Całościowa Ocena Geriatryczna. Niesprawność ruchowa, upaki i zaburzenia chodu.

Całościowa Ocena

Geriatryczna.

Niesprawność ruchowa,

upadki i zaburzenia chodu.

Mgr Marta Retlikowska-

Lipińska

Geriatria

- dziedzina medycyny

dotycząca fizjologicznych i
patologicznych aspektów
starzenia się człowieka oraz
problemów klinicznych
starszego wieku.

Gerontologia

interdyscyplinarna nauka o
starzeniu się i starości,
zajmująca się szerokim
zakresem zagadnień, od
biologii i genetyki, poprzez
medycynę, psychologię, po
socjologię i demografię, nie
należy zwężać jej do zagadnień
medycznych.

Starzenie się

- normalny,

długotrwały i nieodwracalny
proces fizjologiczny,
zachodzący w osobniczym
rozwoju żywych organizmów,
także człowieka.

Starość

(wiek starczy)-

końcowy okres starzenia się,
który nieuchronnie kończy się
śmiercią.

Podokresy starości:

• Starość wczesna(wiek podeszły)-między

60 a 74 (ukończonym) rokiem życia,

• Starość późna- między 75 a 89 rokiem

życia,

• Starość bardzo późna (okres

długowieczności)- powyżej 90 roku życia.

Całościowa Ocena

Geriatryczna

COG

- wielokierunkowy, zintegrowany

proces diagnostyczny, niezbędny do
oceny sytuacji biopsychospołecznej
seniora przebywającego w
środowisku domowym lub w
instytucji opiekuńczej.

Całościowa Ocena

Geriatryczna

Cele COG:

• ustalenie zakresu zaburzenia

dobrostanu,

• ustalenie priorytetów leczniczo-

rehabilitacyjnych,

• ustalenie potrzeb i możliwości

dalszego leczenia/rehabilitacji/opieki

Całościowa Ocena

Geriatryczna

Najlepiej by COG przeprowadzał
zespół, w którego skład wchodzą:

- lekarz,
- psycholog,
- rehabilitant,
- pielęgniarka,
- pracownik socjalny.

Całościowa Ocena

Geriatryczna

COG obejmuję:

-ocenę stanu czynnościowego,
-ocenę stanu zdrowia fizycznego,
-ocenę funkcji umysłowych,
-ocenę socjalno-środowiskową.

Całościowa Ocena Geriatryczna

Ocena stanu czynnościowego

• Skala Katza

- oceny podstawowych

czynności życiowych ( ADL activities of
daily living )- niewielka liczba zdobytych
punktów wg tej skali świadczy o
niezdolności osoby do samodzielnego
funkcjonowania oraz konieczności
zapewnienia pomocy ze strony innych
osób w zakresie poszczególnych
czynności życia codziennego.

Całościowa Ocena Geriatryczna

Ocena stanu czynnościowego

• Skala Lawtona

– funkcjonowania

codziennego i oceny złożonych czynności
życiowych, czyli funkcjonowania
instrumentalnego ( IADL instrumental
activities of daily living ) – oceniamy
niezależność w funkcjonowaniu w
otaczającym świecie. Im mniejsza liczba
punktów, czyli zdolność do wykonywania
określonych czynności, tym mniejsza
autonomia osoby badanej.

Całościowa Ocena Geriatryczna

Ocena stanu czynnościowego

• Kwestionariusz EASY-CARE-

umożliwia analizę

potrzeb seniora w środowisku zamieszkania.
zawiera pytania oceniające zdolność
widzenia, słyszenia oraz żucia pokarmów.
Obejmuję samoocenę dotyczącą stanu
zdrowia, samopoczucia oraz analizę
sprawności w zakresie czynności codziennych
(ADL) i instrumentalnych (IADL), rozszerzona
o wskazanie osoby pomagającej w
wykonywaniu danej czynności.

Całościowa Ocena Geriatryczna

Ocena stanu czynnościowego

• Test czasu wykonania polecenia

„ wstań i idź”-

TUG timed „ up and

go”- ocenia dwie podstawowe
funkcje życia codziennego: przejście
z pozycji siedzącej do stojącej oraz
marsz na krótkim dystansie.

Całościowa Ocena Geriatryczna

Ocena stanu zdrowia

fizycznego

• Badanie podmiotowe,
• Badanie przedmiotowe,
• Wyniki Badań diagnostycznych,
• Skala oceny ryzyka upadków wg skali

Tinneti,

• Ocena rozwoju odleżyn wg skali Nortona,
• Ocena stanu odżywienia,
• Ocena ryzyka operacyjnego.

Całościowa Ocena Geriatryczna

Ocena stanu zdrowia

fizycznego

• Skala Tinetti-

ocena równowagi i

chodu; jeśli łączny wynik jest poniżej
19 ryzyko upadków wzrasta 5-cio
krotnie.

