PIENIĄDZ.

TEORIE PIENIĄDZA

Pieniądz a inflacja

0

100

200

300

400

500

0

50

100

150

200

250

300

350

Stopa wzrostu pieniądza w %

S

to

p

a 

in

fl

ac

ji 

w

 %

M. Friedman : „Inflation is always and everywhere a 
monetary phenomenon”

Pieniądz a cykl gospodarczy

1. Obserwacje empiryczne:

-zdecydowana większość recesji poprzedzona jest 
spadkiem w tempie podaży pieniądza

- nie każdy spadek w tempie wzrostu podaży pieniądza 
prowadzą do recesji

2. Modele teoretyczne

-wskazujące na neutralność pieniądza

- wskazujące na możliwość wpływu pieniądza na 
aktywnośc gospodarczą

Pieniądz a stopy procentowe

Stopa procentowa jako koszt pożyczki lub cena płacona 
za skorzystanie z funduszy. Mają istotny wpływ na 
decyzje o oszczędnościach i inwestycjach.

Związek podaży pieniądza ze stopami procentowymi

- model teoretyczne

- badania empiryczne

Pieniądz a stopy procentowe

Stopa procentowa jako koszt pożyczki lub cena płacona 
za skorzystanie z funduszy. Mają istotny wpływ na 
decyzje o oszczędnościach i inwestycjach.

Związek podaży pieniądza ze stopami procentowymi

- model teoretyczne

- badania empiryczne

Polityka monetarna

P.m. – obejmuje ogół działań związanych z zarządzaniem 
pieniądzem i stopami procentowymi.

Banki centralne jako jednostki odpowiedzialne za 
sprawowanie polityki monetarnej

Polityka monetarna a deficyt budżetowy

Możliwość finansowania deficytów poprzez emisję 
pieniądza

Deficyt a stopa wzrosty podaży pieniądza, stopa inflacji i 
stopa procentowa

. 

PIENIĄDZ W GOSPODARCE

Polityka pieniężna banku 

centralnego  w Polsce . 

Rynek pieniężny. 

Teorie popytu na pieniądz.

1.

Cele i instrumenty polityki pieniężnej- 
rola banku centralnego.

2.

Podaż pieniądza 

3.

Rozwój teorii pieniądza

4.

Teorie identyfikacji pieniądza

5.

Ilościowe teorie pieniądza i jej rozwój w 
kierunku teorii popytu .

6.

Wkład Keynesa w rozwój teorii popytu 
na pieniądz  

7.

Teoria Baumola - Tobina. 

8.

Krótkookresowa teoria zagregowanego 
popytu na pieniądz. 

9.

Znaczenie teorii popytu na pieniądz w 
gospodarce.

  Belka. M.. Doktryna  ekonomiczno- społeczna Miltona Friedmana, PWN,

Warszawa 1986;

  Blaug M. Teoria ekonomii, PWN, Warszawa 1994, s.168,635- 646, 680;

  Fedorowicz Z., Podstawy teorii finansów, Poltext, Warszawa 1991;

  Fedorowicz ż., Teorie pieniądza, Poltext, Warszawa 1999, s. 31- 100;

   Samuelson P. A.Nordhaus W. D.. Ekonomia 1,PWN, Warszawa 1995,

s.479- 493;

  Makroekonomia, pod red. M. Nogi, Wrocław 1993, s. 88- 110.

 Blaug M., Teoria ekonomii, PWN Warszawa 1994, s.

636- 649;

 Drabowski E. (1987): Wpływ pieniądza na gospodarkę

w teoriach keynesizmu i monetaryzmu. PWN, 1987

  Galbraith J.K.(1982): Pieniądz. PWE, Warszawa,

rozdz. 3 i 4;

 Samuelson P. A., Nordhaus W. D., Ekonomia 1, PWN

Warszawa 1995, s. 412- 509.

 Solarz J.K.(1996): Koncepcje rozwoju systemów

bankowych. Ekonomista, nr 5, s.623-654.

Pojęcie pieniądza

1. Potoczne rozumienie pieniądza

2. Ekonomiczna interpretacja pieniądza. Pieniądzem jest 
wszystko co jest powszechnie akceptowane jako zapłata 
za dobra lub jako spłata zobowiązań.

Pieniądz zdefiniowany jest przez pełnione funkcje 
:Pieniądzem jest to co pełni funkcje pieniądza

Pieniądze

 wynaleźli F E N I C J A N I E.

Przestał istnieć problem „wdzięczności” .

Do tej pory istniała wymiana przypadkowa – aż w końcu wymyślono , że 
najlepszym ekwiwalentem są metale szlachetne ( złoto i srebro). 

Pieniądz jako środek wymiany powstał z potrzeby usprawnienia obrotu 
towarowego w gospodarce.

 

Pieniądz  jako  miernik  wartości  pozwala  na  wyrażenie  w  jednostkach 
monetarnych  wartości  towarów  znajdujących  się  na  rynku.  Cena  jako 
pieniężny  wyraz  wartości  umożliwia  porównywanie  wszystkich  dóbr  na 
rynku,  a  ponadto  odnoszenie  ich  do  kosztów  wytwarzania  i  weryfikację 
efektywności produkcji ex post i ex ante.

 

Pieniądz  jako  miernik  wartości  jest  narzędziem  racjonalizowania 
działalności bieżącej i inwestycyjnej.

 

Pieniądz  jest  instrumentem  oszczędzania  (tezauryzacji)  lub  tworzenia 
rezerw.  Pewna  zmienna  ilość  pieniądza  znajduje  się  stale  w  dyspozycji 
podmiotów  gospodarczych  i  gospodarstw  domowych  zanim  zostanie 
zużyta na określone cele (forma odroczonego wydatku).

1. Stabilność 

2. Podręczność

3. Trwałość

4. Jednolitość

5. Podzielność

6. Rozpoznawalność

Pieniądz, ceny i stopy procentowe

M

s

M

d

P

π

R

NARODOWY BANK POLSKI- BANK 
CENTRALNY

Bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej jest Narodowy Bank Polski.

Jego zadania są określone w :

•

Konstytucji RP

•

ustawie o Narodowym Banku Polskim 

•

ustawie Prawo bankowe. 

        Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego 

poziomu cen. Zgodnie z opracowaną przez Radę Polityki Pieniężnej 
Strategią Polityki Pieniężnej po 2003 roku, celem NBP jest 
ustabilizowanie inflacji na poziomie 2,5% z dopuszczalnym 
przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy.

•polityka pieniężna,
•działalność emisyjna,
•wykonywanie nadzoru bankowego,
•działania na rzecz systemu płatniczego,
•zarządzanie rezerwami dewizowymi,
•działalność edukacyjna i informacyjna,
•obsługa Skarbu Państwa.

W najbliższych latach największy wpływ na realizację zadań NBP będą 
miały te procesy integracji europejskiej, które spowodują wejście   Polski 
do STREFY EURO.

1. Funkcja emisyjna

2. Funkcja banku banków

3. Funkcja banku państwa

Funkcja emisyjna realizowana jest przez NBP w ramach wyłącznego prawa 
emitowania znaków pieniężnych Rzeczpospolitej Polskiej. Znaki te są 
prawnymi środkami płatniczymi na jej obszarze. Wzory i wartość nominalną 
banknotów oraz wzory i wartość nominalną stop, próbę i masę monet oraz 
wielkość emisji znaków pieniężnych ustala prezes NBP.

Funkcja ta przejawia się kilku płaszczyznach: bank centralny nadzoruje 
operacje banków komercyjnych, dokonywane zarówno w walucie 
krajowej, jak w walutach obcych. Udziela im pożyczek na rozszerzenie 
działalności kredytowej, a stopa ich oprocentowania wyznacza pośrednio 
stopy oprocentowania kredytów depozytów w bankach komercyjnych. 
Ustala stopy rezerw obowiązkowych, regulując zgodnie z potrzebami 
gospodarki aktywność kredytową banków komercyjnych. Funkcja banku 
banków wiąże się z oddziaływaniem na system bankowy w sposób 
umożliwiający realizowanie przyjętej polityki pieniężno-kredytowej. Na 
banku centralnym spoczywa także odpowiedzialność za stabilność, 
rozwój i sprawność funkcjonowania całego systemu bankowego oraz 
tworzenie regulacji zapewniających płynność sektora bankowego.

NBP kształtuje też politykę stopy procentowej, prowadzi politykę rezerw 
obowiązkowych oraz organizuje system informacyjny dla całego systemu 
bankowego.

Politykę pieniężno-kredytową NBP realizuje za pomocą szerokiej gamy 
instrumentów, a mianowicie:

a)       instrumentów oddziaływania bezpośredniego:

·         rezerw obowiązkowych,

·         operacji refinansowych,

·         zaangażowanego kapitału,

·         pułapów kredytowych,

b)        instrumentów oddziaływania pośredniego obejmujących między 
innymi:

·         operacje otwartego rynku,

·         politykę stopy procentowej od kredytu redyskontowego i 
lombardowego,

·         normy dopuszczalnego ryzyka walutowego

 

Rola NBP jako banku centralnego państwa polega na formułowaniu i 
realizacji polityki pieniężnej, organizowaniu i czuwaniu nad sprawnym 
przebiegiem procesów rozliczeń i rozrachunków w systemie bankowym. 

NBP ponosi także współodpowiedzialność za politykę dewizową i politykę 
kursu walut. Spełnianie funkcji banku państwa ma istotne znaczenie dla 
osiągania celów  banku centralnego, a w szczególności utrzymania 
wewnętrznej wartości pieniądza krajowego (ograniczenie inflacji) i jego 
wartości zewnętrznej (przeciwdziałanie niekorzystnym zmianom kursów 
walut).

1. Bank centralny kontroluje 

nominalną podaż pieniądza. 

Przyjmując założenie 

upraszczające, że ceny są 

stałe, można uznać, że bank 

centralny kontroluje też podaż 
realną. 

2. Rynek pieniądza znajduje się 

w równowadze, jeśli wielkość 

zapotrzebowania na realne 

zasoby pieniężne jest równa 

wielkości zaoferowanej. 

 

Banki komercyjne są to pośrednicy finansowi, którym państwo udzieliło 

licencji na działalność polegającą na udzielaniu kredytów i przyjmowaniu 

depozytów, włączając w to wkłady, które mogą być uruchomione przez 

wystawianie czeków. System bankowy będą tworzyły wszystkie banki 

komercyjne na danym terenie, np. wszystkie banki na terenie Polski tworzą 

system bankowy w Polsce. 

Rozliczenia w ramach systemu bankowego dokonywane są przy pomocy 

systemu clearingowego. System clearingowy (rozrachunkowy) jest to ogół 

porozumień, na mocy których wzajemne zobowiązania i należności banków 

rozlicza się przez zestawienie wszystkich transakcji dokonanych w danym 

okresie i dokonanie spłaty tylko zobowiązań netto powstałych w rozliczeniach 

międzybankowych. 

Aktywa banków komercyjnych

-gotówka 
-weksle i kredyty krótkoterminowe 
-pożyczki średnio i długoterminowe 
-papiery wartościowe (np. bony skarbowe) 
-kredyty w innych walutach 

Pasywa banków komercyjnych

-wkłady na żądanie 
-wkłady terminowe 
-certyfikaty depozytowe (skrajna postać wkładu terminowego; bank 

zaciąga pożyczkę na ściśle 
określony czas, co oznacza, że dokładnie wiadomo, kiedy pożyczka 

musi zostać spłacona) 
-wkłady w innych walutach 

W bilansie banku suma pasywów musi być równa sumie 

aktywów. 

Aktywa finansowe

 

Aktyw finansowy to papier uprawniający jego posiadacza do otrzymywania 

określonego strumienia płatności w ściśle określonym czasie (np. weksle, 

obligacje). 

Weksle to krótkoterminowe aktywa finansowe dla których termin 

wykupienia przez pierwotnego wystawcę (pożyczkobiorcę) jest ściśle 

określony (np. trzy miesięczne weksle skarbowe). 

Obligacje to długoterminowe aktywa finansowe, szczególnym przypadkiem 

są obligacje bez określonego terminu wykupu (konsole), co oznacza, że nie 

podlegają one wykupowi przez emitenta, który za to wypłaca odsetki w 

nieskończoność. W stosunku do obligacji państwowych używa się czasem 

określenia, że są papierami wartościowymi pozbawionymi ryzyka. 

Akcje przedsiębiorstw to papiery wartościowe będące tytułem własności 

do części kapitału akcyjnego spółek i uprawniające do uczestniczenia w 

podziale dywidendy, tj. części zysku przedsiębiorstwa przeznaczonego na 

wypłaty akcjonariuszom. 

Dla określenia aktywów finansowych używa się pojęcia płynności. Pojęcie 

płynności dotyczy szybkości i pewności, z jaką dana pozycja aktywów może 

być z powrotem zamieniona na pieniądz w dowolnym momencie, w którym 

zażyczą sobie tego posiadacze aktywu. Z tego punktu widzenia aktywem o 

największej płynności jest sam pieniądz (gotówka). Na ogół im większa 

płynność tym 

mniejsze ryzyko i mniejsza stopa zwrotu (zysk) z posiadania danego aktywu.

Z definicji wynika, że banki komercyjne mają istotny, jeśli nie 

decydujący, wpływ na wielkość podaży pieniądza w ujęciu M1. Banki 

kreują rachunki a vista, w ciężar których przedsiębiorstwa i 

gospodarstwa domowe mogą wystawiać czeki (dotyczy to również kart 

kredytowych). Ilość pieniądza w formie tych rachunków jest 

uzależniona od bankowych rezerw gotówkowych. Jeśli stopa rezerw 

gotówkowych wynosi 10% to wielkość wkładów będzie 

dziesięciokrotnością rezerw

. 

