Kontakty ze światem
zwierząt
niebezpieczeństwa i
sposoby postępowania
po ekspozycji
Świat zwierząt stanowi integralną część
środowiska naturalnego. Człowiek zamieszkujący
to samo środowisko wchodzi w różnego rodzaju
interakcje ze zwierzętami, nie wszystkie można
zaliczyć do korzystnych.
Znanych jest około 5 tysięcy gatunków zwierząt
jadowitych lub trujących. Wytwarzają one
trucizny do celów zaczepnych lub obronnych, a
człowiek może podlegać ich działaniu, często w
sposób przypadkowy.
Innym aspektem tych kontaktów jest
narażenie na zakażenie mikroorganizmami
chorobotwór- czymi dla człowieka,
przenoszonymi w sposób czynny lub
bierny przez zwierzęta wyższe.
Przebieg wypadków po kontakcie ze
zwierzętami uzależniony jest od osobniczej
wrażliwości na dany czynnik.
Obserwowane są zarówno różnie wyrażone
reakcje miejscowe, np. w miejscu
pokąsania, jak również wystąpienie
szeregu objawów ogólnych, z możliwością
ciężkich powikłań do zgonu włącznie.
Sposób postępowania po ekspozycji zależy od
gatunku zwierzęcia, zakresu narażenia, jak i
dostępności swoistej terapii w danym przypadku.
Spośród wielu tysięcy gatunków owadów ( 30
000 ) żyjących w bliskim otoczeniu człowieka w
naszej szerokości geograficznej tylko niewiele
może uczynić człowiekowi szkodę, a i to zwykle
wtedy, gdy są sprowokowane. Są to przede
wszystkim pszczoły, osy
i szerszenie.
Należą tu także mrówki i niektóre gatunki
komarów.
Pszczoła miodna
wyposażona jest w aparat kłujący, tzw.
żądło, znajdujący się na końcu odwłoka. Mieści się na nim
bardzo dużo haczyków- tzw. groty. Nie pozwalają one na
wyciągnięcie żądła po jego wbiciu, dlatego pszczoła po
użądleniu ginie. Wewnątrz żądła znajduje się zbiornik
jadowy zawierający substancje toksyczne dla wielu
gatunków owadów, w mniejszym stopniu dla człowieka.
W skład jadu pszczelego wchodzą : hialuronidaza, lipaza
A2, aktywna fosfataza kwaśna. Mają one właściwości
podrażniające skórę, wywołują ból, działają
hemolitycznie, obniżają ciśnienie krwi, mogą działać
pobudzająco,
a niekiedy porażająco na czynność serca.
W żądle znajduje się około 1 mg jadu - dla osoby dorosłej
ilość stosunkowo niewielka, dla małego dziecka
relatywnie większa w stosunku do masy ciała.
Niektóre ze składników jadu są białkami - mają
zdolność wywoływania gwałtownych reakcji typu
alergicznego. Tak więc wprowadzenie jadu
wywołuje odczyn miejscowy niemal u każdego
człowieka, natomiast u osób uczulonych - znacznie
groźniejszy ogólnoustrojowy odczyn alergiczny,
mogący przybrać postać wstrząsu anafilaktycznego.
Rodzaj reakcji zależy od tego, czy jest to pierwsze
czy kolejne użądlenie, jedno czy przez więcej
pszczół,
a najbardziej od indywidualnej reaktywności osoby
pokąsanej. Pokąsanie przez kilka pszczół może
wywołać objawy toksyczne, przez kilkadziesiąt -
ciężkie objawy chorobowe, natomiast jednoczesna
ekspozycja na jad 500 i więcej pszczół może być dla
człowieka śmiertelna.
Zwykły odczyn miejscowy to przede wszystkim ból,
obrzęk i zaczerwienienie w miejscu użądlenia;
utrzymuje się przez kilka godzin i nie stanowi
zagrożenia. O wiele rzadziej odczyn może być duży -
obejmuje znaczną powierzchnię, nasila się przez 48
godzin i utrzymuje przez następnych kilka dni. Jeżeli
zdarzy się, że owad wpada do ust czy krtani i tam
następuje użądlenie, może dojść do groźnej sytuacji.
Narastający obrzęk może doprowadzić do zamknięcia
światła krtani i uniemożliwienia oddychania.
W tej sytuacji wymagana jest natychmiastowa pomoc
lekarska.
Po użądleniach mnogich oprócz objawów
miejscowych pojawiają się objawy ogólne: nudności,
wymioty, uczucie znacznego osłabienia, dreszcze,
wzmożona potliwość, bóle brzucha, czasem
biegunka.
