Fizjologiczne skutki

bezczynności

ruchowej

Ograniczenie aktywności ruchowej

wywiera różnokierunkowy i głęboki
wpływ na organizm. Nasilenie tego

wpływu zależy od stopnia

ograniczenia aktywności ruchowej.

Jej wpływ na organizm człowieka

badany był zwykle na modelu

„unieruchomienia” w łóżku. Był to

więc efekt zmiany kierunku działania

na organizm siły ciężkości i

ograniczenie jego aktywności.

Zachowanie odpowiedniej proporcji

między aktywnością ruchową a

spoczynkiem oraz pozostawaniem

w pozycji pionowej i poziomej jest

warunkiem zdrowia. Człowiek około

30% całego życia spędza śpiąc

.

Podczas unieruchomienia w łóżku w

pozycji leżącej, oprócz obniżenia

ciśnienia hydrostatycznego w układzie

krążenia i innych przestrzeniach

wodnych ustroju oraz ograniczenia

ucisku na kości wzdłuż ich osi długiej

(hipograwia), występuje zmniejszenie

tempa przemian energetycznych,

związane z ograniczeniem aktywności

ruchowej (hipodynamia).

Zmiany zachodzące w organizmie

człowieka pod wpływem

unieruchomienia w łóżku prowadzą do

zmniejszenia wydatku energetycznego

i z tego punktu widzenia są korzystne,

zwiększają szanse przeżycia. Wiele

reakcji na unieruchomienie występuje

już w ciągu pierwszych 2-3 dni

pozostawania w łóżku.

Przebieg zmian fizjologicznych w

organizmie człowieka podczas

unieruchomienia w łóżku

0-3 dni

• Zwiększenie diurezy

• utrata wapnia w moczu

• Zmniejszenie objętości osocza, płynu śródmiąższowego i

całego płynu (utrata wody i obniżenie stężenia hormonu

antydiuretycznego) zewnątrzkomórkowego

• Zmniejszenie wydzielania soku żołądkowego

• Zmniejszenie przepływu krwi w łydce (krew zostaje

przemieszczona z dolnej części ciała do centralnej części

układu krążenia)

Ograniczenie aktywności ruchowej powoduje drastyczne

zmniejszenie wydolności fizycznej (zmniejszenie objętości

wyrzutowej i maksymalnej pojemności minutowej serca w

wyniku upośledzenia funkcji mięśnia sercowego) oraz

pogorszenie tolerancji zmian ortostatycznych (zmniejszenie

objętości płynu zewnątrzkomórkowego w dolnych częściach

ciała i związany z nim zmniejszeniem prężności tkanek).

0-3 dni

- zwiększenie podatności żył,
- zwiększenie aktywności fagocytarnej granulocytów

obojętnochłonnych,

- zmniejszenie tolerancji glukozy,
- zmniejszenie tolerancji przyśpieszeń (spowodowane częściowo

hipowolemią oraz zmniejszeniem napięcia naczyń
pojemnościowych i przepływu krwi).

4-7 dni

- odwapnienie układu kostnego i zakłócenie resorpcji wapnia

w przewodzie pokarmowym,

- fosfaturia (wzrost wydalania elektrolitów i azotu z moczem),

- ujemny bilans azotowy,
- zwiększenie stężenia fibrynogenu we krwi (zwiększona

krzepliwość i aktywność fibrynolityczna),

- podwyższenie progu wrażliwości słuchowej,
- pogorszenie wzroku-zmniejszenie ostrości wzroku.

8-14 dni

- zmniejszenie ogólnej liczny krwinek czerwonych,
- zakłócenie usuwania ciepła z ustroju (na skutek zmniejszonego

napięcia naczyń i upośledzonego transportu ciepła przez krew),

- zwiększenie potliwości,
- zaniki mięśniowe,
- zwiększenie hipertermii wysiłkowej
- hipoksja

Ponad 15 dni

- hiperkalcuria, która osiąga najwyższe natężenie około 42 dnia
- zmiana wrażliwości na bodźce termiczne
- wtórne podwyższenie progu wrażliwości słuchowej
- zmniejszenie tolerancji przyśpieszeń

Mechanizmy fizjologiczne reakcji

człowieka na hipodynamię

• Zmniejszenie Vo2max często jest traktowane

jako miara zmniejszenia sprawności

czynnościowej układu sercowo-naczyniowego

pod wpływem bezczynności ruchowej.

• Vo2max mierzone w pozycji siedzącej jest

nieco mniejsze niż mierzone w pozycji leżącej,

jeżeli zaangażowana jest podobna masa

mięśni.

• Na wynik pomiaru Vo2 max wywiera wpływ

samo obciążenie wysiłkowe i zmiany ciśnienia

hydrostatycznego.

• Warunki hydrostatyczne w pozycji leżącej (większy dopływ krwi do

serca) powodują większą w tej sytuacji niż w pozycji siedzącej
objętość minutową serca podczas wysiłku. W pozycji siedzącej
masa aktywnych mięśni może być większa, więc większe będzie
też pobieranie tlenu przez organizm. Gdyby podczas wysiłku
wykonywanego w pozycji leżącej była aktywna taka sama masa
mięśniowa, jak w pozycji siedzącej to Vo2max powinno być
mniejsze ze względu na działanie czynnika ortostatycznego.

• Wpływ wysiłków izometrycznych powodujących duże zwiększenie

ciśnienia tętniczego krwi, zapobiegających zmniejszaniu się
Vo2max w warunkach unieruchomienia w łóżku potwierdza
przypuszczenie znaczenia ciśnienia tętniczego w utrzymywaniu
Vo2max na określonym poziomie.

• Po 3 tygodniach unieruchomienia nie zmieniają się wskaźniki

wentylacyjne takie jak: objętość ogólna płuc, objętość powietrza
zalegającego, pojemność życiowa płuc, ich pojemność dyfuzyjna,
wentylacja minutowa i stosunek wentylacji do pobierania tlenu.
Zmniejsza się natomiast średnia wentylacja płuc podczas max
wysiłku.