BILANS

stan na dzień

Nota

31.12.2000

31.12.2001

AKTYWA

I. Kasa, operacje z bankiem centralnym

1

383 479

462 065

II. Dłużne papiery wartościowe uprawnione do redyskontowania w banku centralnym 

34 150

19 254

III. Należności od sektora finansowego

2

3 406 578

2 520 106

   1. W rachunku bieżącym

111 976

91 866

   2. Terminowe

3 294 602

2 428 240

IV. Należności od sektora niefinansowego i sektora budżetowego

3

5 656 383

8 165 671

   1. W rachunku bieżącym

507 885

792 020

   2. Terminowe

5 148 498

7 373 651

V. Należności z tytułu zakupionych papierów wartościowych z otrzymanym 
przyrzeczeniem odkupu

4

0

0

VI. Dłużne papiery wartościowe

5

4 428 123

4 882 242

VII. Akcje i udziały w jednostkach zależnych 

6, 8, 11

564 597

379 393

VIII. Akcje i udziały w jednostkach stowarzyszonych 

7, 8, 11

12 049

7 999

IX. Akcje i udziały w pozostałych jednostkach

9, 11

20 340

8 010

X. Pozostałe papiery wartościowe i inne prawa majątkowe

10, 11

0

51 000

XI. Wartości niematerialne i prawne

12

329 487

251 662

XII. Rzeczowy majątek trwały

13

390 887

609 911

XIII. Akcje własne do zbycia

14

0

0

XIV. Inne aktywa

15

563 622

1 414 773

   1. Przejęte aktywa -  do zbycia

1 370

9 204

   2. Pozostałe

562 252

1 405 569

XV. Rozliczenia międzyokresowe 

16

441 594

490 753

   1. Z tytułu odroczonego podatku dochodowego

0

0

   2. Pozostałe rozliczenia międzyokresowe

441 594

490 753

AKTYWA RAZEM

16 231 289

19 262 839

PASYWA

I. Zobowiązania wobec banku centralnego

0

0

II. Zobowiązania wobec sektora finansowego

17

10 340 625

2 505 212

   1. Bieżące

129 273

122 321

   2. Terminowe

10 211 352

2 382 891

III. Zobowiązania wobec sektora niefinansowego i sektora budżetowego

18

2 912 191

13 362 010

   1. Lokaty oszczędnościowe, w tym: 

0

0

      a) bieżące

0

0

      b) terminowe

0

0

   2. Pozostałe, w tym:

2 912 191

13 362 010

      a) bieżące

1 519 682

2 285 864

      b) terminowe

1 392 509

11 076 146

IV. Zobowiązania z tytułu sprzedanych papierów wartościowych z udzielonym 
przyrzeczeniem odkupu

19

0

0

V. Zobowiązania z tytułu emisji własnych papierów wartościowych

20

0

219 955

VI. Fundusze specjalne i inne pasywa

21

511 532

242 161

VII. Koszty i przychody rozliczane w czasie oraz zastrzeżone

22

495 263

737 431

VIII. Rezerwy

23

271 681

499 157

   1. Rezerwy na podatek dochodowy

113 011

80 089

   2. Pozostałe rezerwy

158 670

419 068

IX. Zobowiązania podporządkowane

24

0

282 676

X. Kapitał akcyjny

25

424 591

849 182

XI. Należne wpłaty na poczet kapitału akcyjnego (wielkość ujemna) 

0

0

XII. Kapitał zapasowy

26

350 342

578 721

XIII. Kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny 

29 926

30 974

XIV. Pozostałe kapitały rezerwowe

27

775 490

0

XV. Różnice kursowe z przeliczenia oddziałów zagranicznych

0

0

XVI. Niepodzielony zysk lub niepokryta strata z lat ubiegłych

28

0

-89 378

XVII. Zysk (strata) netto 

119 648

44 738

PASYWA RAZEM

16 231 289

19 262 839

Współczynnik wypłacalności

29

13,71%

9,87%

Wartość księgowa 

1 699 997

1 414 237

Liczba akcji

424 590 872

849 181 744

Wartość księgowa na jedną akcję ( w zł)

29

4,00

1,67

Przewidywana liczba akcji 
Rozwodniona wartość księgowa  na jedną akcję (w zł)

POZYCJE POZABILANSOWE

 

 

Podstawy polityki pieniężnej 
banku centralnego w Polsce. 



Polityka pieniężna, polityka monetarna, część 

ekonomicznej polityki

 państwa obejmująca 

decyzje dotyczące kształtowania 

podaży pieniądza

, w celu dostosowania jej do 

potrzeb gospodarki. Politykę pieniężną państwa 

prowadzi 

bank centralny

 lub inna instytucja 

rządowa upoważniona do realizacji tej funkcji. 

Oddziałuje ona na poziom podaży pieniądza oraz 

na kursy walutowe.

Ponieważ podaż pieniądza uzależniona jest od 

jego 

emisji

 oraz od wartości udzielonych przez 

banki

 komercyjne 

kredytów

, sterowanie nią 

polega na utrzymywaniu określonego, możliwie 

stabilnego tempa emisji pieniądza oraz 

regulowaniu aktywności kredytowej banków 

komercyjnych.

Najważniejsze stopy procentowe 
określane przez bank centralny w 
Polsce są to: 



Stopa lombardowa – podstawowa stopa procentowa banku 

centralnego, stopa maksymalna. Według stopy lombardowej bank 

centralny udziela krótkookresowego kredytu bankom komercyjnym 

pod zastaw papierów wartościowych. Stopa lombardowa określa 

krańcowy koszt pozyskania pieniądza na rynku przez banki 

komercyjne. 



Stopa interwencyjna (referencyjna, zwana również stopą repo) – 

według niej przeprowadzane są operacje otwartego rynku, przy 

czym stopa ta określa minimalne oprocentowanie tych operacji. 

Stopa interwencyjna wpływa na oprocentowanie pożyczek 

międzybankowych, depozytów i kredytów dla klientów, jak również 

na rentowność skarbowych papierów wartościowych; pokazuje, ile 

banki zarabiają na środkach, ulokowanych w banku centralnym. 



Stopa redyskontowa – według tej stopy bank centralny skupuje 

weksle od banków komercyjnych. Inaczej rzecz ujmując, jest to 

stopa procentowa, która jest stosowana w przypadku redyskonta 

przez bank centralny papierów wartościowych (w tym weksli), 

zdyskontowanych wcześniej przez banki komercyjne. Banki 

komercyjne sprzedają wówczas bankowi centralnemu 

krótkookresowe papiery wartościowe, odkupione wcześniej od 

swoich klientów, cenę tej operacji określa właśnie stopa 

redyskontowa. Jest to jeden ze sposobów pozyskiwania środków, z 

tym, że bank centralny nie wszystkie weksle przyjmuje.



Stopa depozytowa – określająca oprocentowanie jednodniowych 

depozytów, składanych przez banki komercyjne w banku 

centralnym. Lokaty takie mają na celu zagospodarowywanie 

nadwyżek, jakimi dysponują od czasu do czasu banki komercyjne.

Rodzaje polityki Banku 
Centralnego:



Ekspansywna (miękka) polityka pieniężna - 

zwiększanie podaży pieniądza (obniżanie stóp 

procentowych, zakupy na otwartym rynku, 

obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych).



Restrykcyjna (twarda) polityka pieniężna - 

zmniejszanie podaży pieniądza (podwyższanie 

stóp procentowych, sprzedaż na otwartym rynku, 

podwyższanie poziomu rezerw obowiązkowych).



Neutralna – świadczy o właściwej ilości 

pieniądza w gospodarce i polega na nie 

podejmowaniu działań w celu zmiany jego ilości.



Selektywna polityka kredytowa polega na 

modyfikowaniu zachowania instytucji 

kredytowych celem ułatwienia pewnym obszarom 

gospodarki dostęp do kredytów (kredyty 

preferencyjne, gwarancje kredytowe, 

racjonowanie kredytów).

Bilans banku centralnego 
(schemat)

W latach 2001–2006 zakończono rozpoczęty pod koniec 
1989 r. proces uzdrawiania pieniądza w Polsce – w 
pierwszej kolejności obniżając inflację, a następnie 
stabilizując ją na niskim poziomie

.

Pozwoliło to na radykalne obniżenie stóp procentowych. 
Stopa  referencyjna  –  główna  stopa  procentowa  NBP  – 
spadła z 19 do 4 proc. 
Spadły  także  stopy  realne  –  stopa  referencyjna  po  odjęciu 
inflacji obniżyła się o prawie 9 pkt. proc.

NBP rozszerzył tematykę, zakres oraz metody i
instrumenty badań naukowych prowadzonych na
potrzeby wykonywania podstawowych zadań banku
centralnego.
• Pogłębiono badania nad:
– polityką pieniężną,
– mechanizmem transmisji monetarnej,
– oczekiwaniami inflacyjnymi, systemem finansowym,
– finansami publicznymi,
– gospodarką światową,
– koniunkturą,
– przedsiębiorstwami i gospodarstwami domowymi.
• Rozpoczęto nowe badania nad:
– determinantami rozwoju ekonomicznego,
– rynkiem pracy,
– rynkiem nieruchomości.

• Od końca 2000 r. do końca 2006 r. oficjalne aktywa 
rezerwowe
  wzrosły z 27,5 mld USD do 48,5 mld USD, (o 76 proc.),
  a w przeliczeniu na euro z 29,5 mld do 36,8 mld (o 25 
proc.)

• Dochodowość z inwestowania rezerw w poszczególnych 
latach
  mieściła się w przedziale 2,3–6,5 proc.

• Zmiany w zarządzaniu rezerwami dewizowymi:
• powołano Komitet Inwestycyjny Rezerw Dewizowych i
  Departament Zarządzania Ryzykiem Finansowym,
• poszerzono zakres wykorzystywanych instrumentów
  inwestycyjnych
• stworzono własny portfel porównawczy,
• wprowadzono nowoczesne oprogramowanie do celów
  inwestycyjno – analitycznych oraz księgowych.
• Dzięki tym zmianom usprawniono zarządzanie rezerwami 
i
  ograniczono ryzyko inwestycji.

• W latach 2001–2006 wzrosła wielkość emisji monet
kolekcjonerskich, której celem jest upowszechnianie 
wiedzy o
historii i kulturze Polski, a także budowa rynku 
kolekcjonerskiego.
Polskie monety zdobyły cztery prestiżowe 
międzynarodowe
nagrody.

• NBP rozpoczął emitowanie specjalnych serii monet 
dwuzłotowych
powszechnego obiegu ze stopu Nordic Gold służących 
promocji
społeczności lokalnych:
– Od stycznia 2004 roku do kwietnia 2005 roku 
wyemitowano 16 monet tworzących serię Herby 
województw,
– we wrześniu 2005 roku NBP rozpoczął emisję serii 32 
historyczne miasta w Polsce

W 2005 r. przy Zarządzie NBP powołano organ doradczy – 
Radę
Historyków, opiniującą zgłaszane do NBP inicjatywy 
emisyjne
monet o tematyce historycznej.

• W 2006 r. NBP wyemitował pierwszy w historii polskiego 
pieniądza
banknot kolekcjonerski upamiętniający pontyfikat 
papieża Jana
Pawła II.

• NBP pełni funkcję agenta emisyjnego i agenta 
finansowego rządu
oraz prowadzi rachunki budżetu państwa.

• 16 oddziałów okręgowych NBP obsługuje około 3 
500 posiadaczy rachunków, dla których prowadzonych 
jest około 15 400 rachunków

• W latach 2001–2006 NBP wprowadził:

– system Bankowości Elektronicznej enbepe, 
umożliwiający
niemal wszystkim posiadaczom rachunków budżetowych
(instytucjom publicznym) przekazywanie poleceń przelewu 
i
składanie innych dyspozycji z rachunków w postaci
elektronicznej. W tym zakresie od 2003 roku NBP ma 
certyfikat
zgodności systemu zarządzania jakością z normą ISO
9001:2001;

– połączenia Business to Business (B2B), łączące 
Zintegrowany
System Księgowy NBP z systemami informatyczno– 
księgowymi
Ministerstwa Finansów.

• W NBP zbudowano system SORBNET–EURO, 
umożliwiający dokonywanie w czasie rzeczywistym 
rozrachunku w euro zarówno płatności krajowych, jak i 
trans-granicznych. 
Dzięki temu:
– radykalnie skrócono czas rozrachunku między 
bankami,
– obniżono koszty realizacji transakcji (dla banków 
od kilku do
kilkudziesięciu razy,)
– zwiększono poziom bezpieczeństwa realizacji 
płatności.

NBP jako pierwszy spośród banków centralnych 
nowych państw
członkowskich Unii Europejskiej stał się 
pełnoprawnym

uczestnikiem systemu TARGET, umożliwiając w ten sposób 
bezpośrednie połączenie polskiej infrastruktury 
rozliczeniowej z infrastrukturą funkcjonującą w innych 
krajach UE.

• W maju 2005 r NBP przystąpił do paneuropejskiego 
systemu STEP2, umożliwiając uruchomienie rozliczeń 
detalicznych płatności trans -granicznych w euro 
przez system Euro ELIXIR, prowadzony przez Krajową Izbę 
Rozliczeniową.