Do groźniejszych objawów należy uczucie
nasilającej się duszności i ucisku w klatce
piersiowej. Groźny przebieg odczynu zapowiadają
obrzęki wokół oczu, ust i krtani. Bardzo rzadko
zdarzają się odczyny późne, pojawiające się po
upływie 7-10 dni od użądlenia. Mogą dotyczyć
nerek, drobnych naczyń krwionośnych, zapalenia
nerwów; zdarzają się objawy przypominające
chorobę posurowiczą ( swędząca wysypka na
całym ciele, obrzęk twarzy, bóle i obrzęki stawów).
Wystąpienie odczynu późnego nie musi poprzedzać
wystąpienie wczesnego odczynu miejscowego. Taki
zespół objawów wymaga zwykłe leczenia
szpitalnego. Najgroźniejsza reakcja na jad pszczoły
to wstrząs anafilaktyczny.
Trudno jest przewidzieć jego wystąpienie, częściej
zdarza się po pierwszym użądleniu, a tylko w 1/3
przypadków dotyczy osób z wywiadem alergicznym.
Pierwsze objawy mogą wystąpić tuż po użądleniu,
częściej po 10 - 20 minutach, niekiedy po upływie kilku
godzin. Niemal
w każdym przypadku występuje wtedy pokrzywka,
obrzęk skóry i błon śluzowych. Obrzęk krtani i tchawicy
wraz
z towarzyszącym skurczem oskrzeli grozi choremu
uduszeniem. Dołączają się do tego objawy zapaści
naczyniowej ze spadkiem ciśnienia tętniczego krwi,
szybką akcją serca i niewyczuwalnym tętnem na
obwodzie.
Ciężki wstrząs może wystąpić w każdym wieku, częściej
zdarza się u młodych osób dorosłych. Niestety, nawet
gdy fachowa pomoc udzielana jest w trybie
natychmiastowym, zdarzają się zejścia śmiertelne.
W celu złagodzenia dolegliwości odczynu
miejscowego wystarczy na ogół kompres z lodu,
okłady z sody oczyszczonej ( neutralizuje kwas
mrówkowy, jeden ze składników jadu ) bądź
amoniaku. Po użądleniach mnogich konieczne jest
podanie dodatkowo leków przeciwhistaminowych.
U osób, u których w przeszłości występowały
burzliwe objawy po użądleniu, podajemy leki nie
czekając nawet na wystąpienie objawów.
W sytuacjach wymagających transportu chorego do
szpitala konieczna jest obecność osoby prowadzącej
stałą obserwację stanu pacjenta. Bezpieczniej jest
transportować chorego w pozycji leżącej na boku -
zapobiega zachłyśnięciu w razie ewentualnych
wymiotów.
Obecnie istnieje możliwość
przeprowadzenia terapii odczulającej u
osób nadwrażliwych pod nadzorem poradni
alergologicznych i ośrodków klinicznych.
Do rodziny pszczół należą również
trzmiele.
Gniazda zakładają w mysich norach i
innych otworach w ziemi. Jad trzmiela
zawiera fosfolipazę A2, hialuronidazę,
serotoninę. Owad ten nie atakuje ludzi,
żądli jedynie w obronie własnej.
Postępowanie w takich przypadkach jest
podobne jak po użądleniu przez pszczołę.
Osy, podobnie jak pszczoły żyją gromadnie,
tworząc rodziny liczące od 100 do kilku tysięcy
osobników.
Są owadami spokojnymi, żądlą wyłącznie po
sprowokowaniu. Żądło osy nie posiada
haczyków- nie pozostaje w skórze po użądleniu,
może być użyte wielokrotnie.
Skład jadu jest podobny jak u pszczoły. Po
ekspozycji najcięższe objawy występują rzadziej,
pojedyncze użądlenie może być niebezpieczne u
osoby nadwrażliwej. Podobnie jak w poprzednim
przypadku, groźne mogą być następstwa
użądlenia w obrębie jamy ustnej. Sposób
postępowania również nie odbiega od
wspomnianego poprzednio.
Szerszeń
należy do największych, ale i
najspokojniej -szych owadów wśród wyposażonych
w żądło. Gniazda buduje w dziuplach starych drzew,
na strychach i
w domkach dla ptaków.
Żądli wyłącznie w obronie własnej, przy próbie
niszczenia gniazda. Jego ukąszenie nie należy do
najgroźniejszych. Co prawda jest boleśniejsze niż
po użądlenie pszczoły i wywołuje większy odczyn
miejscowy, ale opinie co do występowania ciężkich
odczynów ogólnych są zróżnicowane. Przeważa
zdanie, że nie bywają groźniejsze od użądleń
pszczół, zdarzają się natomiast zdecydowanie
rzadziej.
