Psychologiczne podstawy
edukacji 4 (koncepcje
rozwoju)
Dr Adam Jagiełło-Rusiłowski
Instytut Pedagogiki UG
Pojęcie rozwoju (Tomae)
• Ciąg wzajemnie powiązanych zmian,
zachodzących w sposób
uporządkowany w określonych
miejscach na kontinuum czasowym
biegu życia jednostki
Obszary zmian i podstawowe
pytania
• Ryc. 7-1 (Brzezińska str. 234)
• Co się rozwija (teorie holistyczne i
parcjalne)
• Ku czemu się rozwija (zmiana
ukierunkowana lub nieukierunkowana)
• Jak się rozwija (ilościowe, jakościowe,
kumulacyjne lub transformacyjne)
• Dlaczego (nuture vs nurture czy interakcja)
• Ryc. 7-2 i 7-11 (schemat Helen Bee)
Modele fazowe
• Rozwój jest długotrwałym procesem
kierunkowych zmian struktury i jej funkcji,
zmierzających ku wartościowanym
pozytywnie stanom lub celom
• Np. Erikson: zasada epigenezy : wszystko
wzrasta zgodnie z planem powstawania
części, z których każda wykształca się w
specyficznym dla siebie czasie i dominuje
tak długo, dopóki nie powstaną pozostałe
części, aby utworzyć funkcjonalną całość
• Tabele 7.4 – 7.6
Modele cykliczne
• Rozwój to cykl równowartościowych
zmian stadialnych: jedna zmiana na
danym odcinku jest tak samo ważna jak
inna, specyficzna dla innego stadium.
• np. Havighurst : pomyślne rozwiązanie
zadania rozwojowego (uzależnione od
momentu wyuczalności) prowadzi do
przystosowania (zadowolenie i poczucie
sukcesu niezbędne do podejmowania
innych) a niepowodzenie rodzi
nieprzystosowanie lub wykluczenie
utrudniające realizację kolejnych zadań
Teoria zadań rozwojowych
(Havinghurst)
Przykładowe zadania
rozwojowe
Niemowlęctwo i
wczesne dzieciństwo
( 0 – 5/6 lat)
Średnie dzieciństwo
( 5/6 – 12/13 lat)
Adolescencja ( 12/13 –
18 lat)
Uczenie się chodzenia.
Uczenie się przyjmowania
stałego pokarmu.
Uczenie się mówienia.
Uczenie się kontroli nad
własnym ciałem.
Uczenie się różnic płci i
skromności seksualnej.
Kształtowanie się pojęć i
uczenie się mowy do opisu
rzeczywistości społecznej i
fizycznej.
Nabywanie gotowości do
czytania, a także pisania.
Uczenie się rozróżniania dobra i
zła, początki rozwoju sumienia.
Nabywanie sprawności
fizycznych potrzebnych w
codziennym życiu, zwłaszcza w
zabawach z rówieśnikami.
Wytwarzanie zdrowych postaw
wobec samego siebie i
rozwijającego się organizmu.
Uczenie się przebywania z
rówieśnikami, także bez
obecności dorosłych.
Uczenie się właściwych ról
męskich lub kobiecych.
Rozwijanie podstawowych
umiejętności czytania, pisania i
liczenia.
Rozwijanie pojęć potocznych
przydatnych w życiu
codziennym.
Rozwijanie świadomości,
moralności i skali wartości.
Osiąganie niezależności
osobistej.
Rozwijanie postaw wobec grup
społecznych oraz instytucji.
Nawiązywanie nowych, bardziej
dojrzałych więzi z rówieśnikami
obojga płci.
Ukształtowanie roli męskiej lub
kobiecej.
Akceptacja zmian
zachodzących we własnym
organizmie i efektywne
posługiwanie się własnym
ciałem.
Osiągnięcie niezależności
uczuciowej od rodziców i innych
osób dorosłych.
Przygotowanie do zawarcia
małżeństwa i życia w rodzinie.
Przygotowanie do kariery
zawodowej (niezależności
ekonomicznej)
Rozwijanie ideologii (sieci
wartości i systemu etycznego
kierującego zachowaniem).
Dążenie i osiągnięcie
postępowania
odpowiedzialnego społecznie.
Modele sekwencyjne
• Podstawowe struktury psychiczne są
stałe.
