Układ immunologiczny jest jednym z
głównych
układów
chroniących
nienaruszalność ustroju (od immunis –
odporny), wykształcających odporność na
wszystko, co obce. Może się jednak
zdarzyć,
że
ko-mórki
układu
odpornościowego mogą utracić zdol-ność
odróżniania własnych tkanek od obcych i
roz-wijać
reakcje
niszcząc
własne
narządy (autimmuni-zacja).
U dorosłego człowieka składowe układu
immunolo-gicznego stanowią około 10%
masy ciała. Tworzą go grasica, szpik
kostny
oraz
narządy
obwodowe
zawierające
różne
skupiska
tkanki
chłonnej, przede wszystkim śledziona i
węzły chłonne.
Odporność można podzielić na:
1) wrodzoną, czyli nieswoistą lub
naturalną,
2) nabytą, czyli swoistą, uwarunkowaną
wytworzeniem przeciwciał.
AD. 1) Odporność wrodzona, różna u
różnych ga-tunków, zapisana jest w
kodzie genetycznym;
odpowiedź na czynniki obce jest
nieswoista, w przy-bliżeniu taka sama na
różne bodźce.
Należą do niej:
a) bariery fizykochemiczne – skóra, błony
śluzowe,
wydzieliny: pot, łzy, sok żołądkowy,
nasienie;
b) komórki żerne (fagocytujące):monocyty/makro-
fagi, granulocyty obojętno- i kwasochłonne, pły-
tki krwi oraz komórki cytotoksyczne;
c) czynniki humoralne – opsoniny opłaszczające
antygen,
składowe
układu
dopełniacza,
substancje bakteriobójcze (np. lizozym we
łzach), interferon
(białko hamujące replikację
wirusów), białka
ostrej fazy (CRP, fibrynogen
i in.).
U niektórych osób mogą występować
defekty procesu fagocytozy. Znaczne
zmniejszenie
liczby
granulo-cytów
prowadzi do nawracających zakażeń
ropnych.
Inny
defekt
dotyczy
upośledzonego
wewnątrzkomór-kowego
zabijania
sfagocytowanych
bakterii.
Wystę-puje on w przewlekłej dziedzicznej
chorobie ziarni-niakowatej. Do innych
zaburzeń fagocytozy można zaliczyć
upośledzenie ruchliwości i chemotaksji
neutrofilów
prowadzące
także
do
przewlekłych zaka-żeń ropnych.
UKŁAD
DOPEŁNIACZA
UKŁAD
DOPEŁNIACZA
Układ dopełniacza jest to grupa ponad 20
różnych
białek
enzymatycznych
występujących
we
krwi
w
formie
proenzymów, których właściwości biolo-
giczne (uczestnictwo w procesie hemolizy
i niszcze-niu drobnoustrojów) ujawniają
się po ich aktywacji. Reakcja przebiega
łańcuchowo, a powstające frag-menty
oznacza się literami, np. C3a, C3b, C5e
itp.
Składniki
dopełniacza
są
produkowane przez nabło-nek jelit,
makrofagi, komórki wątroby.
c.d.
Aktywacja dopełniacza może odbywać się
na
drodze
klasycznej
przez
immunoglobiny
(kompleksy
immu-
nologiczne) i na drodze alternatywnej,
np. przez ba-kterie chorobotwórcze
(liposacharydy). Aktywacja dopełniacza
może przebiegać łącznie z aktywacją
krzepnięcia krwi, fibrynolizy i kinin.
Dopełniacz bierze udział zarówno w
odporności nieswoistej jak i swoistej.
c.d.
Uczestniczy w każdym zapaleniu i
uszkodzeniu tkanek. Uwalniane w czasie
aktywacji białek dopeł-niacza peptydy
mają działanie chemotaktyczne i wy-
kazują
cechy
substancji
naczynioaktywnych.
Opisano
kilka
rodzajów receptorów dla składowych
dopełnia-cza. W ostatnim czasie okazało
się, że mogą występo-wać dziedziczne
niedobory składowych układu dopeł-
niacza, np. C1, C2, C3. Występuje wtedy
zwiększona wrażliwość na zakażenia i
większa podatność na niektóre choroby.
ODPORNOŚĆ
NABYTA
ODPORNOŚĆ
NABYTA
W przypadku gdy odporność nieswoista
jest niesku-teczna , czynnik obcy (antygen
wnikajacy do ustroju) działa bezpośrednio
na komórki układu immunolo-gicznego.
Pochłonięty i zdegradowany przez makro-
fag antygen zostaje zaprezentowany na
powierzchni
błony
komórkowej
limfocytom. W procesie tym bio-rą udział
wyspecjalizowane komórki, zwane komór-
kami prezentującymi antygen. W węzłach
chłonnych funkcję tę najczęściej spełniają
komórki dendrytycz-ne.
c.d.
