Zaburzenia depresyjne wśród osób
uzależnionych od alkoholu są
zjawiskiem częstym. Współcześni
autorzy szacują, że u około połowy
osób przewlekle nadużywających
alkoholu co najmniej raz w życiu
występuje zespół depresyjny o
nasileniu chorobowym, w którym
wskazana lub niezbędna jest pomoc
psychoterapeutyczna lub
farmakologiczna, krótkotrwałe zaś
reakcje depresyjne są zjawiskiem nader
częstym, pojawiającym się wiele razy.
Depresja u osoby uzależnionej może
bezpośrednio zagrażać życiu. Większość
prób samobójczych podejmowanych przez
osoby pijące występuje w stanach
obniżonego nastroju (często jednocześnie w
stanie upojenia alkoholowego).
Ścisła obserwacja i pielęgnacja powinna
odbywać się cały czas. Pielęgniarka powinna
wiedzieć, gdzie przebywa pacjent i co robi.
Chory depresyjny potrzebuje obecności
drugiego człowieka, życzliwości,
bezpieczeństwa.
Należy wysłuchać chorego, który szuka
możliwości swobodnego wypowiadania się o
problemach.
Czasami wystarczy przy kimś pomilczeć,
oczekiwać na słowa pacjenta,
zakomunikować to co istotne.
Cierpliwość, akceptacja i empatia
umożliwiają dowartościowanie pacjenta,
poprawę jego samooceny.
Leki powinno się podawać zgodnie ze
zleceniem lekarskim, dyskretnie kontrolując
ich przyjmowanie.
Brak poczucia własnej wartości: należy
wskazać pozytywne fakty z życia chorej, jej
osiągnięcia. Można ją uświadamiać, o jej
możliwościach, znaczeniu dla innych, roli w
rodzinie czy grupie zawodowej. Pacjentkę
należy stopniowo aktywizować, powierzać
zadania adekwatne do możliwości. Rodzinę
trzeba zachęcać do odwiedzin i rozmów z
pacjentką.
Lęk depresyjny: obecność, rozmowa,
wysłuchanie i próby zrozumienia pacjenta
działają psychoterapeutycznie. Należy
zachęcać do udziału w zajęciach nie
wymagających skupienia, aktywność
rozładowuje napięcie.
Trudności w zasypianiu: stworzenie
warunków do snu, wietrzenie sali,
zapewnienie o bezpieczeństwie.
Niechęć do przyjmowanie posiłków:
zachęcenie do jedzenia, towarzyszenie w
czasie posiłku, karmienie w razie
konieczności.
Trudności z nawiązywaniem
kontaktów: rozmowa, dodanie
otuchy, udzielanie wyjaśnień,
zachęcanie do czytania, oglądania
telewizji, udziale we mszy Świętej,
zachęcanie innych pacjentów do
kontaktu z chorą.
Zaparcia stolca: stosowanie środków
naturalnych, zachęcanie do udziału
w porannej gimnastyce, aktywności
w ciągu dnia.
Niechęć do dbałości o higienę: rozmowa na
temat znaczenia dbałości o higienę,
dopilnowanie wykonywania toalety, pomoc w
utrzymaniu higieny, zauważenie i
pochwalenie wysiłków pacjenta.
Brak wiary w leczenie, niechęć do
przyjmowania leków: podtrzymanie wiary w
leczenie, przekonanie o farmakoterapii,
upewnienie się czy chory połknął leki.
Nie okazywać wyższości, wyzbyć się
niechęci i uprzedzeń.
Nie moralizować, piętnować, wytykać
błędów.
Działanie pielęgniarskie powinny być
uspokajające, wspierające. Postawa
niwelująca u chorych poczucie
beznadziejności, winy, obawy i strach.
Zachowanie powinno być naturalne w
wyrazie twarzy i głosu.
Powinno się wykazywać cierpliwość,
gotowość do słuchania, konsekwentność i
stanowczość.
Umieć znaleźć czas na indywidualną
rozmowę, jeśli chory tego potrzebuje, ale
pamiętać, że jest się „zawodowym” a nie
osobistym przyjacielem pacjenta.
Zachęcać do dbania o własny wygląd i
pożądek w otoczeniu.
Pacjent potrzebuje pomocy w zrozumieniu
swego postępowania i rozpoznaniu
problemu alkoholowego.
