Badania kontrastowe

narządów jamy brzusznej

cz.1

Przewód pokarmowy

Badanie kontrastowe

z użyciem parametr

jakości

środka kontrastowego obrazu

rtg

Badanie kontrastowe

jakość

środek

cieniujący

1. Gardło
2. Przełyk
3. Wpust żołądka
4. Odźwiernik
5. Zgięcie dwunastniczo-czcze
6. Jelito czcze
7. Okrężnica zstępująca
8. Okrężnica esowata
9. Odbytnica
10.Wyrostek robaczkowy
13. Okrężnica wstępująca
14. Dwunastnica
15. Jama ustna

Środki kontrastowe używane

w badaniu przewodu

pokarmowego

• Nierozpuszczalne w wodzie sole baru
• Rozpuszczalne w wodzie związki jodu
• Gaz np. powietrze

Sole baru jako ś.

kontrastowy

• Pozytywny środek cieniujący
• Nie rozpuszcza się w wodzie i nie

wchłania się z przewodu
pokarmowego.

• Nie wpływa na czynności wydzielnicze i

motoryczne przewodu pokarmowego

• Wydalany w postaci niezmienionej z

kałem

Kiedy nie należy podawać

soli baru

• nadwrażliwość na siarczan baru i (lub)

inne składniki leku

• niedrożność jelit, zapalenie otrzewnej,

wstrząs septyczny, wrzodziejące
zapalenie okrężnicy

• obecność przetoki tchawiczo-

przełykowej

• dziedziczna nietolerancja fruktozy

Sposób podania

• Doustnie - do badania przełyku, żołądka,

dwunastnicy i jelita cienkiego.

• Doodbytniczo w postaci wlewu - do

badania jelita grubego

Dawka zależy od badanego odcinka

przewodu pokarmowego, masy ciała
osoby badanej, czasu trwania badania.

Metoda pojedyńczego

kontrastu

Powikłania

• niewłaściwa technika podania
• obecności schorzeń upośledzających

wytrzymałość ścian przewodu
pokarmowego

Objawy nietolerancji

• pokrzywka, świąd, rumień, uogólniona wysypka,

obrzęk okołooczodołowy, zespół zaburzeń
oddechowych, kontaktowe zapalenie skóry
Objawy te mogą wystąpić natychmiast, jak również
z pewnym opóźnieniem po zakończeniu badania
(kilka godzin)

• dysfagia (utrudnione przełykanie pokarmu),

zaparcia, biegunki, niedrożność przewodu
pokarmowego, kurczowe bóle brzucha, ziarniniak
barowy, zapalenie wyrostka robaczkowego – objawy
późne (kilka/kilkanaście dni)

Sole baru a układ

krwionośny

Przypadkowe dostanie się siarczanu baru do

światła naczynia krwionośnego (np. podczas
wykonywania wlewu doodbytniczego) może
być przyczyną powikłań takich, jak: rozsiane
wykrzepianie wewnątrznaczyniowe (DIC),
zatrzymanie akcji serca, zaburzenia rytmu
serca, migotanie komór, bradykardia,
asystolia, zator naczyń płucnych,
niewydolność oddechowa, nieodwracalne
uszkodzenie mózgu.

Uwaga!

Zanim w badaniu obrazowym

przewodu pokarmowego sięgnie się
po środek kontrastowy w postaci
zawiesiny soli baru należy wykluczyć
perforację!

Środki kontrastowe

zawierające związki jodu

• Słabiej przylegają do ścian przewodu

pokarmowego

• Szybszy pasaż jelitowy
• Przeciwwskazane, jeżeli istnieje

jakiekolwiek zagrożenie aspiracją do
płuc – obrzęk płuc

Gaz jako ś. kontrastowy w

badaniu przewodu pokarmowego

• Powietrze
Podawane bezpośrednio
Wytwarzane w przewodzie

pokarmowym pod wpływem
dostarczonych środków
farmakologicznych

Radiologiczna ocena

przełyku

• Czynność części gardłowej
• Budowa przełyku
• Motoryka przełyku
• Ocena śluzówki przełyku
• Wygląd wpustu
• Refluks żołądkowo-przełykowy

