• Podzial kultury wg kulturzonawców: elitarna, popularna (masowa) i ludowa

• definicja kultury ludowej (XIX w.): zespól elementów uksztaltowanych w obrębie warstw niższych (ludu) spoleczeństwa narodowych; lud jako niższe warstwy spoleczne (od rewolucji francuskiej, wcześniej ludem była zbiorować, a plebs to chlopi, gmin, wieśniacy)

• cechy kultury ludowej:

• izolacjonizm - pewnego roadzju zamknięcie się w pewnych granicach, związane z polożeniem ludności (np. fakt, że w czasach pańszczyzny w zasadzie nie wolno im było opuszczać wsi); zawieranie malżeństw w obrębie parafii, cale życie w jednej wsi

• izolacjonizm spoleczny - odgradzanie się od klas wyższych i ich kultury; wyksztalcenie wlasnego typu kultury

• tracycjonalizm - obyczajowy, religijny, przekonań; związany z ustnym (analfabetyzm) przekazem tradycji, umiejętności i wiedzy i lacznością międzypokoleniową (przekazy w zasadzie nie modyfikowane mmiędzy pokoleniami; niechęć do nowosci - wszelkie nowinki musialy być poparte przez autorytety wiejskie)

• rytualizm, sensualizm i religijność - wyobraźnia obrazowa (potrzeba konkretności), często postaciom czy rzeczom nadawano cechy lokalne (np. diabel cudzoziemcem, najczęściej Niemcem - inny pod względem religijnym); sakralizowanie fragmentów świata, przestrzeni (np. burza jako boży gniew); synkretyzm religijny (polączenie chrześcijaństwa z pogaństwem)

• jednolitość - postaw, przekonoań, zachowań, w ramach spoleczności wiejskiej wynikające ze wspólnoty doświadczeń, podobnych problemów

• Kazimierz Moszyński „Kultura ludowa Slowian” - dokonal podzialu kultury na:

• Materialną - wytwory i dzialania kulturowe czlowieka niezwiązane ze sferą biologiczną np. stroje, budownictwo, narzędzia, przedmioty codziennego użytku

• Duchową - wytwory świadomości ludzkiej, stanowiące zbiorową kulturę, a nie wyraz psychiki indywidualnej, zaspokajające potrzeby duchowe, np. wiedza, wierzenia (demonologia ludowa), wróżbiarstwo, sztuka

• Spoleczną - obrzędy dożynkowe, rodzinne, pogrzebowe, ślubne, obyczaje towarzyskie i normy

Dramat ludowy

• Inscenizacja obrzędów: taniec, przyśpiewki, gesty, przedstawienia, nie tylko mową, ale i ruchem

• Nie istnieje postaci tekstu pisanego; były to widowiska sceniczne dla zbiorowości o charakterze amatorskim

• commedia dell arte (Europa Zachodnia, gl. w Italii, w XVI pojawia się we Francji; XVII - w Polsce, ale nie ma już chakarteru ludowego, a dworski) - komedia ludowa, grana przez nieprofesjonalnych aktorów pochodzenia plebejskiego (o źródlach w starożytnej pantomimie); komedia improwizowana (bardzo ogólny zarys scenariusza), typowe, stale postacie, zamykające się w pewnym szablonie, tzw. maski komiczne lub poważne (aktorzy rzeczywiście często zakladali maski); udzial w nich braly również kobiety!; odkrywana pod glowym niebem; postacie:

• Pierrot (smutny, z namalowanymi lzami)

• Colombina (slużąca: dowcipna, zuchwala, sprytna; uslugująca mlodym damom)

• Arlekin (blazen w masce, glupi, ale sprytny, szelma)

• Poliszynel (gbur, gadatliwy plotkarz)

• Capitano (pyszalek, samochwal, tchórz)

• Pantalone (starzec, glupiec, oszukiwany, naiwny, żalosny)

• Dottore (mędrek, filozof, uczony, bezradny życiowo, oszukiwany przez wszystkich)