Całościowa Ocena Geriatryczna

Ocena stanu zdrowia

fizycznego

• Skala oceny ryzyka rozwoju odleżyn

Nortona-

oceniamy stan ogólny, stan

świadomości, zdolność poruszania
się, czynność zwieraczy oraz
samodzielność przy zmianie ułożenia;
wynik poniżej 14 świadczy o
zwiększonym ryzyku.

Całościowa Ocena Geriatryczna

Ocena stanu zdrowia

fizycznego

• Ocena stopnia odżywienia-

(MNA

mini nutritional assessment)-
maksymalna liczba punktów wynosi
30; uzyskana liczba punktów > 23,5
określana jest jako „ dobry stan
odżywienia”; osoby znajdujące się w
przedziale ≥ 17 i ≤ 23,5 punktu
charakteryzowane są jako grupa
„ ryzyka niedożywienia”.

Całościowa Ocena Geriatryczna

Ocena stanu umysłowego

• Skala Folstein ( MMSE mini mental

state examination),

• Skrócony test sprawności umysłowej

wg Hodgkinsona,

• Skala niedokrwienna Hachinskiego,
• Geriatryczna skala oceny depresji

Yesavage’a,

• Skala depresji Hamiltona.

Całościowa Ocena Geriatryczna

Ocena stanu umysłowego

• Skala Folstein

( MMSE mini mental state

examination)- ocena funkcji poznawczych i

stanu psychicznego; wynik 27-30 określany

jest jako prawidłowy; osoby uzyskujące

wynik 24-26 punktów charakteryzowane są

jako cierpiące na „ zaburzenia poznawcze”,

ale jeszcze bez otępienia; wynik 19-23

punktów mówi o możliwości występowania

otępienie w stopniu lekkim, 11-18- otępienie

w stopniu średnim; 0-10- otępięnie w

stopniu głębokim.

Całościowa Ocena Geriatryczna

Ocena stanu umysłowego

• Skrócony test sprawności umysłowej

wg Hodgkinsona

( AMTS abbreviated

mental test score)- uzyskany wynik >
6- stan prawidłowy;
4-6- upośledzenie w stopniu
umiarkowanym;
0-3- upośledzenie w stopniu ciężkim.

Całościowa Ocena Geriatryczna

Ocena stanu umysłowego

• Skala niedokrwienia Hachinskiego -

wynik 4 lub więcej punktów
wskazuje, na otępienie naczyniowe
lub otępienie typu mieszanego.

Skala niedokrwienia

Hachinskiego

Otępienie

- wg WHO jest zespołem

spowodowanym chorobą mózgu, zwykle o
charakterze przewlekłym lub
postepującym, w którym zaburzone są
funkcje poznawcze, takie jak: pamięć,
myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie,
zdolność uczenia się, funkcje językowe,
zdolność do porównywania, oceniania i
dokonywania wyborów. Świadomość nie
jest zaburzona.

Całościowa Ocena Geriatryczna

Ocena stanu umysłowego

• Geriatryczna skala oceny depresji

( GDS )- ocenia stan samopoczucia
osoby badanej w ciągu ostatnich
dwóch tygodni. Wynik ≤ 15 punktów
oceniany jest jako prawidłowy; 6-10
punktów oznacza depresję
umiarkowaną; 11-15 punktów ciężką
depresję.

Geriatryczna Skala oceny

depresji

Depresja

- jest zaburzeniem

dotykającym ok. 15 % populacji
powyżej 65 r.ż.. Natomiast częstość
głębokich stanów depresyjnych (tzw.
Dużej depresji) w tej grupie wiekowej
wynosi 2-4%.

Całościowa Ocena Geriatryczna

Ocena socjalno-środowiskowa

W ocenie socjalno-środowiskowej
określa się potrzeby w zakresie opieki
i pomocy, zarówno aktualnej, jak i
długoterminowej. Ocena powinna być
prowadzona z udziałem pracownika
socjalnego, pielęgniarki
środowiskowej i koniecznie rodziny
pacjenta.

Aktywność i sprawność

fizyczna:

• Bezpośrednio wpływają na zmniejszenie

chorobowości i śmiertelności,

• Warunkują: niezależność, samodzielną

egzystencję, możliwość uczestniczenia
w życiu rodzinnym i społecznym,

• Decydują o pozytywnej ocenie jakości

życia osób starszych i ich opiekunów.

Niesprawność w podeszłym

wieku

Niesprawność

określa się jako

trudność w wykonywaniu jednej lub
więcej czynności z zakresu
samoobsługi wchodzących w skład
skali ADL.

