Podstawowe zasady przygotowania inwestycji

 
               

Proces  przygotowania  i  realizacji  inwestycji  jest  działaniem 

nader  uciążli wym  i  skom pli ko-wanym,  wymagającym  spełnienia  i 
prze strze ga nia szeregu prze pisów (ustaw i rozporządzeń, in strukcji). 
Proces przy gotowania inwestycji jest długi, taki stan wynika również 
z faktu, że liczba uczestników decyzyjnych biorących w pro cesie jest 
duża. 

Na  rysunku  przedstawiono  ogólny  schemat  działań  zachodzących  w 
pro ce sie  przygotowania  decyzji.  Niemal  na  każdym  etapie  można 
spotkać  się  z  róż ne go  rodzaju  protestami  społecznymi  (szczególnie 
na  etapie  przygotowywania  de cyzji  lokalizacyjnej),  co  jeszcze 
bardziej  wydłuża  czas  jego  trwa nia.  Należy  też  zwró cić  uwagę  na 
rozbudowane  procedury  postępowania  pod-czas  przy gotowy wa nia 
decyzji  środo wi skowej.  W  sumie  należy  stwierdzić,  że  czas  przygo 
towy wania  decyzji  niekiedy  wielokrotnie  przekracza  czas  jej 
realizacji  (budowy),  szcze gól nie  w  procesie  dotyczącym  inwestycji 
liniowych.  Na  przy kładzie  będzie  można  prześledzić  proces 
przygotowania 

inwestycji, 

jak 

przy gotowanie 

i 

budowa 

nieskomplikowanego  obiektu,  jakim  jest  przyłącze  domowe  jest 
trudna i kłopotliwa.

1

INWESTOR

Decyzja o rozpoczęciu 

inwestycji

Pozyskanie map

Analiza geotechniczna

Opracowanie koncepcji 

projektowej

Raport o oddziaływaniu na 

środowisko

Decyzja środowiskowa

Mapy z lokalizacją 

obiektu

Decyzja lokalizacyjna

Projekt budowlany

Potwierdzenie prawa 

dysponowania terenem

Pozwolenie na 

budowę

Nadzór 

inwestorski

Kontrola kosztów

Projekt 

wykonawczy

Nadzór autorski

Budowa

Pozwolenie na 

użytkowanie

  

P 

R 

O

 J

 E 

K

 T 

O 

W 

A 

N

 I

 E

2

Procedury realizacyjne przyłącza domowego

Inwestor ma prawo wyboru procedury na realizację przyłącza do mo 
wego:

•na podstawie zgłoszenia (podstawa art. 30, ust. 1a w związku z art. 
29 ust. 1 pkt20)

•bez zgłoszenia (podstawa art. 29a).

Realizując  przyłącze  wodociągowe  na  podstawie  zgłoszenia  budowy 
do  miej sco wego  organu  budowlanego  należy  w  nim  określić  rodzaj, 
zakres  i  sposób  wy konywania  robót  budowlanych  oraz  termin  ich 
realizacji.  Do  druków  należy  po nadto  dołączyć  odbitki  ksero 
następujących do ku mentów:

•oświadczenie  o  prawie  dysponowania  nieruchomością  na  cele 
budowlane,

•odpowiednie szkice i rysunki,

•pozwolenia i opinie wymagane odrębnymi przepisami,

•projekt  zagospodarowania  działki  wraz  z  opisem  technicznym 
instalacji,  wykonany  przez  projektanta  mającego  wymagane 
uprawnienia.

Zgłoszenia  należy  dokonać  co  najmniej  30  dni  przed  planowanym 
rozpoczęciem  robót  budow-lanych  (termin  30  dniowy  od  dnia  do rę 
cze nia  zgłoszenia  jest  prze widziany  na  ewentualne  wniesienie 
sprzeciwu).  Po  zakończeniu  budowy  przy łą cza  inwestor  jest 
zobowiązany  (zgodnie  z  art.  57  prawa  budowlanego)  złożyć  za 
wiadomienie o zakończeniu budowy i dołączyć do niego:

•oryginał dziennika budowy,

•oświadczenie  kierownika  budowy  obejmujące  stwierdzenie  zgo 
dności  wykonania  obiektu  z  projektem  budowlanym  i  warunkami 
pozwolenia  na  budowę  oraz  przepisami,  a  także  oświadczenie  o 
doprowadzeniu do należytego porządku terenu budowy,

•protokoły badań i sprawdzań,

•inwentaryzację geodezyjna powykonawczą.

3

Dodany do ustawy prawo budowlane art. 29a umożliwia inwestorowi 
realizację  budowy  przy-łącza  domowego  bez  zgłoszenia  (do 
właściwego  urzędu  bu dow la nego).  Zobowiązuje  inwestora  do 
wykonania na od po wiedniej mapie planu sy tuacyjnego z naniesionym 
przyłączem 

(zgodnie 

z 

przepisami 

prawa 

geodezyjno-

kartograficznego),  a  dla  przyłącza  wo dociągowo-kanalizacyj-nego 
przepisy  o  zbio rowym  zaopatrzeniu  w  wo dę  i  zbiorowym 
odprowadzeniu ścieków.

Wybór  procedury  realizacji  przyłącza  jest  niezbywalnym  prawem 
inwestora,  w  rzeczywistości  jednak  decydują  o  tym  urzędy  admi 
nistra cji  poprzez  przygo to wanie  formularzy,  które  inwe-storzy  są 
zobowiązani wypełnić.

Procedury uzgodnień (przykład)

   Przed przystąpieniem do wykonania projektu należy z MPWiK uzy 
skać  wa run ki  dostawy  wo-dy  i  odbioru  ścieków  i  do  składanego 
wniosku należy dołą czyć:

•plan  sytuacyjny  w  skali  1:500  (wykonany  na  zlecenie  inwestora  w 
biurze mapy zasadniczej miejskiego zarządu geodezji i kar to grafii),

•wypis  z  rejestru  gruntów  obszaru  objętego  inwestycją  lub  oświa 
dczeniem o posiadanym prawie do dysponowania nierucho mo ścią na 
cele budow lane (zgodnie z rozporządzeniem 

W  otrzymanym  od  MPWiK  piśmie  o  zapewnieniu  dostawy  wody  i  od 
biorze ścieków (ważnym przez 2 lata) jest podane, że:

•zapewnia się dostawę wody i odprowadzenie ścieków,

•należy przysłać do uzgodnienia 2 egz. projektu,

•projekt  powinien  opracowany  na  zaktualizowanym  podkładzie 
geode zyj nym  i  zawierać  dokument  stwierdzający  prawo  do  dy spo 
nowania  terenem  oraz  być  opracowanym  zgodnie  z  wyma ga nia mi 
prawa  budowlanego  a  tak że  spełniać  wymagania  sformu łowane  w 
„wytycznych projek to wych …” obowiązujących w danym MPWiK.

4

Przed zleceniem wykonania projektu przyłącza należy:

•zlecić  uprawnionemu  geodecie  aktualizację  planu  sytuacyjnego  w 
obrębie do 200 m od miejsca projektowanego przyłącza,

•sprawdzić,  czy  projektant  przyłącza,  poza  posiadanymi  upraw 
nieniami jest czynnym członkiem izby branżowej.
Na  wykonanie  aktualizacji  planu  sytuacyjnego  (mapy  zasadniczej) 
czeka się zwykle około 6 tygodni.

W  projekcie  przyłącza  domowego,  poza  jego  lokalizacja,  należy 
przedstawić  rzuty  budynku  (ze  względu  na  lokalizacje  węzła  wodo 
mierzowego i czyszczaka na wyjściu kanalizacji) oraz profile z na nie 
sionymi 

aktualnymi 

rzędnymi 

wyso ko ścio wymi 

istniejącego 

uzbrojenia działki i pasa drogowego. Projekt podlega uzgodnieniu w 
MPWiK i zespole uzgodnień projektów urzędu miejskiego.

  Przed  złożeniem  wniosku  „zgłoszenia”  do  Wydziału  Architektury  i 
Budow nictwa  (WAiB)  urzę-du  miejskiego  należy  wcześniej  uzyskać 
zezwolenie  na  „lokalizację  przyłącza  w  pasie  drogo-wym”  z 
miejskiego  zarządu  dróg  (MZD).  składając  w  WAiB  „zgłoszenie 
budowy 

obiektu 

lub 

wy-konania 

robót 

budowla nych 

niewymagających pozwolenia na budowę” należy do niego dołączyć:

•opracowanie  zawierające  opis  określający  rodzaj,  zakres  i  sposób 
wy ko nania  robót  oraz  szkic  i  rysunki  (praktycznie  dołącza  się  cały 
projekt przyłącza),

•odbitki kserograficzne uzgodnień z MPWiK, zespołem uz go dnień pro 
jektów i MZD,

•kopie  kserograficzne  uprawnień  budowlanych  projektanta  i  spraw  
dza ją cego,

•kopie zaświadczenia o przynależności projektanta i spraw dza jącego 
od  izby  branżowej  z  określonym  terminem  ważności  i  ak tual nym  na 
dzień opracowania projektu,

•oświadczenie  inwestora  o  posiadaniu  prawa  do  dysponowania  nie 
rucho mością na cele budowlane.

5

W uzyskanym z WAiB zaświadczeniu stwierdza się, iż „zaświadczam, 
że  zgo dnie  (tu  powołanie  na  odpowiednie  akty  prawne)  nie  wnoszę 
sprzeciwu na wy konanie przyłącza wodociągowego do budynku przy 
ul.  …”  w  pouczeniu  ta kie go  zaświadczenia  podaje  się,  że  do  wy ko 
nania  robót  budowlanych  należy  przy stąpić  nie  później  niż  po 
upływie  2  lat  od  określonego  w  zgłoszeniu  terminie  ich  rozpoczęcia 
oraz  że  obiekty  budowlane  podlegają  geodezyjnemu  wyznaczeniu  w 
terenie,  a  po  ich  wybudowaniu  geodezyjnej  inwentaryzacji 
powykonawczej, obej mującej ich położenie na gruncie.

W uzyskanym z MZD zezwoleniu na prace budowlane w pasie drogi 
publicznej podaje się konieczne do spełnienia warunki:

•należy zachować zgodność z wymaganiami rozporządzenia mi nistra 
tran  s portu i gospo-darki morskiej z dnia 9 marca 1999 w spra wie wa 
runków  technicznych,  jakim  powinny  odpowiadać  drogi  publiczne  i 
ich  usy tuowanie  oraz  rozporządzenia  ministra  transportu  i 
gospodarki  mor skiej  z  dnia  30  maja  2000  r.  w  sprawie  warunków 
technicznych,  jakim  po winny  odpowiadać  drogowe  obiekty 
inżynierskie i ich usy tuowanie,

•do  robót  roztopowych  należy  opracować  i  uzgodnić  z  zarządcą 
drogi  pro jekt  odbudowy  nawierzchni  jezdni  i  chodnika,  uzyskać 
pozytywna opinię projektu organizacji ruchu zastęp-czego oraz jego 
zatwierdzenie przez or gan zarządzający ruchem,

•realizacja  i  koszt  budowy  lub  modernizacji  urządzeń  i  na wierz chni 
w  pa sie  drogowym  związanym  z  wykonaniem  zadania  pono si 
inwestor.

6

W  zezwoleniu  MZD  podano  ponadto,  że  przed  rozpoczęciem  robót 
budow la nych inwestor jest zobowiązany do:

•uzyskania pozwolenia na budowę lub zgłoszenia budowy,

•uzgodnienie  u  zarządcy  drogi  (przed  uzyskaniem  pozwolenia  bu 
dowy)  projektu  budowla-nego  obiektu  lub  obiektu,  o  którym  mo wa 
jest w zezwoleniu,

•uzyskania  zezwolenia  zarządcy  drogi  na  zajęcie  pasa  drogowego, 
doty czą cego prowadzenia robót w pasie drogowym lub umiesz czenia 
w nim obiektu lub urządzenia.

Zanim  zleci  się  wykonanie  robót  przedsiębiorstwu  należy  wykonać 
projekty:

•organizacji  ruchu  zastępczego  (wymagane  uzgodnienie  z  policją 
ruchu drogowego i Wydziale Dróg Miejskich - WDM),

•odbudowy  nawierzchni  na  czas  wykonania  przyłącza  wody  i  ka na 
lizacji (wymagane uzgodnienie w wydziale inżynierii miej skiej).

Równolegle ze zleceniem robót wykonawcy i wstępnym ustaleniu ter 
minu  rea lizacji  w  WDM  należy  złożyć  wniosek  o  wydanie zezwolenia 
na  prowadzenie  ro bót  w  pasie  drogowym.  W  skła-danym  wniosku 
poza  ogól na  charakterystyką  ogólna  przyłączy  należy  podać  osoby 
odpo wie dzialne  za  wykonanie  robót  (do tyczy  to  tylko  pasa 
drogowego,  gdyż  do  wykonania  przyłącza  na  działce  inwe sto  ra 
wyznaczone były wcześniej inne osoby). Dane te obejmują nazwisko i 
imię, numer uprawnień bu dowlanych, numer telefonu kontaktowego 
do:

•inspektora  nadzoru  robót  drogowych  (może  nim  być  inżynier 
drogowy lub budowlany),

•kierownika  budowy  i  osoby  odpowiedzialnej  za  prowadzenie  robót 
(w tym zabezpieczenia i oznakowania w/w miejsc).

7

Po  złożeniu  omawianego  wniosku  MZD  wydaje  decyzję  „zezwolenie 
na  umie sz czenie  przyłącza  w  pasie  drogowym  przy  ul.  ….”  .  pro 
tokolarne  przekazanie  powierzchni  pasa  drogowego  zajętej  przez 
rzut  poziomy  przyłącza  odbyło  się  w  pierwszym  dniu  objętym 
niniejsza decyzją, która jednocześnie ustala również opłaty roczne z 
tytułu za ję cia pasa drogowego (na czas nie-określony).

