Metody nauki
czytania

Czytanie to swoista forma

komunikowania się ludzi. Przez

metodę w nauce czytania

rozumiemy pewien zespół

teoretycznie uzasadnionych

działań, zmierzających w swoim

złożeniu i w praktyce do

zrealizowania określonego celu,

którym jest opanowanie

umiejętności czytania.

Ze względu na czynnik fonetyczny,

psychologiczny i fizjologiczny R.

Więckowski przyjął następujące kryteria

podziału:

• wartości fonetyczne języka – metody:

alfabetyczna, fonetyczna, sylabowa,

wyrazowa, zdaniowa;

• proces psychiczny uczestniczący w toku

czytania – metody: syntetyczne,

analityczne, analityczno – syntetyczne;

• udział organów zmysłowych w procesie

czytania - metody: słuchowa, wzrokowa,

kinestetyczna.

Współcześnie najczęściej stosowana

klasyfikacja metod nauki czytania

obejmuje cztery podstawowe grupy:

• metody syntetyczne
• metody analityczne,
• metody analityczno – syntetyczne
• metody globalne.

I. Metody syntetyczne.

I. Metody syntetyczne.

I. Metody syntetyczne.

I. Metody syntetyczne.

Należą do najstarszych metod nauki

Należą do najstarszych metod nauki

czytania. Służą przede wszystkim osiąganiu

czytania. Służą przede wszystkim osiąganiu

sprawności czytania. Ich istotą jest

sprawności czytania. Ich istotą jest

przechodzenie od elementu do całości.

przechodzenie od elementu do całości.

Elementem może być dźwięk lub znak

Elementem może być dźwięk lub znak

graficzny (litera), a całością wyraz lub

graficzny (litera), a całością wyraz lub

zdanie. Ze względu na podstawę syntezy

zdanie. Ze względu na podstawę syntezy

można wyróżnić:

można wyróżnić:

1. metoda alfabetyczna

1. metoda alfabetyczna

1. metoda alfabetyczna

1. metoda alfabetyczna

–

–

znana już w starożytności, w Europie przetrwała

znana już w starożytności, w Europie przetrwała

do początku XIX wieku. Polega na kilkuletnim

do początku XIX wieku. Polega na kilkuletnim

uczeniu dzieci poszczególnych liter alfabetu

uczeniu dzieci poszczególnych liter alfabetu

na pamięć. Kiedy znają już kształt liter

na pamięć. Kiedy znają już kształt liter

małych i wielkich i ich nazwy, przystępują do

małych i wielkich i ich nazwy, przystępują do

czynności składania ich w sylaby. Za

czynności składania ich w sylaby. Za

powstałych liter dzieci tworzą wyrazy, by

powstałych liter dzieci tworzą wyrazy, by

następnie w toku sylabizowania rozpocząć

następnie w toku sylabizowania rozpocząć

powolne czytanie.

powolne czytanie.

2. metoda fonetyczna

2. metoda fonetyczna

2. metoda fonetyczna

2. metoda fonetyczna

stworzona w XVI wieku przez W.

stworzona w XVI wieku przez W.

Ickelsamera. Uważał on, że naukę

Ickelsamera. Uważał on, że naukę

czytania należy rozpocząć od rozkładu

czytania należy rozpocząć od rozkładu

wyrazu na dźwięki, czyli głoski,

wyrazu na dźwięki, czyli głoski,

równocześnie wyjaśniając ich

równocześnie wyjaśniając ich

artykulację, a dopiero potem zapoznać

artykulację, a dopiero potem zapoznać

dzieci ze znakami tych głosek, czyli

dzieci ze znakami tych głosek, czyli

literami, by wreszcie przystąpić do

literami, by wreszcie przystąpić do

czytania wyrazów.

czytania wyrazów.

Metoda fonetyczna

rozwinęła się w dwóch

kierunkach:

• analitycznym – przyjmowała za punkt wyjścia

mowę, konkretnie ćwiczenia w rozkładaniu

wyrazów na dźwięki; ułatwiała składnie

pojedynczych dźwięków w całości wyrazów dzięki

analizie słuchowej; pozwalała też na ponowne

scalenie elementów wyrazu, a później na

zestawienie z poznanych liter nowych wyrazów;

• syntetycznym – rozpoczynała się zapoznaniem

dzieci z samogłoskami wymawianymi fonetycznie;

po poznaniu głosek oraz kształtu i wymowy

wszystkich liter następowało przejście do

czynności składania

poszczególnych dźwięków w wyrazy;