Dla małych dzieci groźne mogą być użądlenia
mnogie, mogące spowodować zatrzymanie
czynności serca
i ośrodka oddechowego.
Bardzo liczną rodzinę owadów stanowią
komary,
w Polsce żyje około 40 gatunków. Samica komara
musi nasycić się krwią, aby mogła złożyć jaja. W
czasie kłucia skóry wprowadza wydzielinę
zapobiegającą krzepnięciu, ale równocześnie mającą
właściwości wywoływania pieczenia i świądu w
miejscu ukłucia. Liczne ukłucia potęgują dolegliwości
miejscowe,
ale nie powodują grożących zdrowiu i życiu odczynów
ogólnoustrojowych.
Wyjątek stanowią małe dzieci - nie umieją się bronić,
w miejscu ukłucia wprowadzona jest większa ilość
wydzieliny, co może spowodować pogorszenie
samopoczucia, a nawet stany podgorączkowe.
Niestety u dzieci poniżej trzeciego roku życia na ogół
nie wolno stosować większości preparatów
odstraszających owady (repelentów).Postępowanie
obejmuje stosowanie środków zmniejszających
nasilenie odczynu miejscowego.
W Polsce żyje również blisko 80 gatunków
mrówek.
U samic na końcu odwłoka znajduje się żądło lub
aparat jadowy zawierający kwas mrówkowy jako
główny składnik. Posiada on właściwości miejscowo
drażniące, ale nie powoduje odczynów ogólnych.
Pająki
zamieszkujące nasze terytorium są
drapieżnikami jedynie dla owadów, rzadko drobnych
kręgowców. Opinie na temat grożącego z ich strony
niebezpieczeństwa są znacznie przesadzone.
Zaledwie kilka gatunków, żyjących w strefie klimatu
ciepłego może być niebezpiecznych dla ludzi. Skład
chemiczny jadu jest zróżnicowany między
gatunkami. Krzyżak ogrodowy i topik (wodnik) to
pająki, których jad powoduje tylko niewielki odczyn
miejscowy, bez objawów ogólnych.
Złą sławą cieszy się natomiast tarantula włoska
(płd Europa), ale jego jad o właściwościach
cytotoksycz -nych również działa głównie
miejscowo, ewentualnie dając niewielkie odczyny
ogólne.
W tym samym rejonie spotykany jest pająk groźny
dla człowieka -
czarna wdowa.
Jest agresywny,
gryzie przy najmniejszej prowokacji. Jego jad
powoduje uszkodzenie ośrodkowego i
obwodowego układu nerwowego, wywołuje kurcze
mięśniowe, skurcz naczyń krwionośnych i wzrosty
ciśnienia tętniczego krwi. Rzadko, ale zdarzają się
zgony z powodu uszkodzenia układu oddechowego
i układu krążenia, częściej u dzieci i osób
starszych. Leczenie polega na zwalczaniu bólu
oraz możliwie szybkim podaniu antytoksyny.
Przedstawicielami pajęczaków są również skorpiony.
Zamieszkują strefy klimatu ciepłego, do polski mogą
być przywiezione wraz z transportem towarów z Afryki
lub obszarów tropikalnych Ameryki. Tylko niektóre- 24
spośród 550 gatunków- wytwarzają jad silnie działający,
śmiertelny dla człowieka. Stare osobniki są bardziej
jadowite niż młode. Ich jad zawiera hialuronidazę
i neurotoksyny. Skutki ukąszenia bywają bardzo różne -
ból, świąd i obrzęk w miejscu ukąszenia; obrzęk języka,
ślinotok, skurcze mięśni gardła i krtani; niepokój,
wzmożona potliwość, drgawki; bóle brzucha;
niewydolność krążeniowa i oddechowa.
Objawy o średnim nasileniu trwają zwykle 24-48 godzin,
objawy neurologiczne utrzymują się do tygodnia.
Najskuteczniejszym sposobem leczenia jest jak
najszybsze zastosowanie surowicy przeciwko jadowi
skorpiona.
Korzystne jest stosowanie zimnego okładu
w miejscu ukłucia i unieruchomienie
pokąsanego / zmniejszenie szybkości
wchłaniania jadu/. Osobę po takim kontakcie
należy obserwować co najmniej dobę,
w obawie przed pogorszeniem się stanu lub
wystąpieniem późnych objawów.
Szanse poszkodowanego na przeżycie
zwiększa monitorowanie pracy serca,
ponieważ zgony są najczęściej wynikiem
niewydolności układu krążenia.
