„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Lucja Zegadło
Montaż słupów elektroenergetycznych
712[04].Z2.10
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
mgr inż. Marzena Rozborska
mgr inż. Grzegorz Pośpiech
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Barbara Olech
Konsultacja:
mgr inż. Krzysztof Wojewoda
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 712[04].Z2.10 ,,Montaż
słupów elektroenergetycznych” zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
monter konstrukcji budowlanych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie
3
2. Wymagania wstępne
5
3. Cele kształcenia
6
4. Materiał nauczania
7
4.1 Przeznaczenie i rodzaje słupów elektroenergetycznych
7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.2. Pytania sprawdzające
11
4.1.3. Ćwiczenia
11
4.1.4. Sprawdzian postępów
11
4.2 Elementy konstrukcji słupów elektroenergetycznych i zasady ich konstruowania
12
4.2.1. Materiał nauczania
12
4.2.2. Pytania sprawdzające
19
4.2.3. Ćwiczenia
20
4.2.4. Sprawdzian postępów
20
4.3 Montaż i ustawianie konstrukcji wsporczych
21
4.3.1. Materiał nauczania
21
4.3.2. Pytania sprawdzające
26
4.3.3. Ćwiczenia
26
4.3.4. Sprawdzian postępów
28
5. Sprawdzian osiągnięć
29
6. Literatura
34
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach konstruowania żelbetowych
słupów elektroenergetycznych oraz sposobach ich montażu.
Poradnik ten zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Do poszerzenia wiedzy wykorzystaj wskazaną literaturę
oraz inne źródła informacji. Materiał obejmuje również:
−
pytania sprawdzające wiedzę niezbędną do wykonania ćwiczeń,
−
ćwiczenia zawierające polecenie, sposób wykonania oraz wyposażenie stanowiska pracy,
−
sprawdzian postępów, sprawdzający poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń.
Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co
oznacza, że opanowałeś materiał albo nie. Zaliczenie ćwiczeń jest dowodem osiągnięcia
umiejętności określonych w tej jednostce modułowej. Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem
tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne
sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
4. Zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej
jednostki. Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.
Jednostka modułowa: ,,Montaż słupów elektroenergetycznych”, której treści teraz poznasz
jest częścią modułu ,,Technologia montażu konstrukcji żelbetowych”.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz
instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
Schemat układu jednostek modułowych
712[04].Z1/2.03
Wykonywanie rusztowań do robót budowlanych
712[04].Z2
Technologia montażu konstrukcji żelbetowych
712[04].Z1/2.01
Dobieranie narzędzi, sprzętu i maszyn do robót montażowych
712[04].Z1/2.02
Wykonywanie podstawowych pomiarów w robotach
budowlanych
712[04].Z2.14
Wykonywanie prostych robót uzupełniających przy robotach
montażowych: murarskich, ciesielskich, zbrojarskich,
betoniarskich
712[04].Z2.05
Montaż wielokondygnacyjnych konstrukcji szkieletowych
712[04].Z2.06
Montaż budynków w technologii wielkopłytowej
712[04].Z2.07
Wykonywanie budynków w technologii wielkoblokowej
712[04].Z2.08
Wykonywanie zbiorników i silosów żelbetowych
712[04].Z2.09
Montaż ścian oporowych
712[04].Z2.04
Montaż budynków halowych
712[04].Z2.11
Prowadzenie prac montażowych zimą
712[04].Z1/2.12
Rozliczanie robót montażowych
712[04].Z2.10
Montaż słupów elektroenergetycznych
712[04].Z2.13
Konserwacja i naprawa uszkodzonych konstrukcji
żelbetowych
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując
do
realizacji
programu
jednostki
modułowej
„Montaż
słupów
elektroenergetycznych” powinieneś umieć:
−
stosować terminologię budowlaną,
−
odczytywać i interpretować rysunki budowlane,
−
posługiwać się dokumentacją budowlaną,
−
organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i przepisami bhp,
−
transportować materiały budowlane,
−
korzystać z różnych źródeł informacji,
−
dobierać narzędzia i sprzęt do robót montażowych,
−
wykonywać podstawowe pomiary w robotach budowlanych,
−
wykonywać rusztowania do robót budowlanych,
−
łączyć elementy konstrukcji w stykach montażowych,
−
wykonywać proste roboty murarskie, ciesielskie, zbrojarskie i betoniarskie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
−
dobrać narzędzia i sprzęt do montażu słupów elektroenergetycznych,
−
dobrać materiały do wykonania słupów,
−
zmontować żerdzie,
−
zakotwić słupy w gruncie,
−
połączyć żerdzie w głowicy słupów,
−
zastosować zasady bhp przy montażu słupów elektroenergetycznych,
−
wykorzystać dokumentację techniczną.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Przeznaczenie i rodzaje słupów elektroenergetycznych
4.1.1. Materiał nauczania
Podstawowymi elementami konstrukcji wsporczych w elektroenergetycznych liniach
napowietrznych są słupy. Dobór słupa przy budowie linii napowietrznych uwarunkowany jest
napięciem znamionowym, liczbą przewodów i ich przekrojem oraz rodzajem terenu, w jakim ma
przebiegać linia napowietrzna.
