Pokojowe załatwianie
sporów
międzynarodowych
Pokojowe rozwiązywanie sporów
Pokojowe rozwiązywanie sporów dzieli się na dyplomatyczne i sądowe:
Dyplomatyczne – państwa uczestniczące w sporze zachowują dla siebie
aż do ostatniej fazy trwania sporu możliwość podjęcia ostatecznej
decyzji.
Rokowania, negocjacje – najczęściej stosowane. Jest to załatwienie sporu
między stronami (państwami), państwa podczas rokowań starają się
usunąć różnicę zdań w drodze wymiany poglądów w celu osiągnięcia
porozumienia. – Przeważnie kończą się kompromisem. Jedną z form
rokowań są konsultacje, które odbywają się na żądanie jednej ze
stron, gdy zajdzie taka potrzeba.
Dobre usługi – procedura pomocnicza ułatwiająca rokowania, zachęcająca
strony, by zaczęły ze sobą rozmawiać. Państwo, które udziela
dobrych usług doprowadza strony do stołu obrad, jest pośrednikiem
w rozmowach, ale samo nie bierze udziału w rokowaniach.
Mediacja – pośrednictwo – ma te same zasady, co dobre usługi, lecz
mediator bierze udział w rokowaniach, kieruje nimi i daje propozycję
jak załatwić spór, a także może przejąć inicjatywę we własne ręce za
zgodą stron.
Komisje badań – zwołuje się ja, gdy w rokowaniach między stronami
powstaje różnica zdań co do stanu faktycznego. Strony powołują
komisję badań w celu wyjaśnienia kwestii spornej, jednak komisja
nie czyni wskazówek jak rozwiązać spór.
Konsyliacja – pojednawcza – jednym z zadań jest ustalenie stanu
faktycznego, opracowuje ona propozycję pokojowego załatwienia
sporu. Została zawarta w wielu umowach po II wojnie. Organ
konsyliacyjny może oprzeć swoje wnioski na zasadzie słuszności.
Arbitraż i kompetencje trybunałów międzynarodowych
Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 1969 r. jako podstawa
prawnego załatwiania wszelkich sporów międzynarodowych
Środki sądowe – obejmują postępowanie przed specjalnymi organami sądownictwa
międzynarodowego, lub sądami polubownymi. Decyzje dla stron są wiążące.
Sądy można podzielić na:
- rozjemcze – arbitraż
- stałe
1. Arbitraż – rozjemstwo – załatwienie sporu pomiędzy państwami za pomocą orzeczenia
wydanego przez jeden lub więcej arbitrów wybranych przez strony. (swobodny wybór
sędziów)
2. Arbitraż fakultatywny – oddanie sporu pod arbitraż, który wymaga zgody obu stron.
3. Arbitraż obligatoryjny – obowiązkowy – strony zgadzają się, że na żądanie jednej ze
stron spór oddany będzie pod arbitraż
4. A. fakultatywny, zorganizowany – istnieje stały sąd rozjemczy
5. A. fakultatywny, niezorganizowany – strony wybierają arbitrów dla poszczególnych
sporów, orzeczenie arbitrów jest wiążące.
Sposoby wyznaczania składu osobowego sądów rozjemczych:
• Europejski -przekazanie sporu do rozstrzygnięcia szefowi wybranego trzeciego
państwa
• amerykański – oddanie sporu do rozstrzygnięcia komisji mieszanej 5 lub 3 osobowej.
3-osobowa – 2 osoby delegowane przez państwa uczestniczące w sporze, a trzecia
osoba, to superarbiter.
Retorsja – rodzaj odwetu podjętego przez państwo wobec innego na działania, które w
jego ocenie sa sprzeczne z jego interesami lub wobec niego nieprzyjazne.
Represalia – odwet stosowany w odpowiedzi na bezprawne działanie jakiegoś państwa.
Embargo – zakaz wwozu lub wywozu określonych towarów państwa, które swym
zachowaniem gwałci normy prawa międzynarodowego.
