Udar mózgu – problem
zdrowotny i społeczny
Udar mózgu – problem
zdrowotny i społeczny
Ogniskowe lub globalne zaburzenia czynności mózgu
o patofizjologii naczyniowej, które
występują nagle i utrzymują się dłużej niż 24 godziny,
nazywamy
udarem mózgu
udarem mózgu
.
.
(definicja wg WHO)
Udar mózgu
Udar mózgu
–
– to poważny problem zdrowotny i
społeczny
•
3-cia z kolei przyczyna zgonów w Polsce (po chorobach
serca i nowotworach)
•
60 000 nowych zachorowań rocznie
•
najczęstsza przyczyna niepełnosprawności osób po 40
roku życia
•
niewystarczająca wiedza społeczeństwa na temat
przyczyn, pierwszych objawów i profilaktyki
tętnica
środkowa
mózgu
tętnica
podstawn
a
tętnica
tylna
mózgu
tętnica
przednia
mózgu
tętnica
łącząca
przednia
tętnica
łącząca
tylna
tętnica
szyjna
wewnętrzn
a
tętnica
kręgowa
Unaczynienie mózgu
Unaczynienie mózgu
Krew dociera do mózgu
• dwiema tętnicami
szyjnymi
wewnętrznymi
• dwiema tętnicami
kręgowymi
Tętnice mózgu odchodzące od wyżej
wymienionych tętnic stanowią system
połączeń zabezpieczających dopływ krwi
do szczególnie wrażliwych na
niedotlenienie komórek mózgowych i
tworzą
koło tętnicze Willisa
.
Obszary unaczynienia
Obszary unaczynienia
mózgu
mózgu
•
krążenie mózgowe przednie
(tętnice szyjne wewnętrzne – 60
% ukrwienia mózgu)
•
krążenie mózgowe tylne
(tętnice kręgowe i tętnica
podstawna)
(z powodu zamknięcia
światła naczynia)
UDAR MÓZGU
UDAR MÓZGU
niedokrwienny
niedokrwienny
(ok. 80
(ok. 80
%)
%)
krwotoczny
krwotoczny
(ok. 20 %)
(ok. 20 %)
(z powodu przerwania
ciągłości ściany naczynia)
mechanizm
mechanizm
zakrzepowy
zakrzepowy
mechanizm
mechanizm
zatorowy
zatorowy
krwotok
krwotok
ś
ś
ródmózgowy
ródmózgowy
(15 %)
(15 %)
krwotok
krwotok
podpajęczynówko
podpajęczynówko
wy
wy
(5 %)
(5 %)
TIA
TIA
–
– przemijające niedokrwienie mózgu
Objawy niedotlenienia mózgu utrzymują się od kilku minut do
kilku godzin, nie dłużej niż 24 godziny, i samoistnie
ustępują.
obszar
obszar
niedokrwienia
niedokrwienia
zamknięcie światła
zamknięcie światła
tętnicy mózgu
tętnicy mózgu
krwotok
krwotok
śródmózgowy
śródmózgowy
krwotok
krwotok
podpajęczynówkowy
podpajęczynówkowy
GŁÓWNE CZYNNIKI
RYZYKA
WPŁYW NA CZYNNIKI RYZYKA
Nadciśnienie tętnicze
• regularne pomiary ciśnienia tętniczego krwi
• regularne, zgodne z zaleceniami lekarza przyjmowanie leków
hipotensyjnych
• ograniczenie spożycia soli
Choroby serca
• stała kontrola i regularne leczenie kardiologiczne
• przestrzeganie zaleceń lekarza
Podwyższony poziom lipidów
(cholesterolu i
trójglicerydów)
• stosowanie diety ubogocholesterolowej
• rezygnacja z nadmiernego spożywania alkoholu
• regularna aktywność fizyczna
• okresowa kontrola lipidów we krwi
Cukrzyca
• stała kontrola stężenia cukru we krwi lub moczu
• przestrzeganie zaleconej diety
• zgodne z zaleceniem lekarza dawkowanie insuliny lub doustnych
leków przeciwcukrzycowych
Otyłość
Dieta bogata w tłuszcze
zwierzęce
Mała aktywność fizyczna
• dbałość o prawidłową wagę ciała
• stosowanie diety niskokalorycznej, z przewagą tłuszczów
roślinnych
• przestrzeganie aktywności fizycznej
Miażdżyca
• ocena stopnia zaawansowania miażdżycy
• dobór metody leczenia stosownie do stanu naczyń
Nikotynizm i alkoholizm
• wyeliminowanie nałogów
Przebyty incydent TIA lub
udar
• przestrzeganie zasad profilaktyki wtórnej
PIERWSZE OBJAWY UDARU MÓZGU
PIERWSZE OBJAWY UDARU MÓZGU
•
Nagłe, jednostronne osłabienie kończyn (lub kończyny) – niedowład lub
porażenie połowy ciała.