Kontrastowe badanie

przełyku

Wskazania:
• bliznowate zwężenia przełyku (strictura

oesophagi)

• uchyłki przełyku (diverticulum oesophagi)
• nowotwory przełyku (neoplasma

oesophagi)

• stany skurczowe przełyku
• żylaki przełyku (varices oesophagi)

Kontrastowe badanie

przełyku

• Metoda jedno- i

dwukontrastowa

• Zdjęcia w projekcji a-p,

p-a, skośnych (głównie
skośne tylne lewe 35° –
ocena wpustu)

• Pozycja stojąca lub

leżąca

• PC na wysokości Th5-6/
środka mostka

Pasaż jelit

Badanie kontrastowe górnego odcinka

przewodu pokarmowego można
prowadzić dalej, obserwując
stopniowe wypełnianie się jelita
cienkiego a potem jelita grubego.
Badanie to nazywa się pasażem.

Dwukontrastowe badanie

przełyku

• Aby uwidocznić szczegóły dotyczące

śluzówki(nadżerki, owrzodzenia,

zmiany nowotworowe, żylaki)

• Po podaniu środków zwiotczających

(Buskopan) podawane są preparaty

gazotwórcze i przeciwpieniste lub do

żoładka wprowadzany jest zgłębnik,

przez który podaje się powietrze

• Po upływie 2-3 min. pacjent połyka

pierwszą porcję zawiesiny baru

Kontrastowe badanie

przełyku

• Przepuklina rozworu przełykowego:
pozycja na brzuchu (niewielki skos)
głęboki wdech
próba Vasalvy – zwiększenie ciśnienia

w jamie brzusznej

Kontrastowe badanie

przełyku

• Żylaki przełyku
zwiotczenie przełyku środkami

farmakologicznymi

pozycja leżąca
na wydechu
po opróżnieniu przełyku z zawiesiny

barytowej (uwidocznienie śluzówki)

Kontrastowe badanie

przełyku

• Ciało obce niecieniujące
Po podaniu niewielkiej ilości ś.k. –

ocena śluzówki i zakotwiczenia ciała
obcego

Po połknięciu wacika nasączonego

solami baru – zatrzymanie na
poziomie zakotwiczonego ciała
obcego

Żołądek

1. Dno żołądka
2. Krzywizna większa
3. Kolano
4. Ujście odźwiernika
5. Mięsień zwieracz

odźwiernika

6. Odźwiernik
7. Krzywizna mniejsza
8. Fałdy podłużne
9. Wpust
10.Przełyk

Przygotowanie pacjenta

• W dniu poprzedzającym badanie nie

należy spożywać kolacji

• W dniu badania na czczo, nie

powinno się palić papierosów

Technika badania

kontrastowego żołądka

• pozycji stojącej i w pozycji leżącej
• po wypełnieniu ś.k. prośba o kilka

obrotów, celem pokrycia śluzówki

żołądka zawiesiną bartytową

• uważa się, żę jeśli pacjent wykonuje

obrót przez lewe ramię to mniej

zawiesiny trafia bezpośrednio do j.

cienkiego

• wypełnienie żołądka treścią pokarmową

utrudnia badanie

Dwunastnica

Stosuje się metodę jedno- i

dwukontrastową, podobnie jak w
przypadku przełyku i żołądka. Można
przeprowadzić duodenografię
hipotoniczną. Badanie polega na
wprowadzeniu środka cieniującego za
pomocą zgłębnika bezpośrednio do
dwunastnicy.

Dwunastnica

Rozpoznanie patologii błony śluzowej

dwunastnicy ułatwia pozycja
pacjenta na plecach z lekko
uniesionym prawym bokiem – do
dwunastnicy wraz z ś.k. dostaje się
również powietrze

Jelito cienkie

Podobnie jak w diagnostyce wyższych

odcinków stosuje się badanie
jednokontrastowe- tutaj nazywane
pasażem jelitowym. Pacjent powinien być
na czczo i po doustnym podaniu środka
cieniującego wykonuje się serię zdjęć. Ta
metoda stosowana jest sporadycznie w
ocenie niedrożności jelita cienkiego, gdy
niemożliwe jest przeprowadzenie badania
dwukontrastowego.

