Stan odżywienia osób

starszych:

nadwaga i otyłość

- niedożywienie białkowo-

energetyczne

GŁÓWNE CZYNNIKI RYZYKA CHOROBY

WIEŃCOWEJ (CHD)

wg. Framingham Heart Study (Circulation, 1999,

100: 1481-1492)

• Palenie papierosów
• Nadciśnienie tętnicze
• Zwiększone stężenie cholesterolu

całk. (i LDL)

• Zmniejszone stężenie HDL-C
• Cukrzyca
• Zaawansowany wiek

• Otyłość

• Brak aktywności fizycznej

KLASYFIKACJA OTYŁOŚCI WEDŁUG WHO

W ZALEŻNOŚCI OD WSKAŹNIKA MASY CIAŁA I OBWODU

TALII

BMI

w kg/m

TALIA w cm

Kobiety

Mężczyźni

NORMA

18,5 – 24,9

<80

<94

NADWAGA

25 –29,9

80 – 88

94 – 102

OTYŁOŚĆ I stopnia



>88

>102

OTYŁOŚĆ II stopnia

30,0 – 39,9

OTYŁOŚĆ III stopnia



Wskaźnik masy ciała

(Body Mass Index)

BMI

Wskaźnik talia/biodro

(waist-hip ratio)

WHR

OTYŁOŚĆ BRZUSZNA (WISCERALNA)

WHR



1,0

WHR



0,8

ciężar (kg)
wysokość (m)

obwód w tali
obwód w
biodrach

CZĘSTOŚĆ NADWAGI

I OTYŁOŚCI (BMI



25,0) W POPULACJI

MĘŻCZYZN*

12,0

48,3

50,7

72,5

73,1

100

18-24

25-34

35-44

45-54

55-64

wiek

* Badania reprezentatywnej próby mieszkańców

Łodzi (N=2488)
Program CINDI WHO, 1995

Losowo dobrana grupa mieszkańców

Łodzi

w wieku 65-79 lat

U 42% respondentów stwierdzono
nadwagę (BMI: 25-30)
a u 33,3% otyłość (BMI>30)

•

Pomiar grubości fałdów tłuszczowych w

4 wystandaryzowanych miejscach

4 wystandaryzowanych miejscach
•

Pomiar obwodów ciała

•

Hydrodensytometria ( ważenie podwodne)

•

Pomiar oporności elektrycznej

•

Pletyzmografia z pomiarem objętości wypartego

powietrza

powietrza
•

DEXA

•

Tomografia komputerowa

•

NMR

•

Izotopowy pomiar zawartości wody w

organizmie

obstructive sleep apnea

hypoventilation syndrome

Stłuszczenie wątroby

ChNS

cukrzyca

Dyslipidemia

aterogenna

nadciśnienie

niepłodność

polycystic ovarian syndrome

Zmiany

zwyrodnieniow

e stawów

Kamica pęcherzyka

NOWOTWORY

Piersi, trzonu i szyjki

macicy, jelita grubego,

przełyku, prostaty, nerek

Phlebitis

Zastój zylny

dna

Powikłania otyłości

Udary

•zaniżanie w samoocenie ilości
spożywanych pokarmów
•jedzenie nieregularne,
•jedzenia podczas największego nasilenia
głodu,
•jedzenie zbyt szybkie,
•nieświadome jedzenie w czasie oglądania
telewizji

lub

czytania,
•dokładanie, zjadanie resztek,
•uspokajanie się jedzeniem,
•spożywanie zbyt małej ilości jarzyn i
płynów.

Nie utrzymana

ćw

zą

)

P<0.001

Kayman et al. Am J Clin Nutr

1990;52:800.

Zredukowana masa ciała

utrzymana

Wpływ wysiłku fizycznego na

utrzymanie obniżonej masy ciała

•

nadciśnienie

tętnicze

tętnicze
•

hipertriglicerydemia

hipertriglicerydemia
•

zbyt małe stężenie

cholesterolu HDL

cholesterolu HDL
•

otyłość

•

mikroalbuminuria

•

cukrzyca typu 2,

•

nieprawidłowa

glikemia

na czczo,

•

upośledzona

tolerancja

glukozy lub

•

insulinoopoorność

rozpoznana za

pomocą klamry

metabolicznej

Co najmniej 3 spośród następujących

nieprawidłowości:

•

zwiększony obwód talii

(ponad 102 cm u mężczyzn i ponad 88

cm u

kobiet),

•

zwiększone stężenie triglicerydów w osoczu

(≥150 mg/dl),

•

zbyt niskiego stężenia cholesterolu HDL

(<40 mg/dl u mężczyzn i <50mg/dl u

kobiet),

•

podwyższone ciśnienie tętnicze >130/85,

•

podwyższone stężenie glukozy w osoczu na

czczo

>110 mg/dl.