•
Osłabienie lub zniesienie czucia po jednej stronie ciała.
•
Niemożność mówienia i/lub trudności w rozumieniu mowy – afazja, dyzartria.
•
Nagłe zaburzenia widzenia, przede wszystkim w jednym oku.
•
Zaburzenia w zakresie zdolności do przełykania.
•
Nagłe silne bóle głowy i wymioty.
•
Nagłe zawroty głowy z niepewnym chodem, niemożność utrzymania równowagi.
•
Nagłe upadki (ang. drop attack).
•
Nagła utrata pamięci, niezdolność do zapamiętywania nowych informacji –
amnezja.
•
Zaburzenia świadomości (mogą wystąpić).
•
Napad padaczkowy (może wystąpić).
Niedowład
Niedowład
(
(
paresis
paresis
)
)
– częściowe zmniejszenie siły mięśniowej,
– częściowe zmniejszenie siły mięśniowej,
prowadzące do ograniczenia ruchu.
prowadzące do ograniczenia ruchu.
Porażenie
Porażenie
(
(
paralysis
paralysis
/
/
plegia
plegia
)
)
, bezwład, paraliż – całkowity brak
, bezwład, paraliż – całkowity brak
siły mięśniowej, co uniemożliwia wykonanie ruchu czynnego w
siły mięśniowej, co uniemożliwia wykonanie ruchu czynnego w
zakresie chorej kończyny. Wyróżniamy:
zakresie chorej kończyny. Wyróżniamy:
•
porażenie ośrodkowe spastyczne
porażenie ośrodkowe spastyczne
(
(
paralysis spastica
paralysis spastica
)
)
– przebiega ze
– przebiega ze
zwiększeniem napięcia mięśniowego i jest następstwem uszkodzenia dróg
zwiększeniem napięcia mięśniowego i jest następstwem uszkodzenia dróg
piramidowych w rdzeniu lub mózgu
piramidowych w rdzeniu lub mózgu
•
porażenie obwodowe wiotkie
porażenie obwodowe wiotkie
(
(
paralysis flaccida
paralysis flaccida
)
)
– przebiega z obniżeniem
– przebiega z obniżeniem
napięcia mięśni
napięcia mięśni
(
(
hipotonia
hipotonia
)
)
i jest następstwem uszkodzenia obwodowego
i jest następstwem uszkodzenia obwodowego
neuronu ruchowego
neuronu ruchowego
Podział ze względu na lokalizację:
Podział ze względu na lokalizację:
•
porażenie lub niedowład połowiczy
porażenie lub niedowład połowiczy
(
(
hemiplegia
hemiplegia
/ -
/ -
paresis
paresis
)
)
– cechuje się
– cechuje się
porażeniem (niedowładem) mięśni dolnej części twarzy i kończyn po tej samej
porażeniem (niedowładem) mięśni dolnej części twarzy i kończyn po tej samej
stronie (przeciwnej w stosunku do lokalizacji ogniska chorobowego w
stronie (przeciwnej w stosunku do lokalizacji ogniska chorobowego w
mózgu)
mózgu)
•
porażenie lub niedowład jednej kończyny
porażenie lub niedowład jednej kończyny
(
(
monoplegia
monoplegia
/ -
/ -
paresis
paresis
)
)
•
porażenie lub niedowład poprzeczny
porażenie lub niedowład poprzeczny
(
(
paraplegia
paraplegia
/ -
/ -
paresis
paresis
)
)
– oznacza porażenie
– oznacza porażenie
(niedowład) kończyn dolnych
(niedowład) kończyn dolnych
•
porażenie lub niedowład wszystkich kończyn
porażenie lub niedowład wszystkich kończyn
(
(
tetraplegia
tetraplegia
/ -
/ -
paresis
paresis
)
)
Afazja
Afazja
(
(
aphasia
aphasia
) – zaburzenie mowy będące
) – zaburzenie mowy będące
następstwem uszkodzenia ośrodków
następstwem uszkodzenia ośrodków
korowych mowy w półkuli dominującej
korowych mowy w półkuli dominującej
mózgu oraz ośrodków podkorowych
mózgu oraz ośrodków podkorowych
spełniających funkcję integrującą.