W patologii człowieka znaczenie mają
kleszcze
właściwe .
Najbardziej rozpowszechnionym kleszczem w
Polsce jest
kleszcz pastwiskowy, nazywany kleszczem
pospolitym.
Najkorzystniejsze warunki do rozwoju znajduje
w lasach mieszanych i liściastych z bogatym podszyciem,
bytuje również na obrzeżach lasu, pastwiskach w pobliżu
lasu czy łąkach. Największą aktywność życiową przejawia
dwukrotnie w ciągu roku - wiosną (kwiecień-maj) i jesienią
(wrzesień - październik). Kleszcze przechodzą trzy stadia
rozwojowe, w każdym z nich muszą napić się krwi ssaka,
aby przeobrazić się w kolejną postać.
Dzięki wydzielaniu w ślinie różnych substancji mogą łatwo
penetrować w skórę, a ich ukłucie jest niewyczuwalne dla
żywiciela. Ślina zawiera również substancje zapobiegające
krzepnięciu krwi, co ułatwia pobieranie pokarmu. W ślinie
mogą znajdować się patogeny, dla których kleszcze są
przenosicielami.
Tą drogą mogą być przenoszone wirusy
kleszczowego zapalenia mózgu - wywołujące limfocytarne
zapalenia opon mózgowo- rdzeniowych i zapalenia mózgu;
oraz bakterie Borrelia burgdorferi, powodujące chorobę
nazywaną boreliozą z Lyme
.
Kleszcz raz zakażony nie ma możliwości pozbycia się
tych mikroorganizmów, przenosi zakażenie na następne
pokolenia.
Ukąszenie przez kleszcza często pozostaje
niezauważone,
u niektórych osób dopiero po kilku dniach w miejscu
przyczepienie kleszcza do skóry występuje uczucie
świądu. Podrapanie kończy się zazwyczaj oderwaniem
tułowia
z pozostawieniem główki w skórze. Ten stan wywołuje
kilkudniowy miejscowy odczyn zapalny, utrzymujący się
kilka dni.
Usunięcie kleszcza powinno być całkowite,
bez
pozostawienia fragmentu ciała w skórze. Najlepiej użyć do
tego jałowej, grubej igły, wkłuwając ścięty koniec w skórę
poniżej główki i wypchnąć ją dezynfekując rankę.
Należy unikać zgniecenia kleszcza, prób
"przyduszenia" go przez posmarowanie tłuszczem
wystającego powyżej poziomu skóry fragmentu.
Kleszcz w takich sytuacjach wymiotuje, a zawarte
w ślinie zarazki tym pewniej znajdą się w ranie;
podobnie w przypadku wtarcia w ranę jego
odchodów, zgniecenia, skaleczenia. Przez następne
2-3 tygodnie należy zwracać uwagę zarówno na
skórę w okolicy pokąsania przez kleszcza -
szerzące się obwodowo zmiany rumieniowe mogą
być pierwszym objawem boreliozy- jak i
pojawiające się objawy ogólne - gorączki, bóle
głowy, wymioty, nagłe zaburzenia psychiczne-
mogące stanowić objawy kleszczowego zapalenia
mózgu. W pierwszym przypadku zazwyczaj
wystarcza leczenie ambulatoryjne, drugi wymaga
szybkiej hospitalizacji i leczenia specjalistycznego
Coraz częściej zdarzają się ukąszenia człowieka prze
zwierzęta
z jego otoczenia. Zgony mogą być wynikiem bezpośrednich
urazów, jak również zakażeń odniesionych ran.
Pies należy do tych zwierząt, które występują
najczęściej
w najbliższym otoczeniu człowieka Są to z reguły
ugryzienia przypadkowe, szczególnie w czasie nagłego
pochylenia się nad psem. Ugryzienia przez psa bez
przyczyny zdarzają się w około 7%. W każdej z tych
sytuacji poszkodowanymi są najczęściej dzieci.
Kot kaleczy człowieka o wiele częściej niż pies, zwykle
jednak są to powierzchowne zadrapania skóry. Ugryzienia
prze kota, chociaż rzadsze, są jednak niebezpieczniejsze-
zwykle są głębokie i częściej występują powikłania ropne.
Szczególnie niebezpieczne są ugryzienia w rękę - im
głębsza i rozleglejsza rana, tym gorsze rokowanie.
W jamie gębowej zwierząt domowych znajdują
się bakterie, które wprowadzone do rany
powodują powstanie procesu ropnego ( u kotów
znacznie częściej). W skrajnych przypadkach
może dojść do niszczenia skóry i głębiej
położonych tkanek,
a w efekcie zniekształcenia z upośledzeniem
czynności czy wystąpienia szpecących blizn.