Główną
komórką
układu
odpornościowego jest lim-focyt. Limfocyty
stanowią niejednorodną pod wzglę-dem
morfologicznym i czynnościowym grupę
ko-mórek. Dzielimy je na populację
limfocytów T, doj-rzewająca w grasicy, i
populację
grasiczoniezależną,
dojrzewającą u człowieka w szpiku –
limfocyty B.
c.d.
Limfocyty
B
są
komórkami
prekursorowymi
ko-mórek
plazmatycznych,
wytwarzających
immuno-globuliny, z których ok. 20%
stanowią przeciwciała. Limfocyty T biorą
udział w odpowiedzi immunolo-gicznej
komórkowej typu późnego, mają właści-
wości
regulacyjne,
współdziałają
z
limfocytami B, makrofagami i innymi
komórkami prezentującymi antygen.
c.d.
Odpowiedź
immunologiczna
może
przebiegać
jako
reakcja
wczesna
(humoralna) z udziałem przeciwciał
(immunoglobulin). Może też przebiegać
jako reakcja późna, czyli komórkowa, w
której biorą udział uczu-lone limfocytyT.
Zarówno w odczynie wczesnym, jak i
późnym
powstaje
pamięć
immunologiczna.
c.d.
Powtórne
podanie
antygenu
w
odpowiednim czasie od dawki uczulającej
(pierwszej)
powoduje
mocniej-szą
i
szybciej przebiegającą reakcję. Wszystkie
re-akcje immunologiczne zachodzą przy
udziale media-torów – cytokin, substancji
wytwarzanych przez różne komórki.
c.d.
Aktywowany
makrofag
uwalnia
interleukinę
1,
która
indukuje
wytwarzanie interleukiny 2 przez limfocy-
ty T pomocnicze (CD
4
). W ostatnich latach
okazało
się,
że
silne
własności
pobudzania
komórek
prezen-tujących
antygen
(immunomodulujące)
mają
krótkie sekwencje bakteryjnego DNA.
c.d.
Kontakt makrofagów z tym antygenem
wywołuje ich aktywację oraz syntezę i
uwalnianie do otoczenia wielu różnych
cytokin.
c.d.
Komórki wiążą antygen przez swoiste
receptory
po-wierzchniowe.
Na
limfocycie B rolę tę pełnią powie-
rzchniowe immunoglobuliny. Receptor
antygenowy limfocytów T rozpoznaje
antygen tylko w połącze-niu z cząsteczką
HLA (human leucocyte antigen). W
reakcjach,
w
których
uczestniczą
pomocnicze limfo-cyty T (CD
4
), biorą
udział antygeny klasy drugiej (HLA - D),
natomiast w reakcjach cytotoksycznych
limfocytów T- antygeny klasy I (HLA-A-B-
C).
c.d.
Poszczególne populacje limfocytów
charakteryzuje
także
ekspresja
powierzchniowych
antygenów
tzw.
antygenów różnicowania (CD – cluster of
differen-tation). Część tych antygenów
stanowią powierz-chniowe receptory.
c.d.
Ekspresja
antygenów,
połączona
z
funkcja
limfo-cytów
w
reakcjach
immunologicznych,
umożliwiła
identyfikację
poszczególnych
subpopulacji limfo-cytów u człowieka. I
tak, markerem limfocytów indukcyjno –
pomocniczych jest antygen CD
4
, limfo-
cytów cytotoksycznych i supresyjnych –
CD
8
.
c.d.
Oprócz
odpowiedzi
humoralnej
i
komórkowej istnieje nieraz sytuacja, w
której ustrój nie odpowia-da na antygen.
Jest to stan tzw. tolerancji immuno-
logicznej. W warunkach zdrowia ustrój
nie odpo-wiada na własne antygeny,
dopiero w stanach choro-bowych i
zmianach
konformacyjnych
własnych
antygenów
komórkowych
występuje
zaburzenie to-lerancji (ustrój odpowiada
na własne, lecz zmienione antygeny) i
prowadzi do reakcji zwanej autoimmuni-
zacją, w której dochodzi do niszczenia
własnych tkanek czy narządów.
ANTYGENY
ANTYGENY
Antygenami
są
najczęściej
wielocząsteczkowe sub-stancje białkowe,
rozpoznawane przez komórki ukła-du
immunologicznego jako składniki obce. W
na- stępstwie ich działania dochodzi do
wytworzenia
komplementarnych
przeciwciał lub uczulonych ko-mórek,
które reagują w sposób swoisty z tymi
anty-genami..
c.d.