W liniach elektroenergetycznych stosowane są między innymi (stalowymi, drewnianymi),
słupy wykonane z typowych prefabrykowanych żerdzi żelbetowych i strunobetonowych. Do
podstawowych zalet tych słupów zaliczyć można: dużą trwałość, odporność na wpływy
atmosferyczne, minimalne koszty eksploatacji oraz prostotę wykonania i montażu.
Beton przy produkcji słupów może być zagęszczany poprzez wibrowanie lub wirowanie
(rury żelbetowe). Konstrukcje słupów mogą być żelbetowe lub strunobetonowe w których
zbrojenie naprężane jest podczas betonowania.
Żerdzie żelbetowe zbrojone są prętami ze stali klasy A-III (zbrojenie główne), oraz
strzemionami
φ
5 ze stali klasy A-I, a w niektórych typach żerdzi ze stali klasy A-III.
Żerdzie żelbetowe wykonane są z betonu klasy B20 do B30, natomiast żerdzie
strunobetonowe z betonu klasy B45.
Ze względu na przeznaczenie, słupy możemy podzielić na: słupy oświetleniowe, słupy do
linii niskiego napięcia, słupy do linii średniego napięcia, słupy do linii wysokiego napięcia,
słupy trakcji kolejowych itp.
Ze względu na konstrukcję rozróżnia się słupy:
– słup pojedynczy stosowany jako słup przelotowy,
– słup bliźniaczy powstały przez skręcenie śrubami dwóch pojedynczych żerdzi – stosowany
jako przelotowy lub skrzyżowaniowy,
– słup pojedynczy z podporą – stosowany jako pojedynczy przy małych kątach załamań linii,
– słup rozkroczny, powstały z dwóch żerdzi – stosowany jako narożny, krańcowy, odporowy,
a także jako przelotowo rozgałęźny,
– słup rozkroczny z podporą – stosowany jako odporowo narożny lub rozgałęźny,
– słup bramowy powstały z dwóch ustawionych równolegle żerdzi z poprzeczką – stosowany
jako przelotowy do przewodów o dużym przekroju lub jako narożny, a także jako odporowy
krańcowy.
Rysunki nr 1 ÷ 6 przedstawiają konstrukcje słupów prefabrykowanych.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
Rys. 1. Słupy oświetleniowe: a) typ „Ala”, b) typ W, c) słup ośmioboczny,d) typ MDM, e) typ „Parkowy”,
f) typ „Nowy Świat” [2, s.497]
Wysokość całkowita słupów oświetleniowych wacha się w granicach od 8,2 m do 12 m.
Wysokość nad terenem od 7,5 m do 10,4 m. Słupy „Parkowy” i „Nowy Świat” są niższe, ich
całkowita wysokość wynosi odpowiednio 4,3 m oraz 6,46 m, a nad terenem 3,45 m i 4, 96 m.
Rys. 2. Słupy żelbetowe do linii niskiego napięcia: a) słup pojedynczy, b) słup bliźniaczy, c) słup z odciążką,
d) słup z podporą, e) słup rozkraczny [2, s.499]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
Wysokość całkowita słupów przedstawionych na rysunkach nr 2,3,4 i 5 wynosi od 8,2 m do
12 m. Wysokość nad terenem od 5,9 do 9,3 m. Przybliżony ciężar w zależności od typu wacha
się w granicach od 490 do 2000 kg.