Na rozwój tego rodzaju zakażeń narażone są
przede wszystkim osoby z cukrzycą chorobami
wyniszczającymi, leczeni immunosupresyjnie.
Do rany mogą dostać się ponadto laseczki tężca,
groźne szczególnie dla osoby uprzednio nie
szczepionej. Wreszcie pokąsanie przez psa
chorego na wściekliznę grozi wprowadzeniem do
organizmu wirusa wścieklizny obecnego w ślinie.
W pierwszej kolejności zaopatrujemy ranę
.
Należy ją oczyścić - najlepiej obmyć pod ciepłą
bieżącą wodą
z mydłem, następnie zdezynfekować środkiem
odkażającym i zabezpieczyć przed zabrudzeniem.
W każdym przypadku głębszej, rozleglejszej rany
lekarz ustala wskazania do jej opracowania
chirurgicznego.
Drugą z kolei czynnością jest przeprowadzenie
profilaktyki przeciwtężcowej. Lekarz ocenia
wskazania do przeprowadzenia profilaktyki
czynnej ( szczepionka - anatoksyna
przeciwtężcowa- AT), czynno-biernej
( AT + surowica przeciwtężcowa)
bądź po
przeprowadzeniu wywiadu ustalającego zakres
przeprowadzonego uprzednio szczepienia przeciw
tężcowi decyduje o odstąpieniu od szczepienia.
Kolejnym etapem pozostaje postępowanie
związane z
ewentualnym narażeniem na
zakażenie wirusem wścieklizny
. Zagrożenie
takie może mieć miejsce, gdy człowieka
pokąsało zwierzę chore na wściekliznę,
podejrzane o tę chorobę, nieznane lub
zachowujące się
w sposób nietypowy.
Jeżeli jest to możliwe,
zwierzę powinno zostać poddane kontroli
i obserwacji weterynaryjnej ( trzykrotne
badanie lekarsko - weterynaryjne w ciągu 10
dni).
Nawet okazanie świadectwa szczepienia psa
przeciwko wściekliźnie, chociaż czyni
zakażenie mniej prawdopodobnym, nie
zwalnia od postępowania weterynaryjnego.
Wścieklizna jest chorobą śmiertelną dla
zwierząt i dla człowieka, po wystąpieniu
objawów choroby nie istnieje skuteczne
leczenie. Wskazania do szczepień ustalane
są ostatecznie
w Punktach Kwalifikacyjnych
do Szczepień Przeciwko Wściekliźnie
, które
mieszczą się przy oddziałach chorób
zakaźnych. U osób, u których takie
wskazania ustalono, podawanych jest 5 lub
6 dawek szczepionki w określonych
odstępach czasowych pomiędzy kolejnymi
dawkami.
Chorobą rozwijającą się najczęściej po zadrapaniu
przez kota jest
tzw. choroba kociego pazura.
Kilka
dni po zadrapaniu pojawia się mała plamka,
przekształcająca w pęcherzyk wypełniony płynem,
a po kilku dniach wytwarza się strup przechodzący
w niebolesna grudkę, która utrzymuje się nawet
parę miesięcy. W ciągu tygodnia lub dwóch
pojawia się wyraźne powiększenie okolicznych
węzłów chłonnych. Są tkliwe przy dotyku, gdy
zaczynają ropieć są bolesne. U większości przebieg
jest łagodny, gorączka rzadko przekracza 39 C.
Leczenie obejmuje stosowanie antybiotykoterapii
Istotne jest, że choroba zdarza się jedynie po
zadrapaniu pazurami, a nie po pokąsaniu przez
kota. Zadrapania czy ugryzienia w rękę przez
inne zwierzęta domowe - świnki morskie,
chomiki, myszki czy szczury nie należą do
rzadkości. Takie rany, nawet powierzchowne,
również należy prawidłowo zdezynfekować.
Mogą w ich następstwie wytworzyć się zmiany
ropne, grożące nawet uogólnieniem zakażenia.
Do dezynfekcji stosuje się wodę utlenioną 0,5%
roztwór riwanolu lub jodynę.
W każdym przypadku należy rozważyć
celowość przeprowadzenia profilaktyki
przeciwtężcowej.
Zwierzęta wolno żyjące w otoczeniu
człowieka - szczury, myszy atakują bardzo
rzadko, z reguły
w sytuacji bezpośredniego zagrożenia. Rany
zadane przez szczura należą do trudno
gojących się, bardzo często znajduje się w
nich wiele gatunków drobnoustrojów. Sposób
postępowania nie odbiega od
przedstawionego powyżej. Ostatnio zwiększa
się zagrożenie mieszkańców miast
pogryzieniem przez dzikie zwierzęta.