• Poza commedia dell arte, dramat ludowy ma charakter głównie religijny (misteria, mirakle, intermedia, jasełka) i obyczajowy; wywodzi się ze średniowiecznego dramatu religijnego (odgrywane przy kościolach, o tematyce związanej ze świetami liturgicznymi, później z lementami hagiograficznymi; odgrywany przez kleryków, z czasem również przy udziale świeckich śpiewaków); w dramacie ludowym nacisk kladziony jest na historię, opowiedzenie jej obrazem (nie kontemplację)

• Rodzaje dramatów ludowych:

• Misteria - lac. tajemnica, lączy się z dramatami średniowiecznymi kościelnymi; jednak na dobrą sprawę wywodzi się ze starożytności,

• misteria eleuzyjskie (Grecja, od XV w. p.n.e. do IV w. n.e. w Eleusis) poświęcocne Demeter, bogini urodzaju i plodności; w IV wieku Teodozjusz przyjąl chrześcijaństwo i ich zakazal; od tego czasu odbywaly się nieoficjalnie; w Eleusis istnial kult Demeter, która wraz z córką, symbolizowala cykliczność życia i śmierci, wędrówkę dusz odradzających się; sekretów misteriów eleuzyjskich ponoć bardzo pilnowano, mogli w nich uczestniczyć wszyscy, bez względu na pleć i pochodzenie, ale tylko pobożni i wtajemniczneni; misteria obiecywaly życie po śmierci; wywodzily się prawdopodobnie z uroczystości żniw; cechą wspólną wszelkich misteriów jest dotknięcie tajemnicy boskiej, przejawiania się boskości w świecie ludzkim

• misteria pasyjne od XVII w. w Kalwarii Zebrzydowskiej

• misteria bożonarodzeniowe (z nich wywodzą się jaselka); na początku występowaly w kościolach, nieruchome kukly, później marionetki; a następnie ludowe przedstawienie, odgrywane przez ludzi chodzących od domu do domu i w dużych izbach; wywodzily się z przedstawień św. Franciszka z Asyżu (XII w.) i misteriów franciszkańskich dotyczących narodzin Jezusa i spisku Heroda; w formie ludowej okrszone ludycznym humorem i z elementami obyczajowymi: wspólcześni rządcy, wladcy; biskupi w końcu wypędzili je z kościolów, z powodu tych komicznych, niegodnych tematyki wstawek (od XVIII wieku w świeckich miejscach)

• pastoralki (pieśni religijno-świeckie, często o charakterze komicznym) i kolędy

• Moralitety

• Jaselka (wywodzące się z misteriów i moralitetów) - od jasla, czyli żlobu (miejsca, do którego wkladano siano zwierzętom); wprowadzaly charakterystyczne postacie:

• Herod - sfera zla; rzeź niewiniątek; burządcy grozę, krwawy; kultura ludowa przedstawiala go w sposób groteskowy: żalosny, rubszany, latwo go oszukać, podobnie jak postąpiono z diablem

• Diabel - jego rogi były symbolem mocy; kopyto i ogon - sprzeczność z czlowieczeństwem; często kulal (strącenie z piekiel); ogromne genitalia - sprośność (na oltarzu Wita Stwosza diabel ma drugą glowę zamiast genitaliów); groteskowy, chociaż ludowa demonologia przedstawiala go również jako strasznego i wcale nie śmiesznego Pana Piekiel; istnial podzial na trzy rodzaje diablów: w kontuszu (Boruta, rządzący w piekle), cudzoziemiec (przestrzegający od zla z zewnątrz) i ludowy (dno hierarchii piekielnej: glupkowaty, np. Rokita); osmieszanie mialo funkcję terapeutyczną - oswajalo strach i pokazywalo triumf dobra nad zlem

• Aniol - skrzydla (od Ezechiela, który uslyszal szum skrzydel); coś, co unosi nas nad ziemię (szatan miał za to skrzydla nietoperza)

• Intermedia (humorystyczne wstawki między aktami; szczeólnie w poważnych przedstawieniach; groteskowe, np. diabel rozśmieszający publiczność)

• mirakle