Rys. 3. Słupy typu przemysłowego i wiejskiego do linii energetycznych 15 KV: a), b) słupy przelotowe, c), d),
e), słupy narożne [2, s. 506-508]
Rys. 4. Słupy typu przemysłowego i wiejskiego do linii energetycznych 15 KV: f) słup narożny, g), h) słupy
odporowe i krańcowe, i), słup odporowo narożny [2, s. 506-508]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
Rys. 5. Słupy typu przemysłowego i wiejskiego do linii energetycznych 15 KV: j) słup odporowo narożny,
k), l), m) słupy rozgałęzione [2, s. 506-508]
Całkowita długość słupów przedstawionych na rysunku nr 6 w zależności od typu wynosi od
9,0 m do 14, 5 m. Wysokość nad terenem wacha się w granicach od 7, 05 m do 12,15 m.
Przybliżony ciężar w zależności od typu mieści się w granicach od 615 do 4200 kg.
Rys. 6. Sylwetki słupów strunobetonowych do linii wysokiego napięcia: a), c) d) słupy do linii 15 kV i 30 kV,
d), e) słupy do linii 110 kV [2, s. 510]
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak dzieli się słupy ze względu na przeznaczenie?
2. Jakie materiały stosuje się do budowy żerdzi słupów elektroenergetycznych?
3. Jak dzieli się słupy ze względu na konstrukcję?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Podpisz prawidłowo nazwę konstrukcji słupów przedstawionych Ci przez nauczyciela na
rysunkach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Nauczyciel przedstawi Ci rysunki konstrukcyjne słupów elektroenergetycznych. Twoim
zadaniem jest podpisanie tych konstrukcji, naklejenie na arkusz papieru i przedstawienie
nauczycielowi oraz kolegom z grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia,
– przybory kreślarskie,
– arkusze papieru,
– rysunki konstrukcji słupów.
Ćwiczenie 2
Podpisz prawidłowo jakie jest przeznaczenie słupów przedstawionych Ci na rysunkach
przez nauczyciela .
Sposób wykonania ćwiczenia
Nauczyciel przedstawi Ci rysunki słupów. Twoim zadaniem jest napisanie przeznaczenia
przedstawionych słupów, naklejenie na arkusz papieru i przedstawienie nauczycielowi oraz
kolegom z grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia,
– przybory kreślarskie,
– arkusze papieru,
– rysunki słupów.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Tak
Nie
Czy potrafisz:
1) rozróżnić rodzaje konstrukcji słupów?
¨
¨
2) określić przeznaczenie słupów żelbetowych i strunobetonowych?
¨
¨
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
4.2. Elementy konstrukcji słupów elektroenergetycznych i zasady
ich konstruowania
4.2.1. Materiał nauczania
Podstawowymi elementami konstrukcji słupów elektroenergetycznych są: żerdzie, belki
ustojowe i elementy łączące. Obecnie największe zastosowanie mają zarówno żerdzie żelbetowe
typu Ż N długości 10 i 12 m i typu Ż W o długości 14, 5 m, jak i żerdzie strunobetonowe typu
BSW długości 12 i 14 m oraz typu E (wirowane) o długości 10,5; 12; 13,5 i 15 m.
Poszczególne rozwiązania konstrukcyjne zawarte są w albumach typizacyjnych
określających głębokość zakopania żerdzi i warunki stosowania odpowiednich belek lub płyt
ustojowych, a także wymiary wkopów.
Poniżej przedstawiono rozwiązania konstrukcyjne dla żelbetowych słupów linii
napowietrznych niskiego napięcia.
