wszystkie znajdują się w dokumentacji:

a) Indeks inseminacyjny - liczba zabiegów inseminacji wykonanych na krowie w ciągu jednego roku, by zaszła w ciążę.

Liczba wszystkich zabiegów unasienniania (sztucznego i naturalnego)

0x08 graphic

Liczba krów, które zaszły w ciążę

Do 1,5 - dobrze; >2 - kiepsko; >3 - bardzo źle.

b) Niepowtarzalność (non-return; NR) - liczba % samic nie powtarzających rui po pierwszym unasiennieniu.

Liczba samic, które nie powtórzyły rui

0x08 graphic
Liczba wszystkich inseminacji x 100

Ocena u krowy w 60 dniu po inseminacji, u lochy - w 30 dniu.

c) Zapładnialność (conception rate) - odsetek samic zapłodnionych po pierwszym unasiennieniu.

Liczba samic ciężarnych po pierwszej inseminacji

0x08 graphic
Liczba samic inseminowanych x 100

Bardzo dobrze >60% - u krów; >85% u loch; poniżej 60% - średnio; poniżej 40% - źle.

d) Wskaźnik zacieleń - ile samic zaszło w ciążę - w ciągu danego okresu czasu, w %.

Liczba samic ciężarnych

0x08 graphic
Liczba wszystkich samic inseminowanych w określonym czasie x 100

e) Okres międzywycieleniowy - od jednego porodu do drugiego; miedzyporodowy; u bydła trwa rok, u świń - 180 dni. Jest to czas, w dniach, między jednym porodem, a drugim.

Okres międzyciążowy + okres ciąży

f) Okres międzyciążowy (service period) - wskazuje zarówno czas powstawania cyklu rujowego po porodzie, jak i skuteczność unasienniania. Od porodu do ponownego zajścia w ciążę. Po ilu dniach samice są ponownie w ciąży.

U bydła 50-100 dni najlepiej 60 dni); u koni 9-30 dni; u owiec, kóz - 210 dni (u owiec poliestralnych - 50 dni); świnie - 60-70 dni.

g) Wskaźnik plenności - odsetek urodzonego potomstwa w stosunku do liczby rodzących samic.

h) Wskaźnik odchowu - odsetek odsadzonego potomstwa w stosunku do liczby rodzących samic.

i) Wskaźnik ciąży - liczba zabiegów unasienniania potrzebna do uzyskania jednej ciąży.

Liczba wykonywanych unsiennień łącznie z reinseminacją

0x08 graphic
Liczba samic ciężarnych

III Analiza gleby, gruntów, z których pobierana jest pasza dla krów, pastwisk.

IV Ocena zoohigieniczna obory (oświetlenie, wentylacja, kanalizacja, poidła, podłogi, ciągi paszowe, dojarki, paszarnie; czynniki klimatyczne warunkujące płodność - temperatura ok. 15°C u bydła, światło, długość dnia świetlnego, ciśnienie atmosferyczne, wilgotność, hałas).

Plan badania krów na płodność.

Badanie lekarsko-weterynaryjne krowy:

1. Wywiad.

a) wiek - wieloródki po przewężeniach na rogach;

b) ilość dotychczasowych porodów;

c) przebieg ostatniej ciąży i porodu

- czas trwania ciąży - 280 dni ± 2 tygodnie (38-42 tyg.); wpływają na to czynniki dziedziczne, rasa - górskie dłużej; płody męskie 1 dzień dłużej niż żeńskie, bliźniaki - 2 tyg. krócej, wiosenne i zimowe - krócej;

- czas trwania porodu - fizjologicznie 3-8 h (konie 15-30 minut, świnie - 2 h);

- czy była udzielana pomoc porodowa i przez kogo;

- kiedy i jak odeszło łożysko; fizjologicznie 3-6 h, zatrzymanie - po 12 h;

d) okres poporodowy (puerperium) - schorzenia i wypływy (lochia) z narządu rozrodczego po porodzie (barwa, zapach, nasilenie); u bydła trwa 42 dni; wypływy początkowo:

- krwiste, czerwone (lochia sanguinolenta);

- ciemnobrunatne (lochia rubra);

- białe (lochia alba) - leukocyty, złuszczone nabłonki, bakterie;

- śluzowe (lochia serosa).

Cykl płciowy - okres od pierwszego dnia po wystąpieniu objawów rui, do ostatniego dnia przed następną rują. Charakteryzuje się zespołem zmian cyklicznych w jaju, błonie śluzowej macicy i pochwy oraz narządach zewnętrznych.

Okresy:

- proestrus - okres przedrujowy (pęcherzyk na jajniku);

- oestrus - ruja;

- metoestrus - porujowy (ciałko żółte);

- dioestrus - międzyrujowy.

Proestrus i oestrus - faza pęcherzykowa.

Metoestrus i dioestrus - faza luteinowa.

Ruja - zewnętrzny objaw aktywności płciowej samic, polegający na gotowości do kopulacji (kilka - kilkadziesiąt godzin).

Metody rozpoznawania rui:

- obserwacja 2-3 x dziennie;

- próbnik, szukarek (świnki wietnamskie);

- kamar - barwnik;

- podometry;

- PGF2α - iniekcja do wywołania rui i owulacji;

- pomiar oporu śluzu;

- cytologia pochwy;

- zachowanie w obecności samców - akceptacja;

- USG - u klaczy;

- psy.

Objawy zewnętrzne:

- proestrus - spadek apetytu, spadek mleczności, mleko słone, obskakiwanie, obrzęk sromu, wypływ śluzowy;

- oestrus - odruch tolerancji (daje się obskakiwać), bardzo dużo śluzu, klarownego, ciągliwego;

- metoestrus - brak odruchu tolerancji, uspokojenie, śluz papkowaty, czasem krwawienie.

Krowy:

- długość cyklu 21 dni (17-24);

- ruja 13-27 h;

- owulacja ok. 12 h (10-15 h) od ustąpienia zewnętrznych objawów rujowych;

- u bydła mięsnego obserwuje się pewną sezonowość.

Owce:

- sezonowo poliestralne;

- prymitywne (górskie) - jeden cykl rujowy;

- merynosy - sezon trwa 6-8 miesięcy, nawet do 20 cykli;

- początek sezonu (poliestralne) - sierpień-wrzesień;

- długość sezonu rozrodczego 160-230 dni (wrzosówki);

- długość cyklu 17 dni (14-19 dni);

- czas trwania rui 24-36 h (13-84 h);

- ciąża ok. 5 miesięcy (142-152 dni).

Kozy:

- sezonowo poliestralne;

- bardzo wcześnie osiągają dojrzałość płciową;

- sezon - okres skracającego się dnia świetlnego (ok. 10 tygodni po najdłuższym dniu w roku);

- długość cyklu 19-23 dni (średnio 21 dni);

- ruja ok. 36 h;

- owulacja 24-36 h po rozpoczęciu objawów rujowych, też po zakończeniu zewnętrznych objawów rujowych;

- długość ciąży 150 dni (146-157 dni).

Świnie:

- poliestralne;

- długość cyklu 21 dni (18-24 dni):

- faza estrogenowa 6-7 dni;

- faza lutealna 14 dni;

- ruja 2-3 dni;

- owulacja ok. 43 h (36-55 h) od rozpoczęcia rui;

- krycie w ciągu 24 h od odruchu tolerancji;

- długość ciąży 114 dni (3x3x3).

Konie:

- sezonowo poliestralne;

- cykl rujowy średnio 21-22 dni;

- ruja 6-7 dni (10 h - 10 dni);

- owulacja 1-2 dni przed zakończeniem rui;

- krycie lub sztuczna inseminacja:

- na ślepo co 48 h (nasienie płynne) lub co 24 h (nasienie mrożone);

- po kontroli pęcherzyka per rectum, USG.

Badanie wewnętrzne narządu rodnego krów i klaczy.

- badanie per rectum i per vaginam;

- cewnikowanie pęcherza moczowego;

- kateteryzacja szyjki macicznej.

Badanie ginekologiczno-położnicze:

- zewnętrzne:

- oglądanie;

- omacywanie;

- opukiwanie;

- wewnętrzne:

- per rectum - exploratio rectalis;

- per vaginam - exploratio vaginalis:

- oglądanie przy pomocy wzierników;

- badanie przez omacywanie;

- kateteryzacja szyjki macicy;

- cewnikowanie pęcherza moczowego;

- biopsja endometrium (klacze - stan cyklu);

- wymaz (z pochwy, błony śluzowej macicy);

- endoskopia;

- USG.

Wskazania do badania wewnętrznego:

- ustalenie fazy cyklu płciowego;

- badanie na ciążę;

- ocena okresu poporodowego;

- pomoc przy porodzie;

- badanie w celu ustalenia przyczyn niepłodności.