Antygeny dzielimy na kompletne i
niekompletne, czyli hapteny. Hapten jest
substancją drobnocząste-czkową, która
sama nie ma zdolności wywoływania
przeciwciał in vivo. Może jednak nabierać
właści-wości
immunogennych
po
sprzężeniu z nosnikiem, np. z białkiem
wielocząsteczkowym.
Wyróżniamy kilka typów antygenów:
antygeny syngeniczne – występują w
organizmie o
identycznej strukturze
genetycznej;
antygeny allogeniczne – występują w
obrębie gatunku;
antygeny ksenogeniczne – występują u
osobników różnych gatunków.
Wykazują one najwyższy stopień
niezgodności w razie przeszczepów.
c.d.
Najbardziej
zmienną
właściwością
antygenu jest jego zdolność do reakcji z
przeciwciałem. Miejsce wiążące antygen
znajduje
się
w
części
zmiennej
cząsteczki
immunoglobulin.
Reakcje
immunolo-giczne
cechuje
wysoka
swoistość w stosunku do antygenów.
c.d.
Do komórek układu limfatycznego zalicza
się limfo-cyty, makrofagi i komórki
dendrytyczne. Jednak w reakcjach
immunologicznych biorą udział także
inne komórki, z których najważniejsze są
granulocyty i komórki tuczne.
c.d.
Wśród limfocytów wyróżnia się komórki
NK (natu-ral killers – naturalni zabójcy).
Są to naturalne ko-mórki cytotoksyczne
wyodrębnione ze względu na zdolność do
nieswoistego, spontanicznego niszcze-nia
komórek syngenicznych, allogenicznych i
kseno-genicznych, a także komórek
nowotworowych
oraz
komórek
zakażonych
wirusami.
Mają
one
ekspresję antygenu CD
2
.
c.d.
Wśród limfocytów T znajdują się też
komórki K (killer – zabójca) pochodzące
prawdopodobnie z tej samej linii, co
komórki NK. Nie mają jednak na swojej
powierzchni markerów limfocytów T i B,
maja natomiast receptor dla fragmentu
FC
immuno-globulin.
Stanowią
1%
limfocytów. Biorą udział w reakcjach
cytotoksyczności komórkowej.
IMMUNOGLOBULINY
IMMUNOGLOBULINY
Znaczną część immunoglobulin stanowią
przeciw-ciała.
Dzięki
badaniom
immunochemicznym ziden-tyfikowano 5
fizykochemicznie
i
biologicznie
odrębnych białek surowicy. Wyróżniamy
immuno-globuliny IgG, IgM, IgA, IgD,
IgE. Mimo hetero-genności, wykazują
podobieństwo budowy uwarun-kowane
wspólnym kodem genetycznym.
c.d.
Immunoglobiny znajdują się we krwi,
płynach
poza-naczyniowych,
w
wydzielinach
zewnętrznych
i
na
powierzchni komórek, stanowiąc 20%
białek osocza. Na przełomie lat 50. i 60.
poznano strukturę immu-noglobiny IgG i
opracowano jej model cząsteczko-wy.
Izotopy
immu-
noglobulin
Masa
cząsteczko
wa
Okres
połowiczneg
o zaniku
(dni)
Zawartość
w
surowicy
w mg /
100ml
Aktywność
IgG
gA
IgM
IgD
IgE
160 000
160 000
970 000
180 000
190 000
21
6
5
3
2
800 – 1000
140 – 400
20 - 200
0,3 - 30
0,0003 -
0,001
przeciwciała
anty-
akteryjne i
wiru-
sowe w
surowicy
przeciwciała
w
wydzielinach
przeciwciała
w
odpowiedzi
pierwotnej
właściwości
regulacyjne
reaginy
Niektóre najważniejsze cechy immunoglobulin
(Ig)
c.d.
Immunoglobuliny
są
glikoproteinami.
Składają się w 82 - 96% z łańcuchów
polipeptydowych
i
4
-18%
z
węglowodanów. W cząsteczce Ig znajdują
się 4 łańcuchy polipeptydowe, 2 ciężkie –
(H – heavy) i 2 lekkie (L – light).
Fragmenty ,,C” (constans) ozna-czają
część stałą a fragmenty ,,V” (variable)
część zmienną przeciwciał.
c.d.
Cząsteczki
immunoglobulin
pełnią
podwójną funkcję podstawową – wiązania
antygenu – fragment (Fab) i drugą –
powodującą wyzwalanie szeregu reakcji
nie-zależnych od swoistości antygenowej
(reagowania z dopełniaczem, receptorami
komórkowymi – fragment (Fc)
c.d.
Wiązanie antygenu przez fragment Fab
spełnia obronną rolę w walce z
zakażeniem i służy usuwaniu obcych
substancji.