Rys. 7. Konstrukcja słupa pojedynczego przelotowego [1, s. 34]
Rys. 8. Konstrukcja słupa bliźniaczego wariant „a” [1, s. 36]
1- śruba M20
2- element do zbliźnienia,
3- podkładka do śruby
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
Rys. 9. Konstrukcja słupa bliźniaczego wariant „b” [1, s. 36]
Rys. 10. Konstrukcja słupa pojedynczego z rozporą [1, s. 43]
Rys. 11. Konstrukcja słupa rozkracznego [1, s. 47]
1- śruba z nakrętką i podkladką sprężystą,
2- podkladka kwadratowa
1- nasada podpory,
2- śruba z nakrętką i podkładką sprężystą
1- klin wierzchołkowy,
2- rozpórka,
3- śruba z nakrętką i podkładka sprężynująca
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
Rys. 12. Konstrukcja słupa rozkracznego z podporą (kozłowego) [1, s. 53]
Słupy kotwi się w gruncie za pomocą tzw. ustojów. Ustoje są to belki lub płyty żelbetowe
przykręcane do dolnej części słupa.
Dla słupów pojedynczych i bliźniaczych poszczególne typy ustojów w poradniku oznaczono
literami U i Ub, natomiast dla słupów figurowych tzn. z podporą i rozkracznych literami B, R
i S. Ustoje typu R powinny być stosowane na żerdzi wciskanej, a ustoje typu S na żerdzi
wyrywanej.
Ustoje Uo I Ubo w otworze wierconym
φ
50 oraz ustoje w otworach wierconych
φ
80
i kopanych z zastosowaniem płyt i belek ustojowych należy zasypywać warstwami gruntem
rodzimym jeżeli jest piaszczysty i nie posiada gliny oraz elementów organicznych. Przy
zasypywaniu należy stosować polewanie wodą i ubijanie warstwami. Stalowe elementy ustojów
należy chronić przed korozją przez malowanie lakierem asfaltowym. Odziomek słupa
i żelbetowe elementy ustojowe należy chronić przed szkodliwymi wpływami jedynie w gruntach
bardzo agresywnych. Konstrukcje ustojów i wykopy pokazują rysunki 13,14 i 15.
1- klin wierzchołkowy,
2- zawias podpory,
3, 4, 5- śruba z nakrętką i podkładką,
6- rozpórka,
7- podkładka kwadratowa
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
Rys. 13. Konstrukcje ustojów słupów przelotowych [1, s. 57]
Rys. 14. Konstrukcje ustojów słupów z podporą [1, s. 57]
1, 2 – belki ustojowe,
3- płyta ustojowa,
4- śruba M 16 z nakrętką,
5- podkładka kwadratowa
1, 2, 3, 4- belki ustojowe,
5, 6, 7, 8, 9- śruby M16 z nakrętkami,
10- podkładka kwadratowa
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
Rys. 15. Konstrukcje ustojów słupów rozkracznych [1, s. 62]
Obecnie w liniach elektroenergetycznych niskich i średnich napięć szeroko wykorzystuje się
słupy strunobetonowe wirowane. Sprężanie konstrukcji (naciąganie zbrojenia przed
betonowaniem) oraz zagęszczanie betonu poprzez wirowanie słupa wokół osi pozwalają na
uzyskanie dużej nośności takich słupów. Słupy te mają przekrój rurowy, a długość żerdzi od
10,5 do 15 m.
Rys. 16. Słup strunobetonowy wirowany [1, s. 132]
1, 2- belki ustojowe,
3, 4- płyty ustojowe,
5, 6- śruby M16 z nakrętkami,
7- podkładka kwadratowa
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
Stosuje się pięć rozwiązań konstrukcyjnych zakotwienia słupów strunobetonowych
wirowanych:
−
ustoje UO – zakotwienie w zagęszczonym gruncie rodzimym,
−
ustoje betonowe UB,
−
ustoje płytowe UP,
−
fundamenty prefabrykowane FP,
−
fundamenty studniowe FS.
Sposób zakotweinia zależy od wielkości obciążenia i rodzaju gruntu, a ich rozwiązania
konstrukcyjne pokazują rysunki nr 17, 18, 19, 20, 21.
Rys. 17 Zakotwienie słupa w gruncie [1, s. 106]
Głębokość zakotwienia t zależnie od średnicy i wysokości słupa wynosi od 1,6 do 3,0 m.