Przygotowanie lekarza do badania wewnętrznego narządów rodnych:

- ubiór - ubranie ochronne;

- sprzęt: zestaw Albrechtsena - kleszcze dwu- lub czteroszponowe, rozwieracz sprężynowy;

- katetery do szyjki macicznej: Soderlunda, Götzego, proste;

- cewniki, dutka, klucz nosowy.

Przygotowanie lekarza do badania klinicznego narządów rodnych:

- cewniki do pęcherza moczowego: twarde, metalowe, plastykowe, gumowe (różne przekroje i długości);

- wzierniki do pochwy (waginoskopy) - Polańskiego, Skatkina, Benesza;

- lampa czołowa laryngologiczna lub latarka elektryczna.

Przygotowanie zwierzęcia do badania:

- poskromienie: krowa - klucz nosowy, poskrom; klacz - poskrom z tylną zasłoną, dutka na górną wargę, pęta poskramiające na kończynach tylnych, środki uspokajające;

- czystość - okolicę sromu umyć ciepłą czystą wodą, wydezynfekować i wysuszyć;

- ogon wywiązać na szyję krowy, a u klaczy owinąć opaską z gazy.

Przygotowanie sprzętu do badania przez pochwę:

- wydezynfekowany i sterylny;

- metalowy lub plastikowy;

- pipety, katetery, wzierniki sterylizować w autoklawie lub w roztworach sterinoli, biovalu, alkoholu.

Badanie przez pochwę poprzez oglądanie przy pomocy wzierników:

- obmycie sromu;

- dezynfekcja sprzętu;

- przed użyciem wziernik ogrzać;

- wziernikowanie nie może trwać zbyt długo (u klaczy do 30 s);

- oceniamy wnętrze pochwy: błonę śluzową i część pochwową szyjki macicznej.

Technika badania wewnętrznego przez pochwę u krów i klaczy:

- wziernikowanie - ramiona wziernika złożone, wkłada się wolno do pochwy (pod kątem 45°);

- wziernik zwilżony (np. parafina);

- wziernik Polańskiego - obraca się zamkiem do góry i śrubą rozwiera się ramiona, aby obejrzeć ujście cewki i dno pochwy (badamy sklepienie);

- obrót wziernika o 180° zamkiem do dołu - ściany boczne pochwy, szyjka macicy;

- oświetlenie ścian pochwy.

Przy badaniu pochwy ocenia się:

- barwę (kolor, połysk) - po 30 s żywo czerwona;

- stan powierzchni błony śluzowej pochwy;

- stopień wypełnienia naczyń;

- ilość i jakość wydzieliny na ścianach pochwy;

- wielkość i barwę portio vaginalis uteri;

- stopień rozwarcia szyjki.

Badanie pochwy - stany fizjologiczne:

- zdrowa i niezmieniona błona śluzowa: różowa, pokryta wydzieliną;

- ilość i jakość wydzieliny zależy od fazy cyklu płciowego;

- międzyrujowa (dioestrus): śluz gęsty, mało;

- rujowa: rzadszy, przezroczysty, ciągliwy, wycieka w formie długich nitek.

Badanie pochwy - część pochwowa szyjki macicy:

- wziernikowanie pozwala obejrzeć:

- ujście zewnętrzne szyjki macicznej; „usta maciczne”;

- ocena rodzaju wypływu z szyjki;

- zmiany w ułożeniu i wielkości, zabarwieniu;

- rozwarcie szyjki macicy;

- u bydła kształt rozety - zazwyczaj zamknięta, średnica 2-3 cm;

- szyjka otwarta fizjologicznie: ruja, poród (kiedy indziej = patologia);

- śluz czopuje szyjkę w czasie ciąży i dioestrus.

Barwa błony śluzowej „ust macicznych” w czasie ciąży:

- ciąża - lekko przekrwiona, różowo-fioletowa z gęstym śluzem;

- od zapłodnienia „usta maciczne” są zamknięte i zaczopowane gęstym śluzem;

- od 3-4 miesiąca - wciąganie w dół, na prawo.

Nieprawidłowości:

- nieprawidłowości rozwojowe;

- blizny i zwężenia (po ciężkich porodach, u wieloródek);

- stany zapalne;

- nowotwory.

Palpacyjne badanie pochwy:

- ręką „uzbrojoną” w rękawicę ustala się:

- przestronność pochwy;

- stopień rozwarcia szyjki macicznej;

- ilość i jakość śluzu;

- śluz należy wydobyć i obejrzeć pod światło:

- dioestrus - mało lepkiego śluzu;

- oestrus - dużo śluzu przejrzystego, jasnego, długie nitki;

- procesy patologiczne - domieszki krwi, ropy.

Badanie pochwy:

- klacze - badanie bardzo ważne przy diagnostyce ciąży - trzeba badać bardzo ostrożnie;

- owce, kozy, świnie - znaczenie drugorzędne;

- suki, kotki - małe znaczenie; wzierniki laryngologiczne (ustalenie czasu unasienniania - wymaz z górnego sklepienia pochwy; bakteriologia).

Badanie per rectum:

- ocena macicy;

- ocena gonad;

- wewnętrzne kontury kości miednicy i kości krzyżowej;

- ocena węzłów chłonnych.

Kolejność - plan badania:

- rozpoczęcie od masażu okolicy szyjki kantem dłoni, co prowadzi do inwolucji narządu;

- po wyszukaniu macicy bada się kolejno: szyjkę, trzon, rogi, jajniki, więzadła wraz z jajowodami.

Ocena macicy (metodyka):

- położenie;

- wielkość;

- symetria;

- konsystencja;

- wrażliwość i kurczliwość;

- zawartość;

- przesuwalność.

- ocena: położenie, wielkość, kształt, przesuwalność;

- twór chrząstkowy, twardy;

- długość 6-8 cm, grubość 2-3 palców;

- daje się ująć w dłoń i przesuwać.

- szerokość 2-4 palców;

- przechodzi dogłowowo w rogi;

- rogi połączone lig. intercornuale;

- dobrze wyczuwalny, osiągalny dłonią;

- ocenia się: położenie, wielkość, symetrię, reaktywność, grubość ścian, zawartość.

- u jałowic grubości palca;

- symetryczne, przesuwalne, elastyczne, mieszczą się w jamie miednicy;

- u wieloródki - grubości 2-3 palców, ściany grubsze, tęgie, mieszczą się w ⅔ w jamie brzusznej, w ⅓ w jamie miednicy.

- jama miednicza - jałówki;

- jama brzuszna - wieloródki, ciąża, puerperium, patologia;

- na pograniczu obu jam.

- obejmowalna dłonią, o średnicy 1-2 palców;

- obejmowalna, o średnicy powyżej 3 palców;

- nieobejmowalna dłonią (na początku ciąży, po porodzie).

- symetryczna;

- niesymetryczna (ciąża, ropomacicze).

- ciastowata - norma;

- gumowata - ruja;

- twarda - wczesne puerperium;

- cienkościenna - ciąża;

- wiotka, jędrna, tęga - wiek, cysty, afunkcja janików.

- niskiego stopnia - norma;

- dużego stopnia - ruja;

- brak wrażliwości - wiek, afunkcja jajników, przerost tkanki łącznej.

- nie stwierdzona - norma;

- płyn - pyo-, muco-, hydro-, lochiometra, wczesna ciąża;

- części płodu - wysoka ciąża, mumifikacja.

- zachowana - norma;

- ograniczona - ciąża, wczesne puerperium, zrosty.

Badanie jajowodów:

- niewyczuwalne - norma;

- wyczuwalne - patologia.

Badanie jajników:

- ocena - wielkość, położenie, kształt, powierzchnia, konsystencja, tkliwość, obecność pęcherzyków Graafa, ciałka żółtego, cyst;

- od ziarna fasoli do wielkości śliwki, jajka;

- w bursa ovarica bocznie od rogów;

- spłaszczone owalnie;

- przy badaniu warto wykonać szkic jajnika z oznaczonym położeniem.

Afunkcja - jeżeli po dwukrotnym badaniu w przeciągu 10 dni nie występują żadne zmiany wyczuwalne palpacyjnie.

Cysty jajnikowe - nie owulujące, cienko- lub grubościenne pęcherze, o średnicy powyżej 2 cm, utrzymujące się powyżej 10 dni, bez występowania cyklicznego ciałka żółtego.

Więzadło szerokie macicy:

- napięcie;

- szmery naczyniowe a.uterina media.

Wewnętrzne kontury kości krzyżowej, miednicy i węzły chłonne:

- ciągłość kości, pęknięcia, zrosty - przeszkody porodowe;

- węzły chłonne - powiększone przy białaczce;

- ocena pęcherza moczowego - nie pomylić z macicą.