Trybunały międzynarodowe
• Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (1952); jego zadaniem jest czuwanie
„nad poszanowaniem prawa w wykładni i stosowaniu" traktatów. W ramach tego
zadania Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej spełnia następujące funkcje:
kontrola legalności aktów instytucji Unii Europejskiej, czuwanie nad
poszanowaniem przez państwa członkowskie obowiązków wynikających z
traktatów oraz dokonuje wykładni prawa Unii na wniosek sądów krajowych.
Stanowi on w związku z tym władzę sądowniczą Unii Europejskiej i czuwa we
współpracy z sądami państw członkowskich nad jednolitym stosowaniem i
jednolitą wykładnią prawa Unii. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej:
• Roboczym językiem Trybunału jest język francuski.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (Luksemburg) obejmuje trzy organy
sądowe: Trybunał Sprawiedliwości, Sąd (utworzony w 1988 r.) i Sąd do spraw
Służby Publicznej (utworzony w 2004 r.). Te trzy organy sądowe wydały do tej pory
około 15 000 orzeczeń.
• W związku z tym, że każde państwo członkowskie ma własny język i specyficzny
system prawny, Trybunał jest z instytucją wielojęzykową. Jego system językowy nie
ma odpowiednika w żadnym innym organie sądowym na świecie, ponieważ każdy
język oficjalny Unii może być językiem postępowania. Trybunał jest zobowiązany
do poszanowania całkowitej wielojęzyczności ze względu na konieczność
porozumiewania się ze stronami w języku postępowania i na konieczność
zapewnienia rozpowszechnienia swego orzecznictwa we wszystkich państwach
członkowskich.
• Międzynarodowe Trybunały
Międzynarod. Trybunał Sprawiedliwości [MTS] International Court of Justice;
Międzyn. Trybunał Karny dla byłej Jugosławii [MTKJ] International Criminal Tribunal
for the former Yugoslavia [ICTY]
Międzyn. Trybunał Karny dla Rwandy [ICTR] Internat. Criminal Tribunal for Rwanda
Międzynarodowy Trybunał Karny [MTK] International Criminal Court [ICC]
Dzieła klasyków prawa narodów: Gracjusz E. De Vattel
• Hugo Grocjusz, (1583-1645) – holenderski prawnik, filozof i
dyplomata, zwany "ojcem" prawa międzynarodowego.
• Za źródło prawa międzynarodowego (ius gentium czyli prawa
narodów) uznał zwyczaj i praktykę, wypływające z prawa natury
oraz umowy. Prawo międzynarodowe powinno się jego zdaniem
opierać na zasadach racjonalizmu i humanizmu. Był ojcem nauki
prawa międzynarodowego publicznego.
• Grocjusz stworzył także własną koncepcję umowy społecznej.
Według niego ludzie mając przyrodzone skłonności towarzyskie, dla
zaspokojenia ich i zabezpieczenia swych interesów tworzą na
drodze umowny związek państwowy, który jako odpowiadający
naturze ludzkiej jest przedmiotem prawa natury. Dla Grocjusza wola
jest determinantą obowiązywania prawa, co pojawia się w innej
formie także w późniejszych koncepcjach prawa natury o zmiennej
treści.
• Najbardziej znaną pracą jest O prawie wojny i pokoju (1625, De iure
belli ac pacis), w której zawarł swoje rozważania o prawie, oraz
wcześniejszą pracę – Mare liberum (Wolność mórz, czyli dysertacja
o prawie, jakie przysługuje Holendrom do handlu z Indiami), wydaną
w 1609. W pracy tej Grocjusz, powołując się na prawo natury,
postawił trzy tezy:
• Odkrycie nowego lądu nie daje jeszcze prawa do panowania nad
nim.
• Nikt nie może mieć monopolu na żeglugę po morzach.
• Nikt nie ma prawa ograniczać innym państwom handlu z Indiami.
•
Współczesne sposoby regulowania
procedur postępowania:
–
Sposoby dyplomatyczne (rokowania)
–
Sposoby sądowe (obecnie MTS)
–
Procedura określona w Karcie ONZ
•
Kodyfikacja sporów na mocy Konwencji haskiej z
1899r. i konwencji haskiej o pokojowym
załatwieniu sporów z 1907
•
Akt generalny w sprawie pokojowego
załatwienia sporów międzynarodowych z 1928r.