Grunt należy zagęszczać warstwami gr. 20 cm z jednoczesnym polewaniem wodą
Rys. 18 Ustoja betonowa [1, s. 106]
Beton klasy B 7,5 możemy wykonywać ręcznie stosując następujące proporcje na 1 m
3
betonu:
−
cement portlandzki 32,5
- 215 kg
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
−
piasek
- 0,46 m3
−
żwir
- 0,79 m3
−
woda
- 0,25 m3
1, 2– płyta ustojowa,
3– obejma,
4– śruba z nakrętką i dwie podkładki kwadratowe,
5– płyta stopowa
Rys. 19 Ustoje płytowe [1, s. 107]
Po zmontowaniu ustojów zasypywany grunt należy zastabilizować cementem – 80 ÷ 100 kg
cementu / 1 m
3
gruntu.
1- element fundamentu,
2, 3, 4- płyta fundamentu,
5, 6- śruba z nakrętką i podkładkami kwadratowymi,
7, 8- śruba z nakrętka i podkładkami okrągłymi,
9- kliny stabilizujące,
10- beton uzupełniający B15
Rys. 20 Fundamenty prefabrykowane [1, s. 108]
Orientacyjne proporcje składników na 1 m
3
betonu klasy B15 to:
−
cement portlandzki 32,5
- 315 kg
−
piasek
- 0,43 m
3
−
żwir
- 0,73 m
3
−
woda
- 0,29 m
3
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
Podobnie jak przy ustojach płytowych grunt należy stabilizować cementem w podanych
wyżej proporcjach.
1, 2- krąg studzienny,
3- obejma stalowa
Rys. 21. Fundamenty studniowe [1, s. 109]
Orientacyjne proporcje składników na 1 m
3
betonu klasy B10 to:
−
cement portlandzki 32,5
- 250 kg
−
piasek
- 0,45 m
3
−
żwir
- 0,78m
3
−
woda
- 0,26 m
3
Warstwę betonu o grubości a należy zalać przed ustawieniem słupa.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z jakich elementów konstrukcyjnych składają się słupy elektroenergetyczne?
2. Jakie są sposoby zakotwienia w gruncie słupów żelbetowych?
3. Jakie są sposoby wykonywania ustojów i fundamentów dla słupów wirowanych
strunobetonowych?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wpisz na odnośnikach nazwę elementów konstrukcyjnych słupów przedstawionych Ci
przez nauczyciela na rysunkach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Nauczyciel przedstawi Ci rysunki konstrukcji słupów elektroenergetycznych. Twoim
zadaniem jest wpisanie na odnośnikach nazw elementów konstrukcyjnych słupów
i przedstawienie nauczycielowi oraz kolegom z grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia,
– przybory do pisania,
– rysunki konstrukcji słupów.
Ćwiczenie 2
Zaproponuj rodzaj ustoju dla wybranej konstrukcji słupa przedstawionego Ci przez
nauczyciela. Uzasadnij swoją propozycję.
Sposób wykonania ćwiczenia
Nauczyciel przedstawi Ci konstrukcję słupa elektroenergetycznego . Twoim zadaniem jest
zaproponowanie sposobu zakotwienia słupa w gruncie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– rysunek konstrukcji słupa,
– przybory kreślarskie,
– arkusze papieru formatu A4,
– literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) rozróżnić elementy konstrukcyjne słupów elektroenergetycznych?
¨
¨
2) dobrać sposób zakotwienia do konstrukcji słupa elektroenergetycznego?
¨
¨
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
4.3. Montaż i ustawianie konstrukcji wsporczych
4.3.1.Materiał nauczania
W zależności od długości, napięcia i konstrukcji linii na jej budowę dostarcza się materiały
o różnych cechach fizycznych, wymiarach geometrycznych i masach. Jednym z podstawowych
czynników, mającym wpływ na sprawne zaopatrzenie budowy, jest rozpoznanie trasy linii
i ustalenie szlaków transportowych do poszczególnych stanowisk slupów. Dostawa materiałów
na stanowiska robocze odbywa się często w trudnych warunkach terenowych, dlatego też środki
transportowe muszą być przystosowane do jazdy w terenie o różnej nośności gruntów.
Materiały potrzebne do budowy linii są dostarczane na składowisko budowy, a następnie
przewożone na poszczególne stanowiska slupów. Szczególnie narażone na uszkodzenia w czasie
przeładunku i transportu są żerdzie betonowe.