Do „wpinania” przyłączy do sieci wodociągowo-kanalizacyjnej up raw 
nione  są  wyspecjalizowa-ne  ekipy  MPWiK.  w  czasie  płacenia  ra 
chunku  za  tą  usługę  ustala  się  jej  termin  i  do  niego  musi  się 
dostosować  wykonawca  przyłącza.  na  ten  również  termin  należy 
uzyskać  zez wo lenie  MZD  na  zajęcie  pasa  drogowego.  Prace  na 
działce inwestor wyko nywane są wcześniej. Po dokonaniu „wpięcia” 
upoważniony inspektor nadzoru z MPWiK dokona odbioru przyłącza i 
po  doko naniu  przez  geodetę  pomiaru  można  wykop  zasypać 
(zagęszczając  odpo wiednio  zie mię  w  wykopie).  W  pasie  drogowym, 
przed  wykonaniem  na wierz chni,  należy  dokonać  „badania  stopnia 
zagęsz-czenia gruntu”, co wy ko nuje z kolei spe cjali styczna firma. po 
wykonaniu  nawierzchni  i  chod nika  upoważniony  pracownik  MZD 
spisuje protokół zdawczo-odbior czy, do którego dołącza się protokół 
z  badania  zagęszczenia  gruntu  oraz  oświadczenie  inspektora  robót 
drogowych, w któ-rym stwierdza on, że przyłącze wykonano zgodnie 
z projektem.

Aby  z  MPWiK  można  było  podpisać  umowę  „o  przyłączeniu  do  czyn 
nej  sie ci  wodociągowej  budynku”  potrzebny  jest  protokół  od biorczy 
przedstawiciela MPWiK, do którego inwestor do-łącza wstępnie szkic 
przyłącza  wykonany  przez  geodetę.  gdy  po  upływie  1  miesiąca 
geodeta dostarczy zleconą mu „mapę za sa dniczą powykonawczą” in 
westor  dostarcza  ją  przedstawi-cielowi  MPWiK,  który  z  podpisanym 
protokołem  uruchamia  procedurę  spisania  pomiędzy  MPWiK  i 
inwestorem  „umowy  o  zaopatrzeniu  w  wodę  i  odprowadzaniu 
ścieków” (co koń czy problem budowy przyłącza).

8

Monitorowanie sieci wodociągowych i kanalizacyjnych

 
            Monitorowanie  sieci  wodociągowych  i  kanalizacyjnych  jest 
niezbędne do za rządzania reali-zowanego poprzez kontrolę, regulację 
i  sterowanie  oraz  pla no wanie  i  wdrażanie  czynności  eks-
ploatacyjnych.  Konieczność  monitorowania  wy nika  z  przepisów 
prawnych:

•Guidelines for drinking-water quality. Recomendations, WHO 1993,

•PN-EN 805  (2002)  –  zaopatrzenie w  wodę.  Wymagania  dotyczące  sy 
stemów zewnętrznych i ich części składowych.

•Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie 
wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez 
ludzi (Dz.U. nr 07.61.417).

•Ustawa  z  7  czerwca  2001  r.  o  zbiorowym  zaopatrzeniu  w  wodę  i 
odpro wa dza niu  ścieków  (Dz.  U.  nr  72  poz.  747,  2001  r.)  i  jej 
nowelizacja (DZz. U. nr 58 poz. 729, 2005 r.).

•PN-EN  752-2  (2000)  –  zewnętrzne  systemy  kanalizacyjne. 
Wymagania.

Z przepisów prawa w odniesieniu do sieci wodociągowych wynika ko 
nie czność  monitorowania  zarówno  parametrów  hydraulicznych  jak  i 
jakości  wody  do star cza nej  do  odbiorców.  Monitoro-wanie  ma  zatem 
na  celu  minimalizowanie  zakłó cenia  w  zaopatrzeniu  w  wodę  oraz 
szkodliwy  wpływ  na  środowisko  i  zdro wie  publiczne,  układy 
dystrybucji  wody  powinny  być  monitorowa-ne  i  spraw dzane  – 
monitorowanie  powinno  obejmować  pomiary  ciśnienia,  przepływu 
oraz  poziom  usług  (PN-EN  805).  Natomiast  w  odniesieniu  do  sieci 
kanalizacyjnych  (PN-EN  752-2)  niezbędne  jest  przeprowadzenie 
badań i oceny systemów kana lizacyj nych na etapie budowy, odbioru i 
podczas późniejszego działania. Z kolei z za pi  sów ustawy z 2001 i jej 
nowelizacji  z  2005  r.  wynika  wyraźnie  potrzeba  mo nitorowania 
ilościowego i jakościowego dopływu ścieków do sieci. 

9

Monitoring sieci wodociągowej (kanalizacyjnej) to system pomiarów i 
analiz dotyczących stanu funkcjonalnego i technicznego sieci, w celu 
uzyskania  wiary godnych  podstaw  do  zarządzania  siecią  i  jej 
eksploatacją. Należy przy tym pod kreślić, że przez system pomiarów 
należy  rozumieć  zespół  skoordynowanych  dzia łań  (pomiary, 
archiwizacja,  przekaz  wyników,  itp.)  oraz  odpo-wiednio  współ   
pracujących urządzeń i obiektów. Z kolei zarządzanie siecią i jej eks 
ploa ta cją  obejmuje  kontrolę,  regulację  oraz  planowanie  i  realizację 
działań eksploa tacyjnych.

Zgodnie z podaną poprzednio definicją monitoring powinien 
obejmować dzia łania w zakresie:

•ilościowym (hydraulicznym – natężenie przepływu, prędkość, 
ciśnienie, napełnienie kanałów grawitacyjnych),

•jakościowym (jakość wody, jakość ścieków, skład i stężenie gazów w 
kanalizacji),

•technicznym (inspekcja, badania techniczne stosowanych 
materiałów  itp.)

 Monitoring sieci wodociągowej (kanalizacyjnej) powinien dostarczać 
szcze gó łowych  informacji  niezbędnych  do  realizacji  wielu  celów,  jak 
np.:  sterowanie  i  regulacja  hydrauliczna  sieci,  kont-rola  i  ocena 
jakości  dostarczanej  wody,  ocena  oddziaływania  ścieków  na 
odbiornik  i  sieć  kana-lizacyjną,  ocena  techniczna  sta nu  przewodów, 
ocena niezawodności funkcjonowania sieci itp.

10

  W  zakresie  planowania  i  realizacji  pełnego  monitoringu  sieci 
wodociągowej  lub  kanalizacyjnej  można  wyodrębnić  następujące 
etapy działań:

•dobór  parametrów  pomiarowych  (hydraulicznych:  natężenie 
przepływu,  ciśnienie,  poziomy  wody  w  zbiornikach  (dla  wodociągu), 
napełnienie  kanałów  (kanalizacja);  jakościowych  wo-dy,  ścieków, 
gazów 

powinna 

być 

przeprowadzona 

analiza 

możliwości 

wykorzystania  różnych  parametrów  reprezentatywnych  do  oceny 
jakości i bezpieczeństwa obsługi).

•wybór lokalizacji punktów pomiarowych.

•dobór metod i urządzeń pomiarowych.

•ustalenie wymaganej częstości i czasu wykonywania pomiarów.

•budowa stanowisk pomiarowych i kalibracja urządzeń.

•rejestracja pomiarów, archiwizacja i transmisja wyników.

•utworzenie zespołu obsługi oraz jego przeszkolenie.

•ustalenie  procedur  dostępu  do  systemu  oraz  wykorzystywanie 
wyników pomiarów.

Jak  widać,  monitoring  obu  rodzajów  sieci  obejmuje  ogromny  obszar 
inter dys cyplinarnych działań (pomiary hydrauliczne, badania jakości 
wody,  badania  nie zawodności,  rejestracja  i  przesył  danych, 
opracowanie i udostępnianie wyni ków).

11

GIS

jako narzędzie wspomagające zarządzanie eksploatacją systemów 

wod-kan

 
          Geograficzny  system  informacji  (GIS)  jest  komputerowym 
systemem 

zdoby wania, 

przecho-wywania, 

sprawdzania, 

integrowania,  manipulowania,  analizo wa  nia  i  prezentowania  danych 
odniesionych przestrzennie do powierzchni zie mi. każda technologia 
GIS integruje 5 kluczo-wych elementów:

•sprzęt komputerowy,

•oprogramowanie,

•dane,

•ludzie i wewnętrzna organizacja instytucji,

•cele, zadania, metody – procedury

12

Wejście

Mapy, 

szkice

schematy

Dane 

opisowe

tabelaryczn

e

Dokumenta

cja 

powykonaw

cza

Wyniki z 

pomiarów, 

inwentaryz

acji, 

zdjęcia, 

filmy

Monitoring 

on-line

Dane z 

innych 

numeryczny

ch baz 

danych

Inne dane

Wyjście

Raporty

Mapy

Zdjęcia, 

filmy

Wyniki, 

statystyczn

e

Dane do 

innych 

numeryczn

ych baz 

danych

Dane do 

Inne 

systemy 

informacji 

przestrzen

nej

budowy 

modelu

Inne 

systemy 

informacji 

przestrzenn

ej

Geograficzny system informacji

System zarządzania  bazą danych

Pozyski-

wanie, 

ko-rekta, 

wery- 

fikacja 

danych

Przetwarza

nie 

(integrowa

nie, 

analizowan

ie itp.)

Wyjście

(raport

owanie, 

wizuali

za-cja)

Wymaga

nia 

użytkow

nika

Zewnętrzn

e pakiety 

statystycz

ne

13

  Najważniejsze  zadania,  jakie  GIS  może  realizować  w  obszarze 
zarządzania i eksploatacją sieci obejmują:

•racjonalizację i weryfikację inwentaryzacji,

•znaczące  usprawnienie  kontroli  i  sterowania  pracą  całego  systemu 
wodo ciągowego  lub  kanalizacyjnego  oraz  poszczególnych  jego 
elementów,

•ułatwienie dostępu do informacji i szybki jej przekaz,

•usprawnienie procesu lokalizacji i likwidacji wycieków,

•umożliwienie bieżącej i ciągłej kontroli parametrów hydraulicznych i 
ja ko ściowych  związa-nych  z  funkcjonowaniem  sieci  (baza  danych 
zawie ra jąca informacje z monitoringu),

•stworzenie  możliwości  pełnej  i  praktycznie  nieograniczonej 
symulacyjnej 

analizy 

pracy 

sieci 

i 

urządzeń 

dla 

potrzeb 

usprawnienia,  modernizacji  i  rozwoju  (współpraca  z  programami 
obliczeniowymi),

•znaczne  usprawnienie  obsługi  klienta  (rozliczenia,  warunki 
podłączenia do sieci).

14

  Dla  prawidłowego  zarządzania  siecią  niezmiernie  istotna  jest 
właściwa  iden tyfikacja  obiektów,  które  będą  podstawą  modelu  tej 
infrastruktury  technicznej  w  bazie  GIS.  To,  jak  będą  zdefinio-wane 
obiekty systemu sieci zależy od celów i zadań, jakie baza danych ma 
wypełniać  w  czasie  funkcjonowania  i  eksploatacji  sieci.  W  ogólnym 
przypadku można wyeksponować kilka istot-niejszych zadań, których 
realizację  powinna  umożliwić  odpowiednia  identyfikacja  obiektów,  a 
mianowicie:

•tworzenie różnych struktur i klasyfikacji obiektów w systemach obu 
ro dzajów sieci dla potrzeb: ewidencji sieci, ewidencji awarii, sprawo 
zdaw czości,  raportowania,  ocen  przekro-jowych  stanu  obiektów, 
analiz sta ty stycznych,

•analizy uszkadzalności/niesprawności w różnej konfiguracji (dla wyo 
drę b nionych  obiektów  lub  grup  obiektów  –  rodzaje,  przyczyny  i 
skutki,

•wyznaczanie 

wskaźników 

niezawodności 

(intensywności 

uszkodzeń),

•określenie  stanów  zagrożeń  związanych  z  danym  obiektem  i  oceny 
ryzyka niezdatności sieci,

•ułatwienie  podejmowania  decyzji  dotyczącego  sposobu  odnowy 
obiektu

  Bez  dokładnego  zdefiniowania,  co  jest  obiektem,  trudno  sobie 
wyobrazić  ra cjo nalne  zarzą-dzanie  siecią  i  jej  eksploatacją.  w 
szczególności,  bez  precy zyj ne go  opisu  charakteryzującego  cechy  i 
funkcje  obiektu,  trudno  oceniać  jego  stan  tech niczny  i  podejmować 
właściwe  decyzje  dotyczące  wymiany,  renowacji,  re kon strukcji 
obiektu,  itp.  istnieje  zatem  potrzeba  dokładnego  analizowania  zało 
żeń  i  zasad  wyodrębniania  obiektów  (elementów)  wchodzących  w 
skład  ukła dów  sieciowych  na  potrzeby  tworzenia  baz  danych  przy 
wykorzystaniu GIS (zre sztą dotyczy to każdej bazy danych).

15

Przykład  komputerowego  wspomagania   zarządzania  siecią  

kanalizacyjną

          Przykładowym  oprogramowaniem  do  zarządzania  siecią 
kanalizacyjną  jest  produkt  firmy  Grontmij  Nederland  b.  v.  o  nazwie 
RIOGL,  który  został  opracowany  przez  doświadczonych  ho-
lenderskich projektantów. Program jest na bieżąco aktualizowany w 
zależności  od  stawianych  przed  nim  zadań.  Stosowany  jest 
powszechnie  w  Holandii  i  np.  użytkownikiem  jego  jest  Amsterdam 
(4000 km sieci kanalizacyjnej) i Haga (1500 km).

 Program RIOGL używany jest dla istniejących sieci, może być 
również uży wany dla projekto-wanych fragmentów sieci i w ten 
sposób baza danych opisu ją ca sieć może ciągle rozbudowy-wana. 
Baza danych tego programu może być źród łem pakietu danych 
umożliwiającego symula-cję funkcjonowania sieci, co umożliwia:

•odwzorowanie stanu istniejącego w celu opracowania koncepcji 
ewen tual nych modernizacji i rozbudowy,

•wykrycie „wąskich gardeł” i awarii wywołujących przeciążenia,

•opcjonalne dostosowanie stanu istniejącego do stanu docelowego 
speł nia ją cego wymogi znowelizowanych przepisów lub standardów 
techni cznych i technologicznych,

•analizę przedsięwzięć pomiarowych prowadzonych w celach poznaw 
czych,

•przeprowadzenie optymalizacji funkcjonowania całego systemu 
kanali za cji  łącznie z oczyszczalnią i recipientem.