• NBP systematyczne rozbudowuje system SORBNET (do
rozliczeń w złotych) o nowe funkcje i pracuje nad
zwiększeniem jego bezpieczeństwa. M.in. rozszerzono
zakres rozliczanych operacji, wprowadzając możliwość
realizacji zleceń klientów banków.
• Stale rośnie liczba i wartość zleceń realizowanych w
tym systemie:
– Liczba transakcji na rachunkach bieżących banków
wzrosła z około 538 tys. operacji w 2001 roku do 1 091 tys.
operacji w 2005 roku, co oznacza wzrost o 102,8 proc.
– Łączna wartość przeprowadzanych transakcji 
wzrosła z
11,6 bln zł w 2001 roku do 24,9 bln zł w 2005 roku, czyli o
114,7 proc.
– Od stycznia do października 2006 r. w systemie SORBNET
zrealizowano 1 047 tys. zleceń o wartości 29,6 bln zł.

• W zarządzaniu NBP wprowadzono:

– planowanie strategiczne,
– zarządzanie projektami,
– zarządzanie jakością
– systemy zarządzania ryzykiem operacyjnym i finansowym.

• Zmiany te umożliwiły:

– precyzyjne wytyczanie celów strategicznych na najbliższe 
lata,
– dokładniejsze planowanie zadań przez departamenty
– bieżąca kontrola realizacji zadań i lepsze zarządzanie
zasobami.

• System zarządzania ryzykiem finansowym pozwolił 
na

oddzielenie większości funkcji związanych z zarządzaniem 
tym
ryzykiem od bieżących decyzji operacyjnych oraz wprowadził
monitoring transakcji wykonywanych przez NBP.

• System zarządzania ryzykiem operacyjnym 
umożliwił bardziej

skuteczne zapobieganie stratom operacyjnym oraz 
ograniczył
ryzyko reputacyjne.

•W latach 2001-2006 dokonano zmian organizacyjnych w 
Centrali i
sieci terenowej NBP stosownie do zmieniających się zadań. 
W
wyniku tych działań:

– zwiększono przejrzystość struktury i sprawność działania
NBP,
– dostosowano strukturę terenową NBP do podziału
administracyjnego kraju zmniejszając sieć terenową z
ponad 50 do 16 placówek,
– obniżono zatrudnienie z 6 321 do 4 448 etatów, czyli 
prawie
o 30 proc., a koszty działania banku o ponad 10 proc.

•Po reorganizacji przekazano nieodpłatnie lub sprzedano
nieruchomości o wartości rynkowej ponad 172 mln zł.

•Znaczna część majątku likwidowanych placówek została
przekazana na rzecz Skarbu Państwa, m.in. sądom i 
prokuraturom –
łącznie 22 budynki o wartości rynkowej ponad 85 mln 
zł

• Zmiany:

– reorganizacja,
– nowoczesne metody zarządzania i organizacji pracy,
– nowoczesne technologie,
– najlepsi specjaliści.

• Efekty:

– wzrost efektywności na wszystkich obszarach działań,
– zmniejszenie kosztów działania o ponad 10 proc.

• Narodowy Bank Polski to instytucja:

– sprawna i skuteczna
– z profesjonalną kadrą
– wyznaczająca standardy
– otwarta i nowoczesna.

Wartość pieniądza powinna być mniej więcej taka sama 
dzisiaj, jaki jutro, nie powinna podlegać większym 
wahaniom w czasie. W krajach, gdzie wartość pieniądza 
zmienia się (rośnie lub spada), ludzie będą gromadzili 
pieniądze, gdyż oczekiwać będą na wzrost ich wartości, a 
wydawali je możliwie najszybciej, gdy będą oczekiwać, że 
wartość ich będzie malała z dnia na dzień. Zarówno jedno 
jak i drugie działanie może być bardzo szkodliwe dla 
gospodarki

Współczesne pieniądze muszą być na tyle nieduże i lekkie, 
żeby ludzie mogli je z łatwością nosić przy sobie. Czy kule 
do gry w kręgle byłyby praktyczną formą pieniądza, 
oczywiście że NIE

.

Materiał wybrany na pieniądz musi być odpowiednio trwały. 
Z tego powodu większość krajów do produkcji pieniędzy 
stosuje papier wysokiej jakości.

Pieniądze ( monety czy banknoty) o takich samych 
nominałach powinny mieć identyczną wartość. Łatwo jest 
się domyślić, że gdyby niektóre 10-złotowe monety 
miałyby większą wartość od innych doszłoby do 
poważnego zamieszania.

Jedną z podstawowych zalet pieniądza jest możliwość jego 
podziału.

Pieniądze powinny być łatwo rozpoznawalne i trudne do 
podrobienia. Jakość papieru oraz specjalne znaki graficzne 
sprawiają, że współczesne pieniądze są trudne do 
sfałszowania.

1. Miernik  wartości

2. Środek wymiany

3. Środek płatniczy

4. Środek  tezauryzacji (przechowywania bogactwa)

5. Międzynarodowy środek płatniczy

Pieniądz jest powszechnym ekwiwalentem w transakcjach kupna-
sprzedaży towarów i usług.

W ujęciu makroekonomicznym pieniądz cyrkuluje, łącząc strumienie 
pieniężne z różnymi operacjami rozliczeniowymi ze sobą powiązanymi.

Liczba obiegów pieniądza w określonym czasie tzn. częstotliwość 
nazywamy szybkością obiegu pieniądza. 

Funkcja ta pozwala na wyrażenie wartości dóbr i usług.
Cena informuje odbiorcę  towarów, ile jednostek pieniężnych trzeba 
zapłacić za nabycie określonego towaru lub  świadczonej usługi - 
określonemu towarowi odpowiada określona liczba jednostek  pieniężnych. 

Przykład
Wartość względna (relatywna) np. l kg szynki (18 zł) odpowiada  wartości 9 
bochenków chleba (l chleb kosztuje 2 zł); chleb zdrożał na 3 zł tak więc  
szynka relatywne potaniała względem chleba.

Pieniądz staje się jednostką rozrachunkową, która ma określone ceny i 
prowadzone rozliczenia.
Miernik wartości utrzymuje siłę nabywczą pieniądza- określaną przez ilość 
towarów, którą można nabyć za pomocą jednostki pieniądza.
Na siłę nabywczą ma wpływ relacja między wielkością obiegu pieniężnego 
a wartością masy towarów znajdujących się na rynku.

Liczba cen przy n dobrach:

- gospodarka barterowa: n (n – 1)/2

- gospodarka pieniężna: n
Korzyści: redukcja kosztów transakcyjnych

Funkcja ta wiążę się z  zdolnością  pieniądza do  regulowania różnych 
zobowiązań  nie związane z zakupem towarów i usług.

Są to przede wszystkim płatności dotyczące zaciąganych i spłacanych 
pożyczek,  płacenia należnego  podatku, składki ZUS  lub  kary pieniężnej 
itp. 

Środkiem  płatniczym staje się pieniądz z chwilą, gdy władza  państwowa  
nada mu moc  zwalniania z ekonomicznych zobowiązań. 

Jako środek płatniczy pieniądz rozwinął się  w  wielu nowych  formach  o 
charakterze bezgotówkowym np. weksli, czeków, a  obecnie często w 
formie zapisów dokonywanych przez bank na kontach uczestników  procesu 
 likwidacji zobowiązań (pieniądz bankowy) w  wyniku  ich poleceń np.  
przelewy lub inne dyspozycje. 

Jest to proces, który prowadzi do zmniejszenia ilości pieniądza w obiegu.

Tezauryzacja może być symptomem braku zaufania społeczeństwa do 
instytucji finansowych w okresach kryzysu gospodarczego.

Funkcja ta służy do gromadzenia i przechowywania  wartości (bogactwa) 
w  postaci pieniężnej bądź kruszcowej (złoto).

Pieniądz jest  czasowo  wycofywany  z obiegu przez tych którzy go 
posiadają i tworzą się tzw.  oszczędności. W skali ogólnokrajowej środki te 
występują w postaci rezerw. 

Pieniądz jednego kraju jest honorowany jako środek płatniczy w innym 
kraju.

Funkcję ta pełnią od dawna np. dolar amerykański a także inne tzw. 
twarde waluty.

Podobnie jest z pieniądzem opartym na międzynarodowych umowach; 
takim pieniądzem są SDR (specjalne prawa ciągnienia), ECU a obecnie 
euro. 

Rodzaje pieniądza:

Rodzaje pieniądza:

pieniądz  kruszcowy

  w  pierwotnym  znaczeniu  oznaczał 

system  ,w  którym  wartość  kruszcu  w  monetach,  będących  w 

obiegu,  odpowiadała  nominalnej  wartości  tych  monet;  w 

znaczeniu,  które  upowszechniało  się  w  XVIII-XIX  w.,  p. 

kruszcowy oznaczał system, w którym w obiegu były banknoty 

wymienialne na żądanie na kruszec przez instytucję emisyjną; 

w  takim  systemie  rozmiary  obiegu  pieniężnego  były 

limitowane  przez  zasoby  kruszcu,  choć  pokrycie  kruszcowe 

obiegu mogło być mniejsze niż 100%.

pieniądz  symboliczny

 - każdy p. istniejący w postaci monet lub 

biletów  pieniężnych,  który  reprezentuje  określoną  wartość 

jedynie  w  sposób  symboliczny,  a  jego  siła  nabywcza  wynika 

nie  z  wartości  materiału,  z  jakiego  jest  wykonany,  lecz  z 

prawnego  przymusu  przyjmowania  nim  zapłaty;  w  większym 

znaczeniu - drobny, nie oparty na kruszcu bilon. 

pieniądz rozrachunkowy

 - p. nie istniejący w sensie fiz., 

funkcjonujący jedynie jako umowna wartość rachunkowa; takie 
cechy p. rozrachunkowego czyniły go odpornym na "psucie 
monety" (obniżanie wartości szlachetnego kruszcu w monecie i 
zmniejszanie jej ciężaru), przez co stał się czynnikiem 
stabilizującym system pieniężny w epoce pierwszych banków 
publicznych; podobne cechy czynią współcześnie p. 
rozrachunkowy środkiem regulowania zobowiązań 
międzynarodowych (SDR, ECU, rubel transferowy).

pieniądz międzynarodowy

 - p. akceptowany poza granicami 

kraju, który go emituje, używany w transakcjach 
międzynarodowych.; do czasu wielkiego kryzysu gospodarczego 
1929-1933 zobowiązania międzynarodowe regulowano 
przepływami złota; po II wojnie świat. funkcję p. 
międzynarodowego spełniał dol. USA, po 1958 również inne 
waluty zach., od lat 70. pełnią ją także międzynarodowe jednostki 
rozrachunkowe - SDR i ECU.

pieniądz bankowy

 - p. zapisany na rachunkach bankowych, 

kreowany przez banki poprzez udzielanie kredytów, ponieważ 
ekspansja kredytowa banków może przewyższać sumę ich 
kapitałów własnych oraz wkładów, banki posiadają zdolność 
kreowania p.; zbyt śmiała ekspansja kredytowa działa 
inflacjogennie, oraz zwiększa ryzyko kryzysu bankowego, jednym 
z zadań banku centralnego jest więc utrzymanie tej ekspansji w 
pożądanych granicach.

Pieniądzem są banknoty i monety.

Pieniądzem są banknoty i monety.

1.Pieniądz symboliczny 

2.Pieniądz bezgotówkowy 

Jest to środek płatniczy, którego wartość, czy też – siła nabywcza, 
znacznie przewyższa koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru w 
innych niż pieniądz zastosowaniach.

 Tzn. banknot o nominale 10 zł ma o wiele większą wartość jako pieniądz 
niż jako wysokiej klasy papier. Podobnie z bilonem, są więcej warte niż 
metal, z którego je wykonano. Społeczeństwo wyrażając zgodę na 
posługiwanie się pieniądzem symbolicznym jest w stanie zaoszczędzić 
rzadkie zasoby konieczne do wyprodukowania pieniądza jako środka 
wymiany np. ze złota. 

Istotnym warunkiem utrzymania pieniądza symbolicznego w jego funkcji 
pośrednika w wymianie jest ograniczenie kręgu podmiotów 
upoważnionych do jego produkowania. Prywatnie nie możemy drukować 
sobie pieniędzy. Ograniczenie jego produkcji tylko do jednej instytucji 
prawnie upoważnionej nadaje mu status prawnego środka płatniczego.

 

Jest to środek wymiany, którego podstawą jest wierzytelność 
przedsiębiorstwa prywatnego lub osoby fizycznej. 

Jednym z przykładów pieniądza bezgotówkowego jest wkład bankowy, 
ponieważ wkład jest to dług (zobowiązanie) banku wobec klienta. Jeśli 
mamy w banku wkład, oznacza to, że bank jest nam winien pieniądze.

Możemy wypisać czek na siebie lub kogoś innego a bank musi wypłacić 
jego równowartość w gotówce w momencie przedstawienia czeku do 
realizacji.

 

Funkcje pieniądza

1. Środek wymiany

2. Środek płatniczy

3. Miernik wartości

4. Środek tezauryzacji

Środek wymiany

1. Korzyści z pieniądza w stosunku do barteru:

-  eliminacja konieczności podwójnej zgodności potrzeb

- ograniczenie kosztów transakcyjnych

- redukcja ryzyka

2. Wymogi odnośnie pieniądza jako środka wymiany:

- łatwy do standaryzacji

- szeroko akceptowany

- podzielny

- łatwy do przechowywania

- nie podlegający szybkim zmianom

Miernik wartości

Przy pomocy pieniądza wyrażana jest wartość dóbr i 
usług

Liczba cen przy n dobrach:

- gospodarka barterowa: n (n – 1)/2

- gospodarka pieniężna: n

Korzyści: redukcja kosztów transakcyjnych

 Teorie identyfikacji

pieniądza,

 Teorie popytu na pieniądz.