Badanie rektalne u klaczy:

- badanie rozpoczynamy od prawego jajnika (ostatnie żebro, wysokość guza biodrowego);

- prawy jajnik wielkości jaja gęsiego, fossa ovulationis;

- prawy róg - rozwidlenie macicy - lewy róg - lewy jajnik (trudno odszukać, w kieszonce pod lewym rogiem).

Cewnikowanie pęcherza moczowego:

- wskazania: pobranie moczu do badań, zatrzymanie moczu;

- sprzęt - cewniki;

- metodyka.

Kateteryzacja szyjki macicy:

- wskazania - sztuczne unasiennianie, wprowadzenie leków, diagnostyka - biopsja;

- sprzęt - katetery (prosty dla klaczy, zwrotne do lewarowania, z oliwką);

- metodyka:

- metoda rektalno-waginalna - ręka do prostnicy, naciągamy pochwę i nakierowujemy kateter do szyjki;

- metoda po palcu - dłoń do końca pochwy, palec drugi do szyjki macicy i po nim kateter;

- metoda pod kontrolą wzroku - z wziernikiem i światłem;

- metoda Albrechtsena:

* palec drugi lewej dłoni przykładamy do ust macicznych;

* wkładamy trakcję czteroszponową, z wąsem do góry zamka (otwarty); po palcu i łapiemy fałdy ust macicznych na dole i zakleszczamy;

* wyjmujemy lewą dłoń i wyciągamy szyjkę maciczną, aż zobaczymy oś trakcji;

* pomocnik podaje rozwieracz, zakładamy i widzimy szyjkę;

* przekładamy trakcję do lewej ręki, bierzemy kateter i kateteryzujemy szyjkę maciczną;

* wyjmujemy kateter;

* pomocnik dezynfekuje okolicę szyjki jodyną;

* usuwa się rozwieracz;

* ostrożnym ruchem odprowadzamy szyjkę na miejsce;

* zdejmujemy trakcję i wyjmujemy oburącz, lekko rozchyloną, poziomo.

Zastosowanie USG w rozrodzie zwierząt.

Nowoczesne techniki obrazowania:

- USG - nieinwazyjna, bezbolesna, stosunkowo łatwa i dokładna;

- endoskopia - większe możliwości, też przeprowadzanie zabiegów.

USG:

- badanie narządów i tkanek;

- 2-10 MHz.

Zasada działania:

- kryształy piezoelektryczne - bez środka symetrii; po przyłożeniu przyrządu są zdolne do wytwarzania fal, odbierania i przetwarzania na impulsy elektryczne:

- kwarc;

- cyrkonian ołowiu;

- tytanian ołowiu;

- kryształy znajdują się w przetworniku;

- który stanowi zasadniczą część głowicy.

Interpretacja obrazu:

- ciemne pola - fale przechodzą, nie ma echa- płyn;

- im tkanka bardziej zbita, tym jaśniejszy obraz.

Budowa aparatu USG:

- monitor;

- klawiatura;

- głowica:

- liniowa;

- sektorowa;

- typu convex.

Głowica liniowa:

- kryształy ustawione w jednej linii;

- obraz fal odbijanych prostopadle do narządu;

- obraz nie jest zniekształcony;

- fale odchylane są elektronicznie - głowica elektroniczna;

-ilość kryształów - do 12;

- problemy w badaniu powierzchni wypukłych.

Głowica sektorowa:

- punktowe przyłożenie;

- obraz w postaci wycinka koła;

- obraz zniekształcony;

- 1-3-4 kryształy;

- kryształy wprawiane w ruch za pomocą silniczka elektrycznego - sonda mechaniczna.

Głowica typu convex:

- kryształy ułożone na wycinku koła;

- obraz jest w mniejszym stopniu zniekształcony.

Typy aparatów:

- stacjonarne;

- przenośne.

Podział ze względu na typ prezentacji:

- A - encephaloskopia;

- B - real time scaner;

- TM - kardiolgia.

Zastosowanie USG w rozrodzie zwierząt:

Macica:

- rozpoznawanie ciąży;

- monitoring płodu;

- diagnozowanie ciąży bliźniaczych (klacz);

- diagnozowanie stanów patologicznych;

- badanie struktury narządu;

- identyfikacja fazy cyklu (klacz);

- lokalizacja zalegającego łożyska.

Jajniki:

- określenie fazy cyklu;

- diagnostyka stanów patologicznych;

- biotechnologia.

Diagnoza różnicowa:

- ciąża ↔ ropomacicze;

- ciąża ↔ cysty endometrialne (klacz); cysty wyglądają jak zarodek (ciemna kulka przy błonie śluzowej macicy); po 10 dniach cysta ma taką samą wielkość;

- ciąża ↔ hydrometra (koza);

- pęcherzyk gotowy do pęknięcia ↔ corpus haemoragicum;

- żywotność płodu - akcja serca, ruch;

- rozpoznanie płci.

Pozostałe zastosowania USG:

- andrologia - badanie struktury jąder (płyn, przerost tkanki łącznej), obrazowanie gruczołów dodatkowych u ogierów;

- badanie gruczołu mlekowego (strzyków, miąższu gruczołu mlekowego).

Technika badania:

- duże zwierzęta na stojąco per rectum;

- małe zwierzęta na leżąco per cutis;

- kozy i owce można badać na oba sposoby:

- wczesna ciąża (do 50 dnia) - można per rectum, ale jest to kłopotliwe;

- per cutis po 50 dniu - macica schodzi do jamy brzusznej; zwierzę stoi lub leży na boku;

- odpowiedni kontakt głowicy z narządem - żel (nie ma powietrza), wystrzyżone włosy; przy badaniu per rectum głowica linearna, w rękawicy;

- łatwiej badać klacze niż krowy, bo macica przypomina płozy sań, a nie zawinięte rogi.

Na rynku są głowice 3, 3,5, 5 i 7 MHz. Im wyższa częstotliwość, tym lepszy obraz, ale tym płytsza penetracja. Duże psy - 3,5, koty 7,5 MHz; standartowo jest głowica 5 MHz.

Badanie na ciążę:

- 15 dzień - pęcherzyk ciążowy o średnicy 2 mm;

- 21 dzień - pęcherzyk ciążowy o średnicy 22 mm, można zaobserwować zarodek;

- 22-30 dzień - akcja serca;

- 21-28 dzień - ampuły;

- 40 dzień - narządy.

Ok. 40 dnia można też robić RTG - liczba płodów.

Monitoring ciąży:

- zarodek - kształt;

- płód - rozwój, żywotność.

Badanie na ciążę:

- 5-6 dzień - komórka jajowa zstępuje do macicy (zstępuje tylko komórka zapłodniona);

- 16 dzień - zagnieżdżona, średnicy 20 mm, czarny okrągły pęcherzyk;

- 20 dzień - średnicy 25-30 mm; zarodek przy brzegu pęcherzyka, później w części środkowej, potem znów przy ścianie;

- 22-25 dzień - może być widoczny zawiązek serca;

- od 25 dnia - zarodek wędruje do góry;

- 37-60 dzień - pęcherzyk średnicy 50 mm, rozrastająca się omocznia spycha zarodek do ściany.

Badanie przeprowadza się 16, 35 i 50 dnia - zamieralność.

Zastosowanie USG do określenia optymalnego momentu krycia:

- badanie macicy i jajników;

- najpierw oglądanie macicy (bez płynu) - badanie przedstanówkowe;

- macica w rui w kształcie przeciętej cytryny, koła od roweru;

- badanie jajników - 2 x dziennie stan pęcherzyków; monitorujemy wzrost (35-50 mm ma zwykle dominujący), gdy zarasta tworzy corpus hemoragicum; przed owulacją ściana jak dętka - fluktuacja.

Badanie na ciążę:

- 21 (10-20) dzień - płyn;

- 21-24 dzień - pęcherzyk płodowy 3/5/10 mm, elipsoidalny, embrion tylko czasem widoczny;

- 25-30 dzień - pęcherzyk o średnicy 10-20 mm, widoczny embrion (5-12 mm), może być widoczne serce;

- 31-40 dzień - pęcherzyk o średnicy 20-25 mm, embrion 12-20 mm, wyraźnie widoczne serce.

Badanie na ciążę:

- od 4 tygodnia, powyżej linii gruczołu sutkowego, na stojącym zwierzęciu, głowica 3,5-5 MHz;

- 20-30 dzień - zwiększona objętość płynu omoczniowego;

- 29 dzień - widoczne serce;

- ciąża (+) = 96%, ciąża (-) = 50%.

Badanie na ciążę per rectum:

- 14-15 dzień;

- 25-35 dzień - 98% skuteczności;

- akcja serca od 23 dnia;

- nie polecane po 50 dniu ciąży;

- określenie liczby płodów 25-30 dzień.

