Polityka gospodarcza
Wykład 7: Polityka wydatków
publicznych
Polityka gospodarcza
Wykład 7: Polityka wydatków
publicznych
Dostarczanie dóbr
publicznych
– Wybór kanału instytucjonalnego: firmy
państwowe, firmy prywatne,
partnerstwo publiczno-prywatne;
– Koszt dla użytkownika: bezpłatnie,
kontrola cen, subsydiowanie rodzajowe
(in kind), subsydiowanie pieniężne;
– Czyste dobra publiczne, dobra
publiczne publiczno-prywatne;
Rodzaje dóbr publicznych
– Ochrona zdrowia
– Edukacja
– Ubezpieczenia społeczne
– Pomoc społeczna
– Obrona narodowa
– Infrastruktura
– Porządek publiczny i wymiar
sprawiedliwości
– Prawo i instytucje
Ochrona zdrowia
Uzasadnienie:
•
Niedoskonałości rynku: ograniczenia informacyjne (lekarz wie,
pacjent nie wie), sytuacje monopolistyczne (szpitale), epidemie;
•
Wysoki koszt i zróżnicowanie dochodów;
Metody:
•
Finansowanie z budżetu;
•
Składka;
•
Ubezpieczenia prywatne;
•
Systemy mieszane;
Niebezpieczeństwa:
•
ryzyko nadużycia (moral hazard): nadmierny popyt na darmowe
usługi medyczne;
•
osłabienie bodźców do troski o zdrowie;
System ochrony zdrowia w Polsce: obowiązkowe ubezpieczenie
zdrowotne (8,75% składka) dla wszystkich, NFZ, nieliczne
ubezpieczalnie prywatne. Koszt łączny – ok. 5% PKB
System ochrony zdrowia w USA: składkowy dla wszystkich > 65 lat
(Medicare), dodatkowy dla uboższych rodzin (Medicaid),
prywatne ubezpieczenia dla pozostałych. Koszt łączny - ok. 15%
PKB.
Udział wydatków na ochronę zdrowia w PKB, 2006r
(%, dane OECD)
Udział wydatków na ochronę zdrowia w PKB, 1977-
2006
(%, średnia arytmetyczna dla krajów OECD)
Wydatki na ochronę zdrowia per capita, 2006r
(USD PPP, dane OCED)
Wydatki na ochronę zdrowia per capita, kraje OECD
i Polska,1987-2006, (USD PPP, dane OECD)
Udział wydatków na leki w całości wydatków na zdrowie, 2006r
(%, dane OECD)
Udział wydatków na leki w całości wydatków na
zdrowie, kraje OECD i Polska, 1987-2006, (%)
Wydatki na leki per capita, 2006r
(USD PPP, dane OECD)
Wydatki na leki per capita, kraje OECD i
Polska,1987-2006,
(USD PPP, dane OECD)
Edukacja
Uzasadnienie dla roli sektora publicznego:
•
efekty pozarynkowe wykształcenia (wykształcone
społeczeństwo jest bardziej wydajne, bardziej innowacyjne,
bardziej praworządne, zdrowsze i dokonuje lepszych
wyborów politycznych),
•
Istniejące zróżnicowanie dochodów uzasadnia wyrównywanie
szans dzieci z uboższych rodzin,
•
niedoskonałość rynku kapitałowego nie pozwala na
korzystanie z kredytów komercyjnych na kształcenie;
Metody
•
bezpłatne nauczanie (finansowane z budżetu – czyli z
podatków);
•
płatne szkoły, w połączeniu z ulgami podatkowymi i
stypendiami;
•
Bony („vouchery”) edukacyjne;
•
ryzyko: za dużo wykształconych? zła struktura?
Publiczne wydatki na edukację w UE27, (2007r, %
PKB)
14
Dariusz K. Rosati, 2010/2011
Ubezpieczenia społeczne: emerytury,
renty
•
Uzasadnienie: dlaczego ubezpieczenia są
obowiązkowe (pokusa nadużycia)?