Przeładunek elementów linii z jednego poziomu na drugi powinien być wykonany dźwigiem.
Element podnoszony powinien być zamocowany za pomocą odpowiednich uchwytów albo
zawiesi w ten sposób, aby nie mógł się przechylić lub wysunąć z uchwytu. Podnosić go należy
powoli, bez szarpań i kołysań. Podczas pracy dźwigu nie wolno dopuszczać żadnych osób do
strefy zagrożonej upadkiem elementu. W celu dokonania sprawnego i jednocześnie szybkiego
wyładunku lub załadunku należy oprócz zawieszenia w dwóch miejscach zastosować dodatkowo
linki sterujące na końcach słupa, aby umożliwić kierowanie i przesuwanie uniesionego słupa.
Rys. 22. Transport słupa betonowego [3, s. 448]
Materiały na budowę linii należy składować na placu specjalnie do tego celu
przeznaczonym, niezarośniętym i suchym. Materiały muszą być ułożone systematycznie
i właściwie, aby możliwy był dostęp i dogodny wywóz z miejsca składowania. Składowanie
w stosy należy tak przeprowadzić, aby słupy nie leżały bezpośrednio na ziemi, lecz na belkach
drewnianych rozmieszczonych co dwa metry. Każdą następną warstwę także należy przełożyć
belkami drewnianymi i ułożyć równolegle do poprzedniej. Słupy muszą leżeć jeden obok
drugiego naprzemianlegle, tzn. wierzchołek słupa przy odziomku następnego słupa.
Żerdzie o małych ubytkach betonu można nie odrzucać, lecz stosować na słupy mniej
obciążone, a ubytki betonu należy uzupełnić. Żerdzie popękane, wykazujące duże ubytki betonu
lub z odsłoniętym zbrojeniem nie mogą być użyte do budowy linii.
Przed przystąpieniem do budowy linii napowietrznej zespoły pomiarowe przedsiębiorstwa
wykonawczego lub geodezyjnego powinny odtworzyć jej trasę i wyznaczyć stanowiska słupów
w terenie, zgodnie z ustaleniami projektu technicznego. Prace te wykonuje się na podstawie:
map sytuacyjnych terenu z nakreśloną trasą linii i profili podłużnych linii z naniesionym
1- słup betonowy,
2- zawiesie,
3- linki sterujące
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
rozstawem słupów, opisów topograficznych załomów, planów sytuacyjnych wyjścia i wejścia
linii do stacji elektroenergetycznej. Stanowiska słupów należy znaczyć ponumerowanymi
drewnianymi palikami wbitymi w ziemię
.
W zależności od uzbrojenia terenu i posiadanych środków technicznych stosuje się
mechaniczne lub ręczne wykonywanie dołów pod stanowiska słupów.
Przy mechanicznym wykonywaniu dołów używa się świdrów mechanicznych lub koparek.
Urządzenia te muszą być obsługiwane przez wykwalifikowanego operatora. Świdry
mechaniczne stosuje się w zasadzie tylko do wiercenia w gruntach odpowiedniej kategorii
i o małej wilgotności. W pojedynczym otworze, wykonanym przez wiertło .średnicy 600 mm,
można posadowić żerdź słupa bez belki ustojowej lub z belką o niewielkich wymiarach.
Zastosowanie belek lub płyt ustojowych o większych wymiarach wymaga wykonania kilku
odwiertów albo zastosowanie wiertła o większej średnicy lub wierteł zespolonych.
Koparkami wykonuje się w zasadzie doły do posadowienia ciężkich słupów kratowych. Ze
względu na wymiary wykopów stosuje się przy budowie linii koparki jednołyżkowe lub
chwytakowe o pojemności łyżki lub chwytaka od 0,15 m3 do 0,23 m
3
.