Fragment
Fc
natomiast
decyduje o przejściu np. immunoglobulin
G (IgG) przez ło-żysko. Immunoglobuliny
uczestniczą także w regu-lacji syntezy
przeciwciał.
c.d.
Duże znaczenie w tym procesie mają
powstające
in
vivo
kompleksy
immunologiczne
(antygen
+
prze-
ciwciało), w których fragment Fc reaguje
ze swois-tymi immunoglobulinami na
powierzchni limfocy-tów i na tej drodze
dochodzi
do
hamowania
syntezy
przeciwciał
c.d.
Znane
są
zespoły
chorobowe
przebiegające z zabu-rzeniem syntezy lub
funkcji immunoglobulin. Zabu-rzenia te
występują w wielu chorobach krwi i
układu krwiotwórczego:
- niedoborach odpornościowych,
- nadprodukcji immunoglobulin,
- wytwarzaniu defektywnych
immunoglobulin,
- chorobach autoimmunologicznych,
- alergii atopowej.
GŁÓWNY KOMPLEKS
ANTYGENÓW
ZGODNOŚCI
TKANKOWEJ
GŁÓWNY KOMPLEKS
ANTYGENÓW
ZGODNOŚCI
TKANKOWEJ
Jedną z najważniejszych cech układu
immunologicz-nego jest różnicowanie
antygenów własnych od ob-cych. Funkcje
tę pełnią antygeny zgodności tkanko-wej
zwane też antygenami
transplantacyjnymi kodo-wane przez
geny zgodności tkankowej. Ten zespół
genów nosi nazwę ,,głównego kompleksu
zgodności tkankowej” (MHC – major
histocompatibility com-plex).
c.d.
Geny zgodności tkankowej MHC kodują
białka
po-wierzchniowe,
które
umożliwiają rozpoznawanie ko-mórek
układu immunologicznego między sobą,
od-grywają więc główną rolę w jego
działaniu i regu-lacji.układ MHC u
człowieka nosi nazwę HLA (human
leucocytes antigens), a podobny u myszy-
H
2
. Kompleks genów HLA znajduje się na
6 chromoso-mie.
c.d.
MHC koduje trzy typy antygenów:
1.Antygeny klasy I. Są to klasyczne
antygeny transplantacyjne, związane z
odrzuceniem prze-szczepu. Znajdują się
prawie na wszystkich ko-mórkach
somatycznych człowieka. Należą do
nich antygeny HLA - A, HLA - B, HLA
-C.
c.d.
2.Antygeny klasy II – D występują
prawie wyłącz-
nie na powierzchni
komórek
biorących
udział
w
odpowiedzi
immunologicznej,
tj.
limfocytów B,
makrofagów, komórek
dendrytycznych
oraz
nie- których
limfocytów T.
3.Antygeny typu III – niektóre białka,
np. C
2
i C
4
, wchodzące w skład
klasycznej lub alternatywnej drogi
aktywacji dopełniacza i properdyn.
c.d.
Limfocyty B i T są głównymi składnikami
układu immunologicznego. Są to komórki
małe, o średnicy 5-15μm, z dość dużymi
jądrami i niewielką ilością
zasadochłonnej cytoplazmy, znajdujące
się w narzą-dach chłonnych (grasicy,
śledzionie, węzłach), we krwi i tkankach.
c.d.
Limfocyty B są prekursorami komórek
plazmatycz-nych (plazmocytów)
wytwarzających przeciwciała. Swoistym
receptorem dla antygenu na powierzchni
limfocytów B są powierzchniowe
immunoglobuliny klas IgG, IgM, IgD.L
c.d.
Limfocyty T dzielą się na kilka,
pełniących
odmien-ne
funkcje,
subpopulacji, z których każda mz chara-
kterystyczne antygeny różnicowania, np.:
- limfocyty pomocnicze – CD
4
,
- supresorowe – CD
8
,
- komórki cytotoksyczne NK i K,
- komórki pamięci posiadające fenotyp
CD
3
.
c.d.
Odporność na zakażenie stanowi jedną z
najważniej-szych form obrony ustroju
przed działaniem szkodli-wych czynników
środowiska. U człowieka w zwal-czaniu
zakażenia
biorą
udział
zarówno
mechanizmy
odporności
nieswoistej
(wrodzonej, naturalnej), jak i swoistej
(nabytej). Ponieważ ta pierwsza jest
często
nieskuteczna,
zetknięcie
się
organizmu
z
antygenem,
np.
bakteryjnym, prowadzi do powstania
odpowiedzi
nabytej
swoistej
(przeciwciał), w której duży udział ma
pamięć immunologiczna.
c.d.