•
Pakt Brianda – Kellogga (przyjęty rezolucją przez
20 ONZ 1949r.) dot. środków pokojowych
Konwencje
• Konwencja dotycząca rozpoczęcia kroków
nieprzyjacielskich
III konwencja haska Haga, 18 października 1907 r
• Konwencja dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej
IV konwencja haska
• Konwencja dotycząca praw i obowiązków mocarstw i
osób neutralnych w razie wojny lądowej
V konwencja haska
• Deklaracja paryska z 1856 roku, dotyczy prowadzenia
wojny na morzu
• Deklaracja petersburska z 1868 roku, dotyczy korzystania z
pocisków małego kalibru
• Konwencja haska IV i Regulamin haski z 1907 roku, dotyczy
prowadzenia wojny na lądzie
• Protokół genewski z 1925 roku, dotyczy gazów bojowych,
broni chemicznej i biologicznej
• Protokół londyński z 1936 roku, dotyczy korzystania w
walce z okrętów podwodnych.
Pojęcie i cechy prawa międzynarodowego prawa publicznego
– Pojęcie prawa międzynarodowego
Prawo
międzynarodowe (zwane
też
prawem
międzynarodowym publicznym)
–
gałąź prawa,
obejmująca zespół norm prawnych regulujących
stosunki
między państwami, organizacjami
międzynarodowymi, a także innymi podmiotami
prawa
międzynarodowego.
Znaczenie
prawa
międzynarodowego we współczesnym świecie
znacznie wzrasta. Relacje wewnątrz społeczności
międzynarodowej
są
coraz
intensywniejsze,
współpraca bezpośrednia między państwami oraz
współpraca poprzez organizacje międzynarodowe
obejmuje kolejne dziedziny, przez co pojawiają się
nowe
regulacje
prawne.
Z
prawa
międzynarodowego wyrastają kolejne szczególne
porządki
prawne: prawo
Unii
Europejskiej,
prawo WTO.
Różnice między prawem międzynarodowym a krajowym
Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego – zasada, która nie
występuje expressis verbis w traktatach lecz jest jedną z
podstawowych zasad występujących w prawie wspólnotowym.
Wynika głównie z orzecznictwa ETS.
Mówi ona, że:
• prawo
wspólnotowe
ma
pierwszeństwo
przed
prawem
krajowym państwa członkowskiego,
• państwa
mają
obowiązek
zapewnić
skuteczność
prawa
wspólnotowego,
• krajom członkowskim nie wolno jest wprowadzać przepisów prawa
krajowego, które byłyby sprzeczne z prawem wspólnotowym,
• w razie sprzeczności przepisów prawa wspólnotowego i krajowego,
zastosowanie mają przepisy prawa wspólnotowego,
• późniejsze prawo krajowe nie deroguje wcześniejszego prawa
wspólnotowego
• Orzeczenia ETS mówią, że ZPPW wynika z:
• wyjątkowości charakteru prawa wspólnotowego,
• powierzenia kompetencji przez państwa członkowskie na rzecz WE,
• celów, jakim ma ono służyć
• Trybunał stwierdził, iż ogólne postanowienia i duch Traktatu (TEWG)
uniemożliwiają państwom członkowskim przyznania pierwszeństwa
jednostronnemu i późniejszemu aktowi prawa krajowego kosztem
systemu prawnego zaakceptowanego przez nie na zasadzie
wzajemności.
Działy prawa międzynarodowego publicznego
Prawo traktatów normy prawne
regulujące zawieranie umów
międzynarodowych, a także ich
obowiązywanie i stosowanie oraz
utratę mocy (wygaśnięcie,
nieważność). Powstało i rozwijało się
jako zwyczaj międzynarodowy.
W 1969 zostało skodyfikowane w
Konwencji wiedeńskiej o prawie
traktatów.
Karta ONZ
ROZDZIAŁ VI - POKOJOWE ROZSTRZYGANIE SPORÓW
•Artykuł 33 Strony w sporze, którego dalsze trwanie może zagrażać
utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, będą przede
wszystkim dążyć jego załatwienia w drodze rokowań, badań,
pośrednictwa, koncyliacji, rozjemstwa, rozstrzygnięcia sądowego,
odwołania się do organów lub układów regionalnych, albo w drodze
innych środków pokojowych według własnego wyboru. Rada
Bezpieczeństwa, o ile uzna to za konieczne wezwie strony do
uregulowania sporu takimi środkami.