Badanie na ciążę per cutis:

- już od 30 dnia;

- ponad 98% trafności ok. 60 dnia;

- określenie liczby płodów między 50-100 dniem.

Rozpoznawanie płci - położenie wyniosłości płciowej (u samic bliżej ogona, u samców pępka):

- klacz - 60-70 dzień;

- krowa - 55 dzień.

Zastosowanie USG w biotechnologii:

- pozyskiwanie oocytów poprzez punkcję pęcherzyka dominującego;

- śledzenie fali wzrostu pęcherzyków.

Inne zastosowania aparatu USG:

- Color Doppler - też śledzenie przepływu krwi;

- USG strzyka - zanurzamy strzyk w naczyniu z płynem (lepszy widok), przekrój podłużny, poprzeczny.

Zasady stosowania hormonów w rozrodzie zwierząt.

Kora mózgowa, szyszynka - odbieranie bodźców ze środowiska.

Podwzgórze - liberyny RH, GnRH - uwalnianie.

Część gruczołowa przysadki mózgowej - FSH, LH.

Gonady - progesteron, estrogeny.

Macica - PGF2α (liza ciałka żółtego).

Hormony są stosowane w profilaktyce i w leczeniu. W formie naturalnej oraz syntetycznych analogów.

Reprezentują trzy poziomy regulacyjne cyklu płciowego:

- podwzgórza - analogi GnRH;

- przysadki - analogi FSH i LH;

- gonad - analogi estrogenów, androgenów, progesteronu.

PGF2α , oksytocyna, antagonista PRL.

Analogi GnRH - polipeptydy:

- syntetyczne dekapeptydy:

- Fertagyl - gonadorelina;

- Gonavet - Depherelin;

- syntetyczne nonapeptydy (o wiele silniejsze działanie niż dekapeptydy):

- Receptal, Biorelina - buserelina.

- cysty i torbiele jajnikowe (nie luteinowe; nie produkują progesteronu; poniżej 2 ng/ml) - Receptal 5 ml/szt., Fertagyl 5 ml/szt., po 10 dniach luteinizacja;

- acyklia (nieczynność jajników) - 5 ml Receptalu, po 10 dniach objawy rujowe, jak nie - kolejna dawka; Gonavet - 1-2 ml/szt.;

- opóźniona owulacja (przy regularnym cyklu) - 2,5 ml Receptalu w momencie inseminacji lub 4-6 h przed;

- zarastanie pęcherzyka jajnikowego (brak owulacji) - Receptal 2,5 ml/szt.;

- synchronizacja cyklu płciowego - Receptal 2,5 ml, Gonavet 1,5 ml/szt.;

- zwiększenie odsetka zapłodnień - Receptal 2,5 ml, Fertagyl 2,5-5 ml/szt. W momencie inseminacji;

- usprawnienie przebiegu okresu poporodowego - Receptal 3 ml 12-18 dni po porodzie fizjologicznym.

- torbielowatość jajników - receptal 10 ml/szt.;

- acyklia - Receptal 10 ml/szt., w dwóch dawkach co 24 h; Gonavet 2 ml/szt.;

- pobudzenie jajeczkowania - Receptal 10 ml/szt., 2-3 dni przy rui krótkiej, 7-8 dni przy długiej; owulacja 24 h po podaniu.

- wywoływanie owulacji - Receptal 0,2 ml/szt.;

- podniesienie procentu zapłodnień i synchronizacja rui - Receptal 0,2 ml, Gonavet 0,04-0,2 ml/szt.

- stymulacja i synchronizacja rui - Gonavet 0,5-1,5 ml/szt.;

- polepszenie płodności;

- acyklia.

- nie stosuje się.

Analogi hormonów przysadki - FSH i LH.

Zastosowanie naturalnych: superowulacja dawczyń w embriotransferze; krótki okres półtrwania; 2 x dziennie przez 4 dni.

- eCG (PMSG) - gonadotropina surowicy ciężarnych klaczy; 80% FSH i 20% LH - działa jak FSH;

- hCG - gonadotropina moczu ciężarnych kobiet; 80% LH i 20% FSH - działa jak LH.

Preparaty zawierające eCG:

- serogonadotropin - Biowet Drwalew;

- Folligon - Intervet.

Preparaty te wykorzystują efekt działania FSH:

- superowulacja krów dawczyń, ciąża mnoga, lepiej działa czyste FSH; Folligon 1,5-3 tys. j.m., IM, 8-13 dzień cyklu;

- brak rui (wywoływanie, synchronizacja) u owiec; Folligon 400-700 j.m.;

- leczenie rui bezobjawowej, acykli u krów;

- wzrost płodności i plenności samic - Folligon 500-1000 j.m.;

- pobudzenie spermatogenezy samców - kilkanaście dni przed kryciem;

- wywoływanie rui i suk i kotek - Folligon 500 j.m. lub 20 j.m./kg m.c., s.c., ruja po 10 dniach;

- wywoływanie owulacji u suk i kotek - 48 h przed kryciem;

- wywoływanie rui u królic - Folligon 40 j.m./szt, s.c.

Uwagi: czyste FSH nie działa zadowalająco poza superowulacją, dlatego różne preparaty mają różne proporcje:

- PLUSET 1:1 (FSH:LH);

- FOLTROPIN 5:1.

NEUTRA-PMSG - przeciwciała monoklonalne przeciw PMSG w programie superowulacji (bo po PMSG pęcherzyki mogą zarastać).

Preparaty zawierające hCG:

- Chorulon - Intervet - efekt działania LH, stosowany u krów, klaczy, suk.

Krowy: synchronizacja owulacji z terminem unasienniania sztucznego (A.I.), 1500 j.m. s.c., i.m.; poprawa zapłodnień; torbiele jajnikowe 3000 j.m.; anoestrus 1500-3000 j.m.

Klacze: anoestrus do 3000 j.m./szt., po 24 h druga dawka; podniesienie procentu zapłodnień ( w momencie krycia 5000 j.m.).

Suki: brak rui 500 j.m.; osłabiona owulacja 100-500 j.m., przedłużona ruja 100-500 j.m., iniekcję powtarzamy co 48 h do ustania krwistego wycieku z pochwy.

Szczeniaki: wnętrostwo 2x w tygodniu 100-150 j.m. przez 6 tygodni.

Psy: osłabione libido.

FSH + LH:

- PG600 - 200 j.m. hCG + 400 j.m. PMSG;

- Suidan (j.w.) - u trzody chlewnej;

- NYMPHON (Finlandia) hCG + eCG;

- NYMPHALON (Intervet) 3000 j.m. hCG + 125 mg progesteronu - torbiele jajnikowe pęcherzykowe;

- OVUGONADON 1:3 (PMSG:hCG), 500:1500, u krów i świń.

Analogi hormonów jajnikowych.

Estrogeny.

Wysokie dawki egzogennych estrogenów: hamują funkcję wydzielniczą podwzgórza i przysadki, powodując spadek poziomu produkowanych gonadotropin; niskie dawki nasilają uwalnianie FSH.

U suk stosuje się benzoesan estradiolu MESALIN - 3, 5, 7 dni po niechcianym pokryciu (najczęściej), rzadziej:

- ciąża urojona - hamuje prolaktynę;

- młodzieńcze zapalenie pochwy;

- nietrzymanie moczu.

U samców:

- problemy behawioralne - agresja;

- łagodny rozrost gruczołu krokowego;

- gruczolaki okolicy odbytu.

Efekty uboczne stosowania estrogenów:

- supresja szpiku kostnego;

- niedokrwistość, wyłysienia;

- przebarwienia skóry;

- ropomacicze;

- obniżenie płodności samców.

Progesteron.

Progesteron naturalny oraz syntetyczne pochodne - progestageny (tabletki, zawiesiny olejowe, implanty - uwalniające się tygodniami, miesiącami).

Stosuje się do:

- synchronizacji cyklu płciowego;

- kontroli rozrodu;

- leczenia cystowatości jajników - cysty jednostronne 200 mg/szt., obustronne 350 mg/szt.;

- nieczynności jajników;

- nawykowe ronienie (podtrzymanie ciąży) 25-50mg/dzień; u małych zwierząt 2-5 mg/dzień.

Krowy:

- spirala PRID: 2,5 g progesteronu + estradiol;

- progesteron uwalnia się ze spirali 70 μg/dzień, przez 2-3 tygodnie; Blokuje wydzielanie GnRH;

- w ciągu 2-4 dni po wyjęciu pojawia się ruja.

Owce:

- Chronogest gąbki na 14 dni, dopochwowe; po usunieciu gąbki podaje się PMSG i po 2 dniach pojawia się ruja.

Suki i kotki:

- w antykoncepcji.

U suk:

- całkowita blokada cieczki;

- przesunięcie cieczki;

- hamowanie cieczki (tłumienie).