Przy ręcznym kopaniu dołów należy przestrzegać następujących zasad:
- dół pod pojedynczy słup wykonuje jeden pracownik, ale w przypadku gdy głębokość jest
większa niż 1,5 m, wówczas musi go ubezpieczać drugi pracownik stojący obok dołu;
- trzy boki dołu należy wykonać jako ściany proste, a czwarty bok pochyły z jednym lub
dwoma schodami
Rys. 23. Profil dołu: a) jednoschodkowego, b) dwuschodkowego [3, s. 450]
- ściany dołów można wykonywać jako pochyłe w gruncie o małej spoistości,
- dno dołu powinno być poziome i dokładnie wyrównane,
- w gruntach podmokłych i mało spoistych doły należy wykonać bezpośrednio przed
ustawieniem słupów,
- w gruntach bardzo mało spoistych i podmokłych ściany dołu należy zabezpieczyć kręgami
betonowymi przed usuwaniem się i napływem wody,
- podczas kopania dołów ziemię należy odrzucać w trzy strony na odległość nie mniejszą niż
0,5 m od krawędzi dołu,
- doły należy zabezpieczyć pomostami z desek lub barierkami ochronnymi,
- doły w pobliżu przejść lub dróg należy oświetlić lampami ostrzegawczymi koloru żółtego.
Przed przystąpieniem do montażu należy na stanowisku ustawienia słupa przeprowadzić
kontrolę elementów montażowych pod względem zgodności typów i liczby z wykazem
montażowym. Właściwy montaż słupa obejmuje następujące czynności:
- montaż głowicy,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
- montaż poprzecznika,
- montaż belek ustojowych,
- montaż podpór, jeśli stosuje się słup z podporami.
Żerdzie betonowe należy ułożyć tak, aby dolne ich części (odziomki) wystawały ok. 1 m nad
wykopem. Do transportu żerdzi w obrębie stanowiska montażu należy używać drągów
drewnianych, klocków okrągłych, wciągarki i wielokrążka. Wszystkie konstrukcje i elementy
należy ułożyć w pobliżu ich miejsca montażu, podnieść i ułożyć na kozłach. Kozły należy
umieszczać w odstępach od 3 m do 4 m.
Podpory należy montować przed postawieniem słupa, o ile pozwalają na to warunki
terenowe. Podporę można montować po postawieniu słupa, uprzednio montując na nim
konstrukcję umożliwiającą przykręcenie podpory po dostawieniu do słupa.
Rys. 24. Mocowanie podpór do żerdzi: a) z zastosowaniem głowicy, b) z zastosowaniem nasady podpory
[3, s. 452]
Montaż elementów ustojowych. Elementy ustojowe należy montować przed postawieniem
słupa. Do mocowania belek i płyt ustojowych należy używać śrub lub objemek zgodnych
z dokumentacją.
Należy pamiętać, że zasadniczą czynnością podczas montażu słupów jest właściwe
wykonanie połączeń śrubowych. W miejsce styku śrub z betonem należy zakładać podkładki
metalowe, aby zapobiec kruszeniu i pękaniu betonu w czasie dokręcania nakrętek. Nakrętki
powinny być mocno dokręcone, a śruby zabezpieczone przed odkręcaniem. Wszystkie śruby po
ostatecznym dokręceniu i zabezpieczeniu należy pomalować farbą antykorozyjną.
Po zakończeniu montażu poziomego słupów można przystąpić do ich ustawiania.
Niepotrzebne przedmioty i narzędzia powinny być usunięte z miejsca montażu. Należy
uniemożliwić osobom obcym przebywanie lub przechodzenie w obrębie stawianego słupa.
Podczas ustawiania słupów przebywanie jakichkolwiek osób w wykopach jest niedopuszczalne.
Przed rozpoczęciem robót należy sprawdzić dokładnie stan techniczny sprzętu, który będzie
stosowany podczas stawiania słupów.
Stawianie słupów betonowych, a szczególnie rozkracznych, wymaga specjalnego
zabezpieczenia ich przed ewentualnym pęknięciem. W tym celu używa się wzmacniającej
konstrukcji w postaci rozpory łączącej obie żerdzie, wykonanej z ceownika o długości ok. 5 m.
Konstrukcję należy mocować jak najniżej przy podstawie słupa, nie wyżej niż w połowie jego
długości. Dodatkowo zabezpiecza się i usztywnia słup używając konstrukcji wzdłużnych
z ceownika długości ok. 3 m dla każdej żerdzi. Konstrukcje wzdłużne należy mocować do żerdzi
betonowych powyżej rozpory. Zarówno rozpory, jak i wzmocnienia wzdłużne należy mocować
do żerdzi jedynie objemkami.