spełniających funkcję integrującą.
AFAZJA
RUCHOWA
(Broca)
CZUCIOWA
(Wernickego)
AMNESTYCZNA
Polega na upośledzeniu
zdolności do wyrażania
myśli za pomocą słów,
pomimo zachowania
sprawnego aparatu
artykulacyjnego mowy.
Rozumienie mowy przez
chorych jest zachowane.
Powstaje wskutek
uszkodzenia ośrodka
mowy Broca w dolnej
części płata czołowego.
Polega na zniesieniu
zdolności do rozumienia
znaczenia słów mówionych
wskutek uszkodzenia
ośrodka mowy Wernickego
w zakrętach górnym i
środkowym płata
skroniowego.
Pacjent nie pamięta nazw
przedmiotów.
Dyzartria
Dyzartria
(
(
dysarthria
dysarthria
) – zaburzenie mowy polegające na
) – zaburzenie mowy polegające na
nieprawidłowej artykulacji, wskutek upośledzenia
nieprawidłowej artykulacji, wskutek upośledzenia
funkcjonowania aparatu wykonawczego mowy.
funkcjonowania aparatu wykonawczego mowy.
Przyczyny:
Przyczyny:
•
uszkodzenie mięśni aparatu mowy (języka, podniebienia,
uszkodzenie mięśni aparatu mowy (języka, podniebienia,
gardła, krtani)
gardła, krtani)
•
zaburzenia czynności nerwów czaszkowych (IX, X, XI i XII)
zaburzenia czynności nerwów czaszkowych (IX, X, XI i XII)
unerwiających poprzednio wymienione grupy mięśni
unerwiających poprzednio wymienione grupy mięśni
•
uszkodzenie jąder wyżej wymienionych nerwów
uszkodzenie jąder wyżej wymienionych nerwów
czaszkowych w pniu mózgu
czaszkowych w pniu mózgu
•
uszkodzenia układu pozapiramidowego
uszkodzenia układu pozapiramidowego
Mowa dyzartryczna
Mowa dyzartryczna
jest powolna, cicha, monotonna,
jest powolna, cicha, monotonna,
niewyraźna,
niewyraźna,
niekiedy skandowana, często z zabarwieniem nosowym lub
niekiedy skandowana, często z zabarwieniem nosowym lub
chrypką.
chrypką.
Oprócz naczyniowych uszkodzeń pnia mózgu i móżdżku,
Oprócz naczyniowych uszkodzeń pnia mózgu i móżdżku,
dyzartria występuje również w stwardnieniu rozsianym,
dyzartria występuje również w stwardnieniu rozsianym,
stwardnieniu bocznym zanikowym, chorobie Parkinsona,
stwardnieniu bocznym zanikowym, chorobie Parkinsona,
nowotworach móżdżku, miastenii.
nowotworach móżdżku, miastenii.
