KATEDRA I ZAKŁAD MEDYCYNY SĄDOWEJ A.M. WE 

WROCŁAWIU

Prof. dr hab. 

Barbara

Barbara 

Świątek

PRAWO MEDYCZNE

wykład 8

Obowiązek ratowania życia.

Obowiązek ratowania życia

KODEKS KARNY

Art. 162. § 1. Kto człowiekowi znajdującemu się 
w położeniu grożącym bezpośrednim 
niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego 
uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, 
mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej 
osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo 
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze 
pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela 
pomocy, do której jest konieczne poddanie się 
zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w 
których możliwa jest niezwłoczna pomoc ze 
strony instytucji lub osoby do tego powołanej

.

 

Obowiązek ratowania życia

KODEKS KARNY

Art. 26. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu 
uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego 
jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli 
niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro 
poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.
§ 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro 
chronione prawem w warunkach określonych w § 1, poświęca 
dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od 
dobra ratowanego.
§ 3. W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, 
sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet 
odstąpić od jej wymierzenia.
§ 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca 
dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z 
narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.
§ 5. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z 
ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być 
spełniony.

 

 

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA

(Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 152)

Art. 30. Lekarz ma obowiązek udzielać 
pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy 
zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować 
niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego 
uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju 
zdrowia, oraz w innych przypadkach nie 
cierpiących zwłoki.

 

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA 

 (Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 152)

Art. 32. 1. Lekarz może przeprowadzić badanie lub 
udzielić innych świadczeń  zdrowotnych, z 
zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, 
po wyrażeniu zgody przez pacjenta.
             2. Jeżeli pacjent jest małoletni lub niezdolny 
do świadomego wyrażenia zgody, wymagana jest 
zgoda jego przedstawiciela ustawowego, a gdy 
pacjent nie ma przedstawiciela ustawowego lub 
porozumienie się z nim jest niemożliwe – zgoda sądu 
opiekuńczego. (...)
             9. Do czynności, o których mowa w ust.1, 
stosuje się odpowiednio przepis art. 34. ust.7.

 

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA 

 (Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 152)

Art. 33. 1. Badanie lub udzielanie pacjentowi innego 
świadczenia zdrowotnego bez jego zgody jest 
dopuszczalne, jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy 
lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie 
może wyrazić zgody i nie ma możliwości 
porozumienia się z jego przedstawicielem 
ustawowym lub opiekunem faktycznym.
              2. Decyzję o podjęciu czynności medycznych 
w okolicznościach, o których mowa w ust. 1, lekarz 
powinien w miarę możliwości skonsultować z innym 
lekarzem.

 

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA 

 (Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 152)

Art. 34. 1. Lekarz może wykonać zabieg operacyjnym 
albo zastosować metodę leczenia lub diagnostyki 
stwarzającą podwyższone ryzyko dla pacjentka, 
pomimo uzyskaniu jego pisemnej zgody. (...)
             3. Lekarz może wykonać zabieg lub 
zastosować metodę o której mowa w ust.1. wobec 
pacjenta małoletniego, ubezwłasnowolnionego bądź 
niezdolnego do świadomego wyrażenia pisemnej 
zgody, po uzyskaniu zgody jego przedstawiciela 
ustawowego, a gdy pacjent nie ma przedstawiciela 
lub gdy porozumienie się z nim jest niemożliwe – po 
uzyskaniu zgody sądy opiekuńczego.

 

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA 

 (Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 152)

Art. 34. 
6. Jeżeli przedstawiciel ustawowy pacjenta 
małoletniego, ubezwłasnowolnionego bądź 
niezdolnego do świadomego wyrażenia zgody nie 
zgadza się na wykonanie przez lekarza czynności 
wymienionych w ust. 1., a niezbędnych dla usunięcia  
niebezpieczeństwa utraty przez pacjenta życia lub 
ciężkiego uszkodzenia ciała bądź ciężkiego rozstroju 
zdrowia, lekarz może wykonać takie czynności po 
uzyskaniu sądu opiekuńczego.

 

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA 

 (Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 152)

Art. 34.
7. Lekarz może wykonać czynności o których mowa w 
ust.1. bez zgody przedstawiciela ustawowego 
pacjenta, bądź zgody właściwego sądu opiekuńczego, 
gdy zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie 
uzyskania zgody groziłaby pacjentowi 
niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego 
uszkodzenia ciała, lub ciężkiego rozstroju zdrowia. W 
takim przypadku lekarz ma obowiązek, o ile jest to 
możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę 
możliwości tej samej specjalności. O wykonanych 
czynnościach lekarz niezwłocznie zawiadamia 
przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego 
bądź sąd opiekuńczy.