W tym względzie

funkcjonowało tzw.:

 Metalistyczne i

 podejście nominalistyczne.

W drugim zaś przypadku władza

państwowa tworzyła system

pieniężny nadając mu określony

kształt oznaczenie i sposób

funkcjonowania na rynku.

Funkcjonowały w tym obszarze

dwie teorie:

  Ilościowa teoria pieniądza, którą już

powierzchownie znamy ale jeszcze

do niej wrócimy, sformułowana

przez J.S. Milla.

automatycznej repartycji złota między

narody ( złoty automatyzm)- wg której

PRZEZ WYRÓWNYWANIE SALD

BILANSÓW PŁATNICZYCH

TRANSFERAMI ZŁOTA DOCHODZI

WYRÓWNYWANIA

WYRAŻONEGO W ZŁOCIE

POZIOMU CEN W SKALI

MIĘDZYNARODOWEJ.

Teoria

W tym prostym ujęciu

określeniem pieniądza, jego

ilości i szybkości krążenia nie

obejmowano depozytów w

bankach komercyjnych ani też

nie dopuszczano możliwości

wyrównywania bilansów

płatniczych za pomocą

przekazów pieniądza

depozytowego.

Funkcjonowania pieniądza depozytowego

nie wyjaśnia również nominalistyczna teoria

pieniądza, wg której wartość pieniądza i

powszechne jego akceptowanie w obrocie

gospodarczym (zarówno znaku pieniężnego, jak

i złotych monet) nie wynika z wartości kruszcu,

lecz z decyzji władzy państwowej, nadającej

określonym formom pieniądza charakter

prawnych środków płatniczych , zwalniających

ze wszystkich zobowiązań.

Obecnie podejście to dominuje w

pracach poświęconych teorii pieniądza.

M. Friedman, najbardziej znany

przedstawiciel Chicagowskiej szkoły

monetarystycznej, określa pieniądz

jako „należności albo jednostki towaru,

które są powszechnie akceptowane jako

środek regulowania zobowiązań w

ustalonej nominalnej wartości”.

Funkcjonalne podejście do określenia

pieniądza nie wyeliminowało

z teorii pieniądza podejścia

metalistycznego.

Oczywiście sprawa określenia

pieniądza jest tylko małym i nie

najistotniejszym fragmentem sporu

między funkcjonalną a metalistyczną

teorią pieniądza.

Istotą tej kontrowersji jest system

pieniężny, który - przy konsekwentnie

funkcjonalnym podejściu do pieniądza -

powinien opierać się na znakach pieniężnych

nie związanych z żadnym kruszcem (pieniądzem

towarem), a przy metalistycznym podejściu -

powinien opierać się na złocie, tzn. zapewniać
wymienialność znaków pieniężnych na

kruszec wg ustalonego parytetu.

W gruncie rzeczy chodziło

więc o zasady emisji (kreacji)

pieniądza:

 czy zgodnie z potrzebami

obrotu gospodarczego

(podejście funkcjonalne),

 czy zgodnie z posiadanymi

zasobami złota (podejście

metalistyczne).

Pierwszym jej etapem

było rozdzielenie rynku złota na:

 rynek „monetarny, gdzie

obowiązywała cena 35 USD za uncję

(wg parytetu dolara z 1934 r.)

 i na rynek „wolny”, na którym

obowiązywała cena równowagi

popytu i podaży (nie wolno było na

nim obracać rezerwami monetarnymi

złota banków centralnych i MFW).

Następnymi etapami były:

 załamanie się systemu sztywnych

kursów walutowych opartych na

złotych parytetach walut lub ich

parytetach w stosunku do dolara,

 zawieszenie „zewnętrznej”

wymienialności dolara na złoto

(1971 r.),

 rezygnacja z ustalania złotych

parytetów walut w krajach o

rozwiniętej gospodarce rynkowej,

 ustalanie ich „centralnych kursów” w stosunku

do międzynarodowych umownych jednostek

monetarnych (Special Drawing Rights- SDR,

European Currency Unit-ECU),

 a w końcu przystąpienie przez

Międzynarodowy Fundusz Walutowy do

sprzedaży posiadanych zasobów złota na

okresowo organizowanych aukcjach,

 

od 2002 roku stworzenie nowej waluty w Europie

– wymaga nowej interpretacji ? 

zadanie dla Pań

studentek i Panów studentów.

Obecnie w roli pieniądza występują

niewymienialne na złoto znaki pieniężne , co

nakazuje stosować 

funkcjonalne podejście

do określenia pieniądza. Ten fakt nie

rozwiązuje jednak- jak już wiemy -

wszystkich problemów związanych z

odróżnianiem „pieniądza” od „nie

pieniądza”.

Powstaje jednak pytanie: czy formy gospodarki

pieniężnej pozwalają również pożegnać się raz na zawsze

z teorią nominalistyczną,

wg której 

pieniądz jest tworem władzy państwowej,

nadającej określonym symbolom charakter prawnego

środka płatniczego.

  W praktyce takim uznanym przez państwo

pieniądzem są bilety bankowe emitowane przez banki

centralne.

Żadna norma prawna nie nadaje takiego

charakteru depozytom bankowym.

Szybkość obiegu pieniądza w Polsce

0

2

4

6

8

10

12

14

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999

M0
M1
M2

M1

M2

M
3

L

Zasoby pieniądza- to suma wszystkich zidentyfikowanych form 
pieniądza posiadanych przez ludność ( w odróżnieniu od pieniędzy 
posiadanych przez banki) w danym punkcie czasu.

Główne miary wielkości zasobów pieniądza

Struktura zasobów 

pieniądza

System Rezerwy Federalnej podaje dane dotyczące czterech głównych miar 
wielkości zasobów pieniądza.

M1 jest miarą sald transakcyjnych, M2, M3 i L zawierają coraz większy procent sald 
nie transakcyjnych. Tak więc z definicji wynika M1<M2<M3<L.

Wielkość podaży pieniądza mierzona jest agregatami 
pieniężnymi :

•agregat M

o

 nazywany bazą monetarną  albo zasób pieniądza wielkiej 

mocy. Mo jest   to suma pieniądza gotówkowego poza kasami oraz 
depozyty w banku centralnym i   banku komercyjnym  (gotówka + 
wpłaty do-banku). Rezerwy obowiązkowe pewna   część depozytu, którą 
uzyskały banki komercyjne od swoich klientów, które muszą   przelać na 
nie oprocentowane konto w banku centralnym (pieniądze są zamrożone) 
-  zapobieżenie nadmiernemu kredytowaniu. 

2. agregat M

1

 jest to suma pieniądza gotówkowego poza kasami banku 

oraz depozyty   przedsiębiorstw na rachunkach bieżących oraz środki na 
rachunkach ludności (KOR).  

3. agregat  M

2

 jest sumą  agregatu Mi  powiększona dodatkowo  o inne 

depozyty   krótkoterminowe np. wkłady na książeczkach 
oszczędnościowych.  

4. agregat M

3

 jest to suma agregatu M^ oraz długoterminowe 

depozyty bankowe -•   depozyty 3, 6 miesięczne oraz kilkuletnie.  
5. agregat L  oznacza określoną wielkość ekonomiczną; jest to suma 
agregat M.i oraz   wartość papierów wartościowych - bonów skarbowych 
oraz obligacji skarbu państwa

.

M1- to całość zasobów pieniężnych (pieniądza papierowego i monet) 
posiadanych przez ludność (w odróżnieniu od zasobów będących własności 
a banków), rachunków płatnych na żądanie w bankach komercyjnych 
(rachunków bankowych, z których wypłaty mogą być realizowane na 
żądanie lub na podstawie czeków), czeków podróżnych oraz innych 
rachunków bankowych, na które mogą być wystawiane NPW (czyli 
negocjowane polecenia wypłaty- negotiable order of withdrawal-NOW) i UTA 
(czuli usługi transferu automatycznego- automatic transfer services-ATS).

Rachunki NPV różnią się od zwykłych rachunków płatnych na każde żądanie 
tym, że naliczany jest od nich procent.

Rachunki UTA pozwalają na automatyczny transfer  środków 
oszczędnościowych na rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe; pozwala to 
deponentom na zarabianie procentów na bezczynnych środkach 
pozostających na rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych (czekowy).

Depozyty na rachunku czekowym stanowią szeroką klasę obejmującą 
depozyty znajdujące się na rachunkach, na które można wystawić czeki lub 
ich ekwiwalenty.

M1= gotówka + depozyty na rachunkach czekowych

M1 oprócz gotówki i rachunków rozliczeniowych zawiera również 
oszczędności.

M2-

 

 zawiera w sobie M1 oraz rachunki oszczędnościowe i małe (mniejsze 

niż 100000$) rachunki terminowe (rachunki bankowe, które ogólnie rzecz 
biorąc nie mogą być przedmiotem transferów dokonywanych przy pomocy 
czeków i czasem nie mogą być wycofane na żądanie) oraz certyfikaty 
depozytowe, jak również rachunki rynku pieniężnego i inne aktywa o 
wysokiej płynności.

M1 i M2 odzwierciedlają dwa podstawowe sposoby użytkowania pieniędzy.

M1 podkreśla rolę pieniądza jako środka wymiany (cyrkulacji). Zawiera 
ono tylko te rodzaje pieniądza, które są wykorzystywane bezpośrednio w 
działalności handlowej – monety, banknoty papierowe i depozyty płatne 
na żądanie.

M2 mierzy wielkość zasobów pieniądza jako rezerwuaru siły roboczej. Gdy 
banknoty, monety i zasoby pieniężne pozostające na rachunkach płatnych 
na żądanie nie są aktywnie wykorzystywane do realizowania transakcji, 
utrzymuje się je w charakterze rezerwuaru siły nabywczej. Po dodaniu 
rachunków oszczędnościowych, małych certyfikatów depozytowych oraz 
środków rynku pieniężnego do M1 otrzymujemy miarę wielkości 
całkowitego rezerwuaru siły nabywczej.

M3-M2 + duże salda rachunków terminowych i inne mniej ważne 
składniki.

L-M3 oraz inne płynne aktywa nie objęte pozostałymi agregatami, tak jak 
waluta bankowa, dokumenty handlowe i obligacje skarbowe.

Miary zasobu pieniądza

M3 i inne płynne aktywa (np. 
instrumenty finansowe rynku 
pieniężnego –  bony skarbowe, bony 
komercyjne, itp..) 

L

M2, zobowiązania z tytułu nabytych 
przez przedsiębiorstwa bonów 
oszcz. i certyfikatów depozytowych

M3

M1, zobowiązania z tytułu zakupionych 
przez osoby prywatne bonów 
oszczędnościowych i certyfikatów 
depozytowych, rachunki repo

M2

M0, depozyty płatne na żądanie, 
rachunki czekowe, czeki podróżne 

M1

Gotówka w obiegu, rezerwy banków 
komercyjnych 

M0

Zakres

Nazwa

Problem wyboru agregatu do opisu zasobu pieniądza

1. Na ile silna jest korelacja w zmianach wielkości 

poszczególnych agregatów?

2. Cel analizy

3. Zasób pieniądza jako ważony agregat

4. Dokładność pomiaru zasobu pieniądza

Zmiany w zasobie pieniądza w Polsce

0

100000

200000

300000

400000

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

M0

M1

M2

Relacje wybranych agregatów pieniężnych w Polsce

Mnożniki pieniężne w Polsce

0

1

2

3

4

5

6

7

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

M1/M0
M2/M0

Popyt na pieniądz jest reprezentowany przez 
różne podmioty:
- ludność
- podmioty gospodarcze
- banki (poprawa płynności)
- instytucje finansowe
- państwo i instytucje publiczne ( zaciąganie 
pożyczek)
operatorów giełdowych.

Od czego zależy popyt na pieniądz?

  - podkreślić od razu trzeba, że

nie ma zgody wśród ekonomistów,

które z czynników są najważniejsze.

Najczęściej są brane pod uwagę:

 Dochód lub - szerzej - bogactwo, którego

zakres jest, różnie definiowany,

 oczekiwania co do zmian stóp procentowych w

przyszłości,

 stopień ryzyka różnej liczby aktywów,

 ceny,

 stopy procentowe od różnej liczby aktywów,

 oczekiwania co do zmian poziomu cen w

przyszłości, czyli oczekiwana stopa inflacji.

1911- I. Fischer – Teoria popytu na

pieniądz ( ilościowa)

1932- Szkoła z Cambridge Artur Pigou- teoria popytu na pieniądz jako
element teorii racjonalnego wyboru – udoskonalona teoria ilościowa

1935- J.M. Keynes- Teoria preferencji płynności

1936- J.R. Hiks- 1. Teoria równowagi portfela.

2. Teoria popytu transakcyjnego  jako wyniku
optymalnego wyboru

1952- W. J. Baumol , J. Tobin

Teoria transakcyjnego popytu

na pieniądz.