Niesprawność osób

starszych

Do jej wystąpienia przyczyniają się:

• Zmiany starcze,
• Wielochorobowość (zwłaszcza choroby

sercowo-naczyniowe),

• Cukrzyca,
• Nowotwory,
• Osteoporoza,
• Depresja,
• Upośledzenie funkcji poznawczych,

Niesprawność osób

starszych

• Zaburzenia widzenia,
• Brak aktywności fizycznej,
• Upośledzenie funkcjonalne kończyn

dolnych,

• Utrata więzi społecznych,
• Świadomość braku wsparcia

socjalnego.

Niesprawność osób

starszych

• Ogranicza autonomię osób starszych,
• Powoduje ich uzależnienie od opiekunów,
• Jest predyktorem niekorzystnych

zdarzeń: zwiększonej chorobowości,

śmiertelności, potrzeby hospitalizacji,

pomocy domowej, umieszczenia w

instytucji opiekuńczej, gorszej jakości

życia, zwiększa również koszty opieki.
Jest wskaźnikiem zdrowia populacji osób

starszych.

Niesprawność osób

starszych

Częstość niesprawności zwiększa się
z wiekiem, powodując tym samym
wzrost liczby osób wymagających
pomocy, zwłaszcza po 80 roku życia.

Niesprawność osób

starszych

Stany Zjednoczone:
• 32% osób w wieku 70 lat i powyżej

mieszkających poza instytucjami zgłasza
kłopoty z fizycznym funkcjonowaniem.

• 20% osób po 70 r.ż. i co druga osoba w

wieku 80 lat wymaga pomocy w
zakresie jednej spośród 6 podstawowych
czynności życia codziennego skali ADL.

Niesprawność osób

starszych

Polska:

• Połowa osób w wieku 70-74 lat i około

78% osób powyżej 80 r.ż. dotknięta
jest jakąkolwiek formą niesprawności,

• Wśród osób po 80 r.ż. 8,2% ciągle

przebywa w łóżku, 15,5% nie
opuszcza mieszkania, a 29% porusza
się tylko w okolicy domu.

Niesprawność osób

starszych

Utratą sprawności funkcjonalnej
najbardziej zagrożone są osoby wątłe,
kruche, słabowite ( frail), których
rezerwy czynnościowe uległy
wyczerpaniu.
Istotnym czynnikiem słabości jest
zmniejszenie siły mięśniowej,
jednocześnie ograniczające szanse
chorej osoby na samodzielne życie.

Niesprawność osób

starszych

Główne składowe „

zespołu słabości

”:

Potencjalne przyczyny:
• Sarkopenia
• Spadek funkcji neuroendokrynnej
• Dysfunkcja immunologiczna.

Niesprawność osób

starszych

Główne składowe „ zespołu słabości”:

Elementy zespołu słabości:

• Zanik i słabość mięśni,

• Zmęczenie,

• Brak aktywności i wytrzymałości,

• Zaburzenia równowagi i chodu,

• Brak apetytu, utrata masy ciała,

• Upośledzenie funkcji poznawczych,

• Zaburzenia kontroli zwieraczy,

• Zaburzenie czucia.

Upadki

Upadek

- zdarzenie polegające na

nagłej, niezamierzonej zmianie
pozycji ciała w wyniku utraty
równowagi, podczas chodzenia lub
wykonywania innych czynności, w
wyniku czego poszkodowany znajduje
się na ziemi, podłodze, lub innej
nisko położonej powierzchni ( bez
udziału sił zewnętrznych).

Upadki

Częstość upadków zwiększa się z

wiekiem.

• W okresie wczesnej starości dotyczą

one co czwartej osoby, po 80 r.ż. upadki
zdarzają się u co drugiej osoby

• Co najmniej 1 upadek zdarza się 1/3

osób w wieku 67 lat lub starszym
mieszkającym we własnych domach.

Upadki

• W opiece instytucjonalnej upadki

występują jeszcze częściej- u 2/3
pensjonariuszy domów dla
przewlekle chorych

• W grupie hospitalizowanych problem

dotyka 20% chorych.

Upadki

Upadki są główną przyczyną urazów
prowadzących do zgonu wśród osób starszych.

• W wyniku 10-15% upadków dochodzi do

poważnych urazów, spośród których 50% to
złamania( ¼ to złamania bliższej nasady kości
udowej)

• 10-20%- obrażenia tkanek miękkich
• Inne urazy to krwiaki podwardówkowe,

oparzenia, otarcia, stłuczenia.

Upadki

Co piąta osoba, która doznała
złamania bliższej nasady kości
udowej, umiera w ciągu 6 miesięcy
od złamania, a połowa spośród tych,
którzy przeżyli, nie jest zdolna do
samodzielnego poruszania się.

Upadki

Konsekwencje unieruchomienia:

• U osób leżących łatwo dochodzi do zapalenia

płuc, infekcji dróg moczowych, powikłań
zakrzepowo-zatorowych, odleżyn, zaniku
mięśni i przykurczy, a także poczucia izolacji,
uzależnienia i depresji.