Pokąsanie przez lisa, jenota lub borsuka
należą do najniebezpieczniejszych dla
człowieka ze względu na możliwość zakażenia
wirusem wścieklizny.
Jeżeli którekolwiek ze zwierząt pozwoli się
podejść, złapać i nie broni się przy tym - jest
chore.
Dość powszechna jest opinia, że zwierzę
wściekłe jest agresywne. Tak bywa często,
natomiast w zależności od stopnia zaawansowania
choroby widoczne mogą być porażenia kończyn,
ślinotok.
W wielu przypadkach występuje jednak tak zwana
postać cicha wścieklizny- zwierzę nie bywa
agresywne, jest apatyczne, wcześnie występują
porażenia i śmierć. Na wściekliznę chorują również
sarny, jelenie, dziki i inne gatunki leśnych ssaków.
Każde pokąsanie przez zwierzę dzikie traktuje się
jako grożące zakażeniem wścieklizną.
Zagrożenie
może stanowić również zabrudzenie uszkodzonej
skóry lub spojówek śliną tych zwierząt.
Należy unikać kontaktu ze zwierzętami leśnymi
nie wykazującymi naturalnego lęku przed
człowiekiem, zabierania padłych zwierząt w celu
pozyskania futerka, ostrożnie należy
potraktować dzikie zwierzęta okaleczone lub
zabite przez samochód.
W krajach obu Ameryk opisywano przypadki
zachorowań i zgonów z powodu wścieklizny po
pokąsaniu przez nietoperze.
W jaskiniach, gdzie przebywają niektóre
gatunki, wirusy mogą być obecne w powietrzu w
postaci aerozolu, na cząsteczkach śliny
nietoperzy
( speleologom zalecane są szczepienia
profilaktyczne).
W naszym kraju żyje około 20 gatunków
nietoperzy, są one roślinno i owadożerne.
W 1998 roku w Bydgoszczy zdarzył się
przypadek pokąsania 14-letniej
dziewczynki przez chorego nietoperza.
Bydgoszcz i okolicę uznano wtedy za
„obszar zapowietrzony" (termin
epidemiologiczny), co m.in. wiązało się z
ograniczeniem poruszania się ludzi
i zwierząt domowych na tym terenie oraz
koniecznością masowych szczepień
przeciw wściekliźnie.
W warunkach naturalnych możliwy jest kontakt
z przedstawicielami gadów. W naszych warunkach
istotne znaczenie mają
jaszczurki oraz żmija
zygzakowata.
W Polsce pospolite są dwa gatunki jaszczurek -
jaszczurka zwinka i jaszczurka żyworódka. Wbrew
obiegowym opiniom ukąszenia przez jaszczurki
nie są niebezpieczne dla człowieka
. Miejscowo
występuje ból, znaczny obrzęk i zaczerwienienie
w okolicy rany. Ulgę przynoszą zimne kompresy
i środki przeciwbólowe.
Spośród wszystkich gatunków jaszczurek jedynie
dwa, występujące w południowych stanach USA
i Meksyku są jadowite dla ludzi. Ich jad zawiera
substancję silnie działającą na układ nerwowy,
w stosunku do niej nie ma swoistej antytoksyny.
Spośród jadowitych węży w Polsce występuje
wyłącznie
żmija zygzakowata.
Poza Polska gatunek
ten występuje w całej północnej, środkowej
i wschodniej Europie. Najchętniej żyje na łąkach
leśnych i podmokłych, wśród traw, mchu, na
leśnych polanach, niekiedy wśród ściętych pni
drzew.
Człowieka atakuje w sytuacji bezpośredniego
zagrożenia. Jej jad zawiera wiele toksyn
białkowych
i enzymów. Mają one działanie neurotoksyczne,
zaburzające krzepliwość krwi, pracę serca,
powodujące martwicę tkanek i uszkodzenie
drobnych naczyń krwionośnych.
Ukąszenie pozostawia zwykle dobrze
widoczne, ułożone obok siebie, dwa ślady po
wbiciu zębów jadowych. Niemal natychmiast
po ukąszeniu pojawia się silny, piekący ból i
szybko narastający obrzęk. Rozszerza się on
obwodowo,
a w miejscu centralnym przybiera odcień
czerwono - siny, będący skutkiem
hemolitycznego działania jadu.