1956- J. Tobin Teoria
preferencji       płynności

1960- M. Fridman Ilościowa teoria

pieniądza

Składniki popytu na pieniądz

1. Interpretacja terminu „popyt na pieniądz”

2. Kategorie popytu na pieniądz

- popyt transakcyjny: wiąże się z koniecznością posiadania 
pieniądza jako środka     wymiany (podejście klasyczne)

- popyt spekulacyjny: wiąże się z ogólnym popytem na aktywa

- popyt przezornościowy: wynika z chęci zabezpieczenia się 
przed niespodzie-wanym spadkiem dochodów

Klasyczna teoria rynku pieniądza

1. Formuła I. Fishera (teoria ilościowa pieniądza)

- zasób pieniądza jest zmienną egzogeniczną

- szybkość obiegu jest względnie stała (w krótkim okresie) i 

zależy od czynników instytucjonalnych, nie zależy jednak 
od ilości pieniądza

- pieniądz trzymany jest dla celów transakcyjnych 

Formuła teorii ilościowej (wersja transakcyjna):

M · V = P · T

Wniosek finalny: zmiany zasobu pieniądza wpływają jedynie 
na zmienne o charakterze nominalnym (ceny), natomiast nie 
wpływają na zmienne o charakterze realnym.

Popyt na pieniądz (MD- ang. demand for money)

Jest to zależność między wielkością zasobu pieniądza , jaki ludzie chcą 
posiadać, a stopą procentową. Jest to skłonność do posiadania pieniądza, 
wyrażająca się w ilości środków niepieniężnych przechowywanych przez 
podmioty rynkowe.

R- stopa procentowa

Wielkość zgłaszanego popytu na pieniądz zależy od wielkości stopy 
procentowej tzn. im jest ona wyższa, tym więcej ludzie tracą trzymając 
pieniądze i dlatego ograniczają swoje zapotrzebowanie na nie.

Powoduje to, że krzywa popytu ma nachylenie ujemne. Obniżeniu stopy % 
towarzyszy wzrost wielkości popytu na pieniądz. Inne czynniki również 
wpływają na ten popyt, a najważniejszym jest wielkość dochodu narodowego 
„wytwarzanego w gospodarce”. Jeśli dochód rośnie , to ludzie zarabiają 
więcej i zwiększają popyt na pieniądz, co ilustrujemy przesunięciem krzywej 
popytu na pieniądz w prawo.

Krzywa popytu na pieniądz- pokazuje graficznie zależność między wielkością 
zasobu pieniądza, jaki ludzie chcą utrzymać, a wielkością stopy%.

Fundamentalne prawo klasyków – PRAWO SAYA „ każda podaż tworzy 

sobie popyt”.

Co wynika z tego prawa?

1.

Występuje równowaga rynkowa przy pełnym zatrudnieniu.

2.

Zakłócenia w gospodarce są rzadkie i nie mają charakteru 
cyklicznego

.

.

Ramy ilościowej teorii pieniądza nadał amerykański ekonomista IRVING 
FISHER 

( 1867-1947).

Model IRVINGA

Model IRVINGA

 FISHERA

 FISHERA

MV = TP

MV = TP

M- ilość pieniądza w obiegu

V-szybkość krążenia pieniądza ( średnia liczba transakcji obsługiwaną 
przez jednostkę pieniężną w danym czasie)

P –średni poziom cen

T – ilość dóbr i usług

Istnieje zależność przyczynowo-skutkowa pomiędzy ilością pieniądza a  
poziomem cen.

P=MV / T

1.

1.

W długim okresie gospodarka dąży do równowagi przy pełnym 

W długim okresie gospodarka dąży do równowagi przy pełnym 

zatrudnieniu.

zatrudnieniu.

2.

2.

Szybkość obiegu pieniądza w długim okresie jest stała.

Szybkość obiegu pieniądza w długim okresie jest stała.

3.

3.

Jeżeli podaż pieniądza    rośnie szybciej aniżeli gospodarka , ceny będą 

Jeżeli podaż pieniądza    rośnie szybciej aniżeli gospodarka , ceny będą 

   proporcjonalnie do przyrostu masy pieniądza w obiegu.

   proporcjonalnie do przyrostu masy pieniądza w obiegu.

POPYT

  

NA PIENIĄDZ ZMIENIA

 SIĘ BEZPOŚREDNIO

 I PROPORCJONALNIE Z POZIOMEM CEN.

Klasyczna teoria pieniądza (c.d.)

2. Wersja szkoły Cambridge:

- rozpatrywana jest dochodowa szybkość obiegu pieniądza

- rozszerza interpretację popytu na pieniądz (pieniądz jako 
jeden z aktywów)

- utrzymuje założenie o stabilności szybkości obiegu pieniądza

Formuła teorii ilościowej:

M · V = P · y

Wniosek: utrzymana jest hipoteza o neutralności 
pieniądza

Teoria ta swe źródło posiada w poznanej

już ilościowej

teorii pieniądza, czyli :

M*V= P*Q

Irving FISCHER przekształcił

powyższą formułę- 1911- tak aby przy

jej pomocy odpowiedzieć na pytanie ile

jednostka chce posiadać pieniędzy:

MD= T/V

T

  x P

T

MD- popyt na pieniądz.

T- ogólna liczba transakcji.

V

T

- prędkość z jaką pieniądz jest

wydawany.

P

T

- cena transakcji.

U podstaw teorii i wynikającej z

niej formuły leżało założenie, że

jednostka kierując się zasadą

racjonalnego zachowania dąży do

wydawania pieniądza gdyż trzymanie

go nie przynosi żadnego dochodu.

Z równaniem tym wiąże się

założenie, że podaż pieniądza

określona jest przez władze

monetarne, czyli jest stała w

analizie ( pieniądz towarowy,

lub papierowy oparty o

kruszec).

1) V

T

 -jest określona przez czynniki

technologiczne i

instytucjonalne, takie jak:

- poziom rozwoju systemu bankowego,

- częstotliwość wpłat i wypłat,

- długość okresu płatności,

- szybkość komunikacji i transportu.

Czynniki te zmieniają się powoli czyli

V

T

 jest constans.

2) T - jest określona przez pełne

zatrudnienie ( pracy

kapitału i ziemi). Stopień wykorzystania

tych zasobów zmienia się bardzo powoli-

w przybliżeniu stały zatem „T” jest

także constans. Jeśli tak to również

relacja tych dwu zmiennych jest stała-

T/V

T

 -.

Jedyną zmienną w tym równaniu są

ceny- P

T.

Prawidłowością jest zatem, że

PROCENTOWY WZROST CEN

TRANSAKCJI POWODUJE TAKI SAM

PROCENTOWY WZROST POPYTU NA

PIENIĄDZ,

JEST TO POTWIERDZENIE

ILOŚCIOWEJ TEORII

PIENIĄDZA.

Podważyli tezę, że pieniądz służy jedynie 
wymianie . Jest on także magazynem 
bogactwa może być takim magazynem 
przez to, że jest zdolny do 
przechowywania siły nabywczej w czasie. 
Jeśli tak jest to racjonalnym jest 
przechowywać pieniądze a nie tylko 
aktywów przynoszących dochód.

Główną uwagę ekonomiści z tego 
środowiska skupili na wzajemnej relacji 
pomiędzy – 

pieniądzem – 

cenami 

i 

produkcją 

finalną posiadającą swój wyraz w dochodach 
ludzi. 
Zatem nie tylko globalne transakcje  co 
podkreślał Fischer odrywają rolę w 
kształtowaniu popytu na pieniądz.

Tym stwierdzeniem zmienili

równanie ilościowe 

wymiany:

M 

x 

V

y

 = P 

x

 y  = Y

 

M

- ilość pieniądza;

 V

y

- prędkość, z jaką pieniądz jest

wydawany na bieżącą produkcję, czyli

 dochodowa prędkość pieniądza;

 P- cena za jednostkę produkcji;

 y- realny dochód, czyli produkcja;

 Y- nominalny dochód

Oznacza to, że globalne wydatki na

produkcję równają się nominalnemu

dochodowi.

Założyli dodatkowo „Fischerowskie” 

V

T

oznacza inną treść niż 

V

y

.

I nie są to takie same

wielkości: 

V

T

 

>

 

V

y

.

V

T

 -  prędkość, z jaką pieniądz

jest używany do udoskonalenia

wszystkich transakcji,

włączając w to transfery

aktywów kapitałowych;

V

y

.-

 prędkość, z jaką pieniądz

jest używany do udoskonalenia

wydawania dochodu na

bieżącą produkcję.

Zarówno produkcja „y”, jak

sygnalizowany stosunek oznaczany u

nich przez „k” ( M/Y) { 

z wcześniejszego

równania jest to także 

1/ V

y

} są

niezależne od podaży pieniądza. Na tej

podstawie sformułowali równanie a

właściwie uznali równanie wymiany

jako

 funkcję popytu na pieniądz:

MD= k 

x 

P 

x   

y =k 

x 

Y

MD- ilość pieniądza, na jaką zgłaszany

jest popyt;

     k= 1/ V

y

.

Klasyczny model rynku pieniądza
(wzrost popytu na pieniądz)

P

M

M

s

M

d

1

M

d

2

P

1

P

2

Popyt na pieniądz nie zależy zatem od

stóp procentowych. 

Zależy natomiast

od dochodu permanentnego. 

Jest to

średnia ważona przychodów ze

wszystkich form bogactwa uzyskanych

w ciągu kilku lat.

Y

P  

 = y

P 

 

x  

P

 Gdzie : Y

P  

 - nominalny dochód

permanentny

        y

P 

–realny dochód permanentny

   P – poziom cen

Stabilny charakter gospodarki

oznacza, że realny dochód

permanentny jest w przybliżeniu stały.

Oznacza to, że 

popyt na pieniądz

zależy od poziomu cen, gdyż zmiana

poziomu cen zmienia nominalny

dochód permanentny, a ten określa

popyt na pieniądz.



Klasyczna i neoklasyczna teoria ekonomii koncentruje się na 

Klasyczna i neoklasyczna teoria ekonomii koncentruje się na 

analizie procesów w sferze realnej gospodarowania. Nie są 

analizie procesów w sferze realnej gospodarowania. Nie są 

poddawane analizie zjawiska stricte pieniężne.

poddawane analizie zjawiska stricte pieniężne.



Keynes poddaje krytyce teorię tradycyjną za oderwanie sfery 

Keynes poddaje krytyce teorię tradycyjną za oderwanie sfery 

pieniężnej od ogólnej teorii popytu i podaży.

pieniężnej od ogólnej teorii popytu i podaży.



Keynes poddaje krytyce „Prawo Say`a” = uważa je za błędne!

Keynes poddaje krytyce „Prawo Say`a” = uważa je za błędne!



Według Keynesa to NIE PODAŻ kreuje POPYT , lecz odwrotnie 

Według Keynesa to NIE PODAŻ kreuje POPYT , lecz odwrotnie 

(! 

(! 

sic.) to popyt kreuje podaż!

sic.) to popyt kreuje podaż!

J.M. Keynes dokonał analizy czynników popytu na pieniądze w 
kontekście teorii preferencji płynności.

Wielkość popytu na pieniądz jest określona przez 3 rodzaje 
motywów:

1.motyw transakcyjny

2.motyw ostrożnościowy ( przezornościowy)

3.motyw spekulacyjny

Utrzymywanie pieniądza w celu finansowania transakcji (zakupu dóbr i 
usług, materiałów, maszyn itp.). Odzwierciedla fakt niedoskonałej 
synchronizacji wpływów (przychodów) i wydatków w czasie. Inaczej: 
potrzeba utrzymywania pieniędzy wynika z odstępu w czasie między 
uzyskaniem wpływów i dokonaniem następujących po nich zakupów.

Q
1

Q2

Q- całkowita wielkość

Wielkość popytu transakcyjnego na pieniądz

Mtp
1

Mtp
2

To utrzymywanie pieniądza, z góry decydujemy się trzymać pewien zasób 
pieniądza na pokrycie nieprzewidzianych wydatków, których dokładnego 
rodzaju nie jesteśmy jeszcze w stanie przewidzieć np. nieoczekiwane 
zakupy, okazyjne.

 

To utrzymywanie pieniądza w celu dokonywania zakupów spekulacyjnych 
na giełdzie (finansowanie spekulacyjnych zakupów obligacji i akcji – w 
najkorzystniejszym momencie). Inwestowanie części pieniędzy w aktywa o 
wysokim stopniu ryzyka, jednocześnie trzymając część majątku w 
bezpiecznych aktywach, jako formę zabezpieczenia przed klęską 
finansową.

Wielkość popytu spekulacyjnego na 
pieniądz

M
s

Ms

Zakres pułapki 
płynności

R 
min

R 
max

R 
stopa 
%

Pułapka płynności-

 odzwierciedla sytuację , w której każdy 

przyrost podaży pieniądza jest przez podmioty rynkowe 
tezauryzowany, a nie inwestowany. W praktyce takie sytuacja 
się nie zdarzają.

Sumując wielkość popytu transakcyjno - przezornościowego i 
spekulacyjnego, otrzymany całkowity popyt na pieniądz, na który 
wpływ na poziom całkowitej wielkości produkcji w gospodarce i 
poziom stóp procentowych. A zatem będzie on miał postać:

M d = M tp + M s

Md- to całkowity popyt na pieniądz, uzależniony od motywu 
transakcyjnego i spekulacyjnego oraz od przezorności

Keynesowska teoria 

transakcyjnego

popytu

 na pieniądz jest 

identyczna z

teorią ekonomistów z Cambridge.

Transakcyjny zasób pieniądza jest

trzymany jako środek

przechowywania siły nabywczej w celu

usprawnienia dokonywania wydatków.

Zatem popyt transakcyjny jest

określony głównie przez poziom cen

oraz ilość produkcji, czyli przez

dochód 

„Y”.

