Kategorialne ujęcie języka

KATEGORIE SYNTAKTYCZNE (SKŁADNIOWE) JĘZYKA

JĘZYK

KATEGORIE
SYNTAKTYCZNE

KATEGORIE SYNTAKTYCZNE

KATEGORIE FUNKTOROWE

ZDANI
A

NAZWY

Z

N

KATEGORIE
PODSTAWOWE

Podział na kategorie syntaktyczne jest podziałem

wyrażeń ze względu na to, jaką rolę pełnią te wyrażenia

w tworzeniu wyrażeń złożonych.

Zdaniami

są wyrażenia złożone , zdania orzekające w

sensie gramatycznym, składające się przynajmniej z
podmiotu i orzeczenia.
Zdania w sensie logicznym są prawdziwe albo
fałszywe. Wyróżniamy zdania proste i złożone (te
drugie zawierają w sobie inne zdania jako części.

Kategoria nazw

Syntaktyczna charakterystyka nazw

Nazwą

jest każde wyrażenie, które nadaje się na

podmiot

lub

orzecznik

(orzeczenie imienne) zdania. Nazwami są rzeczowniki,

zaimki i przymiotniki, mogą nimi być także liczebniki.

Wyrażenie jest

nazwą,

jeśli może występować na pozycji

A

lub na

pozycji

B

w zdaniu podmiotowo- orzecznikowym postaci:

A

jest (to)

B

Przykłady:

Jan

jest

studentem

Mój brat

jest

chory

On

jest

niezwykle mądrym człowiekiem

Bardzo szybki samochód

jest

niebezpieczny

Funktorami

nazywamy wyrażenia, które nie są

wyrażeniami kategorii podstawowych, tj. nie są ani
zdaniami ani nazwami.

Kryterium przynależności wyrażeń do tej samej kategorii

syntaktycznej

: dwa wyrażenia należą do tej samej kategorii

syntaktycznej wtedy i tylko wtedy, gdy po zastąpieniu
jednego z nich przez drugie w dowolnym zdaniu,
otrzymujemy zdanie.

METODA OKREŚLANI AKATEGORII SYNYAKTYCZNEJ FUNKTORÓW

Kategoria funktora zależy od :

A

kategorii wyrażeń z którymi łączy się dany funktor,

B

Kategorii wyrażenia powstałego w wyniku tego połączenia

KATEGORIĘ FUNKTORA OKREŚLAMY UŁAMKIEM:

B/A

Kategorie funktorów

Niektóre kategorię funktorowe:

1. Funktory zdaniotwórcze od argumentów

zdaniowych
(spójniki):

z/z

,

z/zz

.

2. Funktory zdaniotwórcze od argumentów

nazwowych (predykaty):

z/n, z/nn.

3. Funktory nazwotwórcze od argumentów

nazwowych:

n/n, n/nn.

4. Funktory funktorotwórcze od argumentów

funktorowych:

(z/n)/(z/n), (z/nn)/(z/nn), ((z/n)/

(z/n))/ ((z/n)/(z/n)).

Korelacja między językiem a rzeczywistością

ZDANIA

z

NAZWY

n

z/n

z/nn

z/z

funktory

Sfera
języka

Sfera
rzeczy
-
wistoś
ci

STANY
RZECZY,
SYTUACJ
E, FAKTY

PRZEDMIO
TY
INDYWIDU
A
SUBSTANC
JE
RZECZY

WŁASNOŚ
CI
CECHY
UNIWER-
SALIA

RELACJE
STOSUNKI

OPERATOR
Y

KATEGORIE ONTOLOGICZNE
(SEMANTYCZNE)

PODSTAWOWOWE KATEGORIE ONTOLOGICZNE

STANY
RZECZY,
SYTUACJE
, FAKTY

PRZEDMIO
TY,RZECZY
,INDY-
WIDUA,
SUBSTANCJ
E

WŁASNOŚC
I,
CECHY,
UNIWERSA
LIA

RELACJE,
STOSUNK
I

TE CZTERY KATEGORIE SĄ NAJCZĘŚCIEJ WYMIENIANE JAKO
KATEGORIE

OBIEKTÓW,

Z

KTÓRYCH

„SKŁADA”

SIĘ

RZECZYWISTOŚĆ. Niektórzy filozofowie uznawali (i uznają)
tylko wybrane kategorie obiektów jako takie, które są
podstawowym składnikiem rzeczywistości, w szczególności
uznawano tylko jedną kategorię -

kategorię pierwotną

. Taki

pogląd nazywamy

monizmem ontologicznym

i najczęściej

była to kategoria przedmiotów. Pogląd uznający wiele
kategorii jako pierwotnych (podstawowych) nazywamy

pluralizmem ontologicznym

.

Relacje w szerszym
sensie