Odróżniamy odporność swoistą czynną i
odporność
swoistą
bierną.
Czynna
powstaje w wyniku przeby-cia choroby
lub szczepienia, natomiast odporność
bierną
daje
przeniesienie
immunoglobulin do płodu przez łożysko
lub mleko matki, uzyskać ją można także
stosując
pozajelitowo
surowice
odpornościowe
(przeciwtężcową
lub
przeciwbłoniczą)
lub
frakcje
immunoglobulin.
c.d.
Wyróżniamy
odporność
przeciwbakteryjną, w której oprócz
swoistych przeciwciał dużą rolę
odgrywają komórki fagocytujące.
c.d.
W odporności przeciwwirusowej, w
hamowaniu
replikacji
wirusów
w
komórkach
gospodarza,
uczest-niczy
zarówno
odporność
humoralna
(przeciwciała),
jak
i
komórkowa.
Obserwuje
się
także
wzmożone
wytwarzanie interferonu gamma przez
limfocyty Th
4
, hamującego replikację
wirusów
c.d.
Układ immunologiczny wykazuje także
odporność
nowotworową,
biorącą
także udział w zwalczaniu nowotworów.
Na powierzchni komórek zmienio-nych
nowotworowo występują różne antygeny
różniące się zasadniczo od innych
tkankowych anty-genów. Indukują one
odpowiedź
immunologiczną,
tj.
powstanie
specyficznych
przeciwciał
niszczących komórkę nowotworową.
c.d.
Zdolność
do
zabijania
komórek
nowotworowych jest także jedną z funkcji
komórek NK. Aktywność cyto-toksyczną
wobec komórek nowotworowych wyka-
zują także monocyty. Niektóre cytokiny
produkowa-ne przez limfocyty T także
odgrywają ważną rolę w niszczeniu
nowotworów.
NADWRAŻLIWOŚĆ
NADWRAŻLIWOŚĆ
Nadwrażliwość
jest
reakcją
immunologiczną
prowa-dzącą
do
uszkodzenia tkanek gospodarza. Reakcja
występuje tylko wówczas, gdy ustrój już
uprzednio zatknął się z tym samym
antygenem, czyli kiedy istnieje tzw.
pamięć immunologiczna. Zjawisko to
zależy od rodzaju antygenu, czasu jego
ekspozycji i osobniczej reaktywności
immunologicznej.
c.d.
Nadwrażliwość dzielimy na reakcje typu
humoral-nego, czyli wczesne, i reakcje
typu komórkowego, czyli późne.
Rozróżniamy cztery typy reakcji nad-
wrażliwości:
1) typ I – anafilaktyczny,
2) typ II – cytotoksyczny,
3) typ III – kompleksów
immunologicznych,
4) typ IV – późny – komórkowy.
W typie anafilaktycznym antygeny są
substancjami powszechnie występującymi
w środowisku zew-nętrznym człowieka.
Pyłki roślin, zarodniki pleśni
i in. dostają się do organizmu drogą
oddechową, a składniki pokarmowe czy
leki, przez przewód po-karmowy. Reakcja
występuje
po
połączeniu
się
tych
antygenów
z
przeciwciałami
(immunoglobulinami E) opłaszczającymi
komórki tuczne czy bazofile krwi.
c.d.
Dochodzi do uwalniania z ziarnistości
komórek tucz-nych licznych mediatorów,
np.
histaminy,
prostaglan-dyn,
leukotrienów działających niekorzystnie
na po-szczególne tkanki czy narządy
człowieka.
c.d.
Immunoglobuliny E, występujące w
śladowych
ilo-ściach
w
stanach
fizjologicznych, są szczególnie łatwo
wytwarzane
u
osobników
predysponowanych
genetycznie,
co
prowadzi do zwiększonego ich stę-żenia
w surowicy krwi. Wówczas mówi się o
atopii. Do chorób atopowych należy
atopowa
postać
nie-żytu
spojówek,
nieżytu nosa, astmy oskrzelowej, po-
krzywki i innych chorób.
Reakcja nadwrażliwości typu II –
cytotoksyczna - powstaje najczęściej w
przebiegu reakcji przeciw-ciał klasy IgG i
IgM z antygenami błony komórko-wej. W
reakcji tej może uczestniczyć dopełniacz,
komórki
fagocytujące,
jak
i
cytotoksyczne (K).
c.d.
Dochodzi do zniszczenia komórek, np.
bakteryjnych,
przy
niezgodności
grupowej krwi do hemolizy ery-trocytów
czy uszkodzenia narządów. Reakcje typu
cytotoksycznego
obserwuje
się
w
przewlekłych cho-robach tarczycy, w
cukrzycy
1.
typu
lub
chorobach
autoimmunizacyjnych.