 

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA 

 (Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 152)

Art. 38. 
1. Lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia 
pacjenta, o ile nie zachodzi przypadek o którym 
mowa w art. 30, z zastrzeżeniem ust. 3.

 

Obowiązek ratowania życia

Kodeks Etyki Lekarskiej:

 

Art. 2. Powołaniem lekarza jest  ochrona życia i 
zdrowia ludzkiego.
 
Art. 32. 1. W stanach terminalnych lekarz nie ma 
obowiązku podejmowania i prowadzenia reanimacji 
lub uporczywej terapii i stosowania środków 
nadzwyczajnych.
              2. Decyzja o zaprzestaniu reanimacji należy 
do lekarza i jest związana z ocena szans leczniczych.

 

Obowiązek ratowania życia

Leszek Kubicki („Prawo Medyczne” pod red. L. 
Kubickiego, Urban & Partner 2003 r.): 
„Art. 30. Ustawy o zawodzie lekarza ustanawia 
powinność bezwzględną, ponieważ lekarz nie może 
się od niej uchylić nie tylko na podstawie art. 38 
ustawy, ale także na podstawie art. 39, który 
ustanawia tzw. klauzulę sumienia.”
„Pomoc „obowiązkowa” udzielana w warunkach art. 
30, jest oceniana wg tych samych reguł prawnych, co 
inne działania lekarza. Obowiązek ten może być więc 
wykonywany tylko pod warunkiem i tylko w 
granicach zgody pacjenta, jak każda inna czynność 
zawodowa. Jeżeli lekarz w ogóle zgody odeń nie 
uzyskał, to ma się powstrzymać od działania – i w 
takim razie nie podlega żadnej odpowiedzialności 
za zaniechanie pomocy. Jest to reguła zupełnie 
oczywista i bezdyskusyjna”.

 

Obowiązek ratowania życia

Leszek Kubicki – „Obowiązek udzielania 
pomocy lekarskiej” (Prawo i Medycyna, nr 13, 
vol. 5. 2003 r):
„Obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej 
ujęto w art. 30 ustawy o zawodzie lekarza 
jako obowiązek bezwzględny. W ustawie nie 
przewidziano żadnej okoliczności, która by 
wykonanie tego obowiązku wyłączała.”
„Normę, zawartą w art. 30 ustawy, ze 
względu na jej zakres, uznać przeto należy za 
zbyt radykalną, nadmiernie rygorystyczną.”

 

Obowiązek ratowania życia

Agnieszka Liszewska: „Problem zgody pacjenta jako 
dylemat aksjologiczny” (Prawo i Medycyna, nr 1, 
1999 r):
„Pojawia się pytanie, czy przepis art. 33 ustawy o 
zawodzie lekarza znajduje zastosowanie, gdy pacjent 
wcześniej, zanim jego stan zdrowia pogorszył się do 
tego stopnia, że nie jest on już w stanie wyrazić 
swojej woli, zdecydowanie sprzeciwiał się leczeniu? 
Podejmowanie przez lekarza – świadomego uprzednio 
wyrażonego przez pacjenta stanowiska w sprawie 
leczenia – czynności medycznych, może być bowiem 
traktowane jako samowolne wykonanie zabiegu 
leczniczego. Z drugiej jednak strony w świetle art. 33 
ust.1 istotny jest moment, w którym pacjent wymaga 
pomocy lekarskiej, a w tym czasie nie jest on już w 
stanie wyrazić swojej woli.”

 

Obowiązek ratowania życia

Agnieszka Liszewska: „Problem zgody pacjenta jako 
dylemat aksjologiczny” (Prawo i Medycyna, nr 1, 
1999 r):
„... Innymi słowy, nie można w sposób nie budzący 
wątpliwości ustalić, bez kontaktu z pacjentem, czy w 
chwili podejmowania czynności zmierzających do 
ratowania jego zdrowia, nadal sprzeciwia się 
leczeniu. Dlatego wydaje się, że w razie wątpliwości, 
jakie jest stanowisko pacjenta odnośnie leczenia 
należy przyjąć, że lekarz, którego powołaniem jest 
udzielanie pomocy medycznej, ma prawo i 
obowiązek takiej  pomocy udzielić. (...) Uważam 
zatem, że wątpliwości w tym zakresie należy 
rozstrzygnąć na korzyść ratowania życia i 
zdrowia, narażając się nawet na zarzut nie 
uwzględniania woli pacjenta”.