Jelito cienkie

Badanie dwukontrastowe nazywane

enteroklizą polega na podaniu dwóch
środków cieniujących. Zamiast gazu,
jako jednego z kontrastów (jak to
było w przypadku badania przełyku i
żołądka), tutaj podaje się najczęściej
metylocelulozę.

Przygotowanie pacjenta

• 2 dni przed badaniem zalecana jest

dieta ubogoresztkowa, dzień przed –
płynna

• Można stosować środki

przeczyszczające

• Bezpośrednio przed badaniem

pacjent powinien opróżnić pęcherz

Przedmiot oceny

• Średnica pętli jelitowej (do 3 cm)
• Grubość fałdów (1,5-2mm)
• Grubość ściany jelita (do 3mm)
• Poziomy płynów
• Wydzielanie

• Czas pasażu

Zasada „trójek”

Ocena nieprawidłowości:
• Średnica jelita > 3cm
• Grubość fałdów ≥ 3mm
• Grubość ściany jelita ≥ 3 mm
• Różnica pomiędzy poziomami płynów

w pojedyńczej pętli jelitowej ≥ 3cm

Jelito grube

• Okrężnica i odbytnica to dwa

najczęstsze miejsca występowania
schorzeń w obrębie jelit

• Wzrost zachorowalności na

nowotwory j. grubego

• Czułość metody podwójnego

kontrastu w odniesieniu do raka jelita
grubego wynosi 94%

Przygotowanie pacjenta

• 48 godzin przed badaniem stosuje

się dietę płynno-papkową, a na 24
godziny pacjentowi podaje się środek
przeczyszczający

• spożywanie dużej ilości płynów 3-4

litry/doba

• przed badaniem doodbytniczy wlew

oczyszczający z 1 l ciepłej wody

Przygotowanie pacjenta

• badanie należy wykonać 20-30 min.

po wypróżnieniu

• poinformowanie pacjenta o sposobie

wykonania badania

• wskazane jest podanie środka

uspokajającego

Jelito grube

• Badanie dwukontrastowe polega na

rozciągnięciu fałdów błony śluzowej
przez wprowadzenie do jelita
powietrza i pokryciu powierzchni tej
błony cienką warstwą barytu.

Jelito grube

• Metoda ta ma przewagę nad

jednokontrastową, zwłaszcza w
wykrywaniu wczesnych zmian
zapalnych i nowotworowych

• Zawiesina barytowa jest większej

lepkości niż do badania żołądka,
wprowadza się ją przez cewnik o
przekroju powyżej 1 cm

Wlew doodbytniczy

• Technika dwukontrastowa
Technika jednostopniowa – zawiesina

soli baru o dużej gęstości podawana
jest naprzemiennie z powietrzem

• Technika jednokontrastowa –
sole baru
• Technika jednokontrastowa –
związki jodu

Wlew doodbytniczy

Projekcje:
• A-P/P-A
• Boczne
• Skośne
W pozycji pacjenta:
• Stojącej
• Leżącej
• Kolankowo-łokciowej

Pozycjonowanie

Objawy radiologiczne zmian

patologicznych w jelicie

grubym

Badania kontrastowe

narządów jamy brzusznej

Układ moczowy

Zdjęcie przeglądowe

jamy brzusznej

• Nerki są położone

przykręgosłupowo,

górny biegun bardziej

przyśrodkowo

• Przestrzeń między

nerką a sąsiadującymi

narządami jest

wypełniona tkanka

tłuszczową

• Widoczny może być

zarys pęcherza o ile

mocno wypełniony

Urografia

Badanie rentgenowskie układu

moczowego z użyciem
środka cieniującego celem
przedstawienia
wewnętrznych zarysów dróg
moczowych i pęcherza
moczowego.