Reakcja nadwrażliwości typu III – tzw.
komple-ksów
immunologicznych.
Kompleksy immunolo-giczne (antygen +
przeciwciało)
powstają
w
ukła-dzie
krążenia lub tworzą się miejscowo w
tkankach. Wiążą również dopełniacz.
Krążące kompleksy po-wstają wówczas,
gdy swoiste przeciwciała łączą się z
rozpuszczalnym antygenem, najczęściej
zewnątrz-pochodnym
antygenem
bakteryjnym
lub
białkiem
obcogatunkowym.
c.d.
Antygeny mogą też być pochodzenia
wewnątrzpo-chodnego,
np.
produkty
rozpadu białek tkankowych czy kwasów
nukleinowych.
Przeciwciała
biorące
najczęściej udział w tej reakcji to IgG i
IgM,
rzadziej
IgA.
Kompleksy
immunologiczne mogą odkładać się w
ścianie
naczyń
włosowatych
i
przedwłosowatych,
w
kłębuszkach
nerkowych, w błonie maziowej sta-wów i
w skórze.
c.d.
Przykładem
może
być
choroba
posurowicza,
obja-wiająca
się
podwyższoną ciepłotą ciała, pokrzywką,
bólami
stawów,
białkomoczem
i
powiększeniem węzłów chłonnych. Ten
patomechanizm odgrywa też rolę w
patogenezie
kłębuszkowych
zapaleń
nerek.
Reakcja nadwrażliwości typu IV –
późnego lub komórkowego. Reakcja ta
jest wywołana przez różne antygeny
związane
ze
swoiście
uczulonymi
limfocytami T, które uwalniają limfokiny
uczestni-czące w reakcji nadwrażliwości.
Proces ten rozwija się powoli w ciągu 24
– 70 godzin od kontaktu z antygenem.
Nadwrażliwość typu późnego prowa-
dząca do uszkodzenia tkanek, występuje
np. w gruź-licy, trądzie, zakażeniach
grzybiczych,
w
sarkoidozie
lub
kontaktowym zapaleniu skóry.
AUTOIMMUNIZACJA
AUTOIMMUNIZACJA
Proces
autoimmunizacji
polega
na
złożonych
rea-kcjach
układu
immunologicznego
ze
składnikami
własnych komórek lub tkanek (autogeny).
Proces ten, jako zjawisko fizjologiczne
zachodzące stale w każdym żywym
ustroju, może być korzystny w trak-cie
eliminacji zużytych tkanek. Jako zjawisko
pato-logiczne prowadzi w określonych
sytuacjach do po-wstawania chorób.
łańcuch reakcji patologicznych
zakażenie hepatocytów przez wirus
pojawienie się nowych lub zmienionych antygenów
prezentacja antygenów i uczulenie limfocytów
przeciwciała, kompleksy
immunologiczne krążące
we krwi
powstawanie limfocytów
swoiście reagujących
z antygenami hepatocytów
(pobudzenie, reakcje cytotoksyczne
zmiany w naczyniach
stawach, nerkach
uszkodzenie hepatocytów
rozwój tkanki łącznej
Reakcje patologiczne w hepatocytach w procesach autoimmunizacyjnych
c.d.
W procesach autoimmunizacji biorą
udział zarówno czynniki środowiskowe,
jak i genetyczne. Nie jest wykluczone, że
niektóre
narządy
mogą
wykazywać
genetycznie
uwarunkowane
lub
chorobowo
zmienio-ne
struktury,
predysponujące do zmian chorobowych.
Zjawisko
takie
obserwowano
w
autoimmunologicz-nych
chorobach
tarczycy, wątroby i nerek.
c.d.
Najczęściej
dochodzi
w
nich
do
uszkodzenia
tkanek
w
reakcjach
nadwrażliwości typu cytotoksycznego i
kompleksów immunologicznych. Układ
immunolo-giczny (zarówno jego komórki,
jak i uwalniane przez nie mediatory)
bierze udział w wielu ostrych i prze-
wlekłych procesach zapalnych.
NIEDOBORY
IMMUNOLOGICZNE
NIEDOBORY
IMMUNOLOGICZNE
Niedobory
immunologiczne
stanowią
dużą
grupę
chorób
o
różnym
patomechanizmie. Często spowo-dowane
są defektem genetycznym sprzężonym z
płcią. Niektóre są następstwem zaburzeń
w różnico-waniu się komórek układu
immunologicznego
lub
defektów
enzymatycznych.
c.d.
Niedobory
immunologiczne
spowodowane
zaburze-niem
funkcji
limfocytów B stanowią tzw. niedobory
humoralne, a limfocytów T- niedobory
komórko-we.