16

AKW – KIRC

 

AKW

         Działanie  to  wchodzi  w  zakres  zarządzania  ilością  wody 
nieprzynoszącej  do chodu.  z  powodu  bardzo  szybkiego  zwrotu 
zainwestowanych  w nie środków fi nansowych nawet  w przeciętnych 
warunkach  stanowi  to  kluczowe  działanie  służb  eksploatacyjnych. 
Celem  AKW  jest  osiągnięcie  takiego  poziomu  strat  (za leżnego  od 
wycieków),  przy  którym  koszty  eksploatacji  osiągną  minimum.  dą ży 
się do uzyskania stabilnego stanu ekonomicznego poziomu wycieków 
(EPW).

Głównymi  narzędziami  używanymi  bezpośrednio  do  tego  celu  są 
detekcja wycieków przez bry-gady AKW i bilansowanie minimalnego 
nocnego  przepływu  (MNP)  w  celu  określenia  wielkości  i  wartości 
strat 

oraz 

efektów 

napraw. 

EPW 

jest 

osiągany 

poprzez 

systematyczną (adekwatną do wartości traconej wody, ela styczności 
stref  na  detekcje  wycieków,  sprawności  inspektorów  służb  detekcji, 
itd.)  detekcje  wycieków  oraz monitorowanie  kosztów AKW.  Tak więc 
w  obrę bie  AKW  rejestruje  się  szereg  parametrów  sieci,  nie  tylko 
fizycznych,  ale  także  ekonomicznych  (np.  skuteczność  i  wydajność 
brygad,  zmiany  kosztów  krań co wych  krótkoterminowych  i  długoter-
minowych  itd.)w  AKW  kluczowym  dzia ła niem  oceniającym  poziom 
niezbędnej interwencji jest pomiar i analiza prze pływu nocnego (nie 
stosuje się bilansowania przepływu całodobowego).

Jednakże  przeciętny  inżynier  patrzy  na  określone  technologie  przez 
pryzmat  używanych  w  ich  obrębie  narzędzi.  W  ramach  AKW  w  sieci 
wydziela  się  strefy,  na  których  monitoruje  się:  przepływu  w  porze 
ścisłe nocnej na wejściu do strefy (bilans wycieków dokonywany jest 
w  oparciu  o  przepływ  nocny),  ciśnienie  na  wejściu  do  strefy  oraz 
średnie  ciśnienie  nocne  w  strefie  (tzw.  AZNP  –  average  zone  nogat 
pressure).

17

  Pomiar  ciśnienia  jest  działaniem  nieskomplikowanym,  natomiast 
pomiar  na tężenia  przepływu  stwarza  pewne  problemy.  Ideałem 
byłoby,  gdyby  mogłoby  być  w  miarę  dokładnie  rejestrowa-ne  przez 
cała dobę. Pozwoliłoby to na do dat ko  we zebranie danych dla potrzeb 
zarządzania  zapotrzebowaniem  na  wodę  przez  odbiorców.  Jednakże 
na  potrzeby  AKW  wystarcza  tylko  monitorowanie  nocnego 
przepływu.  MNP  określany  jest  na  bazie  natężenia  przepływu  w 
porze  ściśle  nocnej  (0

oo

  –  4

00

)  jest  bardzo  małym  elementem 

przepływu  nocnego.  Wy kazuje  on  jed-nak  w  stosunku  do  przepływu 
całodobowego  bardzo  dużą  sta bil ność  w  zakresie  zapotrzebo-wania 
na wodę ze strony odbiorców.

 W polskich warunkach (przewymiarowanie przewodów, spadek ilości 
po bie ra nej wody) należy z wielką ostrożnością podchodzić do wyboru 
wodomierza. Cho  dzi oczywiście o jego pracę w strefie jego rozruchu. 
Jeżeli  planowany  jest  montaż  wodomierza,  gdzie  straty  mogą  być  w 
przyszłości  ograniczone  do  po zio mu  EPW,  wtedy  należy  określić 
wielkość  natężenia  przepływu  odpowiadają ce mu  takiemu  stanowi. 
Będzie to limitowało dobór dolnej granicy dokładności wo domierza. z 
doświadczenia  eksploatacyjnego  wynika,  że  wielkość  strat  z  wy 
cieków  mogą  sięgać  nawet  kilkudziesięciu  procent  nocnego 
przepływu.  Można  zatem  łatwo  wyobrazić  sobie  sytuację,  gdzie  na 
stanowisku  pomiarowym  zmniej szając  straty  wejść  w  strefę  martwa 
zainstalowanego  wodomierza.  Wyj ściem  jest  instalacja  wodomierzy 
dobrej klasy posiadających zwiększony zakres pomiarowy w kierunku 
małych przepływów (np. magmaster). 

18

  Podsumowując,  monitoring  AKW  wymaga  ciągłych  pomiarów 
natężenia  prze pływu  nocnego  i  ciśnienia  na  wejściu  do  strefy. 
Ciśnienie  w  punkcie  śred nie go  ciśnienia  nocnego  strefy  może  być 
mierzone w sposób dyskretny lub mo że być konwertowane z punktu 
średniego ciśnienia w strefie, które jako pomiar ciągły wykorzystuje 
się  z  kontrola  i  regulacja  ciśnienia  w  strefie.  Podobnie  po miar 
natężenia  przepływu  nocnego  może  być  dokonywany  w  ściśle 
określonych warunkach również okre sowo. Chodzi tutaj o fazę przed 
detekcja  i  usunięciem  wycieków  oraz  po  wyko na niu  tych  działań  w 
celu  określenia  efektów  i  wtedy  używa  się  pomiarowych  zestawów 
przenośnych.

W  obecnej  chwili  częstotliwość  próbkowania  pomiaru  ciśnienia  i 
natężenia  przepływu  nie  musi  większa  niż  raz  na  5  –  15  minut.  we 
wszystkich  metodach  i  analizy  pracy  sieci  zachodzi  potrze-ba 
odrzucania  niemiarodajnych  danych.  Zwiększając  częstotliwość 
próbkowania  zwiększamy  jednocześnie  ilość  danych  kwalifikujących 
się  do  odrzucenia,  co  powiększa  pracochłonność  obróbki  i  ana lizy 
zarejestrowanych  parametrów.  przedstawione  uwagi  nie  oznaczają 
jednak,  że  próbkowanie  pomiaru  danych  co  kilka  sekund  jest 
zupełnie  nie  przydatne.  W  tym  przypadku  istnieje  możliwość 
rejestracji  pojedynczych  zdarzeń,  co  jest  przy datne  w  ustalaniu 
innych  pa-rametrów  eksploatacyjnych.  Samo  zbieranie  danych  z 
monitoringu i przesyłanie ich do ope-ratora może się odbywać raz na 
dobę lub nawet raz na dwa lub trzy tygodnie.

19

KIRC

 
            Celem  tego  działania  jest  zmniejszenia  kosztów  pompowania, 
strat  wody  zależnych  od  ciśnienia  i  awaryjności  sieci.  Osiąga  się  to 
poprzez  zmniejszenie  w  obszarach  sieci  do  mini-malnego,  ale 
jednocześnie  nadal  zapewniającego  pełny  komfort  poboru  wody 
przez  odbior-ców.  W  początkowej  fazie  KIRC  dokonuje  się 
ankietyzacji  odbiorców  w  zakresie  rozpoznania  ich  potrzeb 
dotyczących mi ni malnej wartości ciśnienia, charakterystyki rozkładu 
poboru  wody.  dalej  na  pod stawie  map  sieci  i  podkładów 
geodezyjnych  wyznacza  się  punkty  podle gają ce  mo-nitorowaniu.  po 
pierwsze  ustala  się  punkt  średniego  ciśnienia  dla  strefy  i  po  drugie 
określa się punkt, który po uwzględnieniu spadków ciśnienia posiada 
najmniejsza nadwyżkę ciśnienia ponad wartość wymaganą (tzw. czp – 
critical  zone  pressure  lub  tzp  –  target  zone  pressure).  dla  ustalenia 
opisanych 

po wyżej 

punktów 

swoją 

przydatność 

wykazuje 

hydrauliczny model strefy (sieci wo dociągowej).

Oba  punkty,  średniego  i  krytycznego  ciśnienia,  wraz  z  punktem 
mierzonego  na  wejściu  do  strefy  ciśnienia  stanowią  wytyczna  do 
kontroli  i  regulacji  ciśnie nia  w  zakresie  przeprowadzane-go 
monitoringu.  należy  podkreślić,  że  KIRC  nie  stosuje  się  w 
profesjonalnej  praktyce  wykrywa-nia  awarii  –  są  to  oddzielne  dzia 
łania.  szybkim  wykrywaniem  awarii  zajmuje  się  działanie  nazywane 
SN  (szyb kość  napraw).  korzystanie  z  siatki  punktów  monitorujących 
wielkość  ciśnie-nia  dla  wykrywania  awarii  jest  działaniem  zupełnie 
nieracjonalnym.  takie  działanie  jest  przyda-tne  w  przypadku 
monitorowania  długich  przewodów  tranzytowych  czy  magistralnych 
funkcjo-nujących  bez  odgałęzień.  za  pomocą  pomiarów  ci śnienia  na 
sieci  można  jedynie  określić  duże  awarie,  ale  są  one  widoczne  na 
powierzchni  terenu  zaraz  po  ich  zaistnieniu  i  dla  ich  stwier-dzenia 
nie trzeba siat ki monitoringu ciśnienia.

20

KIRC w wydzielonych obszarach sieci polega w tradycyjnym ujęciu na 
mo ni torowaniu  i  anali-zowaniu  rejestrowanych  wartości  ciśnienia  w 
dwóch  punk tach  danego  obszaru,  regulacji  nastaw  zaworów 
regulacyjnych lub pomp oraz ewen tualnym monitorowaniu natężenia 
prze-pływu  zasilającego  strefę  i  uza leż nieniu  od  niego  ciśnienia  jej 
zasilania. Często do przeprowa-dzenia efektywnej ekonomicznie KIRC 
nie  wystarcza  założenie  zaworu  regulacyjnego  z  jedna  lub  dwoma 
nastawami. Powszechnie stosowany dotąd sposób regulacji ciśnienia 
polega  na  zapewnieniu  stałej  jego  wartości  na  wejściu  do  strefy. 
Realizowano  to  za  pomocą  zaworów  regulujących  ciśnienie  z  jedną 
nastawą  lub  dzięki  zestawom  pompowym  wyposażonym  w 
przetwornice  częstotliwości.  Uważano  wówczas,  że  sieć  strefy 
pracuje  przy  stabilnym  ciśnieniu.  Jest  to  jednak  pogląd  błędny  i 
opisany  sposób  jest  przez  profesjonalistów  za  przestarzały  w 
systemach  wodociągowych  o  zmiennym  zapotrzebowaniu  wody  w 
ciągu doby.

21

 

lp

.

Sposób regulacji

ciśnienia w strefie

Koszty

pompowania

Stabilizacja ci 

śnienia w punk 

tach strefy

Zmniejsz

e-nie 

strat i 

awaryjno

ści

1

Stałe ciśnienie na wejściu 

do strefy (jedna nastawa)

 

wysokie

 

wątła

 

ubogie

2

Stałe ciśnienie w porze 

dziennej i mniejsze w porze 

nocnej (dwie nastawy)

 minimalnie 

mniejsze niż 

w punkcie 1

 

minimalnie 

lepsza niż w 

punkcie 1

 

 średnie

3

Ciśnienie na wej ściu do 

strefy ste rowane przez syg 

nał z punktu kry tycznego 

(czp lub tzp)

 małe 

(ciśnienie nie 

jest pod no 

szone ponad 

stan 

krytyczny)

 

wysoka

 

wysokie

4

Ciśnienie na wej ściu do 

strefy ste rowane napływem 

wody do niej (funkcja 

natężenia przepływu)

najmniejsze 

(w 

rzeczywistośc

i w strefie 

jest wiele 

punktów 

krytycznych)

najlepsza, gdyż 

ciśnienie na 

wej  ściu dostoso 

wy wa ne jest do 

ak tual nych po 

trzeb sieci

 

najwyższ

e

Charakterystyka obecnie stosowanych

sposobów sterowania ciśnieniem w sieci

W powyższej tabeli scharakteryzowano wszystkie obecne stosowane 
sposoby sterowania ciśnieniem w sieci wraz z ogólna oceną 
przydatności użytkowej.

22

  Zakłada  się,  że  decyzja  o  wyborze  określonego  sposobu  regulacji 
ciśnienia  spośród  przedsta-wionych  w  tabeli  ma  wynikać  z 
ekonomicznego  podejścia  do  eksploatacji  sieci.  za  to  ekonomi-czny 
charakter KIRC zwykle postrzegany i eg zek wowany jest w kontekście 
bezpośrednich  osz-czędności  (straty,  awarie,  kosz ty  pompowania), 
możliwości sprzedaży odbiorcom zaoszczędzo-nej wody po przez KIRC 
oraz  odłożenia  ewentualnych  inwestycji  zwiększających  wydajność 
ujęć.

Podsumowując KIRC, z inżynieryjnego punktu widzenia monitoring ci 
śnie nia  polega  na  reje-strowaniu  ciśnienia  w  punktach  średniego  i 
krytycznego ciś nie nia oraz sterowaniem ciśnieniem zasilającym daną 
strefę.  Najbardziej  wyra finowana  metoda  regulacji  ciśnienia  polega 
na  uza-leżnieniu  jego  wartości  od  chwilowego  natężenia  przepływu 
zasilającego  strefę  (poz.  4  w  tabeli).  ten  spo sób  może  być 
szczególnie  wydajny  ekonomicznie  w  przypadku  przedsiębiorstw 
kupujących wodę od dostawców zewnętrznych.

