WYKŁAD VII
RELACJA
DIAGNOSTYCZNA
W WYMIARZE
SPOŁECZNYM I
OSOBOWYM
WYKŁAD VII
RELACJA
DIAGNOSTYCZNA
W WYMIARZE
SPOŁECZNYM I
OSOBOWYM
Społeczny kontekst badania
I. Badanie psychologiczne jako interakcja
społeczna
Każde badanie to spotkanie konkretnych
osób: badacza i uczestników badania, to
interakcja społeczna w której mogą zachodzić
te same zjawiska i procesy, co we wszystkich
innych interakcjach opisanych przez
psychologię społeczną
Istotne elementy diagnozy jako interakcji
społecznej:
1.
Spostrzeganie osoby uczestniczącej w
badaniu przez diagnostę – w dużej
mierze nieświadome formowanie się
obrazu partnera:
• pierwsze wrażenie
• spostrzegane podobieństwo między
badającym i badanym
2. Spostrzeganie badacza przez osobę
uczestniczącą w badaniu:
• szacunek dla badacza
• projekcyjne przejawy potrzeb
3. Nieświadoma akomodacja:
• współzależność pomiędzy otwieraniem się
diagnosty i badanego – autentyzm
• dostosowanie się rozmówców w sposobie
komunikacji: długość zdań, tempo
mówienia, dobór słów, wymowa, intonacja,
ton głosu
4. Behawioralne potwierdzenie –
zgodność
zachowania partnerów
interakcji:
• wymiana sygnałów podprogowych
• rola stereotypów i uprzedzeń
II. Badanie jako konwersacja
Odpowiedzi osób badanych zależą od tego ,
jak interpretują one sytuację komunikacji
interpersonalnej. Są one aktywnym
podmiotem badania i w określony sposób
spostrzegają sens tej sytuacji oraz jej możliwe
efekty
– korzystne i niekorzystne dla siebie – i
zgodnie z
tym działają.
III. Społeczne skrypty badania psychologicznego
Współczesne społeczeństwo to „społeczeństwo
wywiadu” i każdy dysponuje skryptem
społecznym „wywiad”, czyli rozumie
znaczenie sytuacji i intencje pytającego, wyobraża
sobie jego przebieg, role jego uczestników oraz
jego
zakończenie.
Parafraza: Współcześni ludzie bez trudu
odnajdują się w
teatrze badania psychologicznego
Dowcipy o psychologach
1.
W więzieniu psycholog bada skazanego:
-
Proszę dokończyć zdanie: „Posadził
dziadek rzepkę….”
-
Rzepka odsiedział swoje, a jak wyszedł,
to załatwił Dziadka
2. Pacjent wyjechał na wakacje i dzwoni do
swojego psychoanalityka:
- Panie doktorze, bawię się świetnie!
Dlaczego?
IV. Społeczne konstruowanie znaczeń podczas badania
psychologicznego
Badanie diagnostyczne jest wspólnym dokonaniem osoby
badanej i badającej. Jego wynik (szczególnie gdy
korzystamy
z technik jakościowych) nie jest i nie może być „prawdą”
na
temat przedmiotu, którego dotyczyło badanie (zwłaszcza
wywiad). Jest to raczej sprawozdanie z doświadczenia
respondenta, skonstruowane przez niego wspólnie z osobą
badającą na użytek tej konkretnej interakcji.
Podsumowanie
1. Na przebieg i wynik badania mają
wpływ procesy spostrzegania
społecznego
2. Między badającym a badanym
zachodzi nie w pełni świadoma
wymiana sygnałów, której efektem
są: akomodacja komunikacji oraz
behawioralne potwierdzenie
Podsumowanie
3. Zachowaniem uczestników badania
(psychologa i osoby badanej) rządzą
reguły konwersacji oraz społeczne
skrypty badania psychologicznego
4. Badanie jest miejscem nie tylko
odkrywania, ale też tworzenia
znaczeń – badający i badany
konstruują wiedzę, która stanowi
wynik badania
Osobowy wymiar relacji diagnostycznej -
interpersonalne kompetencje diagnosty
I. Kompetencja komunikacyjna
Profesjonalna kompetencja komunikacyjna
to
umiejętność posługiwania się aktami mowy:
- w sposób zgodny z wiedzą psychologiczną
i
profesjonalnymi standardami
- w celu jak najlepszego
przeprowadzenia badania
- uwzględnieniem specyficznego
charakteru sytuacji i indywidualności
konkretnej osoby badanej
Kompetencja komunikacyjna wymaga
posiadania wiedzy językowej i
adekwatnej
wiedzy społeczno-kulturowej
Psycholingwistyka rozróżnia:
- Kompetencję językową: zdolność
posługiwania się językiem
- Kompetencję komunikacyjną:
umiejętność posługiwania się
językiem odpowiednio do sytuacji
i do słuchacza
Dwie funkcje kompetencji
komunikacyjnej:
- Przekaz informacji
- Świadome działanie słowami – akty
mowy (performatywny aspekt
wypowiedzi): ludzie
proszą, grożą, nakazują, dominują,
zwalczają, zabiegają o sympatię itp.