Znane
są
niedobory
mieszane lub złożone spo-wodowane
zaburzeniem funkcji zarówno limfocy-tów
B , jak i T oraz defektem fagocytozy i/lub
ukła- du dopełniacza.
c.d.
Niedobory humoralne mogą dotyczyć
wszystkich klas immunoglobulin lub tylko
niektórych.
Są
to
tzw.
Hipogammaglobulinemie przy obniżeniu
się frakcji immunoglobulin w osoczu
poniżej 2,0 g/l.
c.d.
Poza
niedoborami
pierwotnymi
(genetycznie uwa-runkowanymi), istnieją
niedobory wtórne, współ-istniejące z
różnymi chorobami i ustępujące podczas
remisji
choroby
podstawowej.
W
niedoborach
typu
humoralnego,
przebiegających z zakażeniami, ko-
nieczne jest stosowanie odpowiednio
dobranych antybiotyków i preparatów
immunoglobulin
zwię-kszających
odporność.
NABYTY ZESPÓŁ
NABYTY ZESPÓŁ
UPOŚLEDZENIA
UPOŚLEDZENIA
ODPORNOŚCI – AIDS
ODPORNOŚCI – AIDS
(Acquired Immune
Deficiency Syndrome)
NABYTY ZESPÓŁ
NABYTY ZESPÓŁ
UPOŚLEDZENIA
UPOŚLEDZENIA
ODPORNOŚCI – AIDS
ODPORNOŚCI – AIDS
(Acquired Immune
Deficiency Syndrome)
AIDS jest najgroźniejszą chorobą XX
wieku, wykry-tą w roku 1980 w Stanach
Zjednoczonych, na Haiti i w Zairze. W
1983 roku zidentyfikowano czynnik
zakaźny tej choroby jako retrowirus RNA,
obecnie
nazywany
HIV.
Ma
on
powinowactwo do ludzkich limfocytów T,
zwłaszcza populacji komórek pomo-
cniczo – indukcyjnych o fenotypie CD
4
.
c.d.
Cząsteczka retrowirusa ma średnicę
około 100 mm, a na powierzchni otoczkę
lipidową
zawierajacą
gli-koproteinę,
określoną jak antygen gp 160. W jego
skład wchodzą dwie inne glikoproteiny:
gp 120 i gp 141. Antygen gp 120
indukuje odpowiedź im-munologiczną i
wykazuje powinowactwo do limfo-cytów T
pomocniczych o fenotypie CD
4
.
c.d.
Pod otoczką wirusa znajduje się osłonka
rdzenna z antygenami p18 i p24. W
rdzeniu wirusa znajduje się kwas
rybonukleinowy (RNA) i enzym, zwany
poli-merazą
DNA
lub
odwrotną
transkryptazą.
c.d.
W AIDS obniżenie odporności prowadzi
do powsta-nia każdego rodzaju ciężkich
zakażeń,
najczęściej
drobnoustrojami
oportunistycznymi, tj. takimi, które w
ustroju zdrowym nie wywołują choroby i
istnieje
stan
równowagi
między
gospodarzem a drobnoustro-jem.
c.d.
Do
najbardziej
typowych
należą
zakażenia pierwot-niakami, grzybami i
wirusami prowadzące zarówno do zmian
typu komórkowego (limfocyty T), jak i
wtórnie typu humoralnego (limfocyty B).
Rozwijają się również szczególnego
rodzaju nowotwory. Prze-bieg choroby
jest długi, ciężki i wyniszczający o za-
wsze złym rokowaniu.
c.d.
Zakażenie przenosi się drogą kontaktów
seksualnych, przez krew i preparaty
krwiopodobne. Diagnostyka AIDS w
badaniach o charakterze przesiewowym
po-lega na wykrywaniu przeciwciał anty –
HIV
za
po-mocą
testów
immunoenzymatycznych (ELISA).
c.d.
Powstające
w
toku
zakażenia
przeciwciała, jak rów-nież cytotoksyczne
limfocyty T czy komórki NK nie mają
wiekszego znaczenia w opanowaniu
choroby. W chwili obecnej AIDS należy
do chorób nieule-czalnych, aczkolwiek
ukazały się już szczepionki te-stowane na
zwierzętach, które jednak do tej pory nie
znalazły zastosowania u ludzi.
Schemat wirusa
HIV
c.d.
W układzie immunologicznym istnieją
pewne media-tory, które zapewniają
przekazywanie
informacji
między
rozproszonymi
w
całym
organizmie
komór-kami.
Dużą
grupę
takich
mediatorów
stanowią
inter-leukiny.
Główną role odgrywa interleukina-1 (IL-
1), gdyż indukuje ona wytwarzanie innych
cytokin.
c.d.