 Ciśnienie monitorowane dla potrzeb KIRC powinno się próbkować z 
więk szą  częstotliwością  niż  przepływ  nocny.  Podobnie  jest  tu  z 
natężeniem  prze pływu,  które  może  sterować  zaworem  regulującym 
ciśnieniem.  Oczywiście  syg nał  (ciśnienie  i/lub  natężenie)  sterujący 
zaworem  regu-lującym  lub  praca  pomp  może  być  uśredniany  z 
dowolnego  okna  czasowego  i  w  ten  sposób  umie jętnie  do 
stosowywany 

do 

ekonomicznego 

trybu 

pracy 

urządzenia 

regulacyjnego.  Waż na  jest  tutaj  poprawność  pracy  urządzenia  i 
regulowanej  przez  niego  sieci.  nie  ma  więc  prostej  reguły  dla 
określenia częstotliwości próbkowania w obrębie KIRC.

23

SN

 
      W naszym kraju za moment pojawienia się awarii przyjmuje się 
jej  zgło sze nie.  Sygnał  zgłoszenia  w  przeciętnych  warunkach 
pochodzi o mieszkańców lub obsługi, którzy zauważyli wypływ wody 
na 

powierzchnię 

gruntu, 

lub 

od 

pra cow  ników 

wodociągu 

rejestrujących  znaczny  spadek  ciśnienia  w  jakimś  rejonie  sieci  lub 
nadzwyczajnie duży wydatek pompowni. o wiedzy na temat liczby ma 
łych  awarii,  istniejących  w  sieci  i  niewychodzących  na  powierzchnie 
terenu, w naszym kraju praktycznie nie ma mowy. W związku z tym 
w  krajowych  sy ste mach  wodo-ciągowych  sporadycznie  spotyka  się 
awarie,  które  można  usunąć  zanim  dadzą  znać  o  sobie  w  opisany 
sposób.  Przy  pasywnej  kontroli  wycieków,  jak  ma  miejsce  w 
większości  krajowych  sy-stemach,  przeciętna  awaria,  zanim  się 
ujawni na powierzchni terenu, czasem trwa nawet i 100 dni. 

  Celem  metody  SN  zatem  jest  ograniczenie  czasu  trwania  takiej 
awarii  (tj.  niezgłoszonej)  do  kilkunastu  czy  kilkudziesięciu  dni. 
Oczywiście część awarii jest usuwana w ramach AKW. na wy-kresach 
natężenia  przepływu  zasilającego  strefy,  po  odpowiedniej  obrób ce 
danych,  można  wykryć  charakterystyczne  zmia ny  odpowiadające 
momentowi  pojawienia  się  awarii  w  sieci.  idąc  dalej  dokonujemy 
predykcji  trendu  wody  „prze znaczonej”  na  awarię  i  obliczamy  czas, 
w jakim opłaca się ją zlokalizować i usunąć. O ile w przypadku AKW 
dzięki  monitorowanym  para-metrom  i  pro stemu  rachunkowi 
ekonomicznemu  określa  się  tzw.  poziom  wejścia  i  wyjścia  ze  strefy 
brygady  detekcyjnej,  o  tyle  przy  SN  stosuje  się  bardziej 
wyrafinowane me tody działania.

24

 Efektem jest usuwanie awarii w ciągu kilkunastu lub kilkudziesięciu 
dni, podczas gdy w obe-cnej chwili w Polsce usuwa się awarie nawet 
po 100 dniach. Dla potrzeb monitoringu sieci wystarczy wiedzieć, że 
o  ile  w  AKW  można  np.  codziennie  przeanalizować  poziom  MNP,  to 
przy  SN  odbywa  się  to  na  bieżąco.  z  powodu  dużego  natężenia 
działań  mających  na  celu  wykrycie  przecieków  używa  się  metod 
skierowanych  w  kierunku  telemetrii  (w  tym  zestawów  na słu cho-
wych, lokalizujących przy zadanej konfiguracji sieci awarię).

  Tak  więc  metoda  SN  na  bieżąco  analizuje  natężenie  przepływu  w 
przekroju  dobowym.  Pozo-stałe  parametry  (do  wykonywania 
bezpośrednich  obliczeń)  mo gą  być  z  powodzeniem  pobie-rane  z 
sygnałów  wygenerowanych  przez  moni to ring  AKW.  Należy  jednak 
zwrócić  uwagę,  że  dla  przepływu  wymagana  jest  tu  większa 
częstotliwość  próbkowania  niż  dla  AKW,  która  schodzi  do  poziomu 
wiel kości  sekundowych.  Natomiast  dalsza  obróbka  jest  już  kwestia 
specja li stycznej analizy.
 

25

ODNOWA SIECI I JAKOŚĆ WODY

 
            Systemy  wodociągowe  generują  koszty  usuwania  awarii,  strat 
wody i wy ko nywania innych czynności eksploatacyjnych (np. płukań 
przewodów,  dezyn fek cji  wody  itd.)  oraz  koszty  tłocze-nia  wody 
(zależnych  m.  in.  od  przepustowości  hydraulicznej  sieci).  grupując  i 
rejestrując  w/w  koszty,  przedsiębiorstwo  wodo cią gowe  musi 
porównywać  aktualny  stan  sieci  z  założonym,  zapewniającym  efek 
tywne  działanie.  Stąd  wynikają  wszelkie  podejmowane  w  czasie 
eksploa ta cji działania naprawcze.

Pogorszenie  stanu  przewodów  implikuje  odpowiedni  wpływa  na 
jakość  wody  poprzez  sygnał  o  wzroście  mętności,  zawartości  żelaza 
czy  bakterii.  w  chwili  obecnej  zakłady  wodociągowe  są  nastawione 
na  spełnienie  wymagań  Rozporządzenia  Ministra  zdrowia  z  dnia  11 
listopada  2002  r.  Jednakże  jakość  wody  sprzedawanej  odbiorcom 
często  budzi  zastrzeżenia,  mniej  lub  bardziej  uzasadnione,  z  uwagi 
na nieodpowiednią zawartość dezynfekanta, żelaza czy też mętności.

  Wiedza  o  wieku  wody  w  różnych  miejscach  sieci,  wahaniach 
prędkości  prze pływu  ciągu  doby,  technicznym  stanie  przewodów 
pozwala  w  pierwszej  ko lejności  na  wyłonienie  punktów  sieci,  w 
których  może  nastąpić  przekroczenie  w  zakresie  dopuszczalnych 
parametrów  jakości  wody.  Znakomitą  pomocą  na  tym  polu  jest 
matematyczny model hydrauliczny sieci wytarowany pod kątem jako 
ści  wody  (np.  Mikenet,  Netsymula,  Watercard).  Ponadto  istnieje 
możliwość  podłą-czenia  urządzeń  rejestrujących  jakość  wody  i 
bieżące diagnozowanie jej jakości przez model.

26

Obecny 

stan 

wiedzy 

kadry 

zarządzającej 

działalnością 

przedsiębiorstw wo dociągowych w wielu przypadkach ogranicza całe 
zagadnienie  do  zakupu  urzą dzeń  monitorujących  sieć  i  budowę  sy-
stemu 

przesyłu 

danych, 

co 

nie 

jest 

jednak 

działaniem 

wystarczającym.  wymagana  jest  na  tym  polu  większa  aktywność 
idąca  w  kierunku  prognozowania  zmian  jakości  na  podstawie  za-
obserwowanych parametrów i szukania przyczyn złego stanu rzeczy.

METODA  SZYBKOŚCI  NAPRAW

P R Z Y G O T O W A N I E

 
      Metoda  Szybkości  Napraw  (SN)  jest  coraz  częściej  stosowanym 
sposobem  zmniejszenia  strat  wody  wskutek  wycieków.  Wstępnym 
etapem przygotowania się do tej metody jest parame-tryzacja sieci, 
co  oznacza  czynność  podziału  sieci  na  strefy  bilansowe  i  zebranie 
wszelkich informacji o tych strefach, jak np. pa rametry techniczne i 
ekonomiczne,  zużycie  wody,  awaryj-ność,  materiał  sieci,  la ta 
budowy. Ten zakres działań umożliwia indywidualną ocenę dla każdej 
stre fy. Strukturę wymaganych informacji przedstawia poniższy szkic.

27

Wstępna 

parametryzac

ja

Parametry 

techniczne

Parametry

ekonomiczne

Dane o zużyciu

i sprzedaży 

wody

- wiek 
przewodów, ro-
  dzaj mater. i 
urządz.,
- uszkodzenia – 
awarie,
- straty wody,
- jakość wody,
- rodzaj gruntu,
- ciśnienie itd.

- 
krótkoterminowe 
ko-
  szty krańcowe 
wody,
- koszty 
przeglądu sieci,
- długoterminowe 
ko-
   szty krańcowe 
wody,
- poziom 
interwencji
  (Pwejścia, 
Pwyjścia)

- odbiorcy 
mieszkalni,
- odbiorcy 
niemieszk.,
- zużycie 
wyjątkowe, 
  wody,
- itd..

Parametryzacja musi być poprzedzona procesem strefowania tj. w 
tym przy pad ku podziałem systemu dystrybucji wody na podobszary 
bilansowania. 

Proces wstępnej 
parametryzacji dla 
pojedynczego obszaru

  Po  wdrożeniu  monitoringu  rozpoczynamy  zbieranie  danych 
pochodzących  z  przepływomierzy  i  pomiaru  ciśnienia.  Opcja  SN 
wymaga posiadania dla każdej strefy bilansowej dwóch typu da-nych 
o pracy sieci: historycznych (niezmie nio nych – pierwotnych danych o 
pracy  sieci)  oraz  da-nych  typu  on-line,  a  także  oczy szczonych  i 
charakterystycznych  dla  zespołów  detekcji  wycie-ków,  kosztów 
traconej wody stosownie do podanego poniżej schematu.

28

Dane historyczne powinny zostać „oczyszczone”, tzn. powinny z nich 
zostać usunięte wszelkie odchylenia i zakłócenia. Przykładem takich 
korekt  jest  „wy cięcie”  informacji  dotyczących  roz-biorów  nocnych  i 
przeznaczonych  na  płu ka nie  sieci.  Mając  na  uwadze  fakt,  że  w 
procesie  SN  mamy  do  czynienia  z  prze pływami  nocnymi,  to  ilość 
danych  podlegających  czyszczeniu  jest  sto-sunkowo  niewielka. 
Proces czyszczenia ma więc na celu usunięcie z szeregów czasowych 
(pow-stających  w  drodze  cyklicznego  pomiaru)  wszelkich  zakłóceń, 
bądź  uzu peł nienia  pomiarów  (o  ile  jest  to  możliwe)  w  przypadku 
awarii urządzenia po miarowego lub przesyłowego.

29

Istotną 

rolę 

odgrywa 

częstotliwość 

próbkowania 

(cyklu 

pomiarowego).  Zbyt  częste  próbkowa-nie  powoduje  trudności  w 
obróbce szeregów czasowych, zbyt rzadkie powoduje, że mogą pow-
stać  trudności  ze  znalezieniem  reguł  dotyczą cych  kształtowania  się 
poboru.  Za najbardziej  op-tymalny  okres próbkowania  przyjmuje się 
15  minut.  Ten  okres  czasu  jest  również  przydatny  do  kalibracji  mo  
deli hydraulicznych. 

Najczęściej  stosowanymi  parametrami  do  kontroli  kosztów  strat 
wody są jej koszty krańcowe. Przez koszt krańcowy należy rozumieć 
koszt  produkcji  do dat kowej  jednostki  produktu.  W  przedmiotowym 
przypadku będzie to koszt usu nię cia jednostki określonego wycieku. 
Zatem  przy  różnych  poziomach  strat  wody  w  sposób  też 
zróżnicowany  będą  się  kształtować  jedno-stkowe  koszty  ich  zmniej 
szania.  Wynika  to  z  faktu,  że  np.  w  miarę  zmniejszania  strat  wody 
bę-dą  stosowane  różne  technologie  ich  wykrywania  lub  usuwania 
(różne koszty).

 Przy parametryzacji detekcji wycieków często używa się wskaźników 
wydaj ności 

wykrywania 

wycieków. 

Najpierw 

określa 

się 

pracochłonność podob sza rów pod kątem wykrycia na nich wy-cieku, 
która  powinna  zostać  określona  w  po staci  czasowej  i  kosztowej. 
Grupy  detekcji  wycie-ków  czy  też  sami  inspek to rzy  powinni  zostać 
ocenieni  pod  względem  sprawności  pracy.  Z  prak-tyki  wyni ka,  że 
rozbieżność  pomiędzy  średniej  a  dobrej  klasy  specjalistą  w 
skuteczności  lokali-zacji  wycieków  może  sięgać  50  %.  Natomiast 
urządzenia czy też technolo gie używane w trakcie detekcji wycieków 
powinni  zostać  poddane  ocenie  kosz tów  i  skuteczności  w  ściśle 
określonych  warunkach  gruntowych  i  materiałowych  danych 
obszarów sieci.

Z  wykresów  szeregów  czasowych  nocnego  przepływu  można 
wyciągnąć  wie le  użytecznych  in-formacji,  jak  np.  o  momencie 
powstania  wycieku,  jego  wielko ści,  ilości  wycieków  w  strefie, 
zmienności  sezonowej  w  stratach  wody  czy  tren dzie  całorocznym 
strat,  wielkości  wzrostu  wy-cieków,  wpływie  zmian  pogodo wych  na 
liczbę awarii, itp. Dzięki temu kontrola strat z wycie-ków poprzez SN 
jest narzędziem do wydatnego skracania czasu trwania wycieków.

30

Sygnały  alarmowe  procesu  SN  nie  mogą  być  opanowane  jedynie 
dzięki  pro gom  liczbowym  i  poziomym  liniom  alarmowym.  Dynamika 
procesu  SN  wyma ga  specjalnego  traktowania.  Dlate-go  też  nawet 
sąsiadujące  ze  sobą  podobszary  charakteryzujące  się  różnym 
składem i wiekiem przewodów czy rodzajem grun tu lub awaryjnością 
mogą  być  kontrolowane  takimi  samymi  „narzędziami”,  lecz  o 
całkowicie 

zróżnicowanych 

parametrach. 