W przypadku przedostania się składników
jadu do krążenia ogólnego dołączają się
objawy ogólne - złe samopoczucie, gorączka,
nudności, wymioty, wybroczyny skórne. Dzieje
się tak w około połowie przypadków pokąsań.
W bardzo rzadkich przypadkach
dochodzi do zaburzeń układu krążenia,
zaburzeń świadomości i drgawek.
Pokąsanie małego dziecka jest zawsze
groźniejsze w skutkach niż osoby
dorosłej. Ciężkość przebiegu choroby
zależy bowiem od ilości wchłoniętej
toksyny przypadającej na kilogram masy
ciała. Odsetek zatruć śmiertelnych
wynosi < 1%.
Po pokąsaniu należy założyć elastyczną opaskę
uciskową powyżej miejsca ukąszenia, tak, aby
hamowała przepływ krwi w żyłach nie
upośledzając przepływu krwi tętniczej (poniżej
opaski powinno być wyczuwalne tętno). Ucisk
należy zwalniać co 20minut na okres około 1 min,
aby nie doszło do martwicy z niedokrwienia.
Ponieważ ruchy mięśni również przyspieszają
absorbcję jadu, należy pokąsaną kończynę
unieruchomić.
Tak samo ważne jest uspokojenie chorego - stres
pogłębia niekorzystne skutki pokąsania. Chorego
należy szybko przetransportować do szpitala,
gdzie po uprzednim wykonaniu próby
uczuleniowej zostanie podana antytoksyna
neutralizująca.
Na świecie węże reprezentowane są przez 2700
gatunków, z czego 410 jadowitych. Mają doskonały
aparat jadowy, gruczoły połączone z zębami. Często są
agresywne, wyczulone na zapachy. Niektóre są tak
aktywne, że plują jadem na kilka metrów. Pokąsanie
przez węże z innych regionów świata, przebywające
w ogrodach zoologicznych czy domowych terrariach
cechuje znacznie gorsze rokowanie. O skutkach, obok
właściwości jadu, decyduje pokąsanie w najlepiej
ukrwione części ciała, mnogie pokąsania.
Walka o przeżycie osoby pokąsanej rozgrywa się
w o wiele krótszym czasie, gwałtownie narastają
objawy stanowiące o jego zagrożeniu , wyższy jest
również odsetek zgonów. Niekiedy dochodzi do
głębokiej martwicy tkanek miękkich, a nawet kości, co
wymaga przeprowadzenia zabiegów operacyjnych czy
w skrajnych przypadkach - amputacji.
Złudne jest przekonanie o ochronnym działaniu
ubrania - dla wielu węży o długich zębach nie
stanowi ono żadnej przeszkody. Skutki pokąsania
mogą się pojawiać również w trybie opóźnionym,
dlatego osobę pokąsaną należy zawsze poddać co
najmniej 24- godzinnej obserwacji. Zgony bywają
spowodo -wane nagłym zatrzymaniem akcji serca i
oddechu, zaburzeniami krzepnięcia,
niewydolnością nerek.
Pierwsza pomoc po pokąsaniu przez różne węże
jest podobna i nie zależy od gatunku. Ustalenie
gatunku węża jest istotne w celu podania swoistej
surowicy. Ponieważ na danym terenie w
warunkach naturalnych żyje wiele gatunków węży,
dostępne są surowice wieloważne
Opracowano preparaty dla krajów
europejskich, podobnie dla krajów Azji, Afryki
Centralnej czy jej obszarów tropikalnych.
W Polsce ogrody zoologiczne i instytucje
posiadające gady jadowite są zobowiązane do
posiadania odpowiednich surowic, możliwych
do zastosowania w przypadku pokąsania
personelu lub innych osób.
Jady węży nawet spokrewnionych ze sobą
dość istotnie różnią się składem, ponadto
nawet ten sam gatunek może produkować jad
o zmiennym składzie w zależności od
zmiennych warunków środowiska
naturalnego. Problem ten pozostaje
przedmiotem intensywnych badań biologów,
herpetologów i toksykologów.
Znamię czasów to wchłanianie bakterii, toksyn,
związków chemicznych ze ścieków komunalnych
bądź przemysłowych przez
np.ostrygi.
Szczególne objawy mogą być wywołane
spożyciem mięsa makreli, morszczuka,
sardynek, tuńczyka, ostroboka - mięso tych ryb
zawiera
w dużych ilościach histydynę, która ulega
przekształceniu w histaminę.
Gdy ryby przechowywane są w temperaturze
powyżej 0 st. C, przemiana taka zachodzi
nieodwracalnie. Często przechowywanie ryb po
złowieniu jest prawidłowe, natomiast
zaniedbania w czasie transportu prowadzą do
takich następstw.