Najczęściej stosuje się:

- octan medroksyprogesteronu - MAP (II generacja);

- octan megestrolu - MA (I generacja):

- proligeston - PRG (III generacja).

MAP - Depo-promone, Suprestral (inj.), Provera, Perlutex, Hepdopil (tabl.).

MA - Ovabol, Miagestin (inj.), Pill'kan (cukierki).

PRG - Delvosteron, Covina (inj.).

- leczenie rozpocząć w anoestrus lub 2 miesiace po ciąży;

- progesteron blokuje przysadkę, nie występuje ruja i owulacja;

- u kotek w pierwszym tygodniu po porodzie;

- Depo-promone MAP 50 mg/ml (Upjon)

- suki co 6 miesięcy 0,5-2 ml/szt;

- kotki co 4 miesiące 0,5 ml/szt.;

- Delvosteron s.c. 20 mq w odstępach: między 1 i 2 iniekcją 3 miesiące, 2 i 3 - 4 miesiące, 3 i 4 - 5 miesięcy;

- blokady można stosować od 3 do 6 lat;

- ponadto można stosować przy: zaburzeniach laktacji, krwotoku macicznym, przedłużającej się rui i jej hamowaniu.

U kotek można stosować w tabletkach:

- Provera MAP - 5 mg w tabletce - 1 tabl./tydzień;

- Pill'kan MA 2,5 mg octanu megestrolu / tydzień;

- stosować do 1,5 roku;

- Pill'kan można też u suk; 1 raz w okresie pół roku;

- po zaprzestaniu podawania ruja po kilku dniach.

- iniekcje i tabletki - rozpocząć minimum 2 tygodnie przed planowaną cieczką;

- MAP 5-10 mg/kg m.c. przez 1-3 tygodnie;

- MA 0,5 mg/kg m.c. przez 3-5 tygodni;

- ruja występuje po 7 dniach po odstawieniu preparatu.

- najlepiej tłumić cieczkę zaraz na początku;

- w formie tabletek przez 7-8 dni (Pill'kan, Provera - 1 tabl. dziennie);

- wyjątek - w iniekcji Covinan, do 3 dnia proestrus (nie dopuszczać do samca przez 5 dni).

Stosowanie gestagenów:

- ciąża urojona - wraz z BRK lub Parlodelem;

BRK - bromokryptyna w dawce 0,02 mg bromokryptyny / kg m.c. / dzień

Parlodel (Sandoz) - 2,5 mg/tabl.

- agresja, włóczęgostwo psów;

- rozrost, nowotwory prostaty;

- uposledzenie spermatogenezy;

- łącznie z kastracją - forma kontroli napadów padaczki.

Efekty uboczne stosowania gestagenów:

- wzrost masy ciała, apetytu, ospałość;

- zmiany w sierści, akromegalia;

- ropomacicze, guzki gruczołu mlekowego;

- obniżenie jakości nasienia, niepłodność.

Preparaty androgenne.

Stosowanie:

- leczenie ciąży urojonej;

- nowotwory gruczołu sutkowego;

- kontrola cyklu rujowego (częste dawki - krótki czas działania - 110 mg estru testosteronu/sukę/tydzień);

- do blokady cieczki Miboleron - krople do jedzenia (30-180 μg/sukę).

Efekty uboczne preparatów androgennych:

- agresja;

- zahamowanie wzrostu chrząstek u zwierząt młodych;

- obniżenie płodności;

- u suk przerost łechtaczki, przewlekłe zapalenie pochwy.

Prostaglandyny.

Naturalne prostaglandyny z koralowca: Dinolytic, Lutalyse - substancją czynną jest dinoprost.

Syntetyczne: Oestrophan, Bioestrophan - substancją czynną jest kloprostenol.

- synchronizacja rui: 2 iniekcje w odstępie 10-11 dni; inseminacja 72-80 h po drugiej iniekcji; Dinolytic 5 ml, Bioestrophan i Oestrophan - 2 ml/szt.;

- cicha ruja;

- przerwanie patologicznej ciąży;

- cysty i torbiele jajnikowe (luteinowe; poziom progesteronu powyżej 2 ng/ml);

- ropomacicze;

- stany zapalne macicy;

- indukcja porodów;

- zaburzenia czynności jajników;

- embriotransfer.

- podaje się połowę dawki, do tego w dwóch iniekcjach - inaczej pocenia, bóle kolkowe;

- indukcja rui - Dinolytic 1,25-2,5 ml/klacz, po godzinie druga połowa;

- indukcja porodu - Oestrophan.

- indukcja porodu - Dinolytic 2 ml, Oestrophan 1 ml, Bioestrophan 0,7 ml; od 111 dnia ciąży, poród po 40 h.

- oficjalnie nie można stosować, ale po wyrażeniu zgody przez właściciela;

- leczenie zachowawcze EPC;

- przerywanie ciąży;

- dawki - Dinolytic 50 μg/kg m.c./dzień w dawce podzielonej na 2-3 razy;

- efekty uboczne:

- niepokój, gorączka;

- ślinienie, przyspieszenie akcji serca;

- wymioty, zejście.

Oksytocyna.

Pobudza kurczliwość mięśniówki macicy u wszystkich samic.

Przyspieszenie porodu - suki 2-10 j.m., kotki 1-2 j.m., świnie 20-30 j.m. przy otwartej szyjce macicy.

Krowa - pobudzenie wydzielania mleka.

Ponadto przy:

- zaburzeniach kurczliwości macicy;

- atonii macicy;

- zatrzymaniu błon płodowych, łożyska;

- zapaleniu wymienia;

- bezmleczności poporodowej;

- MMA;

- krwawieniu poporodowym.

Preparaty: Oxytocin (Biovet) 10 j.m. w 1 ml; i.m., s.c.

Oxytocine Ject (Vetrico Farma) i.m., i.v.

Alkaloidy sporyszu - efekt jak po podaniu oksytocyny.

Badanie na ciążę samic zwierząt gospodarskich.

Ewolucja ciężarnej macicy krowy.

Rozpoznawanie ciąży u bydła:

I Wywiad.

II Badanie kliniczne:

1. Badanie kliniczne zewnętrzne:

a) oglądanie - asymetria brzucha w drugiej połowie ciąży;

b) omacywanie - powyżej 5 miesiąca ciąży (balotowanie i wyczucie efektu odbicia);

c) osłuchiwanie - tętno płodu jest szybsze od tętna matki.

2. Badanie kliniczne wewnętrzne:

a) per rectum (badanie podstawowe) - od 2 miesiąca;

b) per vaginam - stosowane tylko w przypadku niepewnej diagnozy w badaniu per rectum, czyli pierwsze 6-8 tygodni i w 5-7 miesiącu ciąży;

III Badanie USG - możliwość stwierdzenia żywotności płodu, zaobserwowanie akcji serca lub ruchów płodu.

IV Oznaczanie poziomu hormonów i specyficznych protein ciążowych:

1. Oznaczanie poziomu progesteronu (w mleku i we krwi) - wynik fałszywie dodatni przy corpus luteum persistens.

2. Oznaczanie poziomu estrogenów (siarczan estronu jest obecny w mleku, krwi i kale jedynie w przypadku rozwijającej się ciąży). W mleku od ok. 100 dnia.

3. Białka PSPB, bPAG pojawiają się we krwi ciężarnych po upływie 24-28 dni ciąży (EPV po 24h od zapłodnienia u świń).

V Test arboryzacji śluzu pochwowego.

I Wywiad.

- kontrola dokumentacji obory;

- wiek samicy - czy zgodny z dokumentacją;

- pierwiastka czy wieloródka?

- przebieg ostatniej ciąży i okresu poporodowego;

- czy poród wystąpił w terminie, jaki był poród, kto udzielał pomocy, jak odeszło łożysko?

- czas wystąpienia rui po porodzie, kiedy było unasiennianie, jak - naturalnie czy A.I.?

Gruczoł mlekowy:

- u jałówek gruczoł powiększa się szybciej i wyraźniej;

- u krów wymię jest małe i wiotkie, powiększa się dopiero tuż przed porodem;

- tuż przed porodem pojawia się siara, dojarz może widzieć ruchy płodu;

- u loch jest tzw. „nabieganie cyc”.

Zmiany w zachowaniu:

- wzrost apetytu (przyrost rogu);

- ostrożne zachowanie;

- zmiany w psychice.

Wypływ z dróg rodnych:

- 3-4 miesiąc - śluz gumiasty, jak sopel lodu;

- druga połowa ciąży - śluz gęsty, bezbarwny lub brunatny;

- przed porodem - rzadki i obfity - znaczenie.

Srom:

- duży i obrzękły.

Ocena żywienia, pielęgnacji, utrzymania.