 

Obowiązek ratowania życia

L. Kubicki, „Prawo Medyczne - Sumienie 
lekarza”, Urban & Partner, 2003 r. str. 62 
(odnośnik):
„Argumentacja niektórych lekarzy, że 
»nigdy nie wiadomo, czy w pięć minut po 
utracie przytomności pacjent nie 
zmieniłby zdania« nawet nie nadaje się 
do polemiki”.

 

Obowiązek ratowania życia

M. Boratyńska, P. Konieczniak: „Leczenie przy braku 

zgody i nieznanych preferencjach pacjenta” („Prawo 

Medyczne” pod red.
L. Kubickiego, Urban & Partner 2003 r.):
„Problemem jest to (...) czy i w jakim stopniu należy 

uwzględniać wcześniejsze zastrzeżenia pacjenta 

(wyrażone w czasie, gdy był do tego zdolny (...) np. 

gdy ofiara wypadku przed utratą przytomności 

złożyła zastrzeżenie lub gdy przy nieprzytomnym 

znaleziono określoną informację pisemną (...) lub 

zastrzeżenia odnośnie do przetoczeń krwi (typowe 

dla członków związku wyznaniowego Świadków 

Jehowy). Mimo braku w tej sprawie wyraźnego 

stanowiska ustawy należy przyjąć, że na tle 

przepisów ustawy o zawodzie lekarza powinien być 

respektowany co najmniej sprzeciw złożony w 

sposób wyraźny w niedługim czasie przed utratą 

przez pacjenta przytomności, a już zwłaszcza 

bezpośrednio przed tym.”

 

Obowiązek ratowania życia

Eleonora Zielińska: „Powinności lekarza w przypadku 

braku zgody na leczenie oraz pacjenta w stanie 

terminalnym”  (Prawo i Medycyna nr 5, vol. 2, 2000 

r.):
„Ratowanie cudzego dobra nie powinno mieć miejsca, 

gdy zainteresowany sprzeciwia się temu, bowiem 

prawo karne nie przyjmuje zasady uszczęśliwiania 

ludzi wbrew ich woli (...) gdy niedoszły samobójca 

jest nieprzytomny, lecz przed zamachem na swoje 

życie wyraził, w sposób nie budzący wątpliwości 

swą wolę co do niepodejmowania akcji 

ratowniczej gdyby przeżył zamach (...) lekarz na 

zasadach ogólnych powinien uszanować tę 

decyzje i wstrzymać się od jakichkolwiek 

działań.”
„(...) w moim przekonaniu w przypadku zamachów 

samobójczych osób dorosłych lekarz ma obowiązek 

ratowania im życia zawsze w sytuacji, gdy 

niedoszły samobójca jest nieprzytomny, a 

wcześniej nie wyraził jasno swego stanowiska co 

do tego, czy chce być ratowany.”

 

Obowiązek ratowania życia

Z. Banaszczyk, M. Barzycka-Banaszczyk, M. 

Boratyńska, P. Konieczniak, E. Zielińska; 

„Odpowiedzialność lekarzy – jej rodzaje i podstawy” 

(„Prawo Medzyczne” pod red. L. Kubickiego, Urban 

& Partner, 2003 r):
„Nie udzielenie pomocy pacjentowi (...) gdy 

obiektywnie istniał stan zagrożenia życia lub zdrowia, 

lekarz ten stan rozpoznał i (świadomie) nie udzielił 

pomocy (...) Sytuacja ta jest (...) złożona. (...) lekarz 

jest tzw. gwarantem zdrowia i życia pacjenta, zatem 

zgodnie z art. 2 k.k. może odpowiadać za skutkowe 

przestępstwa z zaniechania. Skoro zaś mówi się o 

wypadkach umyślnego nie udzielenia pomocy – 

może wchodzić w grę ich kwalifikacja prawna 

jako zabójstwa dokonanego lub usiłowanego (art. 

148 par. 1 k.k.). Co prawda koniecznym warunkiem 

przypisania odpowiedzialności za zabójstwo jest 

ustalenie u sprawcy zamiaru. Wbrew pozorom zamiar 

zabójstwa byłoby jednak w takich przypadkach dość 

łatwo lekarzowi przypisać, na podstawie konstrukcji 

tzw. zamiaru ewentualnego.”

