OSOBOWOŚĆ - ZAGADNIENIA WSTĘPNE

 
Pojęcie osobowości w języku potocznym i w języku nauki.
 
 
OSOBOWOŚĆ JAKO PRZEDMIOT BADAŃ RÓŻNYCH 

DYSCYPLIN:

 

perspektywa filozofii człowieka

:

człowiek jako 

istota gatunkowa

: natura człowieka

 

perspektywa antropologii społecznej

 (kulturowej):

człowiek jako 

produkt kultury

: osobowość podstawowa

 

 

perspektywa socjologii

:

człowiek jako 

uczestnik życia zbiorowego

: 

tożsamość społeczna, role społeczne 
 

perspektywa psychologii

:

człowiek jako 

niepowtarzalne indywiduum

: 

różnice indywidualne, pojęcie "Ja", podmiotowa 

kontrola, mechanizmy świadome i nieświadome 
 
 

GŁÓWNE WŁAŚCIWOŚCI ZACHOWANIA CZŁOWIEKA - 

przejawy funkcjonowania  osobowości:

stałość

 (spójność) zachowania

różnice

 międzyosobnicze

wysoki stopień 

integracji 

zachowania

 

 

TRZY PYTANIA PSYCHOLOGII OSOBOWOŚCI

: 

 

JACY SĄ LUDZIE? 

 
Jakie są ich względnie trwałe 

cechy

 temperamentalne, 

społeczne, potrzeby, właściwości poznawcze? 

(np. czy osoba jest wybuchowa; uczciwa; czy ma 

potrzebę  osiągnięć; czy jest umysłem dogmatycznym)

 

W JAKI SPOSÓB OSOBOWOŚĆ ROZWIJA SIĘ I 

ZMIENIA?

 

 
rola uwarunkowań 

genetycznych

 i 

środowiskowowych

; 

oddziaływania wychowawcze a 

socjalizacja

 osobowości; 

[przykład: sytuacyjne i osobowościowe uwarunkowania depresji]. 

 

 

DLACZEGO LUDZIE ZACHOWUJĄ SIĘ TAK A TAK?  

  

Czy matka jest nadopiekuńcza dlatego, że

(a)   (a)   jest bardzo 

uczuciowa

, nadwrażliwa emocjonalnie; 

 
(b)   jej matka była 

nadopiekuńcza

;

 
(c)   wierzy w to, że tylko 

wychowanie bezstresowe

 zapewni 

       dziecku harmonijny rozwój;
 
(d)   pragnie dziecku 

wynagrodzić

 swoje własne, ciężkie 

       dzieciństwo;
 
(e)    (e)  stara się 

uniknąć okazywania niechęci

 i wrogości 

wobec dziecka, którą tak naprawdę odczuwa.

 

 

 

NAIWNA vs. NAUKOWA PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI
 

 

Psychologia osobowości - rozwinięcie psychologii 

"naiwnej" (potocznej):

 

 

obserwujemy

 zachowanie się innych ludzi

 

próbujemy 

wyjaśnić

, dlaczego ludzie zachowują się w 

taki

a nie inny sposób 

 

formułujemy 

przewidywania

 na podstawie wiedzy o 

osobie i przyjętych przez nas naiwnych teorii.

 

 

Cele naukowej teorii osobowości

:

  

DOSTARCZENIE JĘZYKA

 do opisu i analizy zachowania;

 
     Sformułowanie 

MODELU WYJAŚNIAJĄCEGO

 

przyczyny zachowania (np. w języku teorii dyspozycji; 
systemów motywacyjnych; struktur i mechanizmów 
poznawczych); 

 
 
(b)         określenie 

ISTOTNYCH RÓŻNIC PSYCHOLOGICZNYCH

 

między ludźmi (ze względu na proponowane przez teorię 
wymiary, typy, syndromy osobowości, mechanizmy poznawcze 
i motywacyjne);

 
 
(c)          

UMOŻLIWIENIE PRZEWIDYWANIA

 przyszłego zachowania  

  się człowieka na podstawie diagnozy osobowości. 

 

 

GŁÓWNE ORIENTACJE TEORETYCZNE W PSYCHOLOGII 

OSOBOWOŚCI

 
 

Perspektywa teorii cech

: 

Cecha jako skrótowy 

opis

 spójności zachowania.