Dwa rodzaje aktów mowy:
- bezpośrednie: intencja mówiącego jest
jawna, używa on czasowników
performatywnych w pierwszej osobie, co
oznacza dokonanie danej czynności np.
przepraszam, przyrzekam, oddam ci
książkę za tydzień
- pośrednie: jawna treść wyraża inną
intencję i tylko wiedza społeczno-
kulturowa pozwala ją odczytać np. Czy nie
sprawiłoby panu kłopotu otwarcie tego
okna?
A. Sztuka słuchania
Dwa rodzaje słuchania:
- bierne: potwierdzenie poprzez
milczenie lub wypowiedzi typu: mhm,
rozumiem
- aktywne (C. Rogers, T. Gordon)):
empatyczne rozumienie
subiektywnych doświadczeń
pacjenta/klienta, komunikaty zwrotne
Dodatkowe walory aktywnego
słuchania:
- Buduje klimat zaufania
- Akcentuje podmiotowość badanej
osoby
- Ujawnia szacunek dla niej
B. Repertuar wypowiedzi diagnosty –
kategoryzacja form reakcji werbalnych
System kategorii Clary Hill (1992)
1. Potwierdzenie – wsparcie, uspokojenie,
wzmocnienie
2. Informowanie – dostarczenie
informacjiw formie danych, faktów,
źródeł
3. Bezpośrednie zalecenie –
wskazówki, sugestie co klient ma
zrobić
4. Pytania zamknięte – prośba o
podanie konkretnych danych
5. Pytania otwarte – zachecenie
klienta do szerszej wypowiedzi
6. Parafraza – odzwierciedlenie lub
podsumowanie tego co klient już
zakomunikował
7. Interpretacja – proponowanie
wyjaśnienia, alternatywnego znaczenia
dla uczuć, zachowań, właściwości
klienta
8. Konfrontacja – wykazywanie
niezgodności lub sprzeczności, ale bez
wyjaśnień
9. Ujawnianie siebie – dzielenie się z
klientem własnymi uczuciami i
doświadczeniami
C. Konstruowanie parafraz, pytań i
wypowiedzi Ja
1. Prawdziwa parafraza wynika z dążenia
diagnosty do jak najlepszego
zrozumienia uczuć i myśli osoby
badanej, dlatego zawsze zachęca ją do
rozwijania wypowiedzi
2. Pytania otwarte dają swobodę wyboru
treści i formy, zamknięte ograniczają
zakres wypowiedzi
3. Komunikaty Ja (wypowiedzi
osobiste) ułatwiają budowanie
relacji podmiotowej, opartej na
zaufaniu i i współpracy, np.
zastanawiam się, jak pani ocenia,
chciałbym dobrze pana
zrozumieć, dlatego proszę mi
powiedzieć, gdy słucham odnoszę
wrażenie…
II. Kompetencja relacyjna
To zespół właściwości jednostki , które
ułatwiają jej nawiązywanie, rozwijanie i
podtrzymywanie obustronnie
satysfakcjonujących relacji, które
stanowią
kontekst wszelkich czynności
psychologa, w
tym także diagnozy psychologicznej
Wymiary kompetencji relacyjnej:
1. Zawarcie kontraktu na badania –
uzgodnienie z klientem celu i
zakresu badania
diagnostycznego.
Kontrakt wyznacza ramy relacji
diagnostycznej, podkreśla
podmiotowość klienta, ułatwia
nawiązanie kontaktu
2. Nawiązanie kontaktu – wstępny
warunek udanej sesji diagnostycznej
Trzy procesy interpersonalne jako
składowe
kontaktu według Lindy Tickle-Degnen i
Roberta Rosenthala:
- Wzajemna uwaga
- Pozytywne nastawienie
- Koordynacja zachowań partnerów
3. Przymierze w działaniu
To zaangażowana współpraca klienta i psychologa,
oparta na
ich wzajemnym zaufaniu w celu osiągnięcia wspólnie
wyznaczonych celów
Trzy elementy składowe według Adama Horvatha i
Leslie S.
Greenberg (1989):
- Uzgodnienie celów
- Wyznaczenie zadań
- Rozwój więzi
III. Kompetencja kulturowa
To wiedza, umiejętności i postawy niezbędne
do psychologicznej pracy z osobami
odmiennymi pod względem: rasy,
pochodzenia
etnicznego, płci, statusu
socjoekonomicznego,
wyznania, orientacji seksualnej,
niepełnosprawności,
wieku, a nawet wartości osobistych
Trzy kwestie:
- Sprawiedliwe praktyki
diagnostyczne
- Rozumienie Innego
- Unikanie błędu minimalizacji
kontekstu