GŁÓWNE CZYNNIKI RYZYKA CHOROBY

WIEŃCOWEJ (CHD)

wg. Framingham Heart Study (Circulation, 1999,

100: 1481-1492)

• Palenie papierosów
• Nadciśnienie tętnicze
• Zwiększone stężenie cholesterolu

całk. (i LDL)

• Zmniejszone stężenie HDL-C

• Cukrzyca

• Zaawansowany wiek
• Otyłość
• Brak aktywności fizycznej

↓

masy ciała u

otyłych



unikanie

alkoholu

↓

spożycia cukru

↑

spożycia

kwasów

tłuszczowych

- 3

↑

wysiłku

fizycznego

↓

spożycia

•

nasyconych

kwasów

tłuszczowych

•

holesterolu

pokarmowego

↓

masy ciała u

otyłych

↑

spożycia:

•

jedno- i wielo-

nienasyconych

kwasów

tłuszczowych

-3

•

błonnika

sterole i stanole

roślinne

↑

wysiłku fizycznego

↓

masy ciała u otyłych



zaprzestanie palenia

tytoniu

DART – dieta oparta o spożywanie
ryb

Indian Study – dieta
wegetariańska

Lyon Study – dieta
śródziemnomorska

chorych po zawale
mięśnia sercowego

DART – dieta oparta o spożywanie
ryb

Indian Study – dieta
wegetariańska

Lyon Study – dieta
śródziemnomorska

chorych po zawale
mięśnia sercowego

DART

Indian

Study

Lyon

Study

Wszystkie zgony

29%

45%

70%

Zgony sercowe

33%

42%

76%

Zawały serca bez

zgonu

38%

70%

Postępowanie w hiperlipidemii

Kontrola hiperlipidemii wtórnej: cukrzyca,

choroby wątroby i nerek, niedoczynność

tarczycy

Niefarmakologiczne:

dieta,

regularny

Niefarmakologiczne:

dieta,

regularny

wysiłek fizyczny, redukcja nadwagi i

innych czynników ryzyka

Farmakologiczne:

- inhibitory reduktazy HMG-CoA (statyny)

- pochodne kwasu fibrynowego (fibraty)

- kwas nikotynowy

- żywice

Miażdżyca i jej powikłania stanowią

główną przyczynę umieralności osób

starszych.

Poziom frakcji lipidowych powinien

być oznaczany również w starszym

wieku.

osób

starszych,

bez

osób

starszych,

bez

współistniejącej choroby o złym

rokowaniu i szybkim przebiegu,

dyslipidemie

(szczególnie

wysoki

dyslipidemie

(szczególnie

wysoki

LDL-C i niski HDL-C) powinny być

leczone, zwłaszcza w prewencji

wtórnej.

W leczeniu hyperlipidemii u osób

starszych dostępny jest pełen zakres

postępowania

nie- i farmakologicznego.

Mechanizm nadciśnienia tętniczego

otyłości



insulinooporność



hiperleptynemia



zmiany strukturalne w nerkach



zaburzenia czynności naczyń



aktywacja adrenergiczna



aktywacja układu renina-

angiotensyna



zaburzenia osi podwzgórze-

przysadka-nadnercza

Am J Hypert 2002; 15: 50S

Modyfikacja stylu życia w leczeniu

nadciśnienia wg. JNC 7

Modyfikacja stylu życia w leczeniu

nadciśnienia wg. JNC 7

Modyfikacja

Zalecenia

↓RR

Redukcja masy ciała

Utrzymanie prawidłowej masy ciała

(BMI 18,5-24,9 kg/m2)

5-20mmHg/ 10kg

utraty masy ciała

Dieta DASH

Bogata w owoce, warzywa i niskotłuszczowe

produkty nabiałowe

8-14 mmHg

Zmniejszenie podaży

sodu w diecie

Ograniczenie spożycia sodu do <100 mmol/dobę

(2,4 g sodu lub 6 g chlorku sodu)