Środek kontrastowy podany

może być dożylnie
(urografia dożylna) lub przez
cewnik (urografia
wstępująca)

Wskazania

• wady wrodzone i nabyte układu

moczowego

• ocena kształtu i czynności wydalniczej

nerek

• nawrotowe zakażenia ukł. moczowego
• kamica nerkowa
• urazy układu moczowego (jeśli nie można

wykonać TK)

• wsteczny odpływ pęcherzowo-moczowy

Ultrasonografia vs urografia

• bezinwazyjne
• bezpieczne, bez przeciwwskazań
• bez specjalnego przygotowania

chorego

• wykluczenie reakcji anafilaktycznej
• diagnostyka moczowodu
• możliwość przeprowadzenia
badania przy łóżku chorego
• duża dostępność badania;

Urografia

Zdjęcie przeglądowe
j. brzusznej – ocena

przygotowania
pacjenta do badania

Pozycjonowanie

• na plecach

• linia pośrodkowa w osi długiej stołu

• podkładka pod kolana

• ucisk tkanek miękkich

• zdjęcie z kratką
przeciwrozproszeniową

• na radiogramie
powinno być widoczne
spojenie łonowe

Pozycjonowanie - moczowód

• pozycja Trendelenburg´a
kąt 10 - 15° celem lepszej

diagnostyki dolnego fragmentu
moczowodu

• pozycja na brzuchu

Obrazowanie pęcherza

moczowego

Zdjęcie rtg projekcja a-p

PC odchylony o kąt 15° doogonowo

Obrazowanie pęcherza

moczowego

40 -60 ° pł. czołowa

Zdjęcie rtg skośne

Obrazowanie pęcherza

moczowego

Obrazowanie ściany przedniej i
tylnej, podstawy pęcherza,
istniejących przetok do macicy,
odbytu.

Zdjęcie rtg boczne

Urografia

• w badaniu wyróżnia się 2 fazy,

nefrograficzną i urograficzną (wydalniczą)

• w fazie nefrograficznej uwidaczniają się

zarysy nerki (można ocenić kształt,
wielkość, położenie); jest ona związana z
obecnością kontrastu w kłębuszkach i
kanalikach nerkowych

• w fazie wydalniczej kontrast znajduje się w

UKM, stopniowo zacieniowaniu ulegają
moczowody i pęcherz moczowy

Urografia

• w przypadku zwężenia tętnicy

nerkowej możemy mieć do czynienia
z tzw. nefrografią opóźnioną – po
stronie zwężenia zarysy nerki
uwidaczniają się później niż po
stronie zdrowej

Urografia morfologiczna

• 5., 10., 20., 30. i 60. minucie po podaniu

kontrastu

• bezpośrednio po iniekcji kontrastu, w 7.

minucie, 15., 30, 60

• tzw. zdjęcia opóźnione– w 3., 6., 12., 24., a

nawet 48 godzinie po podaniu środka

cieniującego

• na zakończenie urografii wykonujemy

zdjęcie po mikcji (ocena zalegania moczu w

pęcherzu oraz uwidocznienie przeszkody w

dolnym odcinku moczowodu, maskowanej

przez cień wypełnionego pęcherza)

Badanie z uciskiem

• Ma na celu poprawę wizualizacji

układu kielichowo-miedniczkowego

• Stosuje się ucisk moczowodów

szeroką taśmą, którą zakłada się
nieco powyżej spojenia łonowego

• Wykonuje się zdjęcie z uciskiem i po

jego zdjęciu – zdjęcie dekompresyjne
(powinny być widoczne moczowody)

Przygotowanie

• dieta lekkostrawna przez 2-3 dni,

unikanie produktów wzdymających, jeśli

to konieczne środki przeczyszczające w

dniu poprzedzającym badanie

• w dniu badania na czczo (wymioty jako

reakcja na kontrast)

• odpowiednie nawodnienie – u chorych z

podwyższonym ryzykiem nefropatii

kontrastowej 1l płynów i.v. przed i po

badaniu

Przygotowanie

• u pacjentów z wywiadem

alergicznym przed badaniem
wskazane jest podanie

Hydrokortyzonu i.v.
• wkłucie dożylne
• dołączona do dokumentacji

świadoma zgoda na wykonanie
badania

Środek cieniujący

• stosuje się środek kontrastowy pozytywny

(tzn. o większym stopniu pochłaniania

prom. rtg niż otaczające tkanki),

• rozpuszczalny w wodzie, jodowy

• urotropowy (tzn. wydzielany przez nerki)