Spożycie takich ryb nawet po obróbce
termicznej może spowodować u człowieka
objawy zatrucia histaminą. Na jego obraz
składa się zaczerwienienie
i obrzęk twarzy, a szczególnie warg, suchość w
jamie ustnej, bóle brzucha, nudności i wymioty,
biegunka, wysypki alergiczne i świąd skóry.
W następnej kolejności pojawiają się zaburzenia
wodno-elektrolitowe, spadek ciśnienia
tętniczego krwi, utrudnione połykanie i
oddychanie. Okazało się, że bezpośrednią
przyczyną są bakterie produkujące enzym,
który umożliwia przekształcenie histydyny
w mięśniach ryb w histaminę / Salmonella,
Shigella, Clostridium, Klebsiella, Proteus.
Ustalono, że bezpieczny dla konsumenta
poziom histaminy wynosi 10mg / 100 g ryby.
Zachorowanie takie nie było spowodowane
trującymi właściwościami samych ryb, nosi
cechy podrażnienia przewodu
pokarmowego. Zachorowania na
salmonellozę po spożyciu ryb, ostryg czy
innych tego typu pokarmów nie dziwi wobec
stwierdzenia obecności tych bakterii
w osadach dennych i mułach Bałtyku w
wyniku ich zanieczyszczenia ściekami
komunalnymi.
Kolejnym aspektem jest alergia na mięso
ryb. Wiele osób zdradza alergię na białka
rozpuszczalne znajdujące się w rybach.
Objawy mogą się kształtować od minimalnych
aż do nadwrażliwości. Obróbka termiczna
niszczy białka, dlatego tracą one swe
właściwości po takim przygotowaniu.
Osoby uczulone na krewetki z reguły nie
tolerują również krabów, homarów czy
langusty. Reakcje na spożycie tych zwierząt
mogą być burzliwe, osoby ujawniające taka
alergię dla własnego bezpieczeństwa
powinny być zaopatrzone
w informację na ten temat.
Ostrygi, małże, ślimaki i inne mięczaki bytując
w zanieczyszczonych wodach mogą
koncentrować w swoich ciałach toksyny i
metale ciężkie / odży -wiają się filtrując wodę,
aby znaleźć w niej materiał organiczny/. Ich
zakażenie bakteriami z grupy przecinkowców
-Vibrio parahaemolyticus - może prowadzić do
burzliwych objawów u osób spożywających taki
posiłek. Bakterie te przeżywają zarówno w
temperaturze lodówki jak i 45 st. C. Okres
wylęgania choroby może trwać do dwóch
godzin, a nasilone objawy żołądkowo- jelitowe
z bólami głowy, gorączką i dreszczami mogą
prowadzić do zapaści i zgonu.
W wodzie i tkankach zwierząt morskich bytuje inna
niebezpieczna bakteria - Vibrio vulnificus. Namnaża się
w temperaturze 10 st. C; ostrygi są nią zakażone tak
często, że staje się to problemem hodowlanym.
Człowiek zakaża się drogą pokarmową jak również
przez uszkodzo- ną skórę, może rozwinąć się zakażenie
przyranne lub posocznica.
Wystąpienie ciężkiej postaci choroby notowane jest
szczególnie u osób z obniżona odpornością. Ujawnia się
po 12-36 godzinach: gorączka do 40 C., dreszcze,
spadek ciśnienia tętniczego, zmiany skórne w postaci
rumieni szybko przekształcających się w pęcherze, a
następnie martwicę. Zgony odnotowano w 56%
przypadków. Zakażenia takie stwierdza się w Danii i
Szwecji,
w Polsce brak jest danych na ten temat, aczkolwiek
wzrasta spożycie produktów morskich i istnieje
narażenie zawodowe pracowników tej branży.
Niebezpieczne mogą być również neurotoksyny
produkowane przez niektóre glony. Są one
wrażliwe na działanie temperatury, ale samo
sparzenie skorupiaków nie wystarcza do ich
neutralizacji.
Po spożyciu tak zanieczyszczonych produktów już
w krótkim czasie może pojawić się drętwienie
warg, języka, twarzy i kończyn, porażenie,
niemożność połykania i bezgłos. Zdarzają się
zgony w ciągu dwunastu godzin z powodu
porażenia układu oddechowego.
Zróżnicowany świat zwierząt jest wielkim
bogactwem naszej planety. Coraz więcej jego
tajników poznano, wiele jeszcze czeka na moment
odkrycia. Niemniej wiedzę tę musimy
wykorzystywać również w celu obrony przed
niebezpieczeństwami, które mogą stać się naszym
udziałem.