Upośledzenie tolerancji glukozy i

interakcje hormonalne.

• Hiperinsulinemia i hiperglikemia (po doustnym

obciążeniu glukozą) po dłuższym okresie bezczynności

ruchowej sugerują pojawienie się zmian w

podstawowych procesach przemian energetycznych

organizmu (upośledzenie tkankowego zużycia

glukozy).

• Zmniejszanie tolerancji węglowodanów jest wprost

proporcjonalne do stopnia ograniczenia aktywności

ruchowej (ogólny wydatek energetyczny a nie rodzaj

stosowanego wysiłku).

• Trening fizyczny zwiększa powinowactwo do hormonu

receptorów insulinowych na monocytach i zwiększa

ich liczbę proporcjonalnie do zmiany max pobierania

tlenu.

• Mechanizm nietolerancji glukozy jest złożony. Jest to

prawdopodobnie związane z działaniem wielu czynników takich
jak: redukcja ogólnego wydatku energetycznego, przytłumieniem
czynności przysadki i nadnerczy, zmianami powinowactwa i liczby
receptorów insulinowych, zmianami przepływu mięśniowego krwi i
zmniejszeniem transporterów glukozy GLUT-4 w mięśniach
szkieletowych.

Hipograwia-nietolerancja

ortostatyczna.

• Niestabilność reakcji ortostatycznych i

zwiększenie tendencji do omdleń jest znaną

reakcją na długotrwałe unieruchomienie w

łóżku, co powoduje, że stopień nietolerancji

ortostatycznej zwiększa się z przedłużaniem

okresu bezczynności ruchowej.

• Reakcją na szybką zmianę pozycji ciała z

leżącej na stojącą jest obniżanie się

skurczowego ciśnienia tętniczego krwi. W

ciągu 30 s. Ciśnienie skurczowe powraca do

wartości wyjściowych, aby następnie

zwiększyć się o 5-10 mmHg.

• Mechanizm kontroli ciśnienia tętniczego podczas pionizacji ciała

- krew gromadzi się w kończynach dolnych
- krew przemieszcza się z naczyń kl. Piersiowej do kończyn dolnych
- przesięk około 14-18% objętości osocza do przestrzeni
śródmiąższowej
-zmniejsza się powrót żylny krwi do serca, maleje objętość
minutowa
- zwiększa się częstotliwość skurczów serca
- wzrost oporu naczyniowego

Utrata wapnia

• Stężenie wapnia w osoczu wynosi 2,5±0,1 mmol

• Wapń tracony jest przez organizm przez kał, mocz, pot, i

inne wydzieliny

• Istnieją dwa procesy współdziałąjące w ilościowej i

jakościowej degradacji kości: osteomalacja i

osteoporoza.

• Osteomalacja jest wywołana przez zwiększenie stężenia

we krwi parathormonu, postępująca z nią

osteoklastyczna resorpcja kości jest wynikiem

zmniejszenia się wapnia i fosforu w płynie

zewnątrzkomórkowym, zwykle związana z niedoborem

witaminy D.

• Osteoporoza wynika z zaburzeń formatowania macierzy

kolagenowej w następstwie aktywności

osteoblastycznej, która zmniejsza tempo kształtowania

się kości. Najczęstszą przyczyną jest prawdopodobnie

niedostateczne obciążenie układu kostnego, związane z

długotrwałą bezczynnością ruchową.

Utrata wapnia

•

W warunkach bezczynności utrata wapnia jest większa u

mężczyzn niż u kobiet.

Wapń zjonizowany nie ulega wymianie z miękkimi częściami

kości (kolagen), które nie zawierają wapnia, natomiast ulega

wymianie z płynem śródmiąższowym kości (10litrów)

zawierającym około 50 mg zjonizowanego wapnia.

•

W ciągu pierwszych 2 dni bezczynności ruchowej w łóżku

zwiększa się wydalanie wapnia w moczu i kale, jego

stężenie w osoczu utrzymuje się jednak na stałym poziomie,

ponieważ zmniejsza się objętość osocza. Po 2 tygodniach

unieruchomienia w łóżku stwierdzono zmniejszenie

zawartości wapnia w osoczu: 11%-bez stosowania wysiłków

fizycznych, 7%-przy wysiłkach izometrycznych i 4%-przy

stosowaniu wysiłków izotonicznych.

• Zmniejszenie zawartości fosforu w osoczu: 9%-bez stosowania

wysiłków fizycznych, 7%-przy wysiłkach izometrycznych i 4%-przy

stosowaniu wysiłków izotonicznych.

• Zmiany pozycji ciała (oscylacje) między poziomą a nachyloną pod

kątem 20st., stopami w dół, co 1,75 min, przez 8-21h/dobę
znacznie zmniejszyły utraty wapnia w moczu. Aby postępowanie
zapobiegawcze w stosunku do utraty wapnia z ustroju w
warunkach bezczynności ruchowej było skuteczne, czas jego
stosowania musi być zbliżony do czasu obciążenia układu
kostnego w normalnych warunkach życia, tnz do 8h/dobę

• Kiedy człowiek pozostaje przez pewien czas w ciągu dnia w pozycji

siedzącej lub stojącej, zwiększa się nie tylko aktywność mięśni,
lecz również działają bodźce do adaptacji do wyprostnej,
antygrawitacyjnej pozycji ciała. Można uważać, ze pozycja
wyprostna jest fizjologicznie właściwa dla natury człowieka.