Główne problemy zdrowotne
Główne problemy zdrowotne
pacjenta po udarze mózgu:
pacjenta po udarze mózgu:
•
zagrożenie życia – z powodu następstw udaru i powikłań
zagrożenie życia – z powodu następstw udaru i powikłań
•
ograniczenie aktywności ruchowej i samopielęgnacji – z
ograniczenie aktywności ruchowej i samopielęgnacji – z
powodu deficytów neurologicznych (porażeń, niedowładów,
powodu deficytów neurologicznych (porażeń, niedowładów,
afazji, zaburzeń poznawczych, zaburzeń przytomności)
afazji, zaburzeń poznawczych, zaburzeń przytomności)
•
utrudnienia w komunikowaniu się z otoczeniem – z powodu
utrudnienia w komunikowaniu się z otoczeniem – z powodu
zaburzeń mowy (afazja, dyzartria) i zaburzeń w sferze
zaburzeń mowy (afazja, dyzartria) i zaburzeń w sferze
poznawczej
poznawczej
•
depresja – z powodu świadomej oceny swojego stanu, lęku o
depresja – z powodu świadomej oceny swojego stanu, lęku o
przyszłość i zależności od innych osób
przyszłość i zależności od innych osób
•
labilność emocjonalna – z powodu uszkodzenia mózgu i
labilność emocjonalna – z powodu uszkodzenia mózgu i
nagłej zmiany sytuacji życiowej
nagłej zmiany sytuacji życiowej
Pielęgnowanie
Pielęgnowanie
pacjenta po udarze mózgu
pacjenta po udarze mózgu
•
wnikliwa obserwacja i monitorowanie stanu pacjenta:
wnikliwa obserwacja i monitorowanie stanu pacjenta:
−
pomiary i analiza parametrów (RR, tętno, temperatura, oddech)
pomiary i analiza parametrów (RR, tętno, temperatura, oddech)
−
ocena stanu świadomości
ocena stanu świadomości
−
obserwacja źrenic
obserwacja źrenic
−
obserwacja pod kątem narastania niedowładów, drgawek
obserwacja pod kątem narastania niedowładów, drgawek
−
obserwacja pod kątem objawów obrzęku mózgu (bradykardia, RR
obserwacja pod kątem objawów obrzęku mózgu (bradykardia, RR
↑,
↑,
bóle głowy, wymioty, zaburzenia przytomności)
bóle głowy, wymioty, zaburzenia przytomności)
•
dokumentowanie wyników obserwacji, szczególnie zmian w
dokumentowanie wyników obserwacji, szczególnie zmian w
stanie pacjenta (karta obserwacyjna)
stanie pacjenta (karta obserwacyjna)
•
prowadzenie bilansu płynów (karta płynów), monitorowanie
prowadzenie bilansu płynów (karta płynów), monitorowanie
zawartości elektrolitów w surowicy krwi
zawartości elektrolitów w surowicy krwi
•
kontrola zawartości glukozy w surowicy krwi
kontrola zawartości glukozy w surowicy krwi
Najczęstsze powikłania
Najczęstsze powikłania
u pacjentów po udarze mózgu:
u pacjentów po udarze mózgu:
wynikające z unieruchomienia:
wynikające z unieruchomienia:
•
zapalenie płuc (zaleganie wydzieliny, zachłyśnięcia)
zapalenie płuc (zaleganie wydzieliny, zachłyśnięcia)
rehabilitacja oddechowa, oklepywanie, ostrożne karmienie lub
rehabilitacja oddechowa, oklepywanie, ostrożne karmienie lub
zgłębnik
zgłębnik
•
zakrzepy żył głębokich (zagrożenie zatorem tętnicy płucnej)
zakrzepy żył głębokich (zagrożenie zatorem tętnicy płucnej)
wczesne ćwiczenia bierne, ochrona kończyny przed uciskiem, urazem
wczesne ćwiczenia bierne, ochrona kończyny przed uciskiem, urazem
•
odleżyny
odleżyny
zmiana pozycji
zmiana pozycji
•
infekcje układu moczowego
infekcje układu moczowego
•
osłabienie siły mięśniowej, zaniki mięśni
osłabienie siły mięśniowej, zaniki mięśni
wczesna rehabilitacja
wczesna rehabilitacja
po ustabilizowaniu stanu pacjenta
po ustabilizowaniu stanu pacjenta
dotyczące niedowładnych (porażonych) kończyn:
dotyczące niedowładnych (porażonych) kończyn:
•
obrzęki
obrzęki
układanie kończyn wyżej
układanie kończyn wyżej
•
przykurcze
przykurcze
układanie zapobiegające powstawaniu przykurczy
układanie zapobiegające powstawaniu przykurczy
•
subluksacje
subluksacje
zabezpieczenie kończyny przed zwisaniem
zabezpieczenie kończyny przed zwisaniem
Wskazówki pomocne w opiece nad chorym z afazją:
Wskazówki pomocne w opiece nad chorym z afazją:
Chorzy z afazją są często rozdrażnieni i zniecierpliwieni z
Chorzy z afazją są często rozdrażnieni i zniecierpliwieni z
powodu utrudnień w komunikowaniu się.
powodu utrudnień w komunikowaniu się.