3. metoda sylabowa

3. metoda sylabowa

3. metoda sylabowa

3. metoda sylabowa

pomijała głoski i rozpoczynał się od zgłosek

pomijała głoski i rozpoczynał się od zgłosek

(sylab) samogłoskowych, a następnie

(sylab) samogłoskowych, a następnie

przechodziła do zgłosek złożonych;

przechodziła do zgłosek złożonych;

opanowywanie nauki czytania metoda

opanowywanie nauki czytania metoda

sylabową kończyło nabycie umiejętności

sylabową kończyło nabycie umiejętności

samodzielnego wyodrębniania ze

samodzielnego wyodrębniania ze

zgłosek pojedynczych liter poprzez

zgłosek pojedynczych liter poprzez

powtarzanie wyróżnionej litery w

powtarzanie wyróżnionej litery w

szeregu zgłosek typu: dar, dor, das.

szeregu zgłosek typu: dar, dor, das.

II. Metody analityczne.

II. Metody analityczne.

II. Metody analityczne.

II. Metody analityczne.

Ich rodowód sięga XVI wieku. Eksponują

Ich rodowód sięga XVI wieku. Eksponują

znaczeniową funkcję czytania, opierając

znaczeniową funkcję czytania, opierając

się na rozumieniu czytanych tekstów.

się na rozumieniu czytanych tekstów.

Charakteryzuje je prezentowanie w

Charakteryzuje je prezentowanie w

nauce czytania jednostek językowych

nauce czytania jednostek językowych

mających określone znaczenie, takich

mających określone znaczenie, takich

jak wyrazy, części zdania i zdania.

jak wyrazy, części zdania i zdania.

Wyróżnia się następujące odmiany

Wyróżnia się następujące odmiany

metod analitycznych:

metod analitycznych:

1. metoda wyrazowa

1. metoda wyrazowa

1. metoda wyrazowa

1. metoda wyrazowa

naukę czytania rozpoczynano od zapoznania

naukę czytania rozpoczynano od zapoznania

dziecka z określonym wyrazem lub wyrazami w

dziecka z określonym wyrazem lub wyrazami w

połączeniu z ilustracją poprzez słuchanie jego

połączeniu z ilustracją poprzez słuchanie jego

brzmienia; dopiero gdy dziecko potrafiło

brzmienia; dopiero gdy dziecko potrafiło

rozpoznawać wyrazy w tekście odbywała się

rozpoznawać wyrazy w tekście odbywała się

analiza słuchowo – wzrokowa na elementy

analiza słuchowo – wzrokowa na elementy

składowe,

składowe,

literowo – zgłoskowe wyrazów;

literowo – zgłoskowe wyrazów;

2. metoda zdaniowa

2. metoda zdaniowa

2. metoda zdaniowa

2. metoda zdaniowa

przyjmując za podstawę zdanie, wychodziła od

przyjmując za podstawę zdanie, wychodziła od

zrozumienia tekstu, ale wymagała dodatkowego

zrozumienia tekstu, ale wymagała dodatkowego

wysiłku w zidentyfikowaniu wyrazów jako

wysiłku w zidentyfikowaniu wyrazów jako

elementów składowych danej części zdania;

elementów składowych danej części zdania;

rozwijała równolegle mowę i myślenie dziecka

rozwijała równolegle mowę i myślenie dziecka

oraz wytwarzała u niego nawyki potrzebne do

oraz wytwarzała u niego nawyki potrzebne do

zrozumienia czytanego tekstu.

zrozumienia czytanego tekstu.

Rozwój metod analitycznych

postępował w dwóch

kierunkach: jeden doprowadził

do powstania globalnej

metody czytania, drugi do

powstania metod analityczno

– syntetycznych.

III. Metody analityczno –

III. Metody analityczno –

syntetyczne.

syntetyczne.

III. Metody analityczno –

III. Metody analityczno –

syntetyczne.

syntetyczne.

Uznawane są za najbardziej skuteczne.

Uznawane są za najbardziej skuteczne.

Zapewniają one z jednej strony poznanie znaków

Zapewniają one z jednej strony poznanie znaków

graficznych języka pisanego, z drugiej -

graficznych języka pisanego, z drugiej -

równoczesne rozumienie czytanego tekstu.

równoczesne rozumienie czytanego tekstu.