Najprostszym 

przykładowym  „na rzę dziem”  w  zakresie  kontroli  trendów  może  być 
parametr średniej ruchomej i współpra-cującej z nią linii sygnałowej 
(również  średniej  ruchomej).  Parametry  te go  narzędzia  muszą  być 
dopasowane 

indywidualnie 

do 

cech 

charaktery sty cznych 

ewoluowania strat w każdej strefie.

 Główny tok SN realizowany jest poprzez bieżącą obserwację bilansu 
mi ni malnego  przepływu  nocnego  do  podobszaru.  Jeśli  nastąpi 
znaczący wzrost strat (powyżej ekonomicznego poziomu wejścia), to 
dokonuje  się  testowania  stop nio wego.  Każdy  podobszar  testowany 
stopniowo jest oceniany za pomocą ekono mi cznego poziomu wejścia 
–  Pwejścia).  Jednocześnie  obserwuje  się  dynamikę  przepływu 
nocnego na podobszarach, służącą do oceny sposobu formowania się 
strat.

  Poziom  wejścia  odzwierciedla  poziom  przepływu  nocnego,  przy 
którym  opłacalne  jest  dokona-nie  interwencji  na  podobszarze 
(Pwejścia  dla  podobszaru).  Po  przetestowaniu  stopniowym  sieci 
również  otrzymujemy  odpowiednie  dla  określonych  podobszarów 
poziomy  przepływu  nocnego,  których  „atrakcyjność”  ponownie 
określamy poprzez odpowiadające im poziomy wejścia. Idea poziomu 
wejścia jest przedstawiona na poniższym szkicu.

31

Idea poziomu wejścia i wyjścia

Jeśli  na  określonym  podobszarze  znajduje  się  wyciek,  a  po 
zlikwidowaniu go przepływ spada poniżej poziomu wyjścia – wówczas 
nie  dokonujemy  już  de tek cji  wycieków.  O  odległości  po-między 
Pwejścia i Pwyjścia decyduje koszt po szukiwania wycieków w danym 
rejonie.  Poziom  przepływu  poniżej  Pwyjścia  nie  za wiera  strat 
opłacalnych do usunięcia poprzez detekcję wycie-ków. Jak łatwo się 
domyślić, dominują tu ekonomiczne umotywowane straty do gruntu 
oraz stra ty z wycieków.

32

PLANOWANIE  REDUKCJI  STRAT  WODY

 

    Osiągnięcie ekonomicznych korzyści z redukcji strat wody na sieci 
wymaga  przeprowadze-nia  analizy  efektywności  możliwych  do 
zastosowania 

przed się wzięć 

technicznych 

oraz 

możli-wości 

przedsiębiorstwa.  Taka  analiza  powinna  obejmować  dłuższy 
horyzont  czasowy  w  celu  uwzględnienia  postępu  techno lo gicznego 
w metodach pomiarowych, a w szczególności w technikach przesyła 
nia informacji.

33

34

Wcielenie w życie lub ulepszenie procesu walki ze stratami (przejście 
od  AKW  (aktywnej  kon-troli  wycieków)  do  SN  (szybkości  napraw) 
wymaga 

odpo wie d niej 

analizy. 

Na 

rysunku 

przedsta-wiono 

przykładowy  proces  tworzenia  takiej  analizy  ukierunkowanej  na 
najmniejsze  koszty  eks-ploatacji.  Wynika  z  niej,  iż  jedynie 
rozpatrzenie  kolejnych  opcji  może  przynieść  oczekiwane  i  stabilne 
efekty wdrożeniowe.

  Przykładem  rozważania  nowych  urządzeń  czy  technologii  może  być 
loger  szumowy.  Dzięki  ro-złożeniu  go  na  sieci  otrzymujemy 
możliwość  wskazania  przybliżonej  lokalizacji  wycieku.  z  jed-nej 
strony  określamy  koszt  zakupu  i  ro z łożenia  obsługi  logerów 
szumowych,  a  z  drugiej  strony  zyski  z  częściowego  za oszczędzenia 
robocizny  (czasu)  pracowników  wyszukujących  wycieki  oraz  og ra  
niczenia  czasu  trwania  wycieku.  Następnie  obliczamy  przydatność 
użycia  logerów  szumo-wych  na  różnych  obszarach  naszej  sieci.  W 
przeciętnych  wa runkach  bardziej  się  opłaca  stoso-wać  logery  na 
sieciach o większej awaryjności.

  Zmiana  wielkości  stref  czy  podobszarów  wynika  z  charakterystyki 
urządzeń  parametryzujących  na  bieżąco  strefy.  ma  to  wpływ  m.  in. 
na  koszty  i  sposób  prowadzenia  detekcji.  Większe  obsza-ry  można 
objąć monitorowaniem poprzez dokładniejsze przepływomierze (tj. o 
większej  zakre-sowości),  dzięki  którym  testowanie  stopniowe  sieci 
nocą  będzie  dokładniejsze,  a  otrzymane  pomiary  bar dziej 
wiarygodne. 

Urządzenia 

pomiarowe 

przepływu, 

służące 

do 

testowania  sto p niowego,  powinny  być  przynajmniej  na  tyle 
dokładne,  by  umożliwiały  wła ści wy  pomiar  prze-pływu  nocnego 
zawierającego  straty  do  gruntu,  pobór  wody  przez  odbiorców  oraz 
poszukiwa-ny wyciek. Przy wymiarowaniu przepływo mie rzy straty do 
gruntu  powinny  być  przyjęte  na  minimalnym  poziomie,  odpowia da 
jącym dobrze utrzymanym sieciom.

35

  Dzięki  logerom  szumowym  jesteśmy  w  stanie  obecnie  istotnie 
zmienić spo sób detekcji wycie-ków. Koszty i sposób detekcji również 
można  zmniejszać  po przez  testowanie  stopniowe  oraz  krokowe.  w 
innych  sytuacjach  można  posłużyć  się  georadarem.  Testowanie 
stopniowe  polega  na  wskazaniu  podobszaru  strefy  po siadającej 
wyciek.  Następnie  na  tym  podobszarze  (postępu-jąc  standardowo) 
możemy  rozłożyć  logery  szumowe  i  przeprowadzić  testowanie 
krokowe, do-ko nać przesłuchania sieci przez inspektora i dopiero na 
ostatnim  etapie  użyć  ko re latora.  jak  wi-dać,  nowe  urządzenia 
przynoszą  ciągłe  zmiany  w  sposobach  postę powania  przy 
prowadzeniu  kontroli  wycieków.  Uświadomienie  sobie  specyfiki  ich 
użycia  i  charakterystyki  może  spowodo-wać,  ze  zaplanowane 
przychody  uzy ska  się  dopiero  w  jednoznacznie  określonych 
warunkach.

Rehabilitacja  lub  wymiana  sieci  oraz  zarządzanie  ciśnieniem  są 
powszechnie  znanymi  metoda-mi  ograniczającymi  straty  wody. 
Należy  zwrócić  uwagę  na  mo ż liwe  interakcje  pomiędzy  wy-mianą 
przewodów a detekcją wycieków (w ro zu mieniu AKW lub SN). Otóż w 
świetle  sprawno-ści  aktualnie  używanych  urzą dzeń  do  detekcji 
wycieków  wymiana  rur  stalowych  na  plastikowe  jest  bar dzo  dy s 
kusyjna,  a  nawet  niekoniecznie  opłacalna.  Taki  zabieg  może 
przynieść  krót ko-trwały  efekt  (tj.  oszczędność  wody  w  miesiącach 
bezpośrednio  po  wymianie),  gdyż  detekcja  wycieków  z  rur 
plastikowych  jest  bardzo  trudna,  co  może  powo do wać  po 
wspomnianym czasie wyraźny koszt realizacji detekcji.

36

  Innego  typu  interakcja  występuje  pomiędzy  zarządzaniem 
ciśnieniem  a  wy mia ną  przewodów.  Zadania  te  wykonywane  są  w 
takiej  kolejności,  która  przy nosi  maksymalny  zysk  dla  przedsię-
biorstwa  –  a  tym  samym  najniższą  cenę  wody  dla  odbiorców. 
Niezbędne  jest  przy  tym  progno-zowanie  strat  do  gruntu  i  strat 
wycieków  oraz  awaryjności  sieci  w  dłuższym  horyzoncie  czasu. 
obecnie  przedsiębiorstwa  wod-kan  mają  obowiązek  –  przy 
planowaniu podwyżek za swoje usługi – zatwierdzania swoich planów 
rozwoju  i  modernizacji  swojego  majątku.  Przy  tej  okazji  bardziej 
ekonomiczne  staje  się  wykonywanie  planów  modernizacyjnych 
uwzględniających  omówione  tu  zagadnienia  w  szerszej  niż  dotąd 
perspektywie. 

 Ranking opcji na początku spojrzenie na każdą z nich poprzez bilans 
korzyści  i  kosztów,  ilość  wolumetryczną  oszczędzanej  wody, 
elastyczność  finansowania  opcji  możliwość  szybkiego  wdrożenia  i 
pozostałe  czynniki  (np.  jakość  wody).  w  końcowym  rezultacie 
możemy  standardo-wymi  wskaźnikami  oceny  inwe sty cji,  np. 
korzyści/koszty.  w  zależności  od  atrakcyjności  danej  opcji 
(zależących  rów nież  od  kosztów  zaoszczędzonej  wody  i  od  poprawy 
jakości dostawy czy wy dłużenia żywotności przewodów) wykonywany 
jest  plan,  w  którym  przewi duje  się  w  okre-ślonym  czasie  z 
określonym  natężeniem  wprowadzanie  posz cze gólnych  opcji  w 
określonych  strefach/obszarach  sieci  wodociągowej.  Na  świecie  w 
branży  wodociągowej  uważa  się  za  atrakcyjne  te  przedsięwzięcia, 
które po siadają stosunek korzyści do kosztów powyżej dwóch.

W  trakcie  konstrukcji  planu  należy  unikać  podwójnego  liczenia 
oszczędno ści.  Przykładowo,  jeśli  na  sieci  wprowadzimy  regulację 
ciśnienia, to straty do grun tu i straty z wycieków zmniejszą się o 10 
%.  Gdybyśmy  nie  dokonali  regu lacji  ciśnienia,  a  wprowadzili 
szybkość  napraw,  to  na  tymże  obszarze  straty  spa d łyby  np.  o  60%. 
Jeśli  jednak  po  wprowadzeniu  szybkości  napraw  wprowa dzi my 
regulację ciśnienia, to straty zmniejszą się np. o 4 %, a nie wcześniej 
obli czo ne  10%.  Po-wyższe  liczby  są  wielkościami  zupełnie 
hipotetycznymi,  lecz  plan  najmniejszych  kosztów  powi-nien 
uwzględniać  tego  typu  zjawiska.  Jest  to  właśnie  uniknięcie 
podwójnego liczenia oszczę-dności w stratach wody.

37

Naprawa awarii wodociągu

 
    W celu usunięcia awarii pracownicy zamykają uszkodzony odcinek 
wodo cią gu.  Następnie  wykonywany  jest  wykop  (mechanicznie  lub 
ręcznie)  w  celu  od kry cia  uszkodzenia.  W  miejscu,  gdzie  nastąpiło 
rozszczelnienie  wodociągu  eki pa  monterów  zakłada  opaskę 
(„cybant”).  Jeżeli  otwór  w  rurze  nie  jest  duży  sto suje  się  wąską 
opaskę  stalową  z  odpowiednim  uszczelnieniem.  Warunkiem  sto 
sowania  takiej  opaski  jest  dość  dobry  stan  rury  (tzn.  wytrzymałość 
ścianki  rury  jest  na  tyle  dobra,  że  pozwala  na  ściągnięcie  opaski 
śrubami bez obawy jej zgnie cenia. W prze-ciwnym przypadku stosuje 
się opaski szerokie ze stali nie rdzew nej ze specjalnymi wyprofilowa-
nymi  uszczelnieniami.  Wtedy  powierz chnia  kontaktu  z  rurą  jest  na 
tyle duża, że nie ma potrze-by mocnego ściągania opaski.

  W  przypadku  uszkodzenia  spowodowanego  wpływem  eksploatacji 
górniczej  (złamanie  rury  lub  jej  ściśnięcie)  należy  wyciąć  kawałek 
uszkodzonej  rury  i  za mon tować  nasuwkę  trójdzielną  lub  nasuwkę 
kompensacyjną.  W  tym  ostatnim  przy padku  wodociąg  dodatkowo 
zabezpiecza  się  przed  wpływem  eksploatacji  gór niczej  na 
naprawianym odcinku.

  Wymienione  powyżej  metody  naprawy  uszkodzeń  dotyczą 
rurociągów 

stalo wych. 

Skuteczność 

naprawy 

wprowadzane 

uszczelnienie  montowanych  opasek  lub  kompensacji  musi  szczelnie 
przylegać  do  stalowej  powierzchni  rury.  Zerwa na  izolacja  musi 
odpowiednio  uzupełniona  tak,  aby  powierzchnia  stali  nie  miała 
kontaktu  z  wodą  lub  powietrzem.  Służą  do  tego  specjalne  taśmy 
izolacyjne.

38

W  przypadku  wystąpienia  awarii  wodociągu  wykonanego  z  rur 
żeliwnych pow szechnie są sto-sowane nasuwki kompensacyjne, gdyż 
jak  wskazuje  praktyka  uszkodzenia  polegają  na  wysu-nięciu  się 
końcówki rury z kielicha lub pęknięciu. Wysunięcie się rury z kielicha 
są  spowodo-wane  zwykle  ruchami  gruntu  (eks ploa tacja  górnicza, 
ruch  ciężkich  pojazdów).  Naprawa  takiego  uszkodzenia  po lega  na 
doszczelnieniu  kielicha  specjalną  opaską  lub  montażu  nasuwki 
kompen sacyjnej.  Praktyka  pokazuje  jednak,  że  skuteczniejszym 
sposobem  jest  montaż  nasuwki  kom-pensacyjnej  (pozwala  to  na 
pracę  wzdłużną  rurociągu).  Natomiast  doszczelnienie  kielicha  za 
pomocą  opaski  powoduje  usztywnienie  połączenia  i  w  przypadku 
wystąpienia ponownych ru-chów gruntu będziemy mieć do czy nie nia 
z rozszczelnieniem kolejnego połączenia kielicho-wego. W przypadku 
wy stą pienia wżerów korozyjnych zwykle stosuje się uszczelnienie za 
pomocą opasek.