Pielęgniarka powinna akceptować chorego
jako jednostkę a nie jako alkoholika. Powinna
dostrzegać pozytywne zachowanie chorego,
doceniać, dowartościowywać a w przypadku
zaniedbać upominać i karać. Nie okazywać
litości, kontrolować abstynencję. Wykazywać
czujność, ostrożność, zdolność
obserwowania.
Terapia ukierunkowana na abstynencję
Wymogiem stawianym przez społeczności
terapeutyczne jest całkowite odstawienie
alkoholu. Celem terapii jest budowanie
uczciwej, otwartej relacji pomiędzy terapeutą i
poszczególnymi osobami w grupie. Dobrze
prowadzona terapia pozwala nabyć
kompetencję społeczną, tzn. umiejętność
radzenia sobie w życiu społecznym i poczucie
samowystarczalności.
Główną wadą tego typu leczenia jest wysoki
wskaźnik jego przerywania. Szacuje się, że ok.
75% pacjentów przerywa kurację w ciągu
pierwszego miesiąca – wynika to w głównej
mierze z niskiej motywacji do zerwania z
uzależnieniem.
Terapia grupowa dobrze sprawdza się w
leczeniu osób uzależnionych od alkoholu. To,
co człowiek uzależniony ma najbardziej
zaburzone w swoim życiu, to właśnie relacje z
innymi ludźmi. Próby zmiany tego stanu
rzeczy dokonywane w trzeźwym życiu będą
wymagały odnawiania prawdziwych
kontaktów z innymi ludźmi. Dlatego więc
grupy, w których bierze udział zdrowiejący
alkoholik, są dla niego idealnym miejscem
terapii.
Pozytywne skutki uczestnictwa w terapii
grupowej :
-
odbudowanie zaufania do innych ludzi,
-
alkoholik może poznać samego siebie,
-
pacjenci zaczynają siebie samych traktować
łagodniej, gdy widzą, w jaki sposób są
traktowani przez innych.
Przez cały proces terapii, zależnie od jego
stanu zaawansowania, pacjenci poddawani
są odpowiedniej porcji informacji w trakcie
zajęć grup edukacyjnych. Celem
uczestniczenia w takich grupach jest
zdobycie wiedzy na temat alkoholu, skutków
jego działania oraz przyswojenia sobie
informacji o chorobie alkoholowej. Spotkania
te mogą mieć różną formę: może to być mini
wykład, pokaz filmu, czy też spotkanie ze
specjalistą z dziedziny alkoholizmu,
lekarzem, zakończone dyskusją w grupie.
Są one oparte na trzech pierwszych krokach
wspólnoty Anonimowych Alkoholików. Krok pierwszy:
[¨Przyznaliśmy, że jesteśmy bezsilni wobec alkoholu,
że przestaliśmy kierować własnym życiem ¨]. Jest tu
mowa o potrzebie uznania swojej bezsilności
względem alkoholu oraz o konieczności kapitulacji,
bez której nie może rozpocząć się proces zdrowienia.¨.
Krok drugi: [¨Uwierzyliśmy, że Siła Większa od nas
samych może przywrócić nam zdrowie¨] po przez
oddanie Sile Większej od nas samych uleczenia z
uzależnienia prowadzi do pomniejszenia możliwości
swojego ¨Ja¨. Człowiek staje się wtedy mniej
samowystarczalny i wszechmocny, bardziej skory do
przyjmowania pomocy od innych. Na tym polega
właśnie ten paradoks mówiący o tym, że uznanie
swojej bezsilności wobec choroby jest pierwszym
etapem prowadzącym do jej wyleczenia.
Krok trzeci [¨Postanowiliśmy powierzyć naszą
wolę i nasze życie opiece Boga, jakkolwiek go
pojmujemy¨] . Realizacja tego kroku wymaga
podejmowania działań na rzecz zdrowienia w
oparciu o fakt, iż Bóg, jakkolwiek Go
pojmujemy, wspomaga nasz wysiłek w
budowaniu trzeźwego życia. W przekładaniu
idei zawartych w tym kroku na codzienne życie
mogą być pomocne słowa ¨Modlitwy o Pogodę
Ducha¨, którą Wspólnota AA zapożyczyła od
rzymskiego cesarza Marka Aureliusza
Psychoterapia depresji w początkowym
okresie leczenie ma zwykle działanie
wspomagające leczenie farmakologiczne. W
istocie polega na wspieraniu pacjenta,
udzielaniu mu niezbędnych informacji i
wyjaśnianiu, czym jest depresja. W miarę
zmniejszania objawów poprawia się
koncentracja, a wówczas znaczenie
psychoterapii wzrasta i często jest ona
niezbędna w dalszym procesie leczenia, a
zwłaszcza w zapobieganiu nawrotom.