Najważniejsze efekty

Najważniejsze efekty

systematycznej aktywności

systematycznej aktywności

ruchowej w promocji zdrowia i

ruchowej w promocji zdrowia i

prewencji przedwczesnego

prewencji przedwczesnego

starzenia się

starzenia się

Motoryczność osób

Motoryczność osób

starszych

starszych

Terapia ruchowa jest konieczną częścią leczenia. Jej stosowanie

Terapia ruchowa jest konieczną częścią leczenia. Jej stosowanie

uwzględnia zmiany spowodowane procesem starzenia. Jednym

uwzględnia zmiany spowodowane procesem starzenia. Jednym

z objawów starości człowieka jest widoczny spadek jego

z objawów starości człowieka jest widoczny spadek jego

zdolności i możliwości ruchowych:

zdolności i możliwości ruchowych:

•

zanik pędu do ruchu prowadzi do stanu, w którym intensywny

zanik pędu do ruchu prowadzi do stanu, w którym intensywny

wysiłek stanowi poważną trudność. W konsekwencji następuje

wysiłek stanowi poważną trudność. W konsekwencji następuje

ograniczenie aktywności do minimalnej ilości ruchów

ograniczenie aktywności do minimalnej ilości ruchów

niezbędnych,

niezbędnych,

•

obniżenie sprawności odbierania sygnałów: wzrokowych,

obniżenie sprawności odbierania sygnałów: wzrokowych,

słuchowych i czucia - ogranicza docieranie bodźców

słuchowych i czucia - ogranicza docieranie bodźców

otaczającego środowiska oraz utrudnia adekwatną reakcję,

otaczającego środowiska oraz utrudnia adekwatną reakcję,

•

zanika potrzeba ruchu, a w konsekwencji zmniejsza się tempo

zanika potrzeba ruchu, a w konsekwencji zmniejsza się tempo

wykonywania czynności, ginie zdolność sprawnego reagowania

wykonywania czynności, ginie zdolność sprawnego reagowania

w sytuacjach życia codziennego,

w sytuacjach życia codziennego,

•

spadek możliwości w obrębie podstawowych cech

spadek możliwości w obrębie podstawowych cech

motorycznych, takich jak siła, szybkość, gibkość, zręczność,

motorycznych, takich jak siła, szybkość, gibkość, zręczność,

wytrzymałość, uwidacznia się wyraźnie na skutek

wytrzymałość, uwidacznia się wyraźnie na skutek

postępujących zmiany inwolucyjnych,

postępujących zmiany inwolucyjnych,

•

występuje trudniejsza adaptacja do wysiłku oraz spowolnienie

występuje trudniejsza adaptacja do wysiłku oraz spowolnienie

procesów odnowy po jego wykonaniu.

procesów odnowy po jego wykonaniu.

Motoryczność osób

Motoryczność osób

starszych

starszych

•

W wieku starszym utrwalony szablon postępowania

W wieku starszym utrwalony szablon postępowania

ruchowego jest trudny do przełamania. Wprowadzenie

ruchowego jest trudny do przełamania. Wprowadzenie

zmian wymaga systematycznej i długotrwałej pracy.

zmian wymaga systematycznej i długotrwałej pracy.

Zanika możliwość posługiwania się kombinacjami

Zanika możliwość posługiwania się kombinacjami

ruchowymi. Występuje przerywanie jednej czynności

ruchowymi. Występuje przerywanie jednej czynności

dla wykonania drugiej. Również płynny związek

dla wykonania drugiej. Również płynny związek

pomiędzy ruchami następującymi po sobie ulega

pomiędzy ruchami następującymi po sobie ulega

zachwianiu, czynności są oddzielone od siebie

zachwianiu, czynności są oddzielone od siebie

przerwami. Wyraźnie wolniejsze jest także uczenie się

przerwami. Wyraźnie wolniejsze jest także uczenie się

nowych zachowań i kształtowanie nawyków.

nowych zachowań i kształtowanie nawyków.

•

Znacznie ograniczona jest u ludzi starych plastyczność

Znacznie ograniczona jest u ludzi starych plastyczność

procesów nerwowych, co wydatnie zmniejsza zdolność

procesów nerwowych, co wydatnie zmniejsza zdolność

motorycznego dostosowania się do sytuacji. Wyraźne

motorycznego dostosowania się do sytuacji. Wyraźne

ograniczenie sprawności uwidacznia się niepewnością

ograniczenie sprawności uwidacznia się niepewnością

ruchów i niezaradnością starego człowieka.

ruchów i niezaradnością starego człowieka.

Układ krążenia

Układ krążenia

•

starzenie się układu sercowo-

starzenie się układu sercowo-

naczyniowego powoduje obniżanie się

naczyniowego powoduje obniżanie się

wydolności aerobowej (tlenowej)

wydolności aerobowej (tlenowej)

•

do niezależnego funkcjonowania potrzebne

do niezależnego funkcjonowania potrzebne

jest pewne minimum wydolności tlenowej

jest pewne minimum wydolności tlenowej

organizmu, tj. około 13-14 ml

organizmu, tj. około 13-14 ml

·

·

kg

kg

·

·

min

min

-1

-1

maksymalnego pobierania tlenu (Vo

maksymalnego pobierania tlenu (Vo

2

2

max)

max)

•

Vo

Vo

2

2

max ulega obniżaniu się o ok. 10% na

max ulega obniżaniu się o ok. 10% na

dekadę od 25 r.ż. Przyczyną jest spadek

dekadę od 25 r.ż. Przyczyną jest spadek

maksymalnej pojemności minutowej serca i

maksymalnej pojemności minutowej serca i

mniejszy wzrost maksymalnej różnicy

mniejszy wzrost maksymalnej różnicy

tętniczo-żylnej wysycenia krwi tlenem

tętniczo-żylnej wysycenia krwi tlenem

(AVd) podczas wysiłku fizycznego

(AVd) podczas wysiłku fizycznego

Regularny trening fizyczny

Regularny trening fizyczny

powoduje szereg zmian

powoduje szereg zmian

łagodzących wpływ wieku

łagodzących wpływ wieku

na układ sercowo-

na układ sercowo-

naczyniowy:

naczyniowy:

1. Obniża częstość skurczów serca w

1. Obniża częstość skurczów serca w

spoczynku i w czasie wysiłków

spoczynku i w czasie wysiłków

submaksymalnych

submaksymalnych

2. Zwiększa podatność komór i rolę wczesnej

2. Zwiększa podatność komór i rolę wczesnej

fazy napełniania komór

fazy napełniania komór

3. Poprawia inotropizm (działanie

3. Poprawia inotropizm (działanie

nakierowane na kurczliwość

nakierowane na kurczliwość

kardiomiocytów i siłę skurczu) i zwiększa

kardiomiocytów i siłę skurczu) i zwiększa

objętość wyrzutową serca

objętość wyrzutową serca

4. Zmniejsza sztywność tętnic i obciążenie

4. Zmniejsza sztywność tętnic i obciążenie

następcze, poprawia ukrwienie i

następcze, poprawia ukrwienie i

podwyższa próg niedokrwienia mięśnia

podwyższa próg niedokrwienia mięśnia

sercowego

sercowego

5. Zwiększa wydolność fizyczną i opóźnia

5. Zwiększa wydolność fizyczną i opóźnia

spadek Vo

spadek Vo

2

2

max o około 10 do 20 lat, u

max o około 10 do 20 lat, u

aktywnych fizycznie, w porównaniu do

aktywnych fizycznie, w porównaniu do

prowadzących siedzący tryb życia osób.

prowadzących siedzący tryb życia osób.

Nawet niewielkiego stopnia wzrost Vo

Nawet niewielkiego stopnia wzrost Vo

2

2

max (3-

max (3-

4 ml

4 ml

·

·

kg

kg

·

·

min

min

-1

-1

) może wydłużyć okres

) może wydłużyć okres

sprawności fizycznej i niezależności o 6-7 lat.

sprawności fizycznej i niezależności o 6-7 lat.

6. Wydolność tlenowa zwiększa się w wyniku

6. Wydolność tlenowa zwiększa się w wyniku

treningu fizycznego w stopniu podobnym (w

treningu fizycznego w stopniu podobnym (w

wartościach względnych) u osób starszych i

wartościach względnych) u osób starszych i

młodszych.

młodszych.

U osób starszych mechanizm tego

U osób starszych mechanizm tego

wzrostu jest w większym stopniu

wzrostu jest w większym stopniu

obwodowy – wzrasta pojemność

obwodowy – wzrasta pojemność

oksydacyjna mięśni i zawartość

oksydacyjna mięśni i zawartość

glikogenu w mięśniach.

glikogenu w mięśniach.

Mechanizm centralny występuje w

Mechanizm centralny występuje w

mniejszym stopniu, częściej u

mniejszym stopniu, częściej u

mężczyzn niż kobiet, powodując m.

mężczyzn niż kobiet, powodując m.

in. zwiększenie objętości wyrzutowej

in. zwiększenie objętości wyrzutowej

serca.

serca.

Wykazano, że efekty treningu fizycznego są

Wykazano, że efekty treningu fizycznego są

najlepiej widoczne przy dużej

najlepiej widoczne przy dużej

intensywności ćwiczeń (≥80% Vo

intensywności ćwiczeń (≥80% Vo

2

2

max w

max w

porównaniu z treningiem i niższej

porównaniu z treningiem i niższej

intensywności) oraz przy czasie trwania

intensywności) oraz przy czasie trwania

jednej sesji treningowej powyżej 30 minut.

jednej sesji treningowej powyżej 30 minut.

Ocenia się, że systematyczna aktywność

Ocenia się, że systematyczna aktywność

ruchowa zmniejsza tzw. ryzyko wieńcowe

ruchowa zmniejsza tzw. ryzyko wieńcowe

o około 50-60%

o około 50-60%

Układ ruchu

Układ ruchu

Wpływ starzenia się na moc

maksymalną

mięśni szkieletowych człowieka

• W wyniku zachodzących procesów

starzenia się wydolność fizyczna

zmniejsza się. Jeśli chodzi o zdolności do

wysiłków krótkotrwałych o maksymalnej

intensywności, ich utrata jest szczególnie

wyraźna u kobiet już po 50 roku życia.

• Spadek siły i masy mięśniowej u mężczyzn

w tym wieku jest mniej wyraźny, jednakże

po przekroczeniu około 65 roku życia

masa mięśniowa mężczyzn oraz siła

mięśni gwałtownie maleją.

Wpływ starzenia się na moc

maksymalną

mięśni szkieletowych człowieka

• Między 20 a 30 rokiem życia mięśnie

stanowią około 45% masy ciała, natomiast

po przekroczeniu 70 roku życia udział mięśni

w masie ciała zmniejsza się do około 27%.

• Według Astranda siła mięśniowa 65-letniej

osoby stanowi zaledwie 75-85% wielkości

osiąganej między 20 a 30 rokiem życia.

Spadek siły (około 1 % na rok) w wyniku

starzenia się organizmu człowieka ma

miejsce przede wszystkim z powodu

postępującej atrofii mięśni (głównie włókien

typu II) oraz zmian zachodzących w nerwach

obwodowych.

Wpływ starzenia się na moc

maksymalną

mięśni szkieletowych człowieka

• Między 20 a 30 rokiem życia mięśnie

stanowią około 45% masy ciała, natomiast

po przekroczeniu 70 roku życia udział mięśni

w masie ciała zmniejsza się do około 27%.

• Według Astranda siła mięśniowa 65-letniej

osoby stanowi zaledwie 75-85% wielkości

osiąganej między 20 a 30 rokiem życia.

Spadek siły (około 1 % na rok) w wyniku

starzenia się organizmu człowieka ma

miejsce przede wszystkim z powodu

postępującej atrofii mięśni (głównie włókien

typu II) oraz zmian zachodzących w nerwach

obwodowych.

Wpływ starzenia się na moc

maksymalną

mięśni szkieletowych człowieka

• Spadek siły mięśniowej oraz mocy prowadzi

do ograniczenia, a następnie do utraty

możliwości lokomocyjnych człowieka. Stanowi

to bardzo ważny problem kliniczny, gdyż

utrata zdolności lokomocyjnych człowieka

prowadzi do spadku wydolności krążeniowo-

oddechowej pacjenta oraz rozwoju chorób

metabolicznych.