 W eksploatacji znajdują się jeszcze rurociągi azbestowo-cementowe. 
Pow stające  na  nich  awa-rie  polegają  na  rozszczelnieniu  złączy  lub 
złamaniu  rury.  W  praktyce  jedyną  możliwością  usu-nięcia 
uszkodzenia  jest  zamontowanie  nasuwki  kompensacyjnej.  w 
przypadku  tego  rodzaju  rur  istotnym  elementem  usuwania 
uszkodzenia  jest  prawidłowe  obsypanie  rurociągu  i  zagęszcze-nie 
obsypki  wraz  z  podbudową  zamontowanej  kompensacji.  Nie 
wykonanie tych czynności spowo duje przy nacisku gruntu rodzimego 
ponowne złamanie rurociągu. 

39

  Jeżeli  wskaźnik  awaryjności  przekracza  poziom  3  (awarii/rok/km) 
należy  ro zważyć  celowość  wymiany  zdegradowanego  odcinka  sieci. 
Wymaga  to  du żych  na kładów  finansowych.  Gene-ralnie  ich  źródłem 
są  odpisy  amortyzacyjne.  Pier w szym  etapem  jest  sporządzenie 
dokumen-tacji projektowej i uzyskanie pozwo lenia na budowę, co już 
pochłania  część  środków  finanso-wych.  Po  uzyskaniu  pozwolenia  na 
budowę można przystąpić do realizacji inwestycji. Opisane czyn ności 
muszą  być  poprzedzone  analizą  wyboru  technologii  realizacji 
zadania. Naj  bardziej popularne jest układanie rurociągu w wykopie i 
w  ten  sposób  reali zowane  jest  95  %  tego  typu  inwestycji.  Jako 
materiał  stosuje  się  rurociągi  z  po lietylenu  (PEHD  100)  względnie, 
przy  przewodach  magistralnych,  stosuje  się  też  rury  z  żeliwa 
sferoidalnego.

  W  przypadku  gęstej  zabudowy  i  dużego  ruchu  ulicznego  (centra 
miast) sto suje się inne techno-logie, jak:

•przeciskanie,

•wbijanie udarowe,

•horyzontalne przewierty sterowane,

•przeciskanie hydrauliczne rur,

•wślizgiwanie  wkładów  niezdeformowanych  lub  zdeformowanych 
(„u”, „c”),

•kruszenie istniejących rur (kraking).

Liczba i częstość występowania przyłączy jest decydująca o wyborze 
techno lo gii  renowacji.  Stąd  też  dla  renowacji  sieci  rozdzielczej 
stosowane są metody tra dycyjne (odkrywkowe), gdyż duża częstość 
występowania  przyłączy  wymaga  dla  każ dego  z  nich  wykonania 
odkrywki  i  wtedy  staje  się  bardziej  opłacalne  wykonanie  jednego, 
ciągłego wykopu.

40

  O  zakwalifikowaniu  określonego  odcinka  sieci  do  remontu  lub 
wymiany  de cyduje  najczęściej  stan  techniczny  oceniany  wstępnie 
przez  wartość  wskaźni ka  intensywności  uszkodzeń  i  uciąż-liwości 
skutków  awarii  dla  odbiorców  wody.  Rów nież  oceniany  jest  stopień 
zużycia  materiału  (korozja,  stan  złączy).  Bardzo  po mocna  w  tym 
przypadku  staje  się  statystyka  uszkodzeń  prze-wodów  i  przy czy ny 
ich  występowania,  a  także  informacje  dotyczące  wieku  przewodów, 
rodzaju materiału i złączy, warunków gruntowych i wodnych czy też 
szkód  górniczych.  Dlatego  konie-czna  jest  ciągła  rejestracja 
informacji o liczbie, rodzaju i przy czy nach awarii i na podstawie tego 
rodzaju  danych  mogą  być  podejmowane  racjo nalne  decyzje  o 
remontach lub wymianie prze-wodów. 

  Odpowiedni  moment  wymiany  przewodu  wodociągowego  wynika  z 
ob ser wa  cji narastających kosztów jego utrzymania z upływem czasu 
eksploatacji.  Kry terium  wymiany  sprowadza  się  do  porównania 
kosztów wymiany z sumą ogólnych kosztów (uszkodzonych rur, strat 
wody, 

lokali-zacji 

wycieku, 

naprawy, 

wymiany 

uszkodzonej 

armatury). Stąd też optymalny moment wymia-ny po wi nien nastąpić 
w  chwili,  gdy  koszty  „utrzymania”  przewodu  w  sprawności  zbliża ją 
się  do  kosztów  wymiany.  W  związku  z  tym  muszą  być  prowadzone 
odpo wie dnie  analizy  ekonomi-czne,  które  mają  na  celu  określenie, 
czy dany przewód zo stanie zakwalifikowany do remontu kapitalnego 
lub  wymiany.  Do  tego  celu  mo gą  służyć  wskaźnikowe  granice 
procentowe  nakła-dów  na  remonty  bieżące,  kapi talne  i  inwestycje 
odniesione  do  wartości  rzeczywistej  lub  sza-cunkowej  w  stanie 
nowym i tak dla:

•remontu bieżącego: 1 – 60 %,

•remontu kapitalnego: 60 – 100 %,

•inwestycji: powyżej 100 %.

41

RODZAJE  USZKODZEŃ  PRZEWODÓW  KANALIZACYJNYCH

 
        Poznanie  przyczyn  uszkodzeń  jest  ważne  dla  służb 
eksploatacyjnych. Wiedza ta może pomóc w eliminacji wielu przyczyn 
awarii, a także uświadomi konsek wencje występowania określo-nych 
uszkodzeń,  co  z  kolei  może  przyczynić  się  do  bardziej  skutecznego 
planowania 

niezbędnej 

odnowy 

uszkodzonych 

przewo dów 

kanalizacyjnych,  w  tym  głównie  ustalenia  kolejności  typo-wania 
poszcze gól nych  przewodów  do  odnowy.  Wśród  rodzajów  uszkodzeń 
można wyodrębnić 5 grup:

•przeszkody w przepływie ścieków,

•nieszczelności w przewodach kanalizacyjnych,

•przemieszczenia rur,

•uszkodzenia 

zmniejszające 

nośność 

konstrukcji 

przewodów 

kanalizacyj nych,

•specyficzne  uszkodzenia  przewodów  kanalizacyjnych  z  rur 
podatnych.

42

Przeszkody w przepływie ścieków

Najczęstszymi  przyczynami  wystąpienia  przeszkód  w  przepływie 
ścieków  jest  nieprzestrzeganie  norm  i  wytycznych  dotyczących 
projektowania  prze wo dów  kanalizacyjnych  (np.  niewłaściwe  spadki 
podłużne)  oraz  wadliwe  wy konawstwo.  Do  tego  ostatniego  zalicza 
się:

• ułożenie  przewodu  kanalizacyjnego  z  nieodpowiednim  spadkiem 

podłużnym,

• niewłaściwe  wykonywanie  uszczelnień  (wystawianie  do  wnętrza 

uszczelek gumowych lub zaprawy cementowej),

• niewłaściwe  podłączenie  przykanalików  (końcowa  część  przykana 

lika wystaje we wnętrzu przewodu kanalizacyjnego),

• umieszczenie innych przewodów (wzdłuż lub w poprzek) w prze wo 

dzie kanalizacyjnym zamiast w gruncie obok przewodu,

• podłączenie  przykanalików  do  niewłaściwych  przewodów  kanali za 

cyjnych, np. deszczowego do sanitarnego lub odwrotnie,

• stosowanie uszczelnień złączy nieodpornych na przerosty korzeni,

• występowanie  infiltracji  wody  gruntowej  do  wnętrza  przewodu  ka 

na lizacyjnego,  zwięk-szającej  ilość  przepływających  ścieków  i  po 
wo dującej  tworzenie  wewnętrznych  narostów  infiltracyjnych  lub 
umożliwiającej  przedostawanie  się  gruntów  do  wnętrza  przewodu 
z jego zewnętrznego otoczenia,

• występowanie  nieszczelności  w  przewodach  kanalizacyjnych  (np. 

rysy,  ubytki)  umożliwia-jących  przerosty  korzeni  i  przedostawanie 
się gruntu do wnętrza przewody kanalizacyjnego

43

Najpoważniejszymi  konsekwencjami  wystąpienia  przeszkód  w 
przepływie ście ków są:

•redukcja przepustowości przewodu kanalizacyjnego,

•redukcja rezerwy retencyjnej przewodu kanalizacyjnego,

•możliwość zatkania się przewodu kanalizacyjnego,

•niszczenie  konstrukcji  przewodu  w  przypadku  pojawienia  się,  a 
następnie rozrastania się korzeni drzew,

•wystąpienia  korozji  wewnętrznej  w  przewodach  kanalizacyjnych 
wykona nych  z  materiałów  na  bazie  cementu,  spowodowanych 
zagniwaniem gro madzących się osadów organicznych na ich dnie,

•wystąpienie uciążliwych zapachów i gazów pochodzących z zagniwa 
ją cych  osadów  orga-nicznych  na  dnie  przewodów  kanalizacyjnych 
zagra ża jących  zdrowiu  i  życiu  pracowników  eksploatujących  te 
przewody.

44

Nieszczelności w przewodach kanalizacyjnych

W latach 90. ub wieku do uszczelnień złączy rur często stosowano: ił, 
zaprawę  ce mentową,  bitum,  sznury  konopne.  Były  to  rozwiązania, 
które  nie  gwaranto wa ły  długotrwałej  szczelności  połączeń.  Użycie 
niewłaściwych  uszczelnień  –  np.  zastosowania  nieodpowiedniego 
środka  antyadhezyjnego  dla  uszczelki  gumo wej,  stosowanie 
uszczelek  o  niedostatecznej  trwałości,  szybko  starzejących  się, 
stosowanie 

zbyt 

miękkich 

uszczelek 

w 

celu 

łatwiejszego 

wykonawstwa,  stoso wanie  rur  ze  zbyt  dużymi  tolerancjami 
wymiarowymi  ich  złączy  przyczynia  się  w  zna-czącym  stopniu  do 
awarii 

podziemnych 

przewodów. 

Kolejnymi 

przyczy nami 

nieszczelności są:

•zastosowanie  rur  wadliwych  lub  uszkodzonych  (np.  z  ubytkami 
powierz chniowymi,  przy  rurach  betonowych  –  z  niedostatecznym 
zagęszczeniem betonu),

•nieodpowiednie  wykonawstwo  robót  (uszkadzanie  rur  podczas  ich 
wbu do wywania,  niewłaściwym  montaż  uszczelek  –  zanieczyszczenie 
złącza, niecentryczne łączenie rur),

•nieszczelne włączenie przykanalika poprzez niestaranne wykonanie 
otworu w istniejącym przewodzie kanalizacyjnym,

•niewłaściwa 

eksploatacja 

przewodu 

kanalizacyjnego 

(np. 

przekroczenie  do puszczalnych  temperatur  ścieków,  zastosowanie 
nieodpowiednich urzą dzeń do czyszczenia przewodów powodujących 
uszkodzenie rur wraz z ich rozszczelnieniem,

•przerosty  korzeni  drzew  przyczyniające  się  do  powstawania 
nieszczelno ści,

•nieszczelności  wywołane  innymi  uszkodzeniami  (np.  wzajemnym 
prze mieszczeniem  się  rur,  starciem,  korozją,  ponadnormatywnym 
ugięciem, wystąpienie rys i załamań w konstrukcji rur).

45

Bardzo 

poważną 

konsekwencją 

wystąpienia 

nieszczelności 

przewodów kana lizacyjnych – w przypadku ich posadowienia poniżej 
zwierciadła  wody  grun towej  –  jest  infiltracja  wód  grunto-wych  do 
wnętrza  przewodów.  Wraz  z  infil tru jącą  wodą  przedostają  się 
cząsteczki  gruntu,  co  powoduje  powstawanie  wokół  przewodów 
pustek 

powietrznych, 

a 

gruntach 

niespoistych 

osia-danie 

nawierzchni  ulicznych,  co  może  być  przyczyną  poważnych  katastrof 
drogowych lub bu-dow lanych.

W  przypadku  posadowienia  przewodów  kanalizacyjnych  powyżej 
poziomu  zwierciadła  wody  podziemnej  istnienie  nieszczelności 
powoduje  eksfiltrację  ścieków  do  otaczającego  gruntu,  co  powoduje 
wystąpienie zanieczyszczeń wody gruntowej i skażenia środowiska.

Przemieszczenia rur

Kolejnym  rodzajem  uszkodzenia  przewodów  kanalizacyjnych  jest 
poprzeczne  przemieszczenie  się  rur,  a  także  ich  rozsunięcie 
podłużne. Główną przyczyną przemieszczeń rur jest:

•błędne  wykonawstwo,  głównie  w  zakresie  poprawnego  wykonania 
podło ża pod układanymi w wykopie rurami,

•występowanie częstych zmian poziomu zwierciadła wody gruntowej 
wo kół przewodu pod-czas jego eksploatacji,

•występowanie  zmian  zewnętrznych  obciążeń  konstrukcji  kanału  na 
jego długości, 

•osiadanie  rur  spowodowanych  destabilizacją  ich  posadowienia  lub 
wynie sienie  lekkich  rur  z  tworzywa  sztucznego  spowodowanych  ich 
wyporem,

•wpływ 

szkód 

górniczych, 

wstrząsów 

sejsmicznych 

lub 

parasejsmicznych,

•osiadanie  rur  spowodowane  wypłukiwaniem  gruntu  z  podłoża  ich 
posado wienia wskutek ich nieszczelności,

•równomierne 

lub 

jednostronne 

osiadanie 

studzienek 

kanalizacyjnych 

lub 

ich 

wyniesienie 

wskutek 

ich 

wyporu 

przyczyniające  się  do  wystąpienia  przemieszczeń  rur  wokół 
studzienki.