 

Obowiązek ratowania życia

Eleonora Zielińska: „Powinności lekarza w przypadku 
braku zgody na leczenie oraz pacjenta w stanie 
terminalnym”  (Prawo i Medycyna, nr 5, vol. 2, 2000 r.):
„(...) czy lekarz podejmujący działania lecznicze wbrew 
woli pacjenta może zwolnić się od odpowiedzialności 
karnej w powołaniu się na ogólną instytucję stanu 
wyższej konieczności lub inną instytucję prawną 
wyłączającą taką odpowiedzialność. Obecnie wydaje się 
dominować przekonanie, że odpowiedź na to pytanie 
powinna być negatywna (...).”

 

Obowiązek ratowania życia

A. Zoll, K.Buchała: Kodeks Karny – część ogólna, 1996 
r.:

„Jeżeli ustawodawca uzależnia legalność zabiegu 
leczniczego od zgody pacjenta, to nie można z 
powołaniem się na stan wyższej konieczności 
podejmować zabiegów, na które pacjent nie 
wyraził zgody w celu np. ratowania jego życia.”

 

Obowiązek ratowania życia

Agnieszka Liszewska: „Problem zgody pacjenta jako 
dylemat aksjologiczny” (Prawo i Medycyna, nr 1, 1999 
r.):

„Wykluczona jest (...) możliwość powoływania się 
przez lekarza na stan wyższej konieczności w 
przypadkach nie wyrażenia przez pacjenta zgody 
na zabieg, który jest niezbędny ze względu na 
bezpośrednie zagrożenie życia czy zdrowia (...) w 
tym przypadku prawo przyznaje prymat ochronie 
wolności”.

 

Obowiązek ratowania życia

K. Daszkiewicz: „Z problematyki 
odpowiedzialności lekarza. Błędny przepis w 
kodeksie karnym, błędne interpretacje. 
(Menadżer zdrowia nr 1, 2003 r.):
„To jest przecież twierdzenie niezgodne z 
prawdą. Działanie w stanie wyższej konieczności 
(art. 26 § 1 kk) należy do tradycyjnych instytucji 
przewidzianych w części ogólnej kodeksu 
karnego. Nie istnieją podstawy prawne, w 
oparciu o które mogła by być eliminowana w 
odniesieniu do wykonywanych zabiegów 
leczniczych. W żadnym razie nie można 
zaakceptować błędnej interpretacji, prowadzącej 
do eliminacji w rozważanych sytuacji działania w 
stanie wyższej konieczności.”

 

Obowiązek ratowania życia

W. Safian, cyt. za Ż. Semrich: „Medycyna 
doskonalsza, ale i niebezpieczna” 
(Rzeczpospolita, nr 287/2002):
„Gdy pacjent uzyskał efektywną pomoc 
medyczną i wrócił do zdrowia, może domagać się 
pieniężnego zadośćuczynienia za to, że 
naruszono jego dobra osobiste. Podstawą 
zadośćuczynienia będzie np. przeprowadzenie z 
pozytywnym skutkiem niezbędnego dla chorego 
zabiegu operacyjnego bez jego zgody – 
naruszone zostało bowiem prawo chorego do 
wyrażenia lub nie zgody na udzielenie mu 
określonych świadczeń”.

 

Obowiązek ratowania życia

M. Nestorowicz: „Prawo Medyczne” (2001 r.):
„Przepis art. 33 i 34 Ustawy o zawodzie lekarza 
dotyczyć będzie nie tylko małoletnich i 
ubezwłasnowolnionych lecz także innych osób 
mających zdolność do czynności prawnych, których 
jednak z powodu utraty przytomności albo zaburzeń 
psychicznych są niezdolne do świadomego wyrażenia 
i udzielenia zgody. Jeżeli jednak taki chory przedtem 
wyraził taką wolę np. nie udzielił zgody na zabieg 
operacyjny lekarz powinien tę wolę uszanować, chyba 
że pacjent był w takim stanie psychicznym, że jego 
oświadczenie woli można uznać za wadliwe. Gdyby 
jednak – mimo nie udzielenia zgody – 
nieprzytomnemu choremu nie przeprowadzenie 
zabiegu groziłoby śmiercią, lekarz ma – moim 
zdaniem – prawo do działania. Trzeba bowiem przyjąć 
domniemanie, że gdyby pacjent był przytomny to 
mógłby zmienić swoją wolę. Lekarz działa wówczas 
jako prowadzący cudze sprawy bez zlecenia, zgodnie 
z art. 754 kc.”