• środek cieniujący wydalany przez nerki w

95-98% drogą filtracji kłębkowej i nie

podlegający wchłanianiu zwrotnemu;

stężenie 30, 60, 76%

• środek o stężeniu 30%  do badań

wstępujących (cystografia )

Środek cieniujący

• kontrast dociera z krwią do nerek już po

1-2 minutach od podania

• kontrast ulega przesączaniu

kłębuszkowemu, ale nie ulega resorpcji w

cewkach → przy prawidłowej zdolności do

zagęszczania moczu osiąga w nim

większe stężenie niż w osoczu; w

niewydolności nerek mamy upośledzone

zagęszczanie moczu, więc kontrast osiąga

stężenie zbliżone do osoczowego, dlatego

trzeba zastosować większe dawki, aby

lepiej uwidocznić UKM, ale…

Środek cieniujący

• przy stężeniu kreatyniny > 3mg/dl

(>270 µmol) wartość badania jest
wątpliwa, grozi ponadto dalszym
upośledzeniem czynności wydalniczej
nerek!!!

Środek cieniujący

• Środki tradycyjne:
Jonowe (dysocjują w roztworze wodnym

na aniony związane z jodem oraz kationy

niecieniujące), wysokoosmolalne

(osmolalność 5-8 x większa od osocza),

Uropolinum, Urografin, Uromiro

• Środki nowej generacji
Niejonowe (nie dysocjują), niskoosmolalne

(osmolalność 2 x wyższa niż osocza)

Ultravist, Omnipaque, Jopamiro

Dawka środka kontrastowego

Podanie dożylne środka cieniującego w

ilości od 1-2 ml/kg m.c.;

• 1 ml/kg m.c. to dawka standardowa
• zwiększamy ją do 1,5-2 ml/kg m.c. u

pacjentów otyłych lub z
niewydolnością nerek (stężenie
kreatyniny pomiędzy górną granicą
normy a 2 mg/dl)

Reakcja uczuleniowa

Grupy ryzyka:
• powikłania po poprzednim podaniu

kontrastu

• alergia
• astma
• niewydolność krążenia i/lub oddychania
• kreatynina >2mg%
• niewydolność wątroby
• wiek < 10 i > 65 lat

Powikłania po podaniu środka

kontrastowego

Nefropatia kontrastowa

Wzrost kreatyniny o co najmniej 0,5

mg/dl (lub 25% wartości wyjściowej)

związany z podaniem środka

cieniującego; zwykle kreatynina

normalizuje się po 3-5 dniach

Czynniki ryzyka: odwodnienie,

niewydolność serca, niewydolność

nerek, cukrzyca, ponowne podanie

środka kontrastowego w ciągu 48 h

Ocena urografii

• wielkość nerek: prawidłowa nerka nie

powinna być dłuższa niż 4 kolejne
kręgi lędźwiowe (9-13 cm); lewa nerka
może być nieco większa od prawej,
ale różnica > 2 cm sugeruje patologię

• kształt: zarysy nerek powinny być

regularne, gładkie

Ocena urografii

• położenie: na wysokości

Th12-L3, lewa nerka nieco
wyżej, wnęki na
wysokości L2-L3, osie
długie skierowane skośnie
ku górze i przyśrodkowo
(zbiegają się ku górze; w
nerce podkowiastej osie
długie miedniczek
zbiegają się ku dołowi)

Ruchomość oddechowa 2-3
cm podczas spokojnego
oddechu

Ocena urografii

• grubość miąższu: prawidłowo 15-20

mm (po 60 rż. zmniejsza się do ok.
10 mm) mierzona między
zewnętrznym zarysem nerki a
sklepieniami kielichów

• grubość warstwy korowej – 15mm,
• średnica moczowodu – 3-4mm (nie

powinna przekraczać 9mm)

Ocena urografii

• układ kielichowo-miedniczkowy: 10-15

kielichów mniejszych zbiegających się w 2
lub 3 większe; kielichy mniejsze mają
sklepienia łukowato wygięte przez
wpuklające się brodawki nerkowe;
Miedniczka może być wewnątrznerkowa lub
zewnątrznerkowa; wewnątrznerkowa jest
trójkątna lub linijna, a zewnątrznerkowa
jest kulista, większa i może być mylnie
zinterpretowana jako wodonercze