Keynes uważał, że podstawową

determinantą 

ostrożnościowego

 popytu

na pieniądz jest dochód, podobnie jak

przy transakcyjnym popycie na

pieniądz.

Ostrożnościowy popyt na pieniądz

zmienia się bezpośrednio i

proporcjonalnie z dochodem, tzn.

wzrost dochodu zwiększa możliwość i

potrzebę trzymania pieniądza dla

celów ostrożnościowych. Keynes

założył, że ostrożnościowa, dochodowa

prędkość pieniądza jest stała (V

OY

=const.).

M

T

 =

 k

 x

 Y

 ,

g

d

z

ie

:

M

T

 - s

u

m

a

 tra

n

s

a

k

c

yjn

e

g

o

 i

o

s

troż

n

o

ś

c

io

w

e

g

o

 p

o

p

ytu

 n

a

 p

ie

n

ią

d

z

,

Y - d

o

c

h

ó

d

 (n

o

m

in

a

ln

y),

k

 - c

z

yn

n

ik

 p

ro

p

o

rc

jo

n

a

ln

oś

c

i, tj.

o

d

w

ro

tn

oś

ć

 ś

re

d

n

ie

j  

w

aż

o

n

e

j

tra

n

s

a

k

c

yjn

e

j i

o

s

troż

n

o

ś

c

io

w

e

j d

o

c

h

o

d

o

w

e

j p

rę

d

k

o

ś

c

i

p

ie

n

ią

d

z

a

  

 w

ią

ż

ą

c

y p

o

p

yt n

a

  p

ie

n

ią

d

z

z

 d

o

c

h

o

d

e

m

.

M T

M T =k Y

M T

1

Y

1

Y

OY

TY

bV

aY

k





1

R ó w n o c z eś n i e   K e y n e s   w p r o w a d z ił   t e z ę   o   i s t n i e n i u

t z w .  

s p e k u l a c y j n e g o   p o p y t u   n a   p i e n ią d z .

  T e zę   t ą

o p a rł   o   z w i ą z e k   p o m i ę d z y   p o s i a d a n y m   k a p i t a ł e m

p r z e z   l u d z i   a   s t o pą   p r o c e n t o w ą .   W y p r o w a d z i ł

p o w yż s z ą   t e z ę   z e   z w i ą z k u   p o m i ę d z y   p r z y c h o d e m

z   o b l i g a c j i   a   c e ną   o b l i g a c j i   :

obligacji

od

stopa

obligacji

z

przychód

staly

roczny

obligacji

cena

..

%..

..

..

..

..

..



Jak wynika z tego wzoru, zmiana stopy

procentowej wpływa na zmianę ceny obligacji, a

przez to powoduje , że kapitał przynosi zysk lub

stratę:

Gdy  stopa procentowa , to  cena obligacji

strata kapitału;

Gdy  stopa procentowa, to   cena obligacji

zysk kapitału.

Jeśli by stopa procentowa nie zmieniała się,

całe bogactwo mogłoby być trzymane w

obligacjach, gdyż one w przeciwieństwie do

pieniądza przynoszą dochód. Wiadomo

jednak, że stopa procentowa ulega

wahaniom, naraża to zatem posiadacza

bogactwa albo na zysk albo na stratę

posiadacza bogactwa;

Czyli:  MA =  f(i) , MA – spekulacyjny

popyt na pieniądz.

  i

 

      

MA=f(i)

    i*

                                 ilość pieniądza

MD = MT + MA  =  kY + f(i), gdzie

MD- globalny popyt na pieniądz.

Z formuły tej wynika, że globalny

popyt na pieniądz rośnie, gdy zwiększa

się dochód (Y), a stopa procentowa (i)

maleje.

                    i

           i*                                      MD=MT+MA

   MT

1

dla Y

1                                

              ilość pieniądza

R 
max

  R min

MD
1

MD2

MD

MD

a

R stopa%

Wielkość całkowitego popytu na pieniądz

Gdy stopa % osiąga poziom maksymalny (R max), wielkość 
całkowitego popytu na pieniądz równa się odcinkowi MD1.Wynika 
wyłącznie z powodów transakcyjno-przejściowych i na ogół nie 
zmienia się dla danego poziomu dochodu narodowego.

Spadek poziomu stopy% (przy nie zmienionym poziomie całkowitej 
wielkości produkcji w gospodarce) powoduje powstanie popytu 
spekulacyjnego który zwiększa popyt całkowity o wielkość 
odpowiadającą odcinkowi MD1,MD2.

W punkcie odpowiadającym najniższemu poziomowi stopy% (R min), 
całkowity popyt przestaje na nią reagować i gospodarka wpada w 
pułapkę płynności.

W tej sytuacji każdy wzrost podaży pieniądza zostanie 

wchłonięty przez popyt wynikający z motywacji spekulacyjnej, 
któremu odpowiada pół-prosta rozpoczynająca się w punkcie „a”. 

Keynes nazwał część swojej teorii

popytu na pieniądz, która ukazywała

związek między popytem na pieniądz

a stopą procentową - 

teorią preferencji

płynności

. Oprócz uwzględniania stopy

procentowej Keynes wprowadził

jeszcze jedno udoskonalenie tej teorii.

Zwrócił uwagę na trzy motywy

trzymania pieniądza: transakcyjny,

ostrożnościowy i spekulacyjny.

Keynes analizując gospodarkę,

wyciągnął wniosek, że istnieje pewna

krytyczna, dodatnia stopa procentowa tak

niska, że jeżeli bieżąca stopa procentowa

osiągnęłaby ten poziom, to nikt by nie

oczekiwał, że bieżąca stopa procentowa

spadnie poniżej, każdy raczej

oczekiwałby jej wzrostu w najbliższe

przyszłości. Oczekiwałby zatem spadku

cen obligacji. W takim punkcie nie

byłoby żadnej korzyści z trzymania

obligacji.

Popyt na pieniądz rósłby teoretycznie do

nieskończoności( w praktyce byłby
ograniczony tylko podażą).

Ten patologiczny przypadek Keynes nazwał

absolutną preferencją płynności, czyli

pułapką płynności.

M

d

1

M

d

2

M

r

2

r

1

r

M

s

James Tobin (ur. 5 marca 1918 roku w Champaign,IIIinois, zmarł 11 marca 
2002 roku w New Haven, Connecticut) - ekonomista amerykański, w 1981 
roku został laureatem Nagrody Nobla.

Studiował na Harvardzie. Był m.in. doradcą ekonomicznym prezydenta 
Kennedy’ego oraz profesorem Yale University w New Haven. Zajmował się 
teorią inwestycji, opracował nową teorię wyboru portfela inwestycyjnego, 
uwzględniającą ryzyko ponoszone przez inwestorów.

Nagrodę Nobla otrzymał za analizę rynków finansowych i ich relacji z 
decyzjami o kupnie, zatrudnieniu, produkcji i cenach.

 

Przyjmuje się, że podmioty gospodarcze mogą mieć również zróżnicowane 
portfele aktywów. W celu wyjaśnienia tego założenia Tobin wykorzystał 
ogólne teorie wyboru portfela do szczegółowego przypadku pieniądza 
spekulacyjnego. Uważał, że z jednej strony występują zasoby pieniądza nie 
przynoszące dochodu, ale również nieobciążone jakimkolwiek ryzykiem, 
natomiast z drugiej strony zasoby obligacji przynoszące dochód z ryzykiem. 
Wg Tobina właśnie to ryzyko jest uwzględniane jako czynnik wpływający na 
podejmowanie decyzji przez podmioty. Jeśli podmioty zwiększają w swoim 
portfelu udział obligacji kosztem udziału gotówki, to będą oczekiwać 
większych przychodów ale muszą uwzględnić większe ryzyko. Dlatego też 
Tobin rozróżnił zachowania skłonne do ryzyka i unikające ryzyka. Wyższe 
ryzyko musi być rekompensowane przez wyższy oczekiwany dochód, czyli 
wyższe oprocentowania i zmiany wartości kapitału. Powściągliwość 
podmiotów rośnie wraz ze wzrostem ryzyka i tylko bardziej niż 
proporcjonalnie rosnące oczekiwania co do przyszłych dochodów mogą 
zwiększyć udział papierów wartościowych w portfelu podmiotu.

W KRÓTKIM OKRESIE NIE OPŁACA SIĘ

ZAMIENIAĆ PIENIĄDZA NA DEPOZYT

OSZCZĘDNOŚCIOWY- KOSZT

PÓŹNIEJSZYCH WYPŁAT DLA POTRZEB

KONSUMPCJI- 

 PRZEWYŻSZYŁBY

PROCENT STRACONY Z POWODU

TRZYMANIA PIENIĄDZA.

  

Rozwinięcie wspomnianej teorii oparto o

zasadę minimalizacji kosztów.

Założenie wprowadzające:

1. G.D otrzymuje co pewien okres określony

dochód ”Y”.

2. W ciągu tego okresu wydaje ten dochód w

całości.

3. Na początku okresu przelewa całość

dochodu na konto bankowe.

4.  Pewną ilość razy w danym okresie

dokonuje wypłat z konta .

5. Wydaje całą wypłatę i dopiero wówczas

dokonuje następnej wypłaty.

`  1

Rynek

   dóbr 

i usług

Gospodarstwa

dom

owe

Przedsiębiorstwa

firm

y

 

WYDATKI

SPOŁECZEŃSTWA

2

3

6

5

4

Doc
hod
hody

U
F

DOCHODY
SPOŁECZEŃSTWA

RZĄD

DOCH. ZE
SPRZEDAŻY

B

Popyt na pieniądz

Zazwyczaj wskazuje się na 

trzy motywy popytu na 

pieniądz

:

1.

 

motyw transakcyjny 

(„wiem, że czekają mnie 

transakcje i muszę posiadać odpowiednie zasoby 

pieniądza transakcyjnego, aby móc je zrealizować”

2.

 

motyw przezornościowy

 („oprócz transakcji, o 

których wiem, że nastąpią, mogę potrzebować 

środków pieniężnych na dodatkowe transakcje, 

których nie jestem pewien”)

3.

 

motyw spekulacyjny

 („mogę tak alokować 

posiadane zasoby pieniężne, aby uzyskać dodatkowy 

zysk; niestety, wraz ze wzrostem zysku rośnie także 

ryzyko”)

PROBLEM 1. 

Jeżeli będę przechowywać 

pieniądz tylko w postaci 

transakcyjnej (gotówki lub 

lokat a vista), to stracę 

dochody, które mógłbym dostać 

gdybym przechował je w 

postaci lokat...

PROBLEM 2.

 

Jeżeli będę przechowywać 

pieniądz tylko w postaci lokat 

to dostanę za to wyższe 

odsetki, ale nie będę mógł 

dokonywać transakcji, albo za 

każdym razem, kiedy będę 

chciał jej dokonać będę musiał 

zamienić lokatę na gotówkę - a 

to kosztuje: czas, dojazd, 

prowizje...

koszty alternatywne

koszty zamian

Całkowite koszty posiadania pieniądza trzeba optymalizować, a 

więc

 

znaleźć taką strukturę form pieniądza aby koszty te były 

minimalne

.

Wprowadźmy następujące oznaczenia:

j

 - oprocentowanie lokat, a więc pieniądza poza 

agregatem M1 (mniej płynnego, ale przynoszącego 

dochód)

m1 

- ilość pieniądza, jaką przechowujemy w postaci M1 

(w ujęciu realnym, tj. zakładamy, że inflacji nie ma lub 

posługujemy się kategoriami realnymi)

K

a

 - koszty alternatywne, związane z przechowywaniem 

pieniądza o wartości m1 w postaci najbardziej płynnej
Wtedy koszty alternatywne wyrażają się wzorem:

K

a

 = j ·m1

czyli wszystko to, co posiadamy w postaci m1 nie 

przynosi dodatkowego dochodu.