Metody i techniki psychoterapeutyczne mające
zasadnicze znaczenie w leczeniu depresji
wywodzą się z koncepcji poznawczo-
behawioralnych. Koncepcje poznawcze
wychodzą z założenia, że osoby chorujące na
depresję jeszcze przed zachorowaniem
ujawniają specyficzny sposób myślenia o sobie i
otaczającym je świecie, który doprowadza do
obniżonej oceny własnej osobowości, błędnej
oceny swoich relacji z ludźmi oraz widzenia
swojej przyszłości w „czarnych barwach”.
Koncepcja behawioralna zakłada, że depresja
jest wynikiem przewagi karania za różne rodzaje
aktywności (nadmiernej krytyki) nad
nagradzaniem (pochwałą). Osoby, u których
wystąpiły objawy depresji nie odczuwają
zadowolenia ze swoich osiągnięć, mają kłopoty z
pozytywną oceną samego siebie oraz efektów
swojego działania.
Farmakoterapia w uzależnieniu od
alkoholu
W leczeniu powikłanych zespołów abstynencyjnych
stosuje się:
1. Benzodiazepiny i klometiazol (Hemineuryna). Leki
te maja działanie: przeciwlękowe, uspokajające,
nasenne. Najczęściej stosowane benzodiazepiny to:
diazepam (Relanium) i chlordiazepoksyd (Elenium).
Ostatnio coraz częściej stosuje się: lorazepam
(Lorafen) – szczególnie polecany u osób z
marskością wątroby, klorazepat (Cloranxen,
Tranxene) – można go podawać 1–2 x dobę. W
postępowaniu terapeutycznym w przypadku
niepowikłanych zespołów abstynencyjnych
wystarcza podanie 10–30 mg diazepamu na dobę.
W leczeniu drgawek abstynencyjnych zazwyczaj
stosuje się benzodiazepiny.
Rutynowym postępowaniem jest również
pozajelitowe podawanie witamin, przede
wszystkim B1. Disulfiram (Anticol, Esperal) –
hamuje aktywność dehydrogenazy aldehy-dowej,
co w przypadku wypicia alkoholu powoduje
burzliwe, nieprzyjemne objawy zatrucia
aldehydem octowym. Akamprozat (Campral) –
zmniejsza głód alkoholowy, wydłuża okresy
nawrotów, zmniejsza ilość wypijanego alkoholu.
Naltrexon (ReVia, Nemexin, Trexal) – redukuje
euforyzujące działanie alkoholu.
5. Stosuje się też inhibitory wychwytu zwrotnego
serotoniny:
• fluoksetyna (Bioxetin, Seronil, Fluoksetyna),
• fluwoksamina (Fevarin),
• citalopram (Cipramil), szczególnie użyteczny u
osób, u których głównym powodem picia są próby
„samoleczenia” alkoholem.
Leki przeciwdepresyjne, tymoleptyki
Leki przeciwdepresyjne powodują ustąpienie
objawów depresji po kilku tygodniach ich
sto-sowania.
Leki przeciwdepresyjne hamujące wychwyt
zwrotny monoamin: noradrenaliny i/lub
serotoniny (TLPD, CzLPD, SSRI, IMAO A,
RIMA, NaSSA, NARI, NDR, SARI, inne):
• nieselektywne inhibitory noradrenaliny i
serotoniny, działające również na inne układy
przekaźnictwa (układy cholinergiczny,
dopaminoergiczny, histaminowy) –TLPD: imi-
pramina (10 mg, 25 mg, amp. 25 mg),
amitryptylina (10, mg, 25 mg, amp. 50 mg),
dokse-pina (Doxepin 10 mg, 25 mg, amp. 50
mg), klomipramina (Anafranil 10 mg, 25 mg,
SR 75 mg, amp 25 mg, Hydiphen 25 mg),
dezipramina (Petylyl 25 mg), dibenzepina
(Noveril 240 mg), opipramol (Pramolan 50
mg)
• inhibitory wychwytu serotoniny-SSRI:
fluoksetyna (10 mg, 20 mg: Andepin,
Fluoksetyna, Fluoxetin, Bioxetyna, Deprexetin,
Seronil), fluwoksamina (Fevarin 50 mg, 100
mg), cita-lopram (Aurex 20 mg, 40 mg, Cital
20 mg, Cipramil 20 mg), escitalopram
(Lexapro 5 mg, 10