• Dlatego w programach opieki nad pacjentem

geriatrycznym, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii

oraz w Stanach Zjednoczonych, prowadzony

jest regularny trening siłowy. Treningiem tym

objęte są osoby, których wiek często

przekracza 90, a nawet 100 lat.

Wpływ starzenia się na moc

maksymalną

mięśni szkieletowych człowieka

Stwierdzono, że w wyniku treningu siłowego nawet w

wieku ponad 90 lat możliwy jest u ćwiczących:

• przyrost siły izometrycznej,

• znaczne zwolnienie tempa utraty masy mięśniowej

• poprawa możliwości lokomocyjnych pacjenta.

Jeszcze lepsze wyniki w podtrzymaniu wydolności

fizycznej aż do późnych lat życia przynosi

kontynuacja treningu fizycznego rozpoczętego w

młodości. Najbardziej przekonujących dowodów o

skuteczności treningu w starszym wieku dostarczają

dane o wynikach uzyskiwanych w zawodach

lekkoatletycznych przez lekkoatletów

kontynuujących trening po 35 roku życia.

Wpływ starzenia się na moc

maksymalną

mięśni szkieletowych człowieka -

podsumowanie

• W wyniku zachodzących procesów starzenia się

wydolność fizyczna zmniejsza się.

• Według Astranda siła mięśniowa 65-letniej osoby

stanowi zaledwie 75-85% wielkości osiąganej między

20 a 30 rokiem życia. Spadek siły (około 1% na rok) w

wyniku starzenia się organizmu człowieka ma miejsce

przede wszystkim z powodu postępującej atrofii mięśni

(głównie włókien typu II) oraz zmian zachodzących w

nerwach obwodowych.

• Stwierdzono, że w wyniku treningu siłowego nawet w

wieku ponad 90 lat możliwy jest u ćwiczących przyrost

siły izometrycznej, znaczne zwolnienie tempa utraty

masy mięśniowej oraz poprawa możliwości

lokomocyjnych pacjenta.

• Jeszcze lepsze wyniki w podtrzymaniu wydolności

fizycznej aż do późnych lat życia przynosi kontynuacja

treningu fizycznego rozpoczętego w młodości.

Proces starzenia się związany jest z

Proces starzenia się związany jest z

szeregiem zmian strukturalnych i

szeregiem zmian strukturalnych i

czynnościowych:

czynnościowych:

•

zmniejszaniem się beztłuszczowej

zmniejszaniem się beztłuszczowej

masy ciała (lean body mass - LBM)

masy ciała (lean body mass - LBM)

•

wzrostem procentowej zawartości

wzrostem procentowej zawartości

tkanki tłuszczowej

tkanki tłuszczowej

•

zmniejszaniem się masy (sarkopenia)

zmniejszaniem się masy (sarkopenia)

i siły mięśni szkieletowych

i siły mięśni szkieletowych

•

spadkiem elastyczności mięśni,

spadkiem elastyczności mięśni,

ścięgien i więzadeł

ścięgien i więzadeł

•

Spadek masy, siły i mocy mięśni

Spadek masy, siły i mocy mięśni

szkieletowych jest drugą, obok

szkieletowych jest drugą, obok

zmniejszającej się wydolności aerobowej,

zmniejszającej się wydolności aerobowej,

główną przyczyną niesprawności, braku

główną przyczyną niesprawności, braku

stabilności posturalnej i uzależnienia od

stabilności posturalnej i uzależnienia od

osób trzecich.

osób trzecich.

•

Badania z ostatnich lat wskazują, że

Badania z ostatnich lat wskazują, że

możliwy jest wzrost masy i siły mięśniowej

możliwy jest wzrost masy i siły mięśniowej

pod wpływem treningu o charakterze

pod wpływem treningu o charakterze

siłowych (oporowym) u osób starszych,

siłowych (oporowym) u osób starszych,

nawet w bardzo zaawansowanym wieku.

nawet w bardzo zaawansowanym wieku.

•

Osoby starsze poddane treningowi

Osoby starsze poddane treningowi

siłowemu mają procentowy przyrost masy i

siłowemu mają procentowy przyrost masy i

siły mięśniowej podobny do osób młodych.

siły mięśniowej podobny do osób młodych.

•

Aktywność ruchowa osób starszych

Aktywność ruchowa osób starszych

poprawia również gibkość, równowagę i

poprawia również gibkość, równowagę i

koordynację ruchów.

koordynację ruchów.

Trening oporowy u osób

Trening oporowy u osób

starszych

starszych

•

Okazuje się być dobrą i bezpieczną metodą

Okazuje się być dobrą i bezpieczną metodą

poprawy siły mięśniowej, wydolności układu

poprawy siły mięśniowej, wydolności układu

sercowo-naczyniowego, modyfikacji czynników

sercowo-naczyniowego, modyfikacji czynników

ryzyka, zwiększenia samodzielności i poprawy

ryzyka, zwiększenia samodzielności i poprawy

samopoczucia seniorów.

samopoczucia seniorów.

•

Jest dobrym uzupełnieniem wysiłku

Jest dobrym uzupełnieniem wysiłku

aerobowego, co przez urozmaicenie ćwiczeń

aerobowego, co przez urozmaicenie ćwiczeń

wpływa na wydłużenie czasu ćwiczeń i

wpływa na wydłużenie czasu ćwiczeń i

długotrwałą poprawę wyników.

długotrwałą poprawę wyników.

•

Jego bezpieczeństwo i efektywność zwiększa

Jego bezpieczeństwo i efektywność zwiększa

właściwe badanie wstępne i prawidłowy

właściwe badanie wstępne i prawidłowy

nadzór.

nadzór.