Metody analityczno – syntetyczne w nauce

Metody analityczno – syntetyczne w nauce

czytania wykorzystują proces analizy, czyli

czytania wykorzystują proces analizy, czyli

wyodrębnienia z określonej całości odpowiednich

wyodrębnienia z określonej całości odpowiednich

części składowych – wydzielonych z wyrazów liter,

części składowych – wydzielonych z wyrazów liter,

oraz proces syntezy rozumiany jako składanie

oraz proces syntezy rozumiany jako składanie

nowych całości z poszczególnych części

nowych całości z poszczególnych części

składowych (tworzenie nowych wyrazów z

składowych (tworzenie nowych wyrazów z

poznanych liter).

poznanych liter).

Punktem wyjścia metod analityczno –

syntetycznych jest wyraz lub zdanie. Za

pomocą analizy słuchowej lub wzrokowej

następuje przejście od zdania do wyrazu lub od

wyrazu do elementu, jakim jest głoska, zgłoska

lub litera. Z wyrazów lub zdań najpierw

słuchowo wyodrębnia się odpowiednie głoski,

następnie wzrokowo wydziela się odpowiednie

zapisy graficzne głosek (litery). Pojawia się

możliwość tworzenia nowych wyrazów z

poznanych wcześniej głosek. Z chwilą

opanowania umiejętności analizy słuchowej i

wzrokowej dokonuje się identyfikacja głoski –

litery, czyli poprawne dekodowanie znaku,

później następuje powrót do syntezy, która

ułatwia zrozumienie treści poprzez

rozszyfrowanie znaczenia wyrazów, a potem

zdań.

Według przedmiotu analizy

rozróżniamy dwie postacie

metod analityczno –

syntetycznych:

• zgłoskowa – przyjmuje że samogłoski są

słowotwórcze, dlatego naukę czytania

rozpoczyna się od zapoznania z

samogłoskami, poprzez dobór

odpowiednich wyrazów;

• wyrazowa – tu podstawą dokonywanej

analizy, a następnie syntezy jest wyraz

zawierający poznawaną literę (znak

graficzny) lub głoskę (słyszany dźwięk).

Wyróżniamy trzy odmiany

metod analityczno –

syntetycznych:

1. metody analityczno – syntetyczne o

charakterze wzrokowym – podstawą analizy

jest wyraz spostrzegany wzrokowo.

Przebieg nauki czytania charakteryzuje się

przejściem od analizy wzrokowej poprzez

analizę słuchową do syntezy;

2. metody analityczno – syntetyczne o

charakterze fonetycznym – podstawa analizy

jest budowa dźwiękowa wyrazów. W fazie

początkowej następuje rozpoznawanie

słuchowe wyrazu, dopiero potem

wyodrębnienie

w nim kolejnych głosek. Każdej głosce

zostaje przyporządkowany kolorowy kartonik

zamiast symbolu litery. Analiza i synteza

dokonywana jest na rozmaitych wyrazach i

towarzyszy jej budowanie schematu

dźwiękowego poszczególnych wyrazów za

pomocą kolorowych kartoników. Po pewnym

czasie kolorowy schemat wyrazu jest

zastępowany symbolami literowymi.;

3. metody analityczno – syntetyczne o

charakterze funkcjonalnym – naukę

czytania opera się na tzw. relacji

funkcjonalnej, czyli stosowaniu różnych

metod równocześnie wspierających

poziom rozwoju różnych funkcji
psychicznych. Tutaj analiza jest

dokonywana, poczynając od wyrazu,

poprzez sylabę, do litery lub głoski, a

synteza w odwrotnej kolejności: od litery

do głoski, poprzez sylabę, do wyrazu.

IV. Metody globalne.

IV. Metody globalne.

IV. Metody globalne.

IV. Metody globalne.

Jest to nauka czytania, w której

wyraz, część zdania lub zdanie są

poznawane jako całościowy obraz

graficzny. Pomija się poznawanie

poszczególnych elementów i ich

składanie na rzecz rozpoznawania

wyrazów na podstawie ich wyglądu

ogólnego. Wyodrębnienie

poszczególnych dźwięków i liter ma

na celu utrwalenie wyrazu i

podkreślenie różnic pomiędzy

poszczególnymi wyrazami, co

wpływa na lepsze rozumienie treści

.

Specyficzny przebieg analizy poprzez

zestawianie, porównywanie i wyszukiwanie

powtarzających się elementów, a nie poprzez

wyodrębnianie części składowych prowadzi

do poznania liter. Zaś ekspozycja całych

wyrazów lub zdań prowadzi do stopniowego

powiększania się pola czytania, czyli obszaru

jaki osoba czytająca obejmuje wzrokiem.