2-8 mmHg

Aktywność fizyczna

Regularne wysiłki aerobowe (co najmniej 30 min

dziennie przez większość dni w tygodniu)

4-9 mmHg

Umiarkowane

spożycie alkoholu

Ograniczenie spożycia do maks. 2 drinków (ok.30

ml etanolu) u mężczyzn lub 1 drinka u kobiet i

mężczyzn o drobnej budowie ciała

2-4 mmHg

•

normalizacja masy ciała

•

ograniczenie spożycia soli

•

dieta DASH (Dietary Approaches to

Stop

Hypertension)

•

ograniczenie spożycia alkoholu

•

zaprzestanie palenia tytoniu

•

podjęcie regularnej aktywności

fizycznej

•

normalizacja masy ciała

•

ograniczenie spożycia soli

•

dieta DASH (Dietary Approaches to

Stop

Hypertension)

•

ograniczenie spożycia alkoholu

•

zaprzestanie palenia tytoniu

•

podjęcie regularnej aktywności

fizycznej

Dieta DASH

(Dietary Approaches to Stop

Hypertension)

Dieta DASH

(Dietary Approaches to Stop

Hypertension)

•

duże ilości owoców, warzyw

•

produkty o niskiej zawartości

tłuszczów,

redukcja ciśnienia o około 8-14

mm Hg.

•

równoczesne obniżenie stężenia

cholesterolu

całkowitego, cholesterolu

frakcji LDL i

triglicerydów, a więc

dodatkowe zmniejszenie

ryzyka sercowo-

naczyniowego.

•

duże ilości owoców, warzyw

•

produkty o niskiej zawartości

tłuszczów,

redukcja ciśnienia o około 8-14

mm Hg.

•

równoczesne obniżenie stężenia

cholesterolu

całkowitego, cholesterolu

frakcji LDL i

triglicerydów, a więc

dodatkowe zmniejszenie

ryzyka sercowo-

naczyniowego.

• badanie randomizowane
• chorzy z nadciśnieniem tętniczym
• okres obserwacji 8 tygodni
• przestrzeganie diety ma duże znaczenie w
leczeniu

nadciśnienia tętniczego

• odpowiednio dobrana dieta, z dużą
zawartością owoców i warzyw można
obniżyć skurczowe

ciśnienie tętnicze o

11 mmHg, rozkurczowe o 5,5 mmHg.

• badanie randomizowane

• chorzy z nadciśnieniem tętniczym

• okres obserwacji 8 tygodni

• przestrzeganie diety ma duże znaczenie w
leczeniu

nadciśnienia tętniczego

• odpowiednio dobrana dieta, z dużą
zawartością owoców i warzyw można
obniżyć skurczowe

ciśnienie tętnicze o

11 mmHg, rozkurczowe o 5,5 mmHg.

Następstwa redukcji

skurczowego ciśnienia

tętniczego o 2 mm Hg

Następstwa redukcji

skurczowego ciśnienia

tętniczego o 2 mm Hg

 10% mniejsze ryzyko zgonu z

powodu udaru

 7% mniejsze ryzyko zgonu z
powodu

choroby

wieńcowej



10% mniejsze ryzyko zgonu z

powodu udaru



7% mniejsze ryzyko zgonu z

powodu

choroby

wieńcowej

Prospective Study Collaboration. Lancet 2002; 360: 1903

Ograniczyć spożycie soli do 5

gramów na dobę,

Owoce i warzywa spożywać w

ilości 5 porcji (400-500 g) na

dobę

1 porcja odpowiada 1 jabłku,

bananowi lub 3 łyżkom

gotowanych warzyw

Ograniczyć spożycie tłustego

mięsa, i olejów do smażenia

Spożycie ryb co najmniej 3 razy

tygodniowo, najlepiej tłuste ryby

Unikać nadużywania alkoholu

Mężczyźni do 2 drinków

Kobiety do 1 drinka dziennie

(25g alkoholu)

Niedożywienie

białkowo-

energetyczne

osób starszych

Proces starzenia się związany jest z szeregiem

zmian strukturalnych i czynnościowych:
a) spadek beztłuszczowej masy ciała (15% między

3 i 8 dekadą życia)
b) spadek masy mięśni szkieletowych (sarkopenia)
c) spadek podstawowej przemiany materii (BMR) i

całkowitego wydatku energetycznego

d) wzrost % zawartości tkanki tłuszczowej
e) spadek siły i mocy mięśni - główna przyczyna

niesprawności, w braku stabilności

posturalnej i

uzależnienia od osób trzecich

f)  elastyczności mięśni, ścięgien i więzadeł
g)  wydolności tlenowej (aerobowej)