II Badanie kliniczne.

Badanie kliniczne zewnętrzne:

- przeprowadzamy w zaawansowanej ciąży;

- u krów ok. 6 miesiąca;

- u klaczy od 7-8 miesiąca;

- u owiec i kóz - od 3 miesiąca;

- u suk i kotek - po 5-6 tygodniu;

- u loch - ostatnie 3 tygodnie ciąży;

- u królicy - po 10 dniach.

Oglądanie:

1. Wielkość i kształt brzucha:

- u krów deformacja powłok w prawym dole głodowym;

- u klaczy opadnięcie brzucha w linii białej (łęgowatość), nieco na lewo;

- owce, kozy, lochy, suki i kotki - obustronna deformacja.

2. Wielkość gruczołu mlecznego i kształt strzyków:

- u krów w 2. połowie ciąży wymię małe i wiotkie;

- powiększa się i jędrnieje szczególnie u jałówek;

- u loch „obrzęk cyc”;

- u suk wzrost po 50 dniu ciąży.

3. Srom, miednica, więzadło krzyżowo-miednicowe:

- srom przed porodem powiększa się;

- pojawiają się wypływy z dróg rodnych;

- więzadła krzyżowo-miednicowe są wiotkie.

4. Ruchy płodu:

- najbardziej napięte miejsce brzucha;

- ruchy spontaniczne;

- ruchy prowokowane.

Omacywanie:

- u krów przez powłoki oszturchujemy (balotujemy), z prawej strony, w miejscu deformacji za pomocą pięści, z ręką opartą o biodro;

- u klaczy - omacywanie w linii białej od pępka do wymienia;

- małe przeżuwacze - oburącz od przepony do zadu, zad wyżej;

- lochy - w ostatnich tygodniach, nad ostatnimi sutkami;

- suki, kotki - podchwytem od mostka lub chwytami Credego (od przepony do tyłu), gdy zwierze stoi niżej - od góry do dołu.

Osłuchiwanie:

Osłuchujemy fonendoskopem lub specjalnym aparatem UDT (ultradetektor tętna) - działa na zasadzie odbitej fali Dopplera - ultradźwięki odbijają się od ruszającego się serca, tętnic, a echo przetwarzane jest na sygnał świetlny lub dźwiękowy; u bydła i koni jak tykanie zegara - 160/min., u świń 190-200/min.; zgodność ok. 95%.

Badanie kliniczne wewnętrzne.

Per rectum:

- brak rui po 21 dniach od AI,

- sensybilizacja macicy,

- 28 dzień - wydłużenie krzywizny rogu ciężarnego,

- wwijanie warg sromowych - antropium,

- błona śluzowa pochwy sucha, śluz lepki.

- asymetria rogów - 5-6 tydzień,

- tarasowatość - róg przypomina sadzone jajko,

- chełbotanie, fluktuacja,

- od 5 tygodnia fenomen dwutaktowości, podwójna ściana macicy,

- 8 tydzień - ciąża wielkości jaja.

- wzór Kelnera x(x + 2),

- przerost tętnic macicznych a. uterina media - mały palec, szmery naczyniowe Deschanta-Gersa (?),

- przeciwuderzenia przy balotowaniu w prostnicy,

- brodawki maciczne 120 w 4 rzędach,

- płód wielkości głowy.

- drżenia tętnicy macicznej środkowej,

- jajniki z trudem osiągalne,

- szyjka leży na krawędzi spojenia łonowego,

- od 120 do 160 dnia płód wyczuwalny w 50%,

- wyczuwalne łożyszcza.

- płód jeszcze trudniej wyczuć,

- jeżeli płód jest niewyczuwalny, to o ciąży świadczy:

- szyjka na krawędzi spojenia łonowego,

- łożyszcze,

- szmery naczyniowe,

- wyczucie płodu przez powłoki brzuszne od 6,5 miesiąca.

- płód łatwy do stwierdzenia (nie zawsze - głębokość),

- macica z płodem przybliża się do miednicy,

- spontaniczne lub sprowokowane ruchy płodu,

- u jałówek obrzęk wymienia.

Per vaginam:

Zestaw wzierników, endoskopy, fiberoskopy. Oglądanie portio vaginalis uteri i ściany.

Szczególnie zachowuje się pochwa ciężarnej klaczy:

- od 2-3 tygodnia do 3-4 miesiąca portio vaginalis uteri jest zamknięte jak pąk róży, w kanale szyjki jest czop, portio jest blade,

- błona śluzowa pochwy - blada,

- mało śluzu, jak smalec, kropla rosy (fenomen Benescha - 3-4 miesiąc),

- od 4 do 8 miesiąca portio vaginalis jest wciągnięte do jamy brzusznej,

- od 8 miesiąca zanika czop śluzowy,

- od 7 miesiąca błona śluzowa przekrwiona, nastrzykane naczynia włosowate, śluz jasny,

- od 8 miesiąca portio wraca do miednicy, kanał szyjki otwarty, ziejący.

Krowy:

- do 4-5 miesiąca anemizacja pochwy,

- czop śluzowy,

- od 5-6 miesiąca zanika portio vaginalis,

- od 5 miesiąca przekrwienie pochwy oraz nitkowaty śluz w pochwie.

Laboratoryjne metody rozpoznawania ciąży.

Celowość badań laboratoryjnych:

- badanie pomocnicze, potwierdzenie diagnozy,

- możliwość bardzo wczesnego rozpoznania ciąży,

- zwierzęta niespokojne, nerwowe,

- diagnoza różnicowa ciąży i stanów patologicznych (pyometra, lactomania),

- samice, u których istnieje wysokie ryzyko poronienia,

- wątpliwości co do wyników badania klinicznego.

Metody badań laboratoryjnych:

- biologiczne,

- chemiczne,

- immunologiczne,

- farmakologiczne,

- pomiary oporności śluzu pochwowego,

- ultradźwiękowe,

- rentgenografia,

- endoskopia.

Próby biologiczne:

Klacz na ciążę:

- PMSG we krwi w 40-120 dniu ciąży,

- estrogeny w moczu 120 dni przed porodem.

Próby biologiczne na obecność PMSG:

- próba ciążowa na 4 młodocianych, niedojrzałych płciowo myszkach o wadze 6-10g i w wieku 3-4 tyg.,

- podajemy s.c. co 12h 5 x po 0,4 ml surowicy,

- 48h po ostatniej iniekcji usypiamy myszki,

- na sekcji ocena jajników,

- odczyn +, gdy co najmniej u dwóch stwierdzono jeden punkt krwawy lub ciałko żółte.

- 2-4 samce dojrzałych płciowo żab Bufo bufo lub Rana eskulenta z pęcherzami rezonatorowymi z boku głowy,

- samce reagują wytwarzaniem plemników na podanie egzogennej GnRH,

- do grzbietowego worka limfatycznego wstrzykujemy 2-3 ml surowicy klaczy,

- po 2-3 godzinach w kloace pojawiają się ruchliwe plemniki,

- próba zgodna w 98,6% z obecnością ciąży.

- na dojrzałych płciowo królicach o wadze 1,7-1,8 kg, izolowanych od samców,

- podajemy do żyły usznej 10-15 ml surowicy klaczy,

- po 48h laparotomia,

- próba +, gdy na jajnikach są pęknięte krwawe pęcherzyki lub świeże ciałka żółte,

- królica może być ponownie użyta za 2-3 tygodnie,

- zgodność z obecnością ciąży 97-99%.

- dwóm niedojrzałym płciowo kogutkom wprowadza się co 24h 7 x 2-4 ml surowicy s.c.,

- reakcja +, gdy po 5-7 dniach grzebień kogutków wzrasta na długość i czerwienieje.

Próby na obecność estrogenów w moczu:

- niedojrzałe płciowo gryzonie przechodzą typowy, czterofazowy cykl przemian nabłonka pochwy, odpowiadający formom cyklu płciowego,

- 50 ml moczu filtruje się przez bibułę i zakwasza HCl (kilka kropli),

- filtrowany mocz wstrzykujemy s.c. 5 x co 12h po 0,2-0,3 ml,

- 24h po ostatniej iniekcji - wymaz cytologiczny z pochwy i wykonujemy preparat na szkiełku; barwienie Shorra, Giemzy,

- ocena pod mikroskopem,

- skuteczność próby 98%,

- ocena próby opiera się na zasadzie określenia indeksów cytologicznych.

* Indeks kariopyknozy KI (karyopycnotic index) - proporcja komórek superficialnych do dojrzałych intermedialnych; niezależnie od barwienia KI = 60%.

* Indeks eozynofilny EI (eosinophylic index) - w %; stosunek złuszczonych komórek eozynofilnych do złuszczonych cyjanofilnych (zasadochłonnych), niezależnie od jądra w 100 komórkach w 5 polach widzenia, oceniając zabarwienie tylko w komórkach wielobocznych.