Regularny trening, zarówno

Regularny trening, zarówno

o charakterze aerobowym,

o charakterze aerobowym,

jak i siłowym, jest

jak i siłowym, jest

wskazany u seniorów w

wskazany u seniorów w

każdym wieku, nawet u

każdym wieku, nawet u

osób powyżej 80-85 roku

osób powyżej 80-85 roku

życia.

życia.

•

Spadek masy, siły i mocy mięśni

Spadek masy, siły i mocy mięśni

szkieletowych jest drugą, obok zmniejszającej

szkieletowych jest drugą, obok zmniejszającej

się wydolności aerobowej, główną przyczyną

się wydolności aerobowej, główną przyczyną

niesprawności, braku stabilności posturalnej i

niesprawności, braku stabilności posturalnej i

uzależnienia od osób trzecich.

uzależnienia od osób trzecich.

•

Możliwy jest wzrost masy i siły mięśniowej

Możliwy jest wzrost masy i siły mięśniowej

pod wpływem treningu o charakterze siłowym

pod wpływem treningu o charakterze siłowym

(oporowym) u osób starszych, nawet w

(oporowym) u osób starszych, nawet w

bardzo zaawansowanym wieku.

bardzo zaawansowanym wieku.

•

Osoby starsze poddane treningowi siłowemu

Osoby starsze poddane treningowi siłowemu

mają procentowy przyrost masy i siły

mają procentowy przyrost masy i siły

mięśniowej podobny do osób młodych.

mięśniowej podobny do osób młodych.

•

Aktywność ruchowa u osób starszych

Aktywność ruchowa u osób starszych

poprawia też gibkość, równowagę i

poprawia też gibkość, równowagę i

koordynację ruchów

koordynację ruchów

Trening oporowy okazuje się być

Trening oporowy okazuje się być

dobrą i bezpieczną metodą na

dobrą i bezpieczną metodą na

poprawę:

poprawę:

•

siły mięśniowej,

siły mięśniowej,

•

wydolności układu sercowo-

wydolności układu sercowo-

naczyniowego,

naczyniowego,

•

modyfikacji czynników ryzyka,

modyfikacji czynników ryzyka,

•

samodzielności,

samodzielności,

•

samopoczucia seniorów.

samopoczucia seniorów.

•

Dla wielu osób starszych trening oporowy

Dla wielu osób starszych trening oporowy

jest dobrym uzupełnieniem treningu

jest dobrym uzupełnieniem treningu

aerobowego, co przez urozmaicenie

aerobowego, co przez urozmaicenie

ćwiczeń wpływa na wydłużenie czasu

ćwiczeń wpływa na wydłużenie czasu

ćwiczeń i długotrwałą poprawę wyników

ćwiczeń i długotrwałą poprawę wyników

•

Właściwe badanie wstępne, dobrze

Właściwe badanie wstępne, dobrze

dobrane ćwiczenia i prawidłowy nadzór

dobrane ćwiczenia i prawidłowy nadzór

zwiększa bezpieczeństwo i efektywność

zwiększa bezpieczeństwo i efektywność

treningu oporowego

treningu oporowego

•

Regularny trening zarówno oporowy jak i

Regularny trening zarówno oporowy jak i

siłowy jest wskazany u osób w każdym

siłowy jest wskazany u osób w każdym

wieku, nawet u osób powyżej 80-85 roku

wieku, nawet u osób powyżej 80-85 roku

życia

życia

Wpływ aktywności ruchowej

Wpływ aktywności ruchowej

na inne narządy i układy

na inne narządy i układy

oraz czynniki ryzyka

oraz czynniki ryzyka

chorób przewlekłych

chorób przewlekłych

•

Wykazano szereg korzystnych

Wykazano szereg korzystnych

oddziaływań regularnej

oddziaływań regularnej

aktywności ruchowej w

aktywności ruchowej w

modyfikacji czynników ryzyka

modyfikacji czynników ryzyka

chorób przewlekłych u osób w

chorób przewlekłych u osób w

wieku średnim.

wieku średnim.

•

Wpływ ten może powodować

Wpływ ten może powodować

obniżenie częstości

obniżenie częstości

występowania niektórych chorób

występowania niektórych chorób

przewlekłych w starszym wieku.

przewlekłych w starszym wieku.

•

Rehabilitacja osób starszych powinna

Rehabilitacja osób starszych powinna

być prowadzona wielopłaszczyznowo.

być prowadzona wielopłaszczyznowo.

•

Jednocześnie musi bardzo często z

Jednocześnie musi bardzo często z

konieczności uwzględniać hierarchię

konieczności uwzględniać hierarchię

potrzeb pacjentów, koncentrując się

potrzeb pacjentów, koncentrując się

przede wszystkim na rehabilitacji

przede wszystkim na rehabilitacji

dotyczącej osiowego problemu(ów)

dotyczącej osiowego problemu(ów)

zdrowia, np. udaru mózgu, zawału serca,

zdrowia, np. udaru mózgu, zawału serca,

zapalenia płuc czy złamania szyjki kości

zapalenia płuc czy złamania szyjki kości

udowej.

udowej.

•

Podstawowym celem powinno być

Podstawowym celem powinno być

podtrzymanie i przywrócenie sprawności

podtrzymanie i przywrócenie sprawności

do wykonywania podstawowych (ADL) a

do wykonywania podstawowych (ADL) a

następnie złożonych (IADL) czynności

następnie złożonych (IADL) czynności

życia codziennego.

życia codziennego.

Wpływ aktywności ruchowej na

Wpływ aktywności ruchowej na

inne narządy i układy oraz

inne narządy i układy oraz

czynniki ryzyka chorób

czynniki ryzyka chorób

przewlekłych

przewlekłych

•

wykazano korzystne oddziaływanie

wykazano korzystne oddziaływanie

regularnej aktywności ruchowej na

regularnej aktywności ruchowej na

modyfikację czynników ryzyka chorób

modyfikację czynników ryzyka chorób

przewlekłych u osób w średnim wieku.

przewlekłych u osób w średnim wieku.