Sarcopenia - spadek masy mięśniowej

wraz z wiekiem

Przyczyny spadku masy mięśniowej:

- zmiany hormonalne [siarczan

dehydroepiandrosteronu

(dehydroepiandrosterone sulphate -

DHEAS), insulinopodobny czynnik wzrostu

I (insulin-like growth factor I - IGF-I) i

testosteron]

- choroby przewlekłe

- spadek aktywności ruchowej

W jakim stopniu zmiany związane z wiekiem są

nieuchronną konsekwencją starzenia się?

Starzenie się:
a) genetycznie uwarunkowany proces starzenia

się
b) współistnienie szeregu chorób ograniczających

sprawność fizyczną

c) siedzący tryb życia
d) niedożywienie

Niedożywienie białkowo-energetyczne:

Uwiąd (marazm, marasmus) – zmniejszenie masy

mięśniowej i zapasów tłuszczu

Kwashiorkor – j.w.+ hipoalbuminemia (obrzęki)

EPIDEMIOLOGIA

NIEDOŻYWIENIA

* W środowisku domowym:
- niewystarczająca podaż pokarmowa: 20

- niedożywienie: 4 % (Euronut Seneca).

* W szpitalu lub DPS:
- niewystarczająca podaż pokarmowa:
30-40% osób starszych
- niedożywienie: 20-60% wg różnych

kryteriów

Zbyt niska podaż białka jako przyczyna sarkopenii.

Dzienne zapotrzebowanie wg WHO:
0.91  0.043 g  kg

-1

 d

-1

Zalecane dzienne spożycie (RDA) w USA:
0,8 g  kg

-1

 d

-1

U osób starszych dzienna dobowa podaż białka

powinna wynosić 1.25g kg

-1

 d

-1

(1.0 - 1.5 g  kg-

 d

-1

)

Ok. 50% osób  60 r. życia spożywało mniej (USA)

Ok. 25 % mężczyzn i kobiet spożywało
mniej niż 0.86 i 0.81 g  kg

-1

- d

-1

Niska podaż kalorii:
 1400 kcal w wieku  65 lat

Przyczyny niedożywienia

Zmiany pato-fizjologiczne związane z

wiekiem:

     + zmiany składu ciała,

     +  zmniejszenie stężenia GH-IGF1

(hormon wzrostu-insulinopodobny czynnik

wzrostu), DHEAS (dehydroepiandrosteron-

androgen nadnerczowy), testosteronu,

+ zmniejszenie wydatku energetycznego

Przyczyny niedożywienia

Anoreksja osób starszych:

- aktywność ruchowa,
- szybko osiągane uczucie sytości

(CCK)

- stany chorobowe (cytokiny),
- depresja,
- leki,
- nadmierna dieta.

Przyczyny niedożywienia

Niedostateczna podaż:

- niepełnosprawność
- braki w uzębieniu, suchość

jamy ustnej

- utrudnienie połykania

Przyczyny niedożywienia

Nadmierny katabolizm:

- przewlekłe choroby zapalne
- nadczynność tarczycy
- nowotwory
- infekcje

Diagnostyka niedożywienia

osób starszych

- aspekty kliniczne
- kwestionariusze (MNA-Ocena stanu

odżywienia organizmu)

- masa ciała i jej utrata
- BMI (kg/m²)
- fałdy skórne (% zawartość tkanki

tłuszczowej, M 10-14%, K 16-20%)

- obwody ramienia(21cm) i łydki

(31cm-os.niedożywiona)

Three screening tests for protein energy malnutrition
have been widely circulated:

•The Mini-Nutritional Assessment (MNA)

•The Nutrition Screening Initiative (NSI)

•SCALES

Kwestionariusz oceny stopnia odżywienia

I Ocena skrócona
A. Czy przyjmowanie pokarmów w okresie ostatnich trzech miesięcy zmniejszyło się z powodu

utraty apetytu,

problemów z trawieniem, żuciem czy połykaniem ?