•
Ubezpieczenia społeczne (repartycyjne) a prywatne
(kapitałowe);
•
Systemy wielofilarowe;
•
Koszty administracyjne i efektywność ekonomiczna w
systemie społecznym i prywatnym;
•
System społeczny, czyli repartycyjny („pay-as-you-go”
– PAYG), oparty o solidaryzm społeczny, gwarantujący
bezpieczeństwo i ochronę przed inflacją;
•
Problemy:
–
Dłuższa oczekiwana długość życia;
–
negatywna selekcja;
–
ryzyko nadużycia;
–
„starzenie się” społeczeństw, odwrócona piramida
demograficzna i wzrost wydatków budżetu;
Udział osób z wykształceniem średnim w całości
populacji w wieku 25-64 lata, UE27, 2008r (%)
16
Dariusz K. Rosati, 2010/2011
Poziom wykształcenia a stopa bezrobocia (2007r, %)
17
Dariusz K. Rosati, 2010/2011
Ubezpieczenia od ryzyka rynku
pracy
• Zasiłki dla bezrobotnych: uzasadnienie, formy;
• Problemy:
– Brak bodźców do poszukiwania legalnej pracy;
– Utrwalanie bezrobocia;
– Uzależnienie od pomocy;
– Rola tzw. replacement ratio;
• Alternatywne polityki: aktywna polityka
zatrudnienia (aktywizacja zawodowa),
subsydia do miejsc pracy,
• Dopłaty do niskopłatnych miejsc pracy i
„kredyt podatkowy” (tax credits): Negative
Income Tax (NIT), Earned Income Tax Credit
(EITC - USA), Working Families Tax Credit
(WFTC – UK);
Pomoc socjalna
– Uzasadnienie;
– Pomoc w naturze (kartki, bony,
kontrolowane czynsze) czy w gotówce?
– Problemy:
• koszty administracyjne,
• selekcja i właściwe adresowanie
(marnotrawstwo),
• możliwość nadużyć („pokusa nadużycia”),
• „uzależnienie” od pomocy społecznej,
• wpływ na bodźce do pracy i nauki.
Redystrybucja dochodu
• ”Podwójna” redystrybucja: przez
podatki, a następnie przez wydatki
budżetu;
• Koszt podatku należy porównać z
efektem wydatku;
• Pożądany model: jednolite podatki,
dobrze adresowane wydatki;
Poziom wydatków publicznych w krajach
uprzemysłowionych w latach 1870 - 1996.
(na podstawie danych z: V. Tanzi, L. Schuknecht, Public Spending in
the 20th Century, a Global Perspective, Cambridge University Press,
2000, s. 6.)
Poziom wydatków publicznych w USA i
UE-15
(na podstawie danych OECD)
Wydatki publiczne w relacji do PKB w wybranych krajach
(dane OECD).
Kraj
1960
1970
1980
1990
2005
Zmiana od
1960*
Maksimum
(rok)
Austria
35,7
39,2
48,9
49,3
50,6
14,9
56,7 (1995)
Belgia
34,5
36,5
50,7
54,6
49,3
14,8
61,0 (1983)
Dania
24,8
40,2
56,2
58,6
56,3
31,5
58,0 (1996)
Finlandia
26,6
31,3
36,6
46,8
50,7
24,1
59,1 (1993)
Francja
34,6
38,9
46,1
49,9
53,4
18,8
55,4 (1996)
Niemcy
32,4
38,6
48,3
45,7
46,8
14,4
50,2 (1996)
Grecja
17,4
22,4
30,5
49,6
52,0
34,6
52,0 (2000)
Irlandia
28,0
39,6
49,8
40,9
34,2
6,2
49,8 (1982)
Włochy
30,1
34,2
41,9
53,8
48,5
18,4
57,1 (1993)
Luksemburg
30,5
33,1
54,8
45,5
45,9
15,4
51,7 (1981)
Holandia
33,7
46,0
57,5
57,5
48,6
14,9
57,1 (1983)
Portugalia
17,0
21,6
25,9
41,9
48,4
31,4
48,4 (2005)
Hiszpania
13,7
22,2
32,9
43,0
38,6
24,9
47,6 (1993)
Wielka Brytania
32,2
39,2
44,9
42,3
43,9
11,7
45,4 (1984)
Szwecja
31,0
43,7
61,6
60,8
57,3
26,3
67,5 (1993)
USA
28,4
32,5
33,7
34,8
36,5
8,1
37,2 (1992)
UE-15
28,1
35,1
45,8
49,3
48,3
20,2
:
Zmiany w poziomie różnych kategorii wydatków publicznych
(na podstawie V. Tanzi, L. Schuknecht, Public Spending in the 20th Century, a
Global Perspective, Cambridge University Press, 2000, s. 25, 33).
Wydatki publiczne w krajach
UE-27
Ocena
• Wydatki zawsze finansowane podatkami
lub długiem – konieczność porównania
kosztu finansowania i efektu wydatków;
• Kraje uboższe z reguły maja niższy
udział wydatków publicznych w PKB niż
kraje bogatsze;
• Który model lepszy?: Europa vs. USA;
• Czy wydatki publiczne w Europie są
nadmierne?