1
6
2

Wprowadźmy następujące oznaczenia:

b

 - koszt jednej zamiany pieniądza do postaci 

transakcyjnej (zakładamy, nie zależy on od wielkości 

transformowanej kwoty, ale jest stały przy każdej 

zamianie, obejmuje bowiem koszt dojazdu do banku, 

prowizję, wartość czasu, jaki na to poświęcamy itp.)

m1 

- ilość pieniądza, jaką przechowujemy poza 

pieniądzem transakcyjnym, która musi zostać 

transformowana, aby dokonać transakcje

 

- ilość zamian, jakie należy dokonać aby dokonać 

transakcje

K

z

 - koszty zamian, związane z przechowywaniem 

pieniądza o wartości m1 w postaci nietransakcyjnej (M2)
Wtedy koszty zamian wyrażają się wzorem:

K

z

 = b ·



 

Jeżeli na początek roku będziemy posiadać pieniądz 

transakcyjny o wartości 

m1 = Y

 (gdzie Y oznacza PKB) i cały 

ten zasób wykorzystamy stopniowo na transakcje w ciągu 

roku, to 

nie będziemy potrzebować żadnych zamian

 (bo 

wszystko już mamy w postaci pieniądza transakcyjnego), a 

więc

 = 0

2

Y

2

0

Y

m1







Średni poziom gotówki wynosi 

wtedy:

czas

M1

Y

2

Y

m1

To tak, jakby 

zamiast coraz 

mniejszej ilości 

pieniądza M1 (od 

Y do 0) krążył 

wciąż pieniądz o 

wielkości (Y/2)

To tak, jakby 

zamiast coraz 

mniejszej ilości 

pieniądza M1 (od 

Y do 0) krążył 

wciąż pieniądz o 

wielkości (Y/2)

Powtarzając takie rozumowanie otrzymujemy zależności ilości 

transformacji pieniądza do postaci transakcyjnej w zależności 

od ilości pieniądza przechowywanego w postaci m1:

1

m1

2

Y

β







Ostatecznie więc, koszty całkowite przechowywania pieniądza 

wyrażają się następującym wzorem:

 

b

1

m1

2

Y

j

m1

m1

K

C

























Graficznie

 

Analitycznie 

koszty 

marginaln

e 

tylko m1 

tylko m2 

MK

Z

 

koszty 

tylko m1 

tylko m2 

K

A

 

K

Z

 

K

C

 

MK

A

 

optimum 

struktury 

 





















1

m1

2

Y

b

m1

K

Z

 

j

m1

m1

K

A





Warunek równowagi

 

 

 

0

MK

m1

K

m1

K

C

MIN
C

C







 

2

Z

m1

2

bY

m1

MK







 

j

m1

MK

A



Stąd:

 

0

2m1

bY

j

2





2j

bY

m 

1

popyt na pieniądz 

transakcyjny w ujęciu 

realnym

2j

bY

m 

1

popyt na pieniądz 

transakcyjny w ujęciu 

nominalnym

2j

bY

P

M





1

1. Jeżeli rośnie dochód, rośnie popyt na pieniądz 

transakcyjny (wyższa produkcja, to więcej zawieranych 

transakcji)
2. Jeżeli rośnie poziom cen, rośnie popyt na pieniądz 

transakcyjny (wyższe ceny, to większe kwoty zawieranych 

transakcji)
3. Jeżeli rosną koszty zamian, rośnie popyt na pieniądz 

transakcyjny (będziemy więcej przechowywać w gotówce i 

lokatach a vista, bo transformacje staną się droższe)
4. Jeżeli rosną koszty alternatywne, maleje popyt na 

pieniądz transakcyjny (będziemy więcej przechowywać w 

lokatach, bo oszczędzanie stanie się bardziej opłacalne) 

Analogicznie jak w przypadku popytu na pieniądz 

transakcyjny optimum popytu przezornościowego szukamy 

minimalizując koszty całkowite przechowywania pieniądza w 

postaciach M1 i M2. Koszty te składają się - analogicznie - z 

kosztów transformacji i kosztów alternatywnych. Jedynym 

problemem jest oszacowanie wartości liczby dodatkowych 

transakcji (deficytów płatności), których się spodziewamy. 

Potrzebne do tego będzie odchylenie standardowe rozkładu 

prawdopodobieństwa wystąpienia deficytów (

s

). Wtedy w 

zależności od wielkości pieniądza m1 koszty wyrażają się 

jako:

 

b

1

m1

2

s

j

m1

m1

K

2

2

C

























Minimalizując funkcję otrzymujemy ostatecznie funkcję 

popytu przezornościowego na pieniądz jako:

3

2

j

bs

m1

popyt przezornościowy na 

pieniądz w ujęciu 

realnym

popyt przezornościowy na 

pieniądz w ujęciu 

nominalnym

1. Jeżeli rośnie zmienność (ryzyko) w rozkładzie 

nieoczekiwanych transakcji, rośnie popyt przezornościowy 

na pieniądz (jesteśmy przygotowani na większą liczbę 

nieoczekiwanych transakcji)
2. Jeżeli rośnie poziom cen, rośnie popyt przezornościowy 

na pieniądz (wyższe ceny, to większe kwoty zawieranych 

transakcji)
3. Jeżeli rosną koszty alternatywne, maleje popyt 

przezornościowy na pieniądz (będziemy więcej 

przechowywać w lokatach, bo oszczędzanie stanie się 

bardziej opłacalne) 

3

2

j

bs

m1

3

2

j

bs

P

M1





1.

  wielkość przechowywana w 
pieniądzu ( Md),

2.

  wielkość przechowywana w 
różnych formach oszczędności 
(B). 
 

3.

  Wielkość dochodu 
przechowywanego jest pewną 
stałą częścią  PNB mierzonego 
metodą dochodowo- kosztową, tą 
stałą wielkość określa się przez 
współczynnik „k”

k= Md+B/ YDO

Krótkookresowy zagregowany 
popyt na pieniądz

Pozwala to zapisać wielkość 
przechowywanego dochodu:

k x YDO = Md+B ,  z 

tego możemy 

znależć Md, czyli wielkość 

utrzymywaną w pieniądzu. Ta wielkość 
to popyt na pieniądz.

Poziom stopy zwrotu od papierów 

wartościowych i depozytów decyduje o 
tym jaka wielkość dochodu będzie 
przechowywana w tych aktywach.

Jeżeli przez umowne „h” określimy 

stałą wielkość nabywanych aktywów 
pod wpływem wzrostu stopy 
procentowej o jeden punkt to: h=B/R

Czyli B= h*R    to     k x YDO = 

Md+h*R, zatem popyt na pieniądz 
będzie  równy:  

Md   = k x YDO - h*R.

Oznacza to, że wyliczone Md musi 
koniecznie wystarczyć do obsługi 
całego obrotu towarowego czyli PNB.

Teraz postuluje się wrócić do prawa 

Fischera gdyż ono jest prawdziwe. 

Nie trafne jest tylko przyjęcie 

założeń, np. że 

V jest stałe.

T*P=Md*V to V= T*P/Md, czyli 

PNB/Md ,

 Wyliczone w ten sposób „V”  

określa w ile razy, będący w obiegu 
pieniądz  (banknot ) był używany. 

Znając szybkość obiegu pieniadza 

możemy zapisać związek zwany w 

ekonomii 

prawem obiegu pieniężnego:

prawem obiegu pieniężnego:

T*P = M*V

T*P = M*V

M*V

M*V

 nazywane jest w makroekonomii 

zdolnością transakcyjną pieniądza-

zdolnością transakcyjną pieniądza-

 to 

wartość transakcji, jaką w ciągu roku 

jest w stanie obsłużyć pieniądz. Inaczej 

rzecz ujmując to ilość znaków 

pieniężnych jaką rynkowi towarowemu 

oferuje  rynek pieniężny.

V=√2*Y8R/β

Masa  rzeczywistego  pieniądza  -

   

wyznaczana  jest    nie  przez  rynek  ale 

przez 

władze 

państwowe 

(BC)

 

– 

przyjmuje,  że  gdy  rośnie  dochód 
agregatowy 

(PNB) 

to 

nie 

trzeba 

zwiększać  ilości  pieniądza,  jest  ona  w 
tym czasie stała. 

Chcąc  zatem  zrealizować  wzrost  PNB 

trzeba 

zwiększać 

zdolność 

transakcyjną,

  a    do  tego  w  warunkach 

niezmiennej  masy  pieniądza 

niezbędny 

jest  wzrost  szybkości  obiegu  pieniądza 
„V”.

 

przykład

R

       M/P       V

M/P

M/P

PNB

V

V

ZT

ZT

600 2400

4 2400

600 3000

5 3000

600 3600

6 3600

600 4200

7 4200

Wzrost 

PNB

  wymaga  -  przy 

niezmienionej podaży  pieniądza- 

wzrostu 

szybkości 

obiegu 

 

pieniądza

. 

Rośnie

 

wówczas 

zdolność 

transakcyjna 

danej 

masy pieniężnej

M/P

2400

4200

3600

3000

4

6

7

5

600

W warunkach stałej masy pieniężnej 

i rosnącego PNB wzrost „R” wywołuje dwa 
istotne dla równowagi bieżącej skutki:

1.

Wymusza wzrost „V”, co zapewnia określony przez 
PNB wzrost zdolności transakcyjnej pieniądza, dzięki 
czemu wytworzone towary znajdują nabywców;

2.

Coraz więcej dochodu otrzymywanego kierowane jest 
na  zakup 

obligacji  (wszelkiego  rodzaju 

,  co 

sprawia,  iż  przy  wyższym  dochodzie  otrzymywanym 
„DO”  ludzie  zadowalają  się  tą  samą  co  poprzednio 
masą  pieniężną.  Nie  ma  więc  potrzeby  powiększania 
pieniądza i równowaga na rynku pieniężnym nie jest 
zakłócona.

Podaż pieniądza

Podaż pieniądza (MS- money supply)- to wielkość zasobów pieniężnych 
przedstawionych w danym okresie przez instytucje finansowe (przeważnie 
banki) do dyspozycji wszystkich podmiotów działających w gospodarce.

Podaż pieniądza M1-
Tworzy gotówka w obiegu, czyli banknoty i monety oraz wkłady bieżące na 
rachunkach bankowych.
Jest to wąsko rozumiana podaż pieniądza.
Banki centralne włączają do definicji podaży pieniądza również wkłady 
terminowe oraz walutowe. Takie wkłady terminowe- inaczej depozyty 
oszczędnościowe przynoszą większy dochód, gdyż są wyżej 
oprocentowane, ale za to właściciel depozytu zobowiązuje się nie 
podejmować pieniędzy przed uzgodnionym terminem.]
Jeśli podejmie pieniądze wcześniej, to przepadają odsetki, których bank nie 
wypłaci.

Agregat utworzony z M1 powiększony o wkłady terminowe banki centralne 
określają mianem szeroko rozumianej podaży pieniądza i oznaczają jako 
M2.

Podaż pieniądza M2-
tworzy gotówka w obiegu, wkłady bieżące, terminowe oraz walutowe na 
rachunkach bankowych.

Każdy bank centralny (w Polsce NBP) ma uprawnienia do podejmowania 
decyzji o ilości pieniądza w gospodarce, czyli o podaży pieniądza i jest 
wyposażony w narzędzia umożliwiające wprowadzenie w życie podjętych 
decyzji.
Kształtowanie wielkości podaży pieniądza nazywamy polityką monetarną 
lub inaczej pieniężną.

Ponieważ bank centralny podejmuje decyzję o podaży pieniądza to jest ona 
stała i nie zmienia się  w zależnosci od stopy%. Oznacza to, że krzywa jest 
prosta pionową.

Krzywa podaży pieniądza pokazuje graficznie, jaka ilość pieniądza- 
zdefiniowana jako M2 jest dostępna w gospodarce.

mld 
zł

Stopa
%

Ms

O podaży pieniądza decyduje bank centralny.
Podaż pieniądza jest stała i nie zmienia się wraz ze zmianami stopy%.
Dlatego krzywa podaży pieniądza przyjmuje kształt linii prostej pionowej 
wykreślonej dla ilości pieniądza dostępnej w gospodarce, którą określił 
bank centralny.

P

M

M

s

1

M

s

2

M

d

 P

1

P

2

M

s

1

M

s

2

r

2

r

1

r

M

d

M

podaż pieniądza = gotówka + wykreowany 

pieniądz kredytowy

Pierwotna kreacja pieniądza:

- wprowadzanie gotówki przez bank centralny 

do systemu

- kredyty udzielane bankom komercyjnym przez 

bank centralny

Wtórna kreacja pieniądza:

- udzielanie kredytów przez banki komercyjne 

swoim klientom

Podmioty biorące udział w kreacji 

pieniądza:

1. bank centralny
2. banki komercyjne (operacyjne)
3. sektor prywatny
4. budżet państwa

Bank centralny

Bank centralny

Banki komercyjne

Banki komercyjne

Sektor prywatny

Sektor prywatny

Sektor publiczny 

Sektor publiczny 

(budżet)

(budżet)

gotówka

gotówka

gotówka

gotówka

depozyty

depozyty

rezerwy 

obowiązko

we

rezerwy 

obowiązko

we

kredyty 

dla 

klientów

kredyty 

bankowe

obligacje

obligacje

obligacje

obligacje

kredyty dla 

banków 

komercyjny

ch

kredyty z 

banku 

centralneg

o

KREACJA PIENIĄDZA PREZ SYSTEM BANKOWY

KREACJA PIENIĄDZA PREZ SYSTEM BANKOWY

Bank centralny

Bank centralny

Pierwszy Bank Komercyjny 

Pierwszy Bank Komercyjny 

S.A.

S.A.

Drugi Bank Komercyjny S.A.

Drugi Bank Komercyjny S.A.

Klient PBK S.A. zakłada 
lokatę terminową o 
wartości 100 zł

Klient PBK S.A. zakłada 
lokatę terminową o 
wartości 100 zł

lokaty = 

100

gotówka = 

100

Pierwszy Bank 
Komercyjny odprowadza 
rezerwę obowiązkową 
(stopa rezerw wynosi 
5%), zmniejszając 
wielkość środków 
dostępnych dla 
kredytobiorców.

Pierwszy Bank 
Komercyjny odprowadza 
rezerwę obowiązkową 
(stopa rezerw wynosi 
5%), zmniejszając 
wielkość środków 
dostępnych dla 
kredytobiorców.

gotówka = 

95

rezerwy = 5

rezerwy = 

5

Pierwszy Bank 
Komercyjny udziela 
kredytu w rachunku 
bieżącym na kwotę 95 zł 
innemu klientowi.

Pierwszy Bank 
Komercyjny udziela 
kredytu w rachunku 
bieżącym na kwotę 95 zł 
innemu klientowi.

kredyty = 95

rachunek 

bieżący = 

95

Klient wykorzystuje 
środki z kredytu, aby 
uregulować własne 
zobowiązania (50 zł). 
Środki te trafiają na 
rachunek klienta 
Drugiego Banku 
Komercyjnego S.A. 