•Artykuł 34 Rada Bezpieczeństwa może badać każdy spór lub każdą
sytuację, która może doprowadzić do nieporozumień
międzynarodowych lub wywołać spór, w celu ustalenia, czy dalsze
trwanie sporu lub sytuacji zagraża utrzymaniu międzynarodowego
pokoju i bezpieczeństwa.
•Artykuł 35 Każdy członek ONZ może zwrócić uwagę Rady
Bezpieczeństwa lub Zgromadzenia Ogólnego na wszelkie spory lub
sytuacje wymienione w artykule 34. Państwo, które nie jest członkiem
ONZ, może zwrócić uwagę Rady Bezpieczeństwa lub Zgromadzenia
Ogólnego na spór, w którym jest stroną, o ile w odniesieniu do tego
sporu przyjmie uprzednio zobowiązania wynikające z postanowień
niniejszej Karty o pokojowym rozstrzyganiu sporów. Postępowanie
przed Zgromadzeniem Ogólnym w sprawach, na które zwrócono jego
uwagę w myśl niniejszego artykułu, podlega postanowieniom
artykułów 11 i 12.
Karta ONZ
ROZDZIAŁ VI - POKOJOWE ROZSTRZYGANIE SPORÓW
•Artykuł 36 W każdej fazie sporu lub w sytuacji podobnego rodzaju
o charakterze określonym w artykule 33 Rada Bezpieczeństwa
może zalecić odpowiednią procedurę lub sposób załatwienia. Rada
Bezpieczeństwa weźmie pod uwagę procedurę już przyjętą przez
strony dla rozstrzygnięcia tego sporu. Przy udzielaniu zaleceń na
podstawie niniejszego artykułu Rada Bezpieczeństwa uwzględnia
również, że spory o charakterze prawnym strony powinny z reguły
przekazywać do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości
stosownie do postanowień jego Statutu.
•Artykuł 37 Jeżeli strony uczestniczące w sporze, należącym do
kategorii określonej w artykule 33, nie zdołały go załatwić za
pomocą środków wymienionych w tym artykule, powinny one
przekazać go Radzie Bezpieczeństwa. Jeżeli Rada Bezpieczeństwa
uzna, że dalsze trwanie sporu może rzeczywiście zagrozić
utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa,
zdecyduje ona, czy należy zastosować środki, przewidziane
w artykule 33, czy też zalecić takie warunki rozstrzygnięcia sporu,
jakie Rada Bezpieczeństwa uzna za stosowne.
•Artykuł 38 Niezależnie od postanowień artykułów 33-37, Rada
Bezpieczeństwa może na żądanie wszystkich stron w sporze
udzielić im zaleceń w celu pokojowego rozstrzygnięcia sporu.
Prawo konfliktów zbrojnych, prawo humanitarne
Pr. konfliktów zbrojnych (ius in bello), międzynarodowe
prawo humanitarne lub prawo wojenne – zbiór
przepisów zaakceptowanych przez społeczność
międzynarodową dotyczących sposobów
prowadzenia konfliktów zbrojnych, ochrony ich ofiar oraz
uczestników.
Jego normy określają:
• sposób wszczynania i kończenia konfliktów zbrojnych;
• wymogi stawiane członkom sił zbrojnych i ich sytuację
prawną;
• kwestie związane z okupacją nieprzyjacielskiego terytorium;
• ochronę osób cywilnych w tym ludności nieprzyjacielskiego
państwa;
• formy ochrony chorych i rannych;
• środki i metody prowadzenia walki;
• prawne następstwa stanu wojny w sferze stosunków
międzynarodowych.
Pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych
(Haga I),
29 lipca 1899
Dla utrzymanie powszechnego pokoju
W stosunkach między państwami, mocarstwa zgadzają się
dołożyć wszelkich starań, aby zapewnić pokojowe
rozstrzyganie międzynarodowych różnic.
W przypadku poważnych sporów i konfliktów, zanim nastąpi
odwołanie do broni, mocarstwa postanawiają skorzystać, o
ile okoliczności na to pozwalają, z dobrych usług lub
mediacji jednego lub bardziej przyjaznego mocarstwa.