IL-1
wytwarzają
przede
wszystkim
monocyty/ma-krofagi,
granulocyty
i
komórki
śródbłonka.
IL-1
po-budza
proliferację limfocytów T, które z kolei
wy-twarzają interleukinę 2 (IL-2), będącą
czynnikiem wzrostowym zarówno dla
limfocytów T, jak i B.
c.d.
Zaktywowane limfocyty T i inne komórki
tego ukła-du wytwarzają jeszcze dalsze
interleukiny
3,
4,
5,
6,
czynnik
nekrotyczny guza (TNF) i interferony, bio-
rące
udział
w
odpowiedzi
immunologicznej.
Wiedza
na
temat
interleukin pochodzi głównie z badań
hodo-wli komórkowych in vitro.
c.d.
Na poznanych mechanizmach odporności
przeciw-zakaźnej organizmu człowieka
oparte
jest
stosowa-nie
szczepień
ochronnych. Stosowane od wielu lat
szczepienia
są
ogromnym
dobrodziejstwem dla lu-dzkości, gdyż
doprowadziły do eliminacji niektórych
chorób
zakaźnych,
jak
np.
ospy
prawdziwej, lub zna-cznie zmniejszyły
liczbę zachorowań na inne choro-by
zakaźne.
c.d.
Szczepienia polegają na podawaniu
zwykle pozaje-litowo zawiesiny bakterii
lub wirusów (tzw. antyge-nów), zabitych
lub żywych, ale osłabionych (pozba-
wionych
toksyczności)
do
ustroju
człowieka,
gdzie
indukują
syntezę
swoistych przeciwciał i wzmacnia-ją jego
odporność.
c.d.
Niektóre szczepionki, jak np. przeciwko
poliomie-litis
(chorobie
Hainego
–
Medina), podaje się do-ustnie.w celu
zwiększenia odporności można poda-wać
także otrzymywane z toksyn bakteryjnych
ana-toksyny, np. błoniczą i tężcową.
c.d.
Antygenami stosowanymi do szczepień
mogą być także frakcje antygenowe,
izolowane
z
komórek
na
drodze
chemicznej oraz otrzymywane na drodze
inżynierii genetycznej czyste swoiste
białka,
tzw.
re-kombinowane,
np.
szczepionka
przeciwko
wiruso-wemu
zapaleniu wątroby typu B (wzw-B)
(Engerix).
c.d.
Dzieci i młodzież na terenie całego kraju
poddawana jest obowiązkowym
szczepieniom przeciwko:
wzw typu B,
gruźlicy,
błonicy,
tężcowi,
poliomielitis,
odrze,
różyczce (13-letnie dziewczęta).
c.d.
Istnieją specjalne kalendarze szczepień
ochronnych modyfikowane co kilka lat,
zależnie od wprowadza-nia ulepszonych
szczepionek
lub
zmieniających
się
warunków epidemiologicznych. Podczas
szczepienia stosuje się dawkę tzw.
pierwotną (1), a następnie w określonych
odstępach czasu kilkakrotne dawki uzu-
pełniające i przypominające.
c.d.
W 12. roku życia, po uprzednio po
uprzednio
prze-prowadzonych
szczepieniach
ochronnych
przeciwko
gruźlicy,
kontroluje
się
uzyskanie
odporności
prze-ciwko
tej
chorobie
stosując
tzw.
próbę
tuberkulinową.
Wystąpienie na skórze odczynu po
podaniu
tuberku-liny
przemawia
za
istnieniem
tzw.
odporności
prze-
ciwzakaźnej.
c.d.
Nie ma zatem potrzeby stosowania
dalszych szcze-pień przeciwko gruźlicy.
Próbę tuberkulinową wyko-nuje się także
u dzieci ze znanego kontaktu z chorym na
gruźlicę.
Istnieją
także
szczepionki
mieszane, np. przeciwko błonicy, tężcowi
i krztuścowi (Di Te Per), po której
zastosowaniu uzyskuje się odporność od
razu przeciwko tym trzem chorobom.
c.d.
Istnieją także szczepionki zalecane
(odpłatne) w szczególnych rodzajach
zagrożeń
epidemiologicz-nych,
np.
przeciw grypie, kleszczowemu zapaleniu
mózgu czy np. żółtej febrze w razie
podróży do kra-jów egzotycznych.
c.d.
Wszelkie przeprowadzone szczepienia
powinny być odnotowane w książeczce
zdrowia dziecka. Ze wszystkich czynności
profilaktycznych najlepszy egzamin zdały
szczepienia ochronne. Są one pew-nym,
najłatwiejszym i najtańszym sposobem
profi-laktyki i ochrony ludności przed
niebezpiecznymi chorobami zakaźnymi.