• Leżenie po upadku na podłodze dłużej niż

przez godzinę zwiększa prawdopodobieństwo
zgonu lub uzależnienia od otoczenia.

Upadki

Zespół poupadkowy

– uraz psychiczny

polegający na lęku przed ponownym
upadkiem. Dotyczy on ok. ¼ osób. Prowadzi
do:

• Ograniczenia aktywności fizycznej,
• Osłabienia,
• Upośledzenia funkcjonalnego,
• Zwiększa predyspozycję do kolejnych

upadków i uzależnienia osoby starszej od
fotela lub łóżka.

Upadki

Czynniki ryzyka i przyczyny

upadków

Do udokumentowanych czynników ryzyka
upadków zalicza się:
Wiek powyżej 80 lat
Stany chorobowe:

• Choroby zapalne i zwyrodnieniowe stawów
• Upośledzenie funkcji poznawczych
• Zawroty głowy
• Przebyty udar mózgu

Upadki

Czynniki ryzyka i przyczyny

upadków

Zaburzenia chodu i równowagi
powodujące trudności w funkcjonowaniu:

• Trudności w wykonywaniu podstawowych

czynności samoobsługi (ADL)

• Osłabienie lub niesprawność kończyn

dolnych

• Nieprawidłowość chodu i/lub równowagi
• Upadki w przeszości

Upadki

Czynniki ryzyka i przyczyny

upadków

Farmakoterapia:

• Stosowanie leków

przeciwdepresyjnych

• Leki przeciwpsychotyczne
• Benzodiazepiny o długim i pośrednim

czasie działania

• Polifarmakoterapia ( stosowanie 4 i

więcej leków)

Upadki

Czynniki ryzyka i przyczyny

upadków

Przyczyny wewnętrzne

• Starcze zmiany upośledzające

funkcję narządów kontrolujących
postawę, chód, równowagę

• Schorzenia i stosowane leki, które w

różnym mechanizmie pogarszają
układ kontroli postawy i zdolność
utrzymywania równowagi

Upadki

Czynniki ryzyka i przyczyny

upadków

Przyczyny zewnętrzne

, które

powodują 30-50% upadków w domu,
są wyrazem braku dostosowania
warunków środowiskowych do
potrzeb starszego człowieka.

Zaburzenia chodu

Zaburzenia chodu występują w
przebiegu uszkodzeń narządu ruchu (
choroby stawów, zniekształcenia
stóp) i układu nerwowego na różnych
poziomach i dotyczą ok. 8-19% osób
starszych mieszkających
samodzielnie.

Zaburzenia chodu

Adaptacja chodu z wiekiem obejmuję:
• Zmniejszenie szybkości chodu
• Skrócenie kroku
• Zmniejszenie częstotliwości kroków
• Wydłużenie czasu obniżonego

podporu

• Chód na szerszej podstawie

( zwiększenie szerokości chodu)

Zaburzenia chodu

Szybkość chodu:
• U osób młodych zwykle wynosi 1,3-

1,6 m/s i obniża się od ok. 60 r.ż. O
0,1-0,7%/rok

• Im starszy wiek, tym zwolnienie staje

się większe, osiągając powyżej 70 r.ż.
12-16% rocznie

• Powyżej 80 r.ż. nawet 20%

Zaburzenia chodu

Spowolnienie chodu jest wynikiem
skrócenia chodu ( z 60 cm do < 20 cm),
mniejszej częstotliwości kroków i
wydłużenia fazy obunożnego podporu.
Inne cechy chodu starczego to:

• Większe zróżnicowanie ( zmienność)

długości, szerokości i czasu trwania
kroku

• Częste gubienie kroku

Zaburzenia chodu

• Brak unoszenia stóp nad podłogę
• Pochylenie sylwetki: pochylenie

środka ciężkości ku przodowi, ugięcie
kolan w celu wyrównania

• Zaburzenia koordynacji między

kończynami górnymi i dolnymi

• Rehabilitacja

1. Ćwiczenia równowagi stanie na jednej

nodze, stawianie stóp jedna za drugą,
chodzenie na palcach, pietach

2. Ćwiczenia dynamiczne – taniec rzucanie

łapanie piłki gry zespołowe ( 48%
zmniejszenie ryzyka upadkówosób
biorących udział u gimnastyce tai-chi

3. Ćwiczenia zwiększające siłę mięśniową

• W rehabilitacji geriatrycznej

spotykamy się z wieloma
ograniczeniami możliwości
prowadzenia terapii, istotne jest
stanowcze określenie wydolności
fizycznej ograniczonej wiekiem i
chorobą poprzez wykonanie prób
wydolnościowych submaksymalnych
i testów czynnościowych