Klient wykorzystuje 
środki z kredytu, aby 
uregulować własne 
zobowiązania (50 zł). 
Środki te trafiają na 
rachunek klienta 
Drugiego Banku 
Komercyjnego S.A. 

rachunek 

bieżący = 

45

gotówka = 

45

rachunek 

bieżący = 

50

gotówka = 

50

Drugi Bank Komercyjny 
S.A. odprowadza rezerwę 
do banku centralnego (5% 
z 50 zł) w wysokości 2,50 
zł

Drugi Bank Komercyjny 
S.A. odprowadza rezerwę 
do banku centralnego (5% 
z 50 zł) w wysokości 2,50 
zł

rezerwy = 

7,5

gotówka = 

47,5

rezerwy = 

2,5

Kredytobiorca Pierwszego 
Banku Komercyjnego S.A. 
spłaca ratę kredytu w 
wysokości 20 zł.

Kredytobiorca Pierwszego 
Banku Komercyjnego S.A. 
spłaca ratę kredytu w 
wysokości 20 zł.

kredyty = 75

gotówka = 

65

Proces kreacji kredytów 
może być dalej 
kontynuowany przez oba 
banki komercyjne 
działające w systemie 
bankowym gospodarki.

Proces kreacji kredytów 
może być dalej 
kontynuowany przez oba 
banki komercyjne 
działające w systemie 
bankowym gospodarki.

Wprowadzenie gotówki do systemu bankowego

 (np. poprzez 

złożenie depozytu) prowadzi do 

wycofania części tych 

środków w postaci rezerwy obowiązkowej

 (naliczanej od 

każdego przyjętego depozytu) oraz 

możliwość 

przeznaczenia pozostałej kwoty na dalszą kreację pieniądza

 

(poprzez udzielanie kredytów). Jeżeli kredyt zostanie 
wykorzystany, a środki te ponownie trafią do systemu 
bankowego, banki będą mogły dokonywać dalszej kreacji 
pieniądza (kolejne depozyty, kolejne rezerwy i kolejne 
kredyty). W ten sposób 

podczas kreacji pieniądza w 

systemie bankowym mamy do czynienia z procesami 
mnożnikowymi

...

Skala potencjalnych procesów mnożnikowych zależy 

bezpośrednio od:

1. Wielkości gotówki wprowadzonej dostępnej dla gospodarki 

(publiczności)
2. Wielkości środków, jakie publiczność zechce przechowywać 

w systemie bankowym (tzw. stopa preferencji gotówkowych)
3. Wielkości rezerw obowiązkowych, które będą pomniejszały 

dostępne dla gospodarki środki z przeznaczeniem na kredyty

Skala procesów mnożnikowych i w konsekwencji podaży 

pieniądza zależy oczywiście także od popytu na pieniądz 

(zwłaszcza kredyty) oraz pozostałych narzędzi polityki 

pieniężnej banku centralnego, które regulują kreację 

pieniądza w systemie bankowym.

GOTÓWKA U PUBLICZNOŚCI

stopa preferencji gotówkowych

(ile złożyć w postaci depozytów w bankach?)

ŚRODKI W DYSPOZYCJI BANKÓW

rezerwa obowiązkowa

(do banku centralnego)

wykorzystanie kredytu oznacza, że część środków trafia z powrotem do 

obiegu, a stopa preferencji gotówkowych mówi znowu o tym, ile 

pozostanie w systemie bankowym jako depozyty

ŚRODKI W DYSPOZYCJI BANKÓW

kredyty

rezerwa obowiązkowa

(ale mniejsza niż poprzednio)

kredyty

 

(ale mniejsze niż poprzednio)

a

 - stopa rezerwy obowiązkowej (jaki procent każdego depozytu 

ma zostać wycofany z obiegu w postaci rezerwy); na przykład 

stopa a = 5% oznacza, że z każdych 100 zł depozytu 5 zł staje 

się rezerwą a 95 zł może stać się kredytem;

Wprowadzamy następujące oznaczenia i zależności:

D

 - depozyty płatne na każde żądanie (a vista)

Wtedy wielkość rezerw obowiązkowych (

R

) od przyjętych 

depozytów (D) i stopie rezerwy (a) wyraża się wzorem:

R = a · D

c

 - stopa preferencji gotówkowych (jaką wielkość gotówki będę 

przechowywać posiadając depozyt o wartości 1 zł); na przykład 

stopa c = 20% oznacza, że dokonuję takiego podziału środków 

pomiędzy depozyty i gotówkę, że przy 100 zł depozytu będę 

również posiadać 20 zł gotówki;

C

 - gotówka w obiegu

Wtedy wielkość gotówki (C) przy przyjętych depozytach (D) i 

stopie preferencji płynności (c) wyraża się wzorem:

C = c · D

B

 - baza monetarna

Zachodzą przy tym następujące zależności:

B = C + R   

oraz

   M1 = C + D

M1

 - agregat pieniężny o najwyższym stopniu płynności 

(pieniądz transakcyjny)

Wykorzystując otrzymane wcześniej zależności mamy:

B = c·D + a·D = (a+c)·D

M1 = c·D + D = (c+1)·D

Dzieląc wyrażenia stronami i przekształcając mamy:

B

c

a

c

1

M1









Otrzymana zależność pokazuje, że:

1.

 Im większa jest baza monetarna tym więcej pieniądza można 

wykreować

2.

 Im wyższa stopa preferencji gotówkowych (im więcej środków 

przechowujemy w postaci gotówki), tym mniejszy jest mnożnik 
kreacji pieniądza i mniejsze możliwości zwiększania podaży 
pieniądza 

(

jak to sprawdzić

: policz pochodną mnożnika po c i zobacz, że jest ujemna)

3.

 Im wyższa jest stopa rezerw obowiązkowych, tym mniejsze są 

możliwości kreacji pieniądza 

(

jak to sprawdzić

: policz pochodną mnożnika po a i zobacz, że jest ujemna)

Aby dokonać uogólnienia poprzednich rozważań dla wszystkich 

agregatów wprowadzamy następujące oznaczenia:

D

 - depozyty a vista w bankach komercyjnych

T

 - depozyty terminowe w bankach komercyjnych

S

 - wkłady oszczędnościowe w bankach komercyjnych

R

 - rezerwy obowiązkowe w aktywach banku centralnego i 

pasywach banków komercyjnych

V

 - kredyty refinansowe udzielone przez bank centralny bankom 

komercyjnym

K 

- kredyty udzielone klientom przez banki komercyjne

Z

 - skumulowane rezerwy obowiązkowe z poprzednich lat (skala 

wpływu banku centralnego na procesy pieniężne w poprzednich 

okresach)

Mamy wtedy następujące zależności:

Równowaga bilansowa banków komercyjnych (poza innymi 

pozycjami aktywów i pasywów, które nie biorą udziału w kreacji 

pieniądza):

R + K = D + T + S + V   

skąd otrzymujemy:

R - V

 = D + T + S - K

Baza monetarna:

B = C + R

Rozszerzona baza monetarna:

B

E

 = C + R - Z

Egzogenna baza monetarna 

(usuwamy wpływ banku centralnego):

B

EGZ

 = C + R - Z - V = C - Z + 

R - V

oraz określenie bazy egzogennej jako:

B

EGZ

 = C - Z + D + T + S - K

Podobnie jak poprzednio wprowadzamy stopy preferencji 

poszczególnych form pieniądza, kredytu i skumulowanych 

rezerw:

C = c · D
T = t · D
S = s · D
K = k · D
Z = z · (D + T + S) = z · (1 + t + s) · D

oraz ostateczne określenie bazy egzogennej jako:

B

EGZ

 = (c + (1 - z - k) ·(1 + t + s)) · D

Wprowadzając określenia agregatów pieniężnych jako:

M1 = C + D = (c + 1) · D

M2 = C + D + T = (c + 1 + t ) · D

M3 = C + D + T + S = (c + 1 + t + s) · D

oraz wykorzystując wzór na bazę monetarną mamy odpowiednie 

mnożniki kreacji poszczególnych form pieniądza oraz wzory na 

wielkość tej kreacji w warunkach egzogennej bazy monetarnej:

EGZ

B

s)

t

(1

k)

z

(1

c

c

1

M1



















EGZ

B

s)

t

(1

k)

z

(1

c

t

c

1

M2





















EGZ

B

s)

t

(1

k)

z

(1

c

s

t

c

1

M3























 

AKTYWA

PASYWA

Aktywa

Zobowiązania

Rezerwy $1,000,000

Depozyty 
(rachunki 
oszczędnościowo rozliczeniowe) $5,000,000 

Kredyty udzielone $4,500,000

Suma $5,500,000

Rezerwy bankowe

Wartość netto

Rzeczywiste rezerwy $1,000,000

Kapitał udziałowy
 (właścicielski) $500,000 

Wymagane rezerwy $1,000,000

Rezerwy nadwyżkowe $0 

SUMA $5,500,000

Kreacja pieniądza w systemie bankowym przy stopie rezerw 

20%. 

Krok 1. 

Pierwszy Bank Krajowy otrzymuje 100,000zł depozytu (stopa rezerw wynosi 20%). 

Bilans Pierwszego Banku Krajowego: 

AKTYWA 

PASYWA

Rezerwy 100,000 zł 

Zmiany poziomu rezerw 

Rzeczywiste rezerwy 100,000 zł 
Wymagane rezerwy 20,000 zł 
Rezerwy nadwyżkowe 80,000 zł 

Depozyty 100,000 zł 

Krok 2. 

Pierwszy Bank Krajowy decyduje się na pożyczenie części pieniędzy 

Bilans Pierwszego Banku Krajowego: 

AKTYWA

PASYWA 

Kredyty udzielone 80,000 zł 
Rezerwy 20,000 zł 
SUMA 100,000 zł 

Zmiany poziomu rezerw 

Rzeczywiste rezerwy 20,000 zł 
Wymagane rezerwy 20,000 zł 
Rezerwy nadwyżkowe 0 zł 

Depozyty 100,000 zł 

Krok 3. 

Firma X deponuje kredyt w wysokości 80,000 zł na koncie w Drugim Banku Krajowym 

Bilans Drugiego Banku Krajowego: 

AKTYWA 

PASYWA 

Kredyty udzielone 64,000 zł 
Rezerwy 16,000 zł 
SUMA 80,000 zł 

Zmiany poziomu rezerw 

Rzeczywiste rezerwy 16,000 zł 
Wymagane rezerwy 16,000 zł 
Rezerwy nadwyżkowe 0 zł 

Depozyty 80,000 zł 

Krok 4. 

Firma Y deponuje kredyt w wysokości 64,000 zł na koncie w Trzecim Banku 

Krajowym 

Bilans Trzeciego Banku Krajowego: 

AKTYWA

PASYWA 

Kredyty udzielone 51,200 zł 
Rezerwy 12,800 zł 
SUMA 64,000 zł 

Zmiany poziomu rezerw 
Rzeczywiste rezerwy 12,800 zł 
Wymagane rezerwy 12,800 zł 
Rezerwy nadwyżkowe 0 zł 

Depozyty 64,000 zł 

System bankowy będzie kreował nowe wkłady aż do momentu gdy cała 

gotówka będzie stanowiła równowartości 10% depozytów, tj. założonej 
stopy rezerw.

 

A jak to wszystko wygląda z perspektywy całego 

sektora bankowego?: 

Bank

Przyjęty 

depozyt

Wymagane 

rezerwy

Rezerwy 

nadwyżkowe

Udzielony 

kredyt 

Dodatkowa 

ilość 

pieniądza w 

obiegu 

Pierwszy Bank 

Krajowy

100,000 zł

20,000 zł

80,000 zł

80,000

zł 0 zł 

Drugi Bank 
Krajowy

80,000 zł

16,000 zł

64,000 zł

64,000 zł

80,000 zł 

Trzeci Bank 

Krajowy

64,000 zł

12,800 zł

51,200 zł

51,200 zł

64,000 zł 

Czwarty Bank 

Krajowy

51,200 zł

10,240 zł

40,960 zł

40,960 zł

51,200 zł 

Kolejny Bank 
Krajowy

40,960 zł

8,192 zł

32,768 zł

32,768 zł

40,960 zł 

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Pozostałe banki

163,840 zł

32,768 zł

131,072 zł

131,072 zł

163,840 zł 

RAZEM

500,000 zł

100,000 zł

400,000 zł

400,000 zł

400,000 zł 

Ograniczenia w kreacji pieniądza

- banki mogą utrzymywać rezerwy na poziomie wyższym 

niż rezerwy obowiązkowe

- system pozabankowy w części posługuje się gotówką a 

nie pieniądzem kreowanym przez banki komercyjne

Mnożnik kreacji pieniądza (wyprowadzenie

R = RR + ER

RR = r

D

 x D

R = (r

D

 x D) + ER

MB = R + C = (r

D

 x D) + ER + C = r

D

 x D + {ER/D} x 

D + {C/D} xD = 

       = [r

D

 + {ER/D} + {C/D} ] x D

D = MB/ [r

D

 + {ER/D} + {C/D} ] 

M1 = D + C = D + {C/D} x D = [1 + {C/D} ] x D







 







MB

D

/

C

D

/

ER

r

D

/

C

1

M

D









Mnożnik kreacji pieniądza M1

Mnożnik ten określa faktyczne możliwości kreacji 
pieniądza przez system bankowy.

Postać mnożnika dla agregatu M1:





D

/

ER

r

D

/

C

D

/

C

1

m

d









Klasyczny model rynku pieniądza
(wzrost podaży pieniądza)

P

M

M

s

1

M

s

2

M

d

P

1

P

2

Keynesowski model rynku pieniądza
(wzrost podaży pieniądza)

r

M

M

d

M

s

1

M

s

2

r

1

r

2