46

Do  najpoważniejszych  konsekwencji  wystąpienia  przemieszczeń  rur 
można  wymienić  uszkodze-nie  miejsc  podłączenia  przykanalików, 
ograniczenie  zdolno ści  eksploatacyjnej  kanału  (np.  wskutek 
zaistnienia 

przeciwspadków), 

powsta wanie 

nieszczelności 

w 

obszarze  złączy  przemie-szczonych  rur,  powstawanie  rys,  pęknięć  i 
załamań  konstrukcyjnych.  Niektóre  uszkodzenia  (np.  wzajemne 
poprzeczne  przemieszczenie  połączonych  rur)  uniemożliwiają 
bezwykopową  odno-wę  przewodu  kanalizacyjnego  z  zastosowaniem 
technologii reliningu z grupy technik ciasno-pasowanych.

Uszkodzenia zmniejszające nośność konstrukcji

        Wśród  uszkodzeń  zmniejszających  nośność  przewodów 
kanalizacyjnych  można  wymienić:  ścieranie  się  dna  przewodów 
kanalizacyjnych,  korozję  ich  wewnętrznych  ścian,  rysy  podłużne, 
poprzeczne  i  ukośne,  ubytki  konstrukcji  kanałowej,  deformację 
spękanych fragmentów rur a nawet zawalenie się kanału.

47

 Najistotniejszą  przyczyną  starcia  się dna  kanału  lub jego ścian  jest 
wy stę powanie  w  ściekach  dużej  zawartości  cząstek  stałych  (piasku, 
żwiru, części metalowych, tworzyw sztucznych). Szczególnie dotyczy 
to  kanałów  ułożo nych  ze  znacznymi  spadkami  podłużnymi.  Również 
nie-właściwe  czyszczenie  przewodu  może  powodować  starcie  jego 
dna  lub  ścianek.  Natomiast  do  naj poważniejszych  przyczyn 
powstawania korozji wewnętrznej można zaliczyć:

•nieprzestrzeganie  zaleceń  zawartych  w  normach  dotyczących 
jakości materiału rur kanali-zacyjnych,

•oddziaływanie chemiczne, mikrobiologiczne i mechaniczne ścieków,

•oddziaływanie gazów kanałowych,

•występowanie  czynników  przyśpieszających  korozję  (wysokich  tem 
pe ratur, dużych stężeń substancji korozyjnych w ściekach),

•wprowadzanie do ścieków agresywnych substancji chemicznych,

•zbyt  małe  spadki  podłużne  kanałów  (lub  nawet  zaistnienie 
przeciwspadków) sprzyjających małym prędkościom przepływu,

•brak  wewnętrznych  wykładzin  ochronnych  (w  przypadku  rur  po dat 
nych na korozję).

    Najbardziej istotnymi przyczynami występowania w przewodach 
kanaliza cyj nych rys podłuż-nych, poprzecznych i ukośnych są:

•błędy popełnione przy obliczeniach wytrzymałościowych kanałów,

•uszkodzenia rur podczas transportu, przechowywania, układania 
zasypy wa nia i zagęszczania gruntu,

•starcia dna kanału lub jego ścian powodujących zmniejszenie jego 
wy trzy małości na zewnętrzne obciążenia.

48

  Konsekwencjami  wystąpienia  kolejno  rys,  następnie  załamań  i 
zawaleń  kon strukcji  przewo-dów  są:  niedrożność  przewodu  oraz 
zagrożenia  zapadnięcia  się  terenu,  stwarzające  zagrożenia  dla 
pojazdów  jak  i  ludzi  znajdujących  się  nad  ta kimi  przewodami. 
Przyczyną  jest  infiltracja  wody  gruntowej  poprzez  rysy,  pęk nięcia, 
ubytki konstrukcyjne czy nieszczelne połączenia po-wodujące zwykle 
roz luźnienia  gruntów  spoistych  a  nawet  pustki  wokół  przewodów 
kanali za-cyj nych.  Tego  typu  sytuacje  mogą  w  dalszej  konsekwencji 
powodować 

uszkodze nia 

innych 

elementów 

podziemnej 

infrastruktury (np. instalacji gazowych).

Uszkodzenia rur podatnych

Do  uszkodzeń  specyficznych  dla  przewodów  kanalizacyjnych 
wybudowa nych 

z 

tzw. 

podatnych 

rur 

należy 

wymienić 

ponadnormatywne  ugięcia  ich  wierzchołków  (z  reguły  większe  niż 
6%),  utratę  stateczności  powłoki  oraz  występowanie  lokalnych 
wgnieceń od ostrych kamieni czy twardych mate ria łów znajdujących 
na  zewnętrznej  stronie  rur.  Ponadnormatywne  ugięcia  wierz chołka 
rur  z  tworzyw  sztucznych,  a  także  utrata  stateczności  ich  pow łok, 
spowodowane są najczęściej poprzez:

•nieprzestrzeganie  zaleceń  podanych  w  normach  i  wytycznych  dot. 
wy konywania obliczeń statyczno-wytrzymałościowych rur,

•wbudowywania  nieodpowiednich  rur  o  niedostatecznej  sztywności 
obwo dowej ich powłoki,

•dopuszczenie  odstępstw  od  założeń  projektowych  w  zakresie 
obciążeń i posadowienia rur,

•niewłaściwe  ułożenie  i  zasypanie  rur,  użycie  nieodpowiednich  urzą 
dzeń zagęszczających, niezgodne z założeniami projektowymi usuwa 
nie deskowań ścian wykopu,

•wpływy termiczne związane z transportem gorących ścieków,

•wystąpienie  nieszczelności,  przemieszczeń  rur, zjawiska  starcia lub 
korozji.

49

Przyczyna  wystąpienia  lokalnych  wgnieceń  jest  stosowanie  do 
obsypywania  ka nału  gruntu  z  kamieniami  lub  innymi  twardymi 
przedmiotami  zamiast  sto sowa nia  odpowiednich  osypek  pia-
skowych.  Konsekwencjami  lokalnych  wgnieceń  rur  są,  po  upływie 
pewnego  czasu,  przebicia  ścianki,  lokalne  ubytki  fragmentów 
konstrukcji  kanału  i  wynikające  stąd  nieszczelności,  a  także 
obniżenie nośności rur. Z kolei utrata stateczności powłoki rur może 
doprowadzić  do  częścio-wego  lub  całkowitego  ograniczenia 
przepustowości kanału i konieczności jego wy mia ny na nowy.

NAPRAWY  KANALIZACJI

 
     

Ogólne  zasady  eksploatacji  systemów  kanalizacyjnych  podano  w 

normie  PN-EN  752-7  (2002).  Zadania  eksploatacyjne  związane  z 
kanalizacją obejmują:

•czyszczenie kanałów (hydrauliczne lub mechaniczne),

•naprawę uszkodzonych kanałów,

•renowację,

•rekonstrukcję.

50

Hydrauliczne  czyszczenie  kanału  może  być  przeprowadzone 
grawitacyjnie  (wylana  nagle  woda  z  płuczki  kanałowej)  lub 
ciśnieniowo.  Płukanie  ciśnieniowe  przeprowadza  się  przy  wykorzy-
staniu  samochodu  wyposażonego  w  cysternę,  pom pę  i  wąż  z  dyszą. 
Przed  przystąpieniem  do  płukania  należy  zamknąć  kanał  w 
studzience  położonej  najniżej  za  pomocą  specjalnego  korka. 
Następnie  do  ka nału  wprowadza  się  wąż  za  pomocą  prowadnicy  i 
załącza  się  pompę,  która  wtła cza  wodę  do  dyszy  pod  ciśnieniem  do 
20  MPa.  Dysza  na  zasadzie  odrzutu  posu wa  się  do  przodu  ciągnąc 
wąż, a strumień wody odspaja nagromadzone osady, a te spływają w 
dół.  Od-spojone  osady  wymieszane  z  wodą  usuwa  się  za  pomocą 
pompy  i  następnie  wyjmuje  się  korek  przywracając  naturalny 
przepływ  ścieków.  Podczas  czyszczenia  tą  technologią  należy 
szczegól-nie  przestrzegać  zasad  BHP,  gdyż  ciśnienie  płuczącej  wody 
jest  na  tyle  duże,  że  strumień  odbijając  się  od  prze szkody  może 
doprowadzić  do  groźnego  wypadku  wśród  ludzi.  Ponadto  w  przy 
padku  popękanego  kanału  może  doprowadzić  jeszcze  do  większego 
jego usz kodzenia.

  Czyszczenie  mechaniczne  jest  bardziej  pracochłonne,  ale  może  być 
zrea li zo wane  za  pomocą  dużo  prostszych  środków.  Przez  kanał 
przeciąga  się,  przy cze pione  do  stalowej  liny,  elementy  w  postaci 
wiader, tarcz, wyciorów. Ta tech nologia jest stosowana w przypadku 
bardzo  zeskalo-nych  osadów,  penetracji  ka na łu  przez  korzenie 
drzew.  Następnie  kanał  się  przepłukuje.  Przy-kanaliki  czyści  się  za 
pomocą spirali (poprzez czyszczak lub studzienkę).

51

Naprawa  uszkodzonych  kanałów.  Uszkodzenia  kanałów  powstają 
przede  wszystkim  wskutek  złego  wykonawstwa,  niewłaściwych 
materiałów,  korozji,  pe netracji  korzeni  drzew,  zbyt  dużego  nacisku 
na  nawierzchnię  drogową.  Zew nę trznymi  objawami  uszkodzeń  jest 
osiadanie  studzie-nek,  osiadanie  gruntu  w  re jo nie  kanału, 
spiętrzenie  ścieków  (może  dochodzić  do  ich  wypływu  na  powierz 
chnię).  Diagnostyka  kanału  może  przeprowadzona  za  pomocą 
reflektora i lustra o kącie nachylenia 45

o

 umieszczonego w sąsiednie 

studzience.  Ostatnio  coraz  czę ściej  do  badania  stanu  kanału  jest 
wykorzystywana  technika  telewizyjna  (kamera  prze ciągana  przez 
kanał),  która  umożliwia  również  wykonywanie  do kumentacji  w 
postaci  zdjęć  czy  filmów.  Napraw  ka-nałów  dokonuje  się  metodami 
odkrywkowymi  (nie  różniące  się  za sad niczo  od  budowy  nowego 
kanału) 

lub 

bezodkrywkowymi 

(stosowanymi 

ra czej 

przy 

rekonstrukcjach lub renowacjach).

Renowacja  (odnowienie)  jest  już  remontem  wykorzystującym  stary 
przewód.  W  ramach  tego  zabiegu  stary  kanał  można  wzmocnić 
poprzez:

•iniekcję  szybkosprawnych  zapraw  cementowych  lub  chemo 
utwardzal nych we wcześniej zidentyfikowane pęknięcia i szczelin,

•cementacje  ścianek  przewodu  poprzez  natrysk  cienkiej  warstwy 
zaprawy cementowej,

•wprowadzenie  do  przewodu  osłony  w  postaci  rękawa  z  tworzywa 
sztu cz nego  i  następnie  utwardzanego  za  pomocą  gorącej  wody  lub 
chemicznie.

Rekonstrukcja jest zabiegiem, w którym stary przewód zastępuje się 
no wym,  niekiedy  przy  kru-szeniu  starego  przewodu.  Proces 
technologiczny rekon strukcji polega na:

•wpychaniu  do  starego  przewodu  (wcześniej  oczyszczonego) 
sztywnych nowych rur z PVC,

•wciąganiu  elastycznego  przewodu  z  polietylenu  (relining)  i 
utwardzania go za pomocą gorącej wody lub pary.

52

Roczne  koszty  eksploatacji  sieci  kanalizacyjnej  wynoszą  przeciętnie 
0.5  –  2.0  %  nakładów  inwe-stycyjnych,  które  SA  z  kolei  bardzo 
zróżnicowane  (zależą  od  intensywności  zabudowy,  rodzaju  gruntu, 
średnicy przewodu).

ZASADY POSTĘPOWANIA Z RURAMI Z TWORZYW 
SZTUCZNYCH

Składowanie:

•Należy rurom zapewnić pełne podparcie.

•Przy  składowaniu  rur  w  zwojach  należy  przestrzegać  zaleceń 
producenta  (nie  wolno  składować  rur  w  pozycji  pionowej  w  celu 
uniknięcia owa li za cji lub wyboczenia).

•Składować  na  równym  podłożu  (na  drewnianych  podkładach)  przy 
zas to sowaniu bocznych podpór o rozstawie nie większym niż 2 m.

Transport na placu budowy:

•Przy  załadunku  lub  rozładunku  nie  wolno  stosować  metalowych 
zawiesi (używać zawiesi z włókien sztucznych lub sizalowych).

•Przy  załadunku  lub  rozładunku  rur  o  długości  większej  niż  10  m 
należy stosować trawersy.

•Rur lub kształtek nie wolno ciągnąć po ziemi.

Wykop:

•Urobek z wykopu należy odkładać na odległość co najmniej 0.5 m od 
je go krawędzi.

•Dno wykopu powinno sięgać poniżej spodu rury na 1.5 – 5 cm.

•Minimalna wysokość przykrycia górnej części rury powinna wynosić 
60 cm.

•Do momentu zakończenia prac związanych z wypełnieniem wykopu 
na leży  rury  chronić  przed  zewnętrznymi  obciążeniami  (np. 
wywołanych ru chem ciężkich maszyn budowlanych).

53

Układanie przewodu:

•Należy zapewnić pełne podparcie gruntu na całej długości rury.

•Pierwszą  warstwę  obsypki  należy  rozmieścić  równomiernie  po  obu 
stro nach rurociągu.

•Kolejne warstwy obsypki o grubości mniejszej od 0.7 D.

Zagęszczanie gruntu w wykopie:
     Rury z tworzyw termoplastycznych są elastyczne i pod wpływem 
obciążenia  uginają  się  na-pierając  bocznymi  ścianami  na  grunt.  Im 
lepiej  jest  zagęszczony  grunt,  tym  ugięcie  jest  mniej-sze  i 
przeniesienie obciążeń bocznych w większym stopniu następuje przy 
współpracy  gruntu  rodzimego.  Generalnie  dobór  sztywności  rury 
zależy  od  właściwości  gruntu  rodzimego  i  obsyp-ki  oraz  stopnia 
zagęszczenia, 

grubości 

przykrycia 

i 

warunków 

obciążeń 

zewnętrznych.