w dużym stopniu - 0 pkt

w umiarkowanym stopniu - l pkt

nie zaobserwowano - 2 pkt

B. Utrata masy ciała w ostatnich trzech miesiącach:

więcej niż 3 kg – 0 pkt

badana osoba nie wie, nie potrafi sprecyzować - 1 pkt

utrata masy ciała l -3 kg - 2 pkt

bez utraty masy ciała - 3 pkt

C. Mobilność / zdolność do samodzielnego przemieszczania się:

nie opuszcza sam ( sama) łóżka lub krzesła - 0 pkt

jest w stanie sam ( sama) podnieść się z łóżka lub krzesła, lecz nie wychodzi

na zewnątrz - l pkt

wychodzi samodzielnie z domu - 2 pkt

D. Czy w ciągu trzech ostatnich miesięcy wystąpiła u pani/pana choroba o przebiegu
ostrym lub stres o znacznym nasileniu ?

tak - 0 pkt

nie -2 pkt

E. Problemy neuropsychologiczne

znacznego stopnia demencja lub depresja- 0 pkt

umiarkowanego stopnia demencja lub depresja - l pkt

bez problemów psychologicznych - 2 pkt

F. BMI body mass index = masa ciała w kg np. 76 kg: ( 1,64)

= 76: 2,69 = 28,25

( wzrost w metrach)

BMI poniżej 19 - 0 pkt

BMI między  19 a 21 - l pkt

BMI  21 i < 23 - 2 pkt

BMI  23 - 3 pkt

II. Ocena pełna

G. Mieszka poza placówką opiekuńczo-leczniczą:

nie- 0 pkt

tak - l pkt

H. Przyjmuje więcej niż trzy leki dziennie:

tak - 0 pkt

nie - l pkt

I. Odleżyny lub owrzodzenia:

tak - 0 pkt

nie - l pkt

J. Ile posiłków dziennie pacjent spożywa:

jeden posiłek - 0 pkt

dwa posiłki -1 pkt

trzy posiłki - 2 pkt

K. Wybrane wskaźniki spożycia białka:

-co najmniej jeden posiłek z produktów mlecznych ( mleko, ser, jogurt) tak

nie

-dwa lub więcej posiłków zawierających jajka lub rośliny strączkowe na tydzień tak

nie

-mięso, ryby lub drób codziennie tak

nie

0 - l razy tak - 0 pkt

2 razy tak- 0,5 pkt

3 razy tak -1 pkt
L. Spożywa, co najmniej dwa razy dziennie warzywa lub owoce:

nie- 0 pkt

tak -1 pkt

M. Ile płynów ( woda, sok, kawa, herbata, mleko) dziennie spożywa?

poniżej 3 filiżanek - 0 pkt

od 3 do 5 filiżanek - 0,5 pkt

więcej niż 5 filiżanek ( szklanek) -1 pkt

N. Sposób odżywiania:

nie jest w stanie jeść samodzielnie - 0 pkt

je samodzielnie z trudnością -1 pkt

je samodzielnie -2 pkt

O. Samoocena stanu odżywiania:

ocenia się jako osoba niedożywiona - 0 pkt

nie potrafi ocenić stanu odżywiania - 1 pkt

ocenia się jako osoba nie mająca problemów z odżywianiem - 2 pkt

P. W porównaniu z innymi osobami w tym samym wieku jak pacjent ocenia swój stan

zdrowia?

jako gorszy - 0 pkt

nie wie - 0,5 pkt

tak samo dobry -1 pkt

lepszy - 2 pkt

Q. Obwód ramienia:

cm - 0 pkt

21 cm < 22 cm - 0,5 pkt

22 cm lub więcej - l pkt

R. Obwód łydki:

cm - 0 pkt

31 cm - 1 pkt

Markery niedożywienia białkowo-

energetycznego

Utrata masy ciała

BMI < 20 kg/m

(< 21 kg/m

)

Albuminy < 3.5 g/dl

Transferyna < 250 /dl

Cholesterol < 160 mg/dl

Niedokrwistość

Limfocytopenia

Zapobieganie i leczenie

niedożywienia osób starszych

Utrata masy ciała u pensjonariuszy DPS

jest niezależnym czynnikiem ryzyka

zgonu

Pensjonariusze DPS u których

występuje zwiększenie masy ciała

mają mniejsze ryzyko zgonu w

porównaniu z pensjonariuszami o

stabilnej masie ciała

Powikłania utraty masy ciała
u osób starszych

Niedokrwistość
Zaburzenia immunologiczne
Infekcje
Złamania szyjki kości udowej
Odleżyny
Uczucie zmęczenia
 funkcji poznawczych
Obrzęki
Utrata masy ciała
Osteoporoza
Upadki