Cechy jako 

determinanty

 zachowania.

Cech t

emperamentalne

 a cechy osobowości. 

Cechy a 

czynniki

 osobowości. 

 

 

Perspektywa teorii uczenia się

Osobowość jako produkt 

uczenia się

 (przez styczność, 

przez wzmocnienie, przez modelowanie społeczne).

Środowiskowa kontrola

 zachowania.

Wyjaśnianie 

stałości 

zachowania się.

 

 

Orientacja psychodynamiczna

 (psychoanaliza 

klasyczna i zreformowana)

Osobowość jako system 

dynamizmów

 psychicznych.

Struktura psychiczna

: id, ego, i superego. 

Znaczenie kontroli i 

samoregulacj

i.

Procesy świadome i 

nieświadome

.

 

Orientacja humanistyczno-egzystencjalna

Rozwój osobowości - proces 

samorealizacji

.

Znaczenie 

świadomośc

i własnej egzystencji i 

wolnego wyboru.

Istota i znaczenie 

doświadczenia

. Rola otwartości 

na doświadczenie.

 

 

Orientacja społeczno-poznawcza

Osobowość jako system 

wiedzy

 i urządzenie do

przetwarzania informacji.
Osobowość jako źródło 

znaczeń

.

Obraz samego siebie

 - centrum osobowości.

Waga kontekstu społecznego dla funkcjonowania 
osobowości.

IDIOGRAFICZNE I NOMOTETYCZNE PODEJŚCIE DO    

OSOBOWOŚCI

 
 
Dwie metafory: 

OSOBOWOŚĆ JAKO ŻYWY ORGANIZM

 

i jako 

UKŁAD MECHANICZNY

 

 

DWIE GŁOWNE LINIE WSPÓŁCZESNEJ PSYCHOLOGII 

OSOBOWOŚCI

 

OSOBOWOŚĆ JAKO UKŁAD DYSPOZYCJI (analogicznie do 

inteligencji, jako systemu uzdolnień)

 

Cecha

 (czynnik) jako podstawowy składnik opisu 

osobowości. Założenie międzysytuacyjnej i 
temporalnej spójności (stałości) zachowania. 
Zainteresowanie dyspozycjami. 

 
(dziedziny: teoria różnic indywidualnych, 

temperamentu, czynnikowe podejście do osobowości).

 

 

OSOBOWOŚĆ JAKO SYSTEM MECHANIZMÓW 

PSYCHOLOGICZNYCH (PODEJŚCIE SPOŁECZNO-POZNAWCZE 

geneza: psychoanaliza, podejście fenomenologiczne, 

poznawcze podejście do człowieka]

 
 
Skupia się na:
 
- dynamicznej 

zmienności

 zachowania; 

- 

wyjaśnianiu

 tej zmienności w kategoriach wewnętrznych 

procesów   afektywno-motywacyjnych i poznawczych;

- poszukiwaniu źródeł 

personalnej integracji

 zachowania;

- analizie 

funkcji

 jaką pełni zachowanie i sterujące nim 

mechanizmy.

 
 
GŁÓWNE POJĘCIA:
 

OBRAZ SAMEGO SIEBIE

: podstawowe źródło integracji 

zachowania na poziomie osoby

 

 

Uczucia, myśli i zachowania są "czyjeś", wyrażają 
punkt widzenia osoby na rzeczywistość (W. James). 
 

Podejście klasyczne

: obraz "ja" jako całościowa 

reprezentacja fizycznych, psychologicznych i 

społecznych właściwości siebie. 

 

Podejście współczesne

: "ja" w działaniu.

 - dynamiczna zmienność roboczych reprezentacji siebie;
-  motywacyjne funkcje "ja"; 
- "ja" w interakcji społecznej (np. "ja" publiczne, zjawisko  

autoprezentacji); 

- wpływ "ja" na przetwarzanie informacji (np. porównania 

]społeczne, atrybucje, itp).

 
 

PROCESY KONTROLI I SAMOREGULACJI

: człowiek jako "byt 

sprawczy". Jednostka nie tylko nosi pewien wewnętrzny 

wizerunek siebie, ale i stara się wywrzeć pożądany 

przez siebie wpływ na bieg zdarzeń.