•

Wpływ ten powodować również

Wpływ ten powodować również

obniżenie częstości występowania

obniżenie częstości występowania

chorób przewlekłych u osób w

chorób przewlekłych u osób w

starszym wieku.

starszym wieku.

Regularna aktywność ruchowa pomaga:

Regularna aktywność ruchowa pomaga:
•

opanować powszechne w starszym wieku stany i

opanować powszechne w starszym wieku stany i

choroby – stres, otyłość, cukrzycę,

choroby – stres, otyłość, cukrzycę,

hipercholesterolemię

hipercholesterolemię

•

zmniejsza ryzyko zachorowania na niektóre

zmniejsza ryzyko zachorowania na niektóre

choroby – chorobę wieńcową, nadciśnienie

choroby – chorobę wieńcową, nadciśnienie

tętnicze, cukrzycę, osteoporozę

tętnicze, cukrzycę, osteoporozę

•

zwiększa wrażliwość komórek na krążącą insulinę,

zwiększa wrażliwość komórek na krążącą insulinę,

poprawia tolerancję glukozy i zmniejsza

poprawia tolerancję glukozy i zmniejsza

prawdopodobieństwo wystąpienia cukrzycy

prawdopodobieństwo wystąpienia cukrzycy

•

zmniejsza ryzyko wystąpienia infekcji oraz wpływa

zmniejsza ryzyko wystąpienia infekcji oraz wpływa

na normalizację wartości lipidów

na normalizację wartości lipidów

•

modyfikować obecność i przebieg chorób

modyfikować obecność i przebieg chorób

przewlekłych, wpływać na ilość przyjmowanych

przewlekłych, wpływać na ilość przyjmowanych

leków

leków

•

w łagodzeniu dolegliwości bólowych

w łagodzeniu dolegliwości bólowych

Regularna aktywność ruchowa

Regularna aktywność ruchowa

może wpływać u osób starszych

może wpływać u osób starszych

na poziom tzw. „hormonów

na poziom tzw. „hormonów

młodości”, głównie:

młodości”, głównie:

•

siarczanu dehydroepiandrosteronu

siarczanu dehydroepiandrosteronu

(dehydroepiandrosterone

(dehydroepiandrosterone

sulphate, DHEA)

sulphate, DHEA)

•

Insulinopodobnego czynnika

Insulinopodobnego czynnika

wzrostu I (insulin-like growth

wzrostu I (insulin-like growth

factor-I – IGF-I)

factor-I – IGF-I)

•

testosteronu

testosteronu

•

Wyniki badań ostatnich lat

Wyniki badań ostatnich lat

przynoszą również argumenty na

przynoszą również argumenty na

rzecz istnienia dodatniej korelacji

rzecz istnienia dodatniej korelacji

pomiędzy siedzącym trybem

pomiędzy siedzącym trybem

życia a umieralnością ogólną

życia a umieralnością ogólną

•

Wykazano znaczący spadek

Wykazano znaczący spadek

umieralności wraz ze wzrostem

umieralności wraz ze wzrostem

poziomu codziennej aktywności

poziomu codziennej aktywności

ruchowej

ruchowej

Poprawa jakości życia poprzez

Poprawa jakości życia poprzez

wydłużenie okresu sprawności

wydłużenie okresu sprawności

fizycznej i niezależności jest

fizycznej i niezależności jest

prawdopodobnie

prawdopodobnie

najważniejszym korzystnym

najważniejszym korzystnym

efektem oddziaływania

efektem oddziaływania

aktywności ruchowej u osób

aktywności ruchowej u osób

starszych.

starszych.

Rekomendacje dotyczące aktywności

Rekomendacje dotyczące aktywności

fizycznej osób starszych

fizycznej osób starszych

Aktywność ruchowa osób starszych

Aktywność ruchowa osób starszych

powinna oddziaływać na trzy

powinna oddziaływać na trzy

podstawowe elementy sprawności

podstawowe elementy sprawności

fizycznej:

fizycznej:

1. Wydolność tlenową (aerobową)

1. Wydolność tlenową (aerobową)

2. Siłę i moc mięśni

2. Siłę i moc mięśni

3. Gibkość, równowagę i koordynację

3. Gibkość, równowagę i koordynację

ruchów.

ruchów.

Celowość aktywności ruchowej

Celowość aktywności ruchowej

u seniorów

u seniorów

• Utrzymanie właściwej siły mięśniowej
• Zwiększenie codziennej aktywności

ruchowej stymulujące odnowę układu
kostnego

• Zachowania prawidłowego zakresu

ruchomości w obrębie stawów

• Zapobieganie zaburzeniom sercowo –

naczyniowym

• Poprawa wydolności płuc

Formy usprawniania

• ćwiczenia czynne mięśni brzucha, obręczy

barkowej i biodrowej

• ćwiczenia oddechowe i rozluźniające
• ćwiczenia antykifotyczne
• spacery trwające co najmniej 1 godzinę

dziennie

• taniec
• pływanie
• wycieczki górskie
• tenis ziemny i stołowy
• jazdę konną, na nartach i na rowerze

Usprawnianie

• Kompleksowe
• Dostosowane do indywidualnych

potrzeb pacjenta

• Wdrażane stopniowo
• Realizowane długoterminowo
• Monitorowane

Zasady usprawniania osób

starszych

• Przejście od stanu ostrego do przewlekłego bardzo

dyskretne

• Organizm może gwałtownie zareagować nawet na

delikatne bodźce

• Każda zmiana warunków środowiska źle wpływa

na układ nerwowy, krążenia i oddechowy

• Możliwa zła tolerancja lub brak tolerancji

zabiegów

• Ostrożnie dobierać dawki i kontrolować je

wielokrotnie w trakcie zabiegu, możliwe dłuższe

przyzwyczajenie pacjenta do zabiegów

• Stosować bodźce podprogowe dobierane

indywidualnie

Kinezyterapia

• Utrzymać i zwiększyć samodzielność

pacjenta

• W ćwiczeniach równoważnych

zwiększyć płaszczyznę podparcie i
obniżyć środek ciężkości

• Czynności automatyczne prowadzić

fazami

• Ćwiczenia prowadzić 10-30 minut

Regularna aktywność ruchowa u osób

Regularna aktywność ruchowa u osób

starszych powinna zawierać trzy

starszych powinna zawierać trzy

podstawowe elementy:

podstawowe elementy:

1.