* Indeks zwijania komórek FI (folded index) - proporcja zwijających się, dojrzałych komórek, niezaleznie od wyglądu jądra; oznacza się w +: 25% = +, 50% = ++, 75% = +++ (wpływ progesteronu).

* Indeks grupowania komórek CI (crovded index) - proporcja dojrzałych komórek występujących w grupach nie mniejszych niż 4 komórki, w stosunku do komórek rozproszonych lub w grupach poniżej 4 komórek; 25%+, 50%++, 75%+++.

Czterofazowy cykl przemian nabłonka pochwy odpowiadający formom cyklu:

I Diestrus:

- okres spokoju płciowego,

- nabłonek wielowarstwowy płaski; najwięcej komórek z warstwy przypodstawnej, mniej z superficjalnej i intermedialnej; gł. cyjanofilne,

- jądra pyknotyczne, dobrze wybarwione, duże.

II Proestrus:

- faza przygotowania do rui - rozbudowa nabłonka wielowarstwowego,

- wzrost pod koniec fazy liczby komórek superficjalnych, eozynofilnych;

- jądra pyknotyczne, przechodzące w kariopyknotyczne (degeneracja),

- spadek liczby leukocytów,

- u suk liczne erytrocyty.

III Oestrus:

- faza rui,

- przewaga komórek nabłonkowych z warstwy zewnętrznej,

- komórki ze szczątkowym lub bez jądra,

- cytoplazma barwi się eozynofilnie,

- brak leukocytów,

- EI 90-100%, KI 90-100%.

IV Metoestrus:

- faza porujowa,

- komórki z warstwy zewnętrznej zwinięte na brzegach;

- EI - coraz więcej komórek cyjanofilnych, z głębszych warstw nabłonka błony śluzowej pochwy,

- liczne leukocyty.

Inne próby:

- w fazie pęcherzykowej w rozmazach śluzu szyjkowego krów wzory liści paproci - arboryzacja na skutek wykrystalizowania chlorków w śluzie,

- nie ma w fazie luteinowej i ciąży,

- rozmazy wykonuje się 21 dni po inseminacji,

- zgodność w 87%, wyniki fałszywie dodatnie przy corpus luteum persistens lub torbielach ciałka żółtego.

- w badaniu ciąży u loch (biopsja) - cyklowi jajnikowemu odpowiadają zmiany w błonie śluzowej pochwy,

- proces rozrastania i zanikania warstw komórek nabłonkowych w błonie śluzowej pochwy,

- pobieranie wycinka błony śluzowej pochwy wielkości ziarna grochu,

- utrwalanie bioptatu w 5% roztworze formaliny,

- barwienie skrawków,

- ocena pod mikroskopem,

- w ciąży są tylko 2-3 warstwy nabłonka,

- diestrus 4 warstwy nabłonka,

- pro-i oestrus 20 warstw,

- próbę przeprowadza się 21 dni po inseminacji,

- zgodność z ciążą 95-98%,

- u owiec powyżej 30-40 dnia ciąży 5 warstw, poza ciążą - 12.

- rozpoznanie ciąży w oparciu o zmiany ciężaru właściwego wydzieliny śluzu szyjki macicznej, różnej u krów cielnych i niecielnych,

- krowy niecielne 1,002-1,008,

- krowy cielne wyższy 1,01-1,05,

- śluz wielkości ziarna kukurydzy zanurza się w siarczanie miedzi o masie 1,008,

- gdy opadnie - ciąża, gdy wypłynie - wynik ujemny.

- w 21 dniu ciąży u krów - wygolić skórę w lustrze mlecznym, średnicy 5-7 cm,

- podać s.c. adrenalinę z insulinówki 0,1 ml 0,1%,

- po 15 minutach odczyt,

- +, jeżeli jest ciągły okrąg zaróżowienia,

- przy anemizacji wynik ujemny.

Próby chemiczne.

Zasadą jest wykrycie w moczu źrebnych klaczy obecności dużych ilości estrogenów, które w reakcji z kwasem siarkowym dają charakterystyczną barwę.

- estrogeny w moczu w zetknięciu z kwasem siarkowym dają zieloną fluoroescencję,

- przefiltrować przez bibułę mocz klaczy, wlać do 15ml probówki,

- do tego dodać 3 ml HCl,

- ogrzewać we wrzątku 10 minut,

- schłodzoną ciecz przelać do rozdzielacza,

- do rozdzielacza dodać 18ml benzenu, wstrząsnąć 50 x,

- mieszanina rozwarstwia się, u góry jest frakcja benzenowo-estrogenowa,

- dolną warstwę moczu spuszcza się z rozdzielacza,

- dodaje się 10ml kwasu siarkowego i wstrząsa,

- kwas siarkowy wiąże się z estrogenami i opada na dno,

- kwas siarkowy spuszcza się z probówki i podgrzewa 5 minut w łaźni o temperaturze 80˚C,

- wynik + - płyn w probówce na białym tle przyjmuje zielone fluoryzujące zabarwienie,

- wynik - - barwa brązowa,

- zgodność próby 98% w 120 dniu ciąży.

- 20 kropli moczu klaczy wkroplić do porcelanowego tygielka,

- podgrzewać nad palnikiem gazowym aż do wyparowania moczu,

- do parowniczki z osadem wlać 10ml kwasu siarkowego, zmieszać i przelać do probówki,

- odczyt na białym tle - kolor moczu (słomkowy) - wynik ujemny, brunatny - wynik dodatni,

- zgodność 86-90%.

Próby immunologiczne.

- u klaczy w celu wykrycia eCG,

- u krów, owiec, loch - na progesteron, hormon (eCG lub progesteron) znakowany enzymem,

- + hormon nieznakowany (zawarty w badanym materiale),

- + substrat,

- = reakcja barwna,

- test szybki, oborowy, dokładny,

- od 21 dnia ciąży, 72 sztuki na jednej płytce, wyświetli się wynik.

- do oznaczania progesteronu w surowicy lub mleku,

- progesteron znakowany radioizotopami,

- + progesteron nieznakowany - badany,

- + przeciwciała antyprogesteronowe,

- zasada działania polega no kompetycji, współzawodnictwie,

- im więcej progesteronu w próbce badanej, tym mniej wchodzi w reakcję progesteronu znakowanego,

- rozdziela się progesteron niezwiązany i bada aktywność promieniotwórczą i porównuje z aktywnością kontroli,

- od 21 dnia po inseminacji,

- < 1ng/ml - ujemny, 1-2,5ng/ml - ±, > 2,5ng/ml - wynik dodatni,

- w mleku: do 2,5ng/ml - ujemny, 2,5-9ng/ml - ±, powyżej 9ng/ml - dodatni,

- ujemny wynik w 100% zgodności, dodatni - 85% (corpus luteum persistens).

Pomiar stężenia progesteronu:

- materiał badany - krew, surowica,

- interpretacja wyników inna (tłuszcz w mleku wiąże progesteron),

- badanie przeprowadzone ok. 21 dnia po AI, aby wyeliminować zafałszowania wyników przez progesteron wytwarzany przez ciałko żółte,

- pewność wyników - ujemne na 100%, dodatnie na 85%.

Próby farmakologiczne.

- głównie u loch po 21 dniu ciąży,

- podajemy PG 600 : 400 j.m. PMSG + 200 j.m. hCG,

- przy ciąży egzogenne gonadotropiny nie powodują żadnego efektu.

Pomiar stężenia estrogenu:

- siarczan estronu (RIA, ELISA),

- w mleku ok. 100 dnia ciąży,

- w tym czasie jego stężenie wynosi ok. 150pg/ml,

- u krów niecielnych bardzo niskie ilości, niewykrywalne nawet RIA,

- siarczan estronu produkowany jest przez łożysko i przez płód,

- oznaczany w kale, 10 x więcej w kale od 17-β-estradiolu.

- siarczan estronu (RIA, ELISA),

- we krwi i w moczu,

- we krwi 26-29 dnia po pokryciu stężenie 0,5ng/ml,

- w moczu 25 dnia,

- w kale - zgodność ok. 90%.

- siarczan estronu w mleku i moczu od 35 dnia ciąży.

Minimalne wartości graniczne poziomu progesteronu w surowicy krwi oznaczające ciążę (ng/ml).

Krowy

Owce

Klacze

Lochy

Poziom progesteronu

1-2

0,5

1,5

9

Dzień ciąży

19/23

17/20

18/23

20/24

Pewność metody - wynik ujemny

100%

99%

100%

100%

Pewność metody - wynik dodatni

60-90%

78%

80-83%

83-96%

Pomiary oporności śluzu pochwowego.