Cięcie rur:

•Cięcie wykonywać piłą ręczną.

•Rury o ściankach profilowanych należy ciąć między żebrami.

•Ciąć  należy  prostopadle  do  osi  rury,  a  na  czas  cięcia  należy 
odpowiednio podeprzeć końce rury.

•Po cięciu należy oczyścić rurę (usunąć zadziory).

Wykonywanie połączeń:

•Należy  usunąć  wszelkie zanieczyszczenia  z  kielicha  i bosego końca 
rury.

•Należy sprawdzić poprawność założenia uszczelki gumowej.

•Należy posmarować wewnętrzną powierzchnię kielicha i uszczelkę.

•Rurę o mniejszej średnicy należy wepchnąć ręcznie za pomocą łomu 
i  pod kładki  drewnianej,  a  rurę  o  większej  średnicy  wepchnąć 
mechani cznie.

•Sprawdzić, czy rura jest wepchnięta na odpowiednią długość.

54

Gięcie rur na placu budowy:
     Rury termoplastyczne cechuje elastyczność i można na placu 
budowy spowodować zmianę jej kierunku bez konieczności 
stosowania kształtek.

D [mm]

R dla PVC

R dla PE

≤ 160

300 * D

50 * D

   200 ≤ D ≤ 

365

400 * D

50 * D

≥ 400

500 * D

50 * D

Minimalne 
zalecane 
promienie 
gięcia

Badanie rurociągu:

•Inspekcja wizualna obejmuje:

•Prostoliniowość i ewentualne spadki

•Stan połączeń

•Uszkodzenia i deformacje

•Włączenia

Próba  szczelności  powinna  być  przeprowadzona  dla  rurociągów 
ciśnieniowych 

według 

 

PN-EN 

805, 

a 

dla 

przewodów 

kanalizacyjnych według – PN-EN 1610

55

Zabezpieczenia  przed  zastosowaniem  magnesów  neodymowych

 
      Urządzenia  zabezpieczające  przed  stosowaniem  magnesów 
neodymowych  umoż liwiających  kradzież  wody:  wskaźniki  pola 
magnetycznego  (MFI),  pierś cienie  antymagnetyczne  i  wodo-mierze 
mokrobieżne.

Wskaźniki pola magnetycznego

 
     Wskaźniki pola magnetycznego (MFI-3) produkowane są w dwóch 
wersjach:

•do  instalowania  na  wewnętrznej  powierzchni  przeźroczystej 
obudowy urządzenia obudowy urządzenia pomiarowego,

•do  instalowania  na  zewnętrznej  powierzchni  obudowy  urządzenia 
pomia rowego.

Istotą zabezpieczenia jest umieszczenie na wskaźniku układu znaków 
geo metry cznych,  który  w  przypadku  zaistnienia  oddziaływania 
silnym polem magnety cznym ulega zakłóceniu.

Wskaźniki mogą być naklejane wyłącznie na gładkich powierzchniach 
obu dów wodomierzy (np. wykonanych ze szkła, pleksiglasu, metalu – 
również la kie rowanych). Powierzchnie te mu-szą być wolne od kurzu 
i 

odtłuszczone. 

Wskaź niki 

naklejane 

na 

zewnętrznych 

powierzchniach  muszą  być  zabezpie czo ne  etykietą  lub  hologramem, 
aby  uniemożliwić  ponowne  naklejenie  po  ewen tual nym  chwilowym 
usunięciu. na etykietach lub hologramach można umieścić nadruk w 
postaci logo firmy czy też kolejnego numeru seryjnego.
 

56

  Podstawy  prawne  uznania  wskaźnika  MFI  jako  dowodu  w  sprawie: 
istnieje  umowa  cywilno-prawna  i  na  jej  podstawie  można  dochodzić 
swoich  praw  o  np.  niedotrzymanie  warunków  umowy.  np.  zakłady 
energetyczne  używające  wskaź ni ków  MFI  wprowadziły  aneks  do 
umowy  o  dostawie  energii,  w  których  ostrze ga ją,  że  wszelkie  próby 
ingerencji 

we 

wskazania 

licznika 

za 

pomocą 

magnesów 

neodymowych  będzie  karane  na  podstawie  zadziałania  wskaźnika 
pola magne ty cznego. Jest to zatem działanie odstraszające. W takiej 
umowie  zastrzega  się,  że  wszel-kie  uszkodzenia  magnetyczne  (np. 
skasowanie  znaków)  lub  mechaniczne  (usz kodzenie  wska-źnika, 
etykiety, hologramu) będzie pociągało do odpo wie dzial ności karnej. 

  Na  rynku  dostępne  są  również  wskaźniki  pola  magnetycznego  o 
strukturze  pa skowej.  Nie  jest  to  dobre  rozwiązanie,  ponieważ 
istnieją  sposoby,  dzięki  któ rym  w  bardzo  łatwy  sposób  można 
oszukać  takie  zabezpieczenie,  chociażby  ze  względu  na  łatwość 
pozyskania materiału na taki wskaźnik.

Algorytm postępowania w przypadku rozwiązywania kwestii 

prawnych dot. nielegalnego poboru wody.

      Podstawą prawną dochodzenia roszczeń jest ustawa o zbiorowym 
zao pa trze niu  w  wodę  i  zbiorowym  odprowadzeniu  ścieków.  W  jej 
nowelizacji  m.  in.  zmie  niono  art.  28.  ust.  2,  5  i  6.  w  ust.  5 
wprowadzono  zapis  o  karaniu  odbior ców,  u  których  wystąpiło 
bezumowne  pobieranie  wody  z  urządzeń  wodocią gowych.  Kolejnym 
dokumentem  jest  norma  PN-EN  14154  dotycząca  wymagań 
wodomierzy  na  odporność  na  natężenie  pola  magnetycznego  100 
kA/m.  z  mag ne su  neodymowego  otrzymujemy  natężenie  rzędu  400 
kA/m,  czyli  4-krotnie  wię cej.  Wskaźniki  mfi-3  kasują  się  w  zakresie 
natężenia  pola  260-320  kA/m,  a  więc  jego  rozmagnesowanie 
oznacza,  że  wodomierz  poddano  działaniu  pola,  na  który  nie  jest 
odporny.  Inaczej  ująć  to  można,  że  od-biorca  wody  wpływa  na 
zmianę,  zatrzymanie  lub  utratę  właściwości  lub  funkcji  metrologi-
cznych wodomierza głównego lub urządzenia pomiarowego.

57

Instalacja wskaźników MFI 

na wodomierzu

Aneks do 

umowy o 

dostawę wody

akcja informacyjna (ulotka o celu 
instalacji wskaźników)

Obserwacje wskaźników

Skasowanie znaków 

magnetycznych, uszkodzenie 

mechaniczne wskaźnika

Środki zaradcze(np. wymiana na 

mokrobieżny)

Zawarcie w aneksie informacji o celu 

instalacji wskaźników i ustalenie 

wysokości kary za magnetyczne lub 

mechaniczne uszkodzenie

Obserwacje wskaźników

Skasowanie znaków magne ty   cz nych lub 

uszkodzenie mechaniczne

Skuteczna 

egzekucja kary

skierowanie sprawy z powództwa 

cywilnego (niewywiązywanie się odbiorcy 

z warunków umowy)

NIE

58

Stosowanie pierścieni antymagnetycznych

            Ochrona  wodomierza  polega  w  tym  przypadku  na  stosowaniu 
ekranów  prze ciw magne-tycznych.  Jednakże  ich  skuteczność  jest 
dyskusyjna,  gdyż  na  rynku  pojawiły  się  magnesy  neo-dymowe  o 
dwukrotnie  większej  sile  przy  tej  samej  ce nie.  Nawet  słabszy 
magnes,  który  nie  bę-dzie  powodował  całkowitego  zatrzy ma nia 
wodomierza, może spowodować znaczący ujemny uchyb pomiarowy. 
W  związ ku  z  tym  nawet  w  tym  przypadku  istnieje  konieczność 
instalacji  wskaźni ków  MFI.  Należy  dodać,  że  zawsze  istnieje 
możliwość  stosowania  kilku  słab szych  mag-nesów  lub  budowania 
koncentratorów  pola  magnetycznego,  np.  w  po sta ci  stożka  ze  stali. 
Należy tutaj dodać, że składanie kilku magnesów w celu osiąg nięcia 
silnego  pola  magnetyczne-go  nie  może  trwać  w  nieskończoność  – 
przy pewnej ich liczbie dokładanie nowych magnesów nie spowoduje 
wzrostu natężenia pola magnetycznego. Można zatem stwierdzić, że 
na  rynku  nie  ma  wo domierzy  suchobieżnych  odpornych  na 
odpowiednio silne pole magnetyczne.

Wodomierze mokrobieżne

        Istotną  zaletą  wodomierzy  mokrobieżnych  jest  ich  całkowita 
odporność  na  ja kiekolwiek  pola  magnetyczne.  Wynika  ona  z 
konstrukcji  urządzenia  wyposa żo nego  w  „sprzęgło  mechaniczne”  – 
tj. połączenie mechaniczne przekazujące na pęd z wirnika na liczydło. 
cecha  charakterystyczna  tego  typu  wodomierzy  jest  zanurzenie  w 
wodzie  mechanizmu  liczydła,  wynikiem  czego  jest  większa  wraż li 
wość  na  zanieczyszczenia.  Powoduje  to  powstawanie  problemu 
utrudnionego 

od czytu 

oraz 

pogorszenia 

parametrów 

metrologicznych  wodomierzy  mokrobież nych.  Norma  PN-EN  14154-
2:2007 w pkt. 2 określa podstawy doboru wodomie rzy wg warunków 
pracy  instalacji,  w  szczególności  przy  uwzględnieniu  właści wości 
fizycznych  i  chemicznych  wody.  Dlatego  też  każdy,  kto  decyduje  się 
na  montaż  liczników  mokrobieżnych  musi  być  świadomy  ich  zalet  i 
korzyści  oraz  faktu,  że  ich  użytkowanie  wiąże  się  z  zastosowaniem 
pewnych 

niezbędnych 

środ ków 

zapobiegawczych 

w 

celu 

zabezpieczenia  instalacji  przed  kumulacja  i  powstawaniem  złogów 
kamienia, osadów, rdzy. 

59

Inwestycja związana z zastoso wa niem środków zapobiegawczych np. 
w  postaci  osadników  czy  filtrów  wpły nie  na  polepszenie  jakości 
dostarczanej  wody,  funkcjonowanie  urządzeń  pomia rowych  oraz 
wymierne  zmniejszenie  strat.  dodatkową  korzyścią  zastosowania 
różnego  rodzaju  filtrów  będzie  także  poprawa  funkcjonowania 
urządzeń gospo darstw domowych korzystających z wody oraz samej 
jakości spożywanej wody.
 

Podsumowanie

          Wniosek  z  przedstawionych  analiz  w  zakresie  zabezpieczenia 
wodomierzy przed neo-dymowymi magnesami nasuwa dwa słuszne i 
skuteczne 

rozwiązania: 

warto 

stosować 

albo 

wodomierz 

suchobieżny  wyposażony  we  wskaźnik  pola  mag netycznego  MFI 
albo  wodomierz  mokrobieżny  z  koniecznym  zapewnie niem  czystej 
wody. 

60

Kierunki rozwoju systemów wodociągowych (SW) i kanalizacyjnych 

(SK)

(wg E. Mielcarzewicza – rok 2000)

 

Zapotrzebowanie na wodę:

•obliczeniowe zapotrzebowanie na wodę w oparciu o wartości eks tre 
mal ne (założenie, że występują one jednocześnie na całym zao pa try 
wanym obszarze),

•obliczeniowe zapotrzebowanie na wodę przy uwzględnieniu 
rozkładu w czasie i przestrzeni i prawdopodobieństwa przekroczenia 
obliczonych wartości.

Objętość ścieków bytowo-gospodarczych:

•przepływ obliczeniowy jest równy maksymalnemu godzinowemu na 
tę żeniu odpływu ścieków,

•badania  wykazały,  że  kanały  krótkie  powinny być  projektowane  na 
natężenie przepływu mniejsze od godzinowego i dużym prawdo podo 
bień stwie  jego  przekroczenia,  a  kanały  długie  (gdy  czas  przepływu 
przekracza  godzinę)  na  odpowiednie  mniejsze  jednostkowe 
natężenie przepływu.

Ocena stanu technicznego i sprawności SW i SK:

•zastosowanie GIS (SIT) jako systemów informacyjnych o podziemnej 
infrastrukturze,

•zastosowanie symulacyjnych metod działania SW i SK z 
automatycznie wprowadzanymi informacjami z obserwacji ich 
eksploatacji.

61

Kierunki rozwoju SW:

•budowa sieci wymiarowanych na maksymalny dobowy przepływ (a 
nie godzinowy),

•budowa  małych  zbiorników  wyrównawczych  u  odbiorców  (grup  od 
bior ców) w celu wyrównania nierównomierności godzinowej,

•zwiększenie  liczby  lokalnych  urządzeń  podnoszących  ciśnienie  a 
tym  sa mym  stworzenie  warunków  do  obniżenia  ciśnienia  w  sieci 
(niższe koszty pompowania i zwiększenie niezawodności).

Kierunki rozwoju SK:

•wprowadzanie w większym stopniu systemów grawitacyjno-
pompowych,

•wykorzystanie systemów podciśnieniowych i ciśnieniowych,

•intensyfikacja działań w kierunku bezwykopowych technologii reno 
wacji.

Materiały:

•wprowadzanie materiałów z tworzyw sztucznych zapewniających 
więk szą odporność na korozję, wysokie i niskie temperatury i 
mniejszą chro powatość,

•większa odporność na zginanie, skręcanie, uderzanie i trwałość 
połą czeń nawet w nadzwyczaj skrajnych warunkach eksploatacji,

•stosowanie wewnętrznych powłok konwencjonalnych materiałów 
(żeli wo, stal, żelbet).

62