• Rozwój to zależna od
indywidualnego doświadczenia
sekwencja przekształceń
jakościowych tych struktur
• Teorie neopiagetowwskie i
humanistyczne
Koncepcja rozwoju zasad
Sieglera
• Sekwencja rozwoju stosowanych przez jednostkę
zasad rozwiązywania problemów (np. wagi, czasu
czy przestrzeni) jest funkcją doświadczeń
gromadzonych w ramach danego typu zadania a
nie wieku
• Dorosły jest „ekspertem” tylko dlatego, że ma
ogólnie większe doświadczenie (pamięć). Jeśli
dostarczymy dziecku odpowiednich doświadczeń i
odciążymy pamięć to potrafi ono rozwiązać
zadania na wyższym poziomie rozwojowym
• Dowodem może być uczenie wspomagane
programami komputerowymi, grami i zasobami
sieci (google)
Modele liniowe
• Ciągły proces
nabywania/kumulowania
doświadczeń i radzenia sobie z nimi
podporządkowany stałym prawom
uczenia się lub regułom
przystosowania się do otoczenia,
niezależnie od wieku i treści
doświadczeń
Teoria społecznego uczenia się
Bandury
• Bandura (1998) wykazał, że jeżeli osobę
unikającą pewnych sytuacji i działań (np.
publicznych wystąpień, kierowania zespołem) uda
się – drogą modelowania społecznego – zachęcić
do wykonania danych zadań (np. opowiedzenia
dowcipu), dochodzi wówczas do wzrostu
oczekiwań własnej skuteczności, i to one wówczas
odpowiadają za dalsze, pozytywne zmiany
zachowania i obniżenie poziomu lęku przed
wykonaniem (Obuchowska, 1983).
• T.S. Eliot: „ Tylko ci, którzy ryzykują pójście za
daleko mogą się naprawdę dowiedzieć jak daleko
można zajść”
Poczucie własnej
skuteczności
• Bandura (1998) twierdzi, że zdolność do uogólniania
samowiedzy zdobytej w przeszłych doświadczeniach na
nowe podobne wyzwania odgrywa kluczowa rolę w
adaptacji. Taka pro-aktywna funkcja pozytywnych
przekonań o własnej skuteczności może na krótką metę
wykształcić złudne sądy o sobie, jednak ludzkie
przekonania są mocniej zakorzenione w dawnych
doświadczeniach doskonalących (mastery experiences).
Działając w nowych sytuacjach na podstawie przekonań
potwierdzonych wielokrotnymi przeżyciami, ludzie sami
znajdują motywację i tworzą bieg wydarzeń z
optymistycznym nastawieniem na własny aktywny w
nich udział. Ugruntowane przekonania o własnej
skuteczności mają wpływ na ludzkie decyzje i działanie w
nieznanych sytuacjach tak długo, dopóki nie otrzymają
silnych dowodów sugerujących przewartościowanie
swojego poczucia sprawstwa.
Ścieżkowy model efektów nauczania, własnej skuteczności i wytrwałości na ostateczny
poziom umiejętności i wykonania zadania (Schunk, 1984)
Modele mieszane
• System ma wiele zmiennych, zmiany
dokonują się selektywnie i zmierzają
do różnorodnych możliwych punktów
końcowych ontogenezy
Neokonstruktywizm i teorie
kontekstualno-dialektyczne
Koncepcja rozwoju
wyobrażeniowego Egan’a
(Imaginative education)
• Sekwencje
schematów
poznawczych
umożliwiających
zrozumienie świata
korelują z
rozwojem narracji
w danej kulturze
Model rozwoju przez
wyobraźnię
Rodzaj rozumienia
Proces rozwojowy
Somatyczny
Przed-językowy
Mityczny
Mowa
Romantyczny
Pisanie i czytanie
Filozoficzny
Abstrahowanie teoretyczne
Ironiczny
Złożone komunikowanie
Model perspektywy
Seligman’a
• Obieranie
perspektywy
orientuje zadaniowo,
konstruuje nową
wiedzę, wyzwala z
egocentryzmu (nie
wszystko dotyczy
mnie, nie zawsze się
wydarza i nie wpływa
na wszystko)
JA/NIE-
JA
ZAWSZ
E/
NIE
ZAWSZ
E
WSZYS
TKO/
NIE
WSZYS
TKO
Model kompetencji
emocjonalnej Saarni