1.

Ćwiczenia wytrzymałościowe

Ćwiczenia wytrzymałościowe

2.

2.

Ćwiczenia siłowe

Ćwiczenia siłowe

3.

3.

Ćwiczenia rozciągające

Ćwiczenia rozciągające

Ćwiczenia wytrzymałościowe

Ćwiczenia wytrzymałościowe

(aerobowe)

(aerobowe)

•

Powinny być wykonywane 2 x w tygodniu,

Powinny być wykonywane 2 x w tygodniu,

po co najmniej 20 minut

po co najmniej 20 minut

•

Intensywność ćwiczeń powinna być tak,

Intensywność ćwiczeń powinna być tak,

aby ćwiczenia były wykonywane na

aby ćwiczenia były wykonywane na

poziomie 40-60% rezerwy częstości

poziomie 40-60% rezerwy częstości

skurczów serca (tętno spoczynkowe + 40

skurczów serca (tętno spoczynkowe + 40

-60% różnicy pomiędzy maksymalną

-60% różnicy pomiędzy maksymalną

częstością skurczów serca w czasie próby

częstością skurczów serca w czasie próby

wysiłkowej i w spoczynku)

wysiłkowej i w spoczynku)

•

Wysiłek na poziomie 11 - 13 punktów wg

Wysiłek na poziomie 11 - 13 punktów wg

skali Borga – lekki do umiarkowanego

skali Borga – lekki do umiarkowanego

•

Marsz, bieg, pływanie, jazda na rowerze

Marsz, bieg, pływanie, jazda na rowerze

Ćwiczenia siłowe (oporowe)

Ćwiczenia siłowe (oporowe)

•

Powinny być wykonywane 2 x w

Powinny być wykonywane 2 x w

tygodniu, po 20 minut i zawierać 1

tygodniu, po 20 minut i zawierać 1

zestaw obejmujących 8 - 10 ćwiczeń

zestaw obejmujących 8 - 10 ćwiczeń

angażujących najważniejsze grupy

angażujących najważniejsze grupy

mięśniowe.

mięśniowe.

•

Intensywność obciążeń powinna być

Intensywność obciążeń powinna być

dobierana w ten sposób, aby każde

dobierana w ten sposób, aby każde

ćwiczenie wykonywać 10-15 razy

ćwiczenie wykonywać 10-15 razy

(10 – 15 powtórzeń danego ruchu)

(10 – 15 powtórzeń danego ruchu)

Ćwiczenia rozciągające

Ćwiczenia rozciągające

(gimnastyka, stretching)

(gimnastyka, stretching)

•

Powinny być wykonywane najlepiej

Powinny być wykonywane najlepiej

codziennie, 5 - 10 minut.

codziennie, 5 - 10 minut.

•

U osób prowadzących siedzący tryb życia

U osób prowadzących siedzący tryb życia

wdrażanie optymalnego modelu ćwiczeń

wdrażanie optymalnego modelu ćwiczeń

powinno odbywać się stopniowo.

powinno odbywać się stopniowo.

•

Takie postępowanie zmniejsza ryzyko przeciążeń

Takie postępowanie zmniejsza ryzyko przeciążeń

i urazów oraz zapobiega zniechęceniu się przez

i urazów oraz zapobiega zniechęceniu się przez

osobę ćwiczącą z powodu zbyt dużych obciążeń.

osobę ćwiczącą z powodu zbyt dużych obciążeń.

•

U osób ćwiczących w grupie należy starać się

U osób ćwiczących w grupie należy starać się

wyeliminować czynnik rywalizacji.

wyeliminować czynnik rywalizacji.

•

Należy spodziewać się, że efekty ćwiczeń

Należy spodziewać się, że efekty ćwiczeń

fizycznych u osób starszych będą stosunkowo

fizycznych u osób starszych będą stosunkowo

krótkotrwałe.

krótkotrwałe.

•

Kilkumiesięczna przerwa w treningu powoduje

Kilkumiesięczna przerwa w treningu powoduje

utratę korzystnych adaptacji.

utratę korzystnych adaptacji.

•

Wymaga to potrzeby systematyczne aktywności

Wymaga to potrzeby systematyczne aktywności

ruchowej bez dłuższych przerw w treningu.

ruchowej bez dłuższych przerw w treningu.

•

Ważnym elementem aktywności ruchowej jest

Ważnym elementem aktywności ruchowej jest

wysiłek fizyczny związany z codziennym

wysiłek fizyczny związany z codziennym

przemieszczaniem się.

przemieszczaniem się.

•

Główne formy przemieszczania się osób

Główne formy przemieszczania się osób

starszych to spacer, marsz lub jazda rowerem.

starszych to spacer, marsz lub jazda rowerem.

•

Osoby starsze są szczególnie wrażliwe na

Osoby starsze są szczególnie wrażliwe na

wszelkie niedogodności związane z niewygodą

wszelkie niedogodności związane z niewygodą

oraz bezpieczeństwem transportu.

oraz bezpieczeństwem transportu.

•

Poczucie niepewności, zagrożenia, a nawet

Poczucie niepewności, zagrożenia, a nawet

stres mogą potęgować bariery komunikacyjne i

stres mogą potęgować bariery komunikacyjne i

natężony ruch.

natężony ruch.

•

W ramach zachęcania do codziennej

W ramach zachęcania do codziennej

aktywności ruchowej ważne jest zatem

aktywności ruchowej ważne jest zatem

usuwanie barier komunikacyjnych i tworzenie

usuwanie barier komunikacyjnych i tworzenie

przyjaznego środowiska transportu.

przyjaznego środowiska transportu.