- elektroniczne wykrywacze rui, wczesnej ciąży i porodu,

- firma Dramiński,

- na zasadzie wprowadzenia elektrod do pochwy,

- w zależności od oporności śluzu - natężenie jest zmienne; ruja - dużo chlorków - niska oporność,

- w 17-18 dniu po inseminacji - jeśli wysoka oporność > 300 j. - ciąża,

- oporność niska < 200 j. - ruja.

Specyficzne czynniki ciążowe u samic zwierząt domowych:

- specyficzna substancja białkowa (PSPB - pregnancy specyfic protein B),

- ciężar cząsteczkowy 50-60 tys.,

- wykazywany za pomocą RIA we krwi pomiędzy 24 dniem po inseminacji, a 21 dniem po porodzie,

- specyficzny czynnik glikoproteidowy (bPAG - bovine pregnancy associated glicoprotein),

- ciężar cząsteczkowy 67 tys.,

- wytwarzany przez łożysko,

- wykrywany od 28 dnia ciąży za pomocą RIA, skuteczność 94%,

- EPF (early pregnancy factor) - po 24h u ciężarnych, 87% skuteczności.

- wczesny czynnik ciążowy (EPF),

- białkowy kompleks obecny też u ludzi,

- wykrywany już 4h po zapłodnieniu,

- wykrywany za pomocą testu zahamowania rozetek,

- czynnik składa się z dwóch kompleksów,

- EPF A z jajowodu i EPF B produkowany w jajniku.

Znaczenie prób:

- test arboryzacji,

- testy progesteronowe RIA i ELISA,

- test adrelinowo-podskórny,

- próba Sokołowskiej.

- biopsja błony śluzowej pochwy,

- metoda farmakologiczna,

- metoda rektalna - skrzyżowanie a. uterina media i a. iliaca - u nieciężarnych a. iliaca jest kilka razy szersza, u ciężarnych obie są podobne,

- UDT - wychwytują tętno płodu.

Ewolucja ciężarnej macicy klaczy.

Metody rozpoznawania ciąży u suk i kotek.

Wywiad - krycie (kiedy, jak, ile razy, czy było skleszczenie - w tym czasie jest wyrzucana trzecia frakcja plemników, a w czasie obracania się - druga - może dojść do ciąży bez skleszczenia), pierwiastka czy wieloródka, czas trwania ciąży (liczony zazwyczaj od pierwszego krycia, a plemniki mogą żyć 5-6 dni, zaś owulacja może trwać do 96h). przy kryciu wczesnym ciąża trwa wtedy 70 dni, płody są dobrze rozwinięte przy pierwszym badaniu. Przy kryciu późnym ciąża jest krótsza, a płody na badaniu są słabiej rozwinięte. Jeżeli liczyć czas ciąży od wylewu przedowulacyjnego LH, to zawsze będzie on wynosił 65 dni. Najlepiej umówić się na pierwsze omacywanie w 25-28 dniu po kryciu.

Dochodzi do szeregu przemian - ewolucja ciężarnej macicy. Do krwiobiegu samicy dostają się uboczne produkty przemiany materii płodu, z krwiobiegu matki do płodu przechodzi tlen i składniki odżywcze. Gra hormonalna, wzrost macicy, przesunięcie jelit (zmienny apetyt, bo przemieszczona jest krezka). Przy ciąży urojonej zawsze jest wzrost apetytu.

U kotek i suk nie ma specyficznych testów hormonalnych - nie ma PMSG, hCG, specyficznych gonadotropin ciążowych.

Stan zwierzęcia określa się na daną chwilę - może dojść do poronienia, resorpcji.

Badanie kliniczne.

Oglądanie.

W zaawansowanej ciąży (trzeci trymestr) masa ciała kotek i suk wzrasta o 20-55% w stosunku do masy w anoestrus. Charakterystyczny jest tzw. Żabi brzuch. Pod koniec ciąży powinny jeść 150% więcej niż w anoestrus, natomiast w laktacji do woli. Dawkę zwiększamy od połowy ciąży.

Gruczoł sutkowy - od 30-35 dnia ciąży sutki się wydłużają, stają się zaróżowione; przy laktomanii szare, powiększone są tylko ostatnie pakiety. Mleko u pierwiastek pojawia się w terminie porodu, u wieloródek wcześniej (najpierw wydzielina przejrzysta, później mleko).

Srom - tydzień przed porodem rozszerza się, obwisły.

Palpacja.

Podchwyt, w kierunku tylnym (jelita, twarda okrężnica, tęga i elastyczna macica; 25-28 dzień ciąży - kuliste uwypuklenie średnicy 15-30cm na rogach - ampuły - jak piłeczka ping-pongowa).

Chwyt Credego - od dołu do góry; dobre u suk z dużym brzuchem.

Od tyłu.

W piątym tygodniu pęcherze płodowe stykają się, rogi macicy są rurowate i miękkie.

RTG - diagnostyka:

- skuteczna diagnostyka od ok. 42 dnia ciąży (najwcześniej czaszki i kręgosłupy, później klatki piersiowe, łopatki, kończyny),

- skuteczna metoda określania liczby miotu,

- brak żywotności - gromadzenie się gazów (odętki), nienaturalne ułożenie ciał (głowa do tyłu lub na klatce piersiowej, podwinięte kończyny), zmiany autolityczne.

USG (robimy wtedy, gdy omacywanie, ale do USG pęcherz powinien być pełny, a do omacywania pusty):

- przeprowadzane zwykle od 28 dnia,

- skuteczna metoda określania żywotności płodów,

- mniej precyzyjne niż RTG w zakresie określania liczby miotu - widać echogeniczną macicę, ścianę pęcherza płodowego, nie echogenny płyn i zarodek.

Zasada techniki badania USG oparta jest na zjawisku odbicia fali ultradźwiękowej w czasie jej przechodzenia przez ośrodki o różnej impedancji akustycznej.

Obszary echogenne - o wysokiej impedancji akustycznej, dużej gęstości.

Obszary nieechogenne - o niskiej impedancji akustycznej, płyn.

35-37 dzień - wyraźna praca serc, mniej wyraźne uwypuklenia macicy (ampuły).

Późniejsze etapy ciąży - widoczne części ciała, rozwój narządów wewnętrznych.

Żebra na USG dają równoległe, jasne linie - artefakty.

55 dzień:

- trafność metody u suk ciężarnych 98,7%,

- trafność metody u suk nieciężarnych 100%,

- przybliżone określenie liczby płodów.

Symptomy śmierci:

- zapadnięcie ścian pęcherzyka,

- przejaśnienia płynu pęcherzyka, „zmętnienie”,

- zatrzymanie rozwoju zarodków lub płodu,

- brak ruchów płodu,

- brak pracy serca płodu,

- nieregularny obrys granic ciała,

- niefizjologiczne ułożenie ciała.

Ultradźwiękowe detektory tętna - rytm pracy serc płodowych jest pierwszy raz słyszalny od 29-35 dnia ciąży. Diagnozowana jest tylko ciąża żywa. Mniejsza skuteczność niż USG. Należy uważać żeby nie pomylić z arterią suki (jednocześnie badamy tętno suki - płodów jest 2 x szybsze, średnio 150-220/min.). Można wyczuć serce lub naczynia sznurów pępowinowych.

Wykrywacze wód płodowych.

Badania krwi i inne badania laboratoryjne:

- erytrocyty - anemia ciążowa (wzrost objętości krwi krążącej); spadek liczby erytrocytów poniżej 5 mln/ml; stężenie Hb spada poniżej 14g%, Ht poniżej 40%; rozpoczyna się od 21 dnia ciąży (łożysko) i narasta do terminu porodu,

- leukocyty - od 21 dnia ciąży wzrasta liczba leukocytów; 10 dni przed porodem szczyt, potem spadek, drugi szczyt przy porodzie. 30 tys./ml - wartość graniczna; brak przesunięcia obrazu w lewo - gł. dojrzałe neutrofile, segmenty,

- trombocyty -pod koniec ciąży 500-600 tys./ml (tworzenie łożysk i uruchomienie mechanizmu krzepliwości krwi - wzrost czynników krzepliwości V, VII, IX),

- OB - przyspieszone, pod koniec ciąży do 10 po 1h,

- BOF - wzrost stężenia fibrynogenu powyżej 300mg%, z innych białek gł. wzrost białka C-reaktywnego,

- EKG - gł. jednak u klaczy,

- wymazy pochwowe - wzrost stężenia estrogenów we krwi przed porodem, w śluzie pochwy arboryzacja (wzrost stężenia chlorków); cytologia - komórki wielokątne, bez jądra lub pyknotyczne, eozynofilne,

- cholesterol - wzrost powyżej 140-150mg%,

- od 3-4 tygodnia ciąży wzrasta stężenie relaksyny w krwiobiegu ciężarnych suk.