•
kontakt chorego z logopedą (badanie afazji)
kontakt chorego z logopedą (badanie afazji)
•
ustalenie sposobu porozumiewania się z pacjentem (pisemnie, przy użyciu
ustalenie sposobu porozumiewania się z pacjentem (pisemnie, przy użyciu
piktogramów)
piktogramów)
•
wykorzystywanie mimiki twarzy, gestów i dotyku jako sposobu
wykorzystywanie mimiki twarzy, gestów i dotyku jako sposobu
komunikowania
komunikowania
•
mówienie do pacjenta w sposób ułatwiający zrozumienie (wolno, wyraźnie)
mówienie do pacjenta w sposób ułatwiający zrozumienie (wolno, wyraźnie)
•
niewykazywanie zniecierpliwienia
niewykazywanie zniecierpliwienia
•
mobilizowanie pacjenta do ćwiczeń, stosowanie metody pozytywnych
mobilizowanie pacjenta do ćwiczeń, stosowanie metody pozytywnych
wzmocnień
wzmocnień
•
umożliwienie kontaktu z innym pacjentem, którego stan polepsza się
umożliwienie kontaktu z innym pacjentem, którego stan polepsza się
CECHA UDARU
DZIECI
DOROŚLI
częstość
występowania
3 przypadki na 100 000 / rok
150 przypadków na 100 000 /
rok
początek choroby
nagły i ostry
nagły i ostry
przyczyny
choroby serca (szczególnie wady
wrodzone), infekcje, zaburzenia
metaboliczne, zaburzenia
hematologiczne, przyczyny
genetyczne lub przyczyny
nieustalone (częściej niż u dorosłych)
nadciśnienie tętnicze,
miażdżyca, choroby serca,
cukrzyca, styl życia lub
rzadziej przyczyny nieustalone
wiek
głównie od 1 do 6 roku życia,
najwięcej przypadków między 1 a 3
rokiem życia
dotyczy głównie osób
starszych, najczęściej po 65
roku życia
charakter udaru
przewaga udarów niedokrwiennych
(nieprawidłowości anatomiczne
naczyń, procesy zapalne,
policytemia, nadkrzepliwość)
przewaga udarów
niedokrwiennych (zmienione
miażdżycowo naczynia)
następstwa
zaburzenia ruchowe, mowy,
procesów poznawczych, bardzo
często padaczka (szczególnie u
młodszych dzieci)
zaburzenia ruchowe, mowy,
procesów poznawczych, może
wystąpić padaczka
nawroty
rzadsze i lepiej rokujące
bardzo częste, rokują gorzej
rokowanie
lepsze niż u dorosłych
często złe
diagnostyka
rezonans magnetyczny (MRI), tomografia komputerowa (CT),
angiografia rezonansem magnetycznym (MRA), echokardiografia, EKG
leczenie
Leczenie przyczyny oraz objawowe – wielokierunkowe. Podstawowa
zasada leczenia – szybka diagnoza, ustalenie przyczyny i jej leczenie,
możliwie szybka rehabilitacja, wpływają na lepsze rokowanie.
Działania profilaktyczne nabierają szczególnego
Działania profilaktyczne nabierają szczególnego
znaczenia w sytuacji problemów
znaczenia w sytuacji problemów
zdrowotnych, które niosą poważne
zdrowotnych, które niosą poważne
konsekwencje
konsekwencje
medyczne i społeczne
medyczne i społeczne
, a
, a
wiedza
wiedza
społeczeństwa na
społeczeństwa na
temat zapobiegania takim schorzeniom jest
temat zapobiegania takim schorzeniom jest
znikoma
znikoma
.
.
Do takich problemów należy
Do takich problemów należy
udar mózgu
udar mózgu
.
.
Dzięki oddziaływaniom profilaktycznym można
Dzięki oddziaływaniom profilaktycznym można
znacznie zmniejszyć
znacznie zmniejszyć
zachorowalność,
zachorowalność,
umieralność oraz złagodzić przebieg choroby.
umieralność oraz złagodzić przebieg choroby.