Toksyczność niemetali – wybrane 

zagadnienia

Andrzej Kunt

Wykład XI

 

 

1. Tlen i ozon



Tlen jest gazem bezbarwnym, bezwonnym i pozbawionym smaku. 
Podtrzymuje palenie. W wodzie słabo się rozpuszcza, ok. 3-4% 
objętościowych. Ciekły tlen ma odcień niebieskawy.



Występowanie, zastosowanie, narażenie. Wolny tlen występuje w 
atmosferze w ilości 21% objętościowych lub 23% wagowych. Związany 
występuje w: wodzie, tkankach zwierzęcych i roślinnych, skałach oraz 
minerałach. Stanowi on ok. 50% substancji całej skorupy ziemskiej. 
Jest nieodzowny do oddychania i palenia. W wodzie lepiej rozpuszcza 
się niż azot, co ma zasadnicze znaczenie dla życia ryb i innych 
organizmów wodnych. Na skalę przemysłową otrzymuje się przez 
frakcyjną destylację skroplonego powietrza lub przez elektrolizę wody. 



Tlen, pierwiastek niezbędny dla życia ludzi i zwierząt, nie wykazuje 
szkodliwego działania, jeśli występuje w powietrzu w stężeniu 16-50%. 
Nie stwierdzono również uszkodzeń w organizmie po podaniu czystego 
tlenu pod ciśnieniem 101,3 kPa (l atm) przez krótki czas.

 

 



2. Stadia niedoboru tlenu we krwi

Stadiu

m

Zawartość 

tlenu w 

powietrz

u (%)

Objawy

I

16-12

Wzmożony oddech wskutek pobudzenia ośrodka oddecho wego. 

Następstwem tego jest ubytek CO

2

 z krwi i wzrost pH krwi. 

Tętno przyspieszone. Lekkie zaburzenie koordynacji ruchów. 
Dłuższy ubytek CO

2

 może powodować zmniejszenie 

pobudliwości ośrodka oddechowego i w efekcie utrud nioną 
wentylację płuc.

II

12-10

Oddech szybki, przechodzący w przerywany lub w oddychanie 

typu Cheyne-Stokesa. Przy zachowaniu przytomności 
występują zaburzenia czynności wyższych ośrodków 
nerwowych. Szybko następuje zmęczenie wskutek 
utrudnionej pracy mięśni.

III

10-6

Mdłości i wymioty; niemożność poruszania się i wykonywania 

większych ruchów mięśniowych. Brak możliwości udzielania 
sobie pomocy. Następuje zanik świadomości i apatia - 
prowadzące do śmierci.

IV

poniżej 6

Drgawki, oddech przerywany, często ograniczający się tylko do 

otwierania ust. Po przedłużających się okresach bezdechu 
ustaje czynność serca.

 

 



Jest ważnym składnikiem wyższych warstw atmosfery. Powstaje na 
wysokości powyżej 30 km z tlenu pod wpływem promieniowania 
słonecznego. Występuje tam w bardzo małych stężeniach - kilka 
części na milion. Odgrywa w atmosferze ważną rolę, ponieważ osłania 
Ziemię przed szkodliwym biologicznie promieniowaniem 
nadfioletowym.



Ozon jest jednym z najsilniejszych utleniaczy. Jest gazem bezbarwnym 
o charakterystycznym zapachu, w dużych stężeniach przypomina 
zapach kwasu chlorowego(I) (podchlorawego). Wyczuwalny jest w 
stężeniu 0,2 µg/dm3. W temperaturze pokojowej rozkłada się wolno, w 
wysokiej temperaturze rozkład następuje szybko. W czasie tarcia i 
przy wstrząsach rozkłada się wybuchowo.



3. Ozon

 

 



Występowanie, zastosowanie, narażenie. Ozon powstaje w czasie wyładowań 
elektrycznych w atmosferze, a także w laboratoriach i zakładach przemysłowych, 
np. w czasie spawania. Działanie promieni nadfioletowych na tlen powoduje również 
powstawanie ozonu w powietrzu. Źródłem jego mogą być także związki zawierające 
dużo tlenu, np. K

2

Cr

2

O

7

, KMnO

4

. Gaz ten jest jednym z bardziej niebezpiecznych 

składników smogu fotochemicznego, tzw. mgły trującej z Los Angeles.



Zatrucie ostre ozonem

9-20 mg/m

3

przyśpieszenie tętna, ból głowy, senność, obrzęk 

płuc, hemoliza, zgon

6 mg/m

3

niżej wymienione objawy już po godzinie

2 mg/m

3

kaszel, zmęczenie po 2 godzinach

0,2 mg/m

3

podrażnienie spojówek, błon śluzowych nosa i 

gardła

 

 

4. Tlenek węgla



Tlenek węgla (CO) jest bezbarwnym i bezwonnym gazem. W bardzo 
dużych ilościach (75-100% obj.) ma znikomy zapach czosnku. Jest palny, 
ale nie podtrzymuje palenia. W powietrzu pali się niebieskim 
płomieniem. Jest nieznacznie lżejszy od powietrza (d = 0,967). W 
powietrzu w stężeniach 12-75% obj. tworzy mieszaniny wybuchowe. 
Słabo rozpuszcza się w wodzie, lepiej w alkoholu. Tlenek węgla nie jest 
bezwodnikiem kwasowym, ale z wodorotlenkami metali alkalicznych 
tworzy mrówczany. Łączy się z siarką, dając siarczek karbonylu - związek 
nietrwały, toksyczny. Tlenek węgla z chlorem tworzy tlenochlorek węgla, 
znany jako groźny gaz bojowy - fosgen. Z niektórymi meta-lami np. z 
żelazem, niklem, kobaltem, łączy się pod wysokim ciśnieniem, dając 
karbonylki, związki o charakterze addycyjnym. Bardzo toksyczny jest 
karbonylek niklu Ni(CO)

4

. Pozostałe karbonylki mogą również działać 

toksycznie, np. podgrzane wydzielają tlenek węgla. Karbonylek żelaza 
jest trucizną układu nerwowego, poniewaź jest rozpuszczalny w lipidach; 
może również wchłaniać się przez skórę.

 

 

 

 

 

 

Dopuszczalne stężenie tlenku węgla w powietrzu zakładów pracy 
wynosi 10 mg/m3, zaś Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Chwilowe 
(NDSCh), tj. utrzymujące się nie dłużej niż 15 min i nie częściej niż 2 
razy w ciągu zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 h, 
180 mg/m3. Norma dla powietrza atmosferycznego - 30 000 µg/m3 
(godzinna), natomiast dla obszarów chronionych -5000 µg/m3 dla 
okresu 8-godzinnego.

 

 

Dziękuję za uwagę