Uprawnienia, państwo nie będące stroną sporu ma prawo
oferować swoje usługi lub mediacje, nawet w trakcie działań
wojennych.
Korzystania z tego prawa nie może być uznane przez jedną lub
drugą ze stron w konflikcie jako akt nieprzyjazny
Pakt Brianda-Kellogga Traktat Przeciwwojenny podpisany w
Paryżu dnia 27-go sierpnia 1928 r.
• Mając głęboki poczucie ciążącego na nich uroczystego obowiązku rozwijania
dobrobytu ludzkości; Przekonani, że nadeszła chwila przystąpienia do szczerego
wyrzeczenia się wojny jako narzędzia polityki narodowej, dla utrwalenia stosunków
pokojowych i przyjaznych istniejących obecnie między ich ludami;
• Przekonani, że do wszelkich zmian w ich wzajemnych stosunkach powinno się
dążyć wyłącznie za pomocą środków pokojowych i urzeczywistniać je w porządku i
pokoju, oraz że każde Mocarstwo podpisujące, któreby odtąd starało się rozwijać
swoje interesy narodowe uciekając się do wojny będzie musiało być pozbawione
korzyści traktatu niniejszego;
• Mając nadzieję, że, zachęcone ich przykładem, wszystkie inne narody świata
przyłączą się do tych wysiłków ogólnoludzkich i przez przystąpienie do Traktatu
niniejszego, skoro tylko uzyska on moc obowiązującą, udostępnią swoim ludom
korzystanie z jego dobroczynnych postanowień, łącząc w ten sposób narody
cywilizowane świata we wspólnem wyrzeczeniu się wojny jako narzędzia ich
polityki narodowej;
Artykuł I.
• Wysokie Strony Umawiające się oświadczają uroczyście imieniem Swoich ludów,
że potępiają uciekanie się do wojny celem załatwiania sporów międzynarodowych i
wyrzekają się jej jako narzędzia polityki narodowej w ich wzajemnych stosunkach.
Artykuł II.
• Wysokie Strony Umawiające się uznają, że załatwianie i rozstrzyganie wszystkich
sporów i konfliktów bez względu na ich naturę lub pochodzenie, które mogłyby
powstać między niemi, winno być osiągane zawsze tylko za pomocą środków
pokojowych.
• Zbrodnia przeciwko pokojowi, w prawie międzynarodowym, jest to
"planowanie, przygotowanie, rozpoczęcie, lub prowadzenie wojny agresji
lub wojny z pogwałceniem traktatów międzynarodowych, porozumień lub
gwarancji, lub udział we wspólnym planie lub zmowie w celu wypełnienia
każdego z powyższych
• Ta definicja zbrodni przeciwko pokojowi, po raz pierwszy uwzględniona była
w Norymberdze i później zawarta w Karcie Narodów Zjednoczonych.
Ważnym wyjątkiem od powyższego są obronne działania wojskowych
podejmowane na mocy artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych
• Takie działania obronne podlegają natychmiastowo R Bezp. ale nie
wymagają zgody ONZ, są zgodne z prawem w ramach prawa
międzynarodowego.
• Nic w niniejszej Karty nie narusza niezbywalne prawo do indywidualnej lub
zbiorowej samoobrony, gdy zbrojna napaść nastąpi przed członka Narodów
Zjednoczonych".
"Integralność terytorialna" oznacza, że jest zbrodnią agresji użyć sił
zbrojnych z zamiarem stałego pozbawienia państwa jakiejkolwiek jego
części lub części jego terytorium, nie wyłączając obszaru spraw
zagranicznych;
"Niepodległość" oznacza, że jest zbrodnią agresji użyć sił zbrojnych z
zamiarem pozbawienia całości lub jednego z warunków państwowości,
czyli: określonego terytorium, stałych mieszkańców, konstytucyjnie
niezależnego rządu i niemożności prowadzenia stosunków z innymi
państwami;
"Suwerenność" oznacza, że jest zbrodnią użycie sił zbrojnych z zamiarem
obalenia władzy państwowej lub utrudniania jej swobody działań, jakie
uzna za stosowne, w całej swojej właściwości.