1- żerdź słupa,
2- żerdź podpory,
3- głowica,
4- nasada podpory,
5- otwory w żerdzi do mocowania poprzecznika,
6- poprzecznik,
7- śruby mocujące żerdzie,
8- śruby mocujące poprzecznik i nasadę podpory
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
Rys. 25. Wzmocnienie słupa żelbetowego rozkracznego przed postawieniem [3, s. 453]
W zależności od rodzaju słupów i warunków terenowych oraz możliwości organizacyjnych
stosuje się następujące metody stawiania słupów:
- stawianie słupów za pomocą dźwigu,
- stawianie słupów za pomocą nożyc ruchomych oraz wciągarki lub ciągnika.
Stawianie słupów za pomocą dźwigu
Podstawowym urządzeniem powszechnie używanym do stawiania słupów pojedynczych jest
dźwig samochodowy. Dźwigi dobiera się o odpowiednim wysięgu i udźwigu zależnie od
długości i masy stawianych słupów. Samochód przeznaczony do ustawienia słupa powinien
podjechać tyłem do dołu, a liną stalową dźwigu należy uchwycić słup powyżej jego środka
ciężkości. Podnoszenie słupa na odpowiednią wysokość i opuszczenie go do dołu odbywa się
mechanicznie. Pracownicy biorący udział w stawianiu słupa kierują go do dołu i po opuszczeniu
podpierają z dwu stron folgami i podporami, a następnie zasypują dół.
Oprócz dźwigu do stawiania słupów może być użyty ciągnik gąsienicowy z wysięgnikiem.
Jest on szczególnie przydatny do stawiania słupów w terenie podmokłym i błotnistym, gdzie
niemożliwy jest dojazd dźwigu samochodowego.
Stawianie słupów za pomocą nożyc ruchomych oraz wciągarki lub ciągnika
Nożyce wraz z wciągarką lub ciągnikiem stosuje się do stawiania ciężkich słupów kratowych
i betonowych. Najbardziej rozpowszechniona jest metoda obrotowa.
Przed ustawieniem słupa kratowego należy go połączyć zawiasami z kotwą wystającą
z fundamentu. Następnie nad słupem należy ustawić nożyce rozkracznie, po czym do słupa
umocować linę przechodzącą przez wierzchołek nożyc i nawiniętą na bęben wciągarki lub
przyczepioną do ciągnika.
W celu uzyskania właściwego rozkładu sił, działających na nożyce i występujących w linie
ciągnącej, należy stosować układ do podnoszenia jak na rysunku 26. Powinien być przy tym
spełniony następujący warunek określający stosunek boków trójkąta układu:
AB : BC : CA = 1:1,3:1,5
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
Rys. 26. Stawianie słupa za pomocą nożyc [3, s. 454]
Aby uniknąć przesuwania się nożyc w czasie podnoszenia słupa, należy stosować kliny lub
w przypadku nożyc z rur stalowych - podkłady odpowiednio szerokie, zakończone kolcami. Kąt
obrotu nożyc podczas podnoszenia i opuszczania w płaszczyźnie pionowej wynosi od 0° do
180°. Słup pojedynczy powinien znajdować się między żerdziami nożyc. Przy ustawianiu słupa
rozkracznego nożyce umieszcza się między żerdziami słupa.
Linę ciągnącą mocuje się:
- do słupa pojedynczego na jednej czwartej jego całkowitej długości od wierzchołka;
- do obu żerdzi słupa rozkracznego w miejscu zamocowania konstrukcji wzmocnień
wzdłużnych.
Lina ciągnąca powinna mieć w odpowiednim miejscu przymocowany zaczep stalowy, który
po naciągnięciu liny opiera się o górną część nożyc i podnosi je. Do słupa należy również
doczepić liny odciągowe boczne oraz linę odciągową tylną, których naciąg reguluje się za
pomocą wielokrążków.
Orientacyjne odległości zakotwienia od osi słupa powinny wynosić:
— odciągu tylnego — do dwóch długości słupa,
— odciągu bocznego — do półtorej długości słupa,
— liny ciągnącej do dwóch długości slupa.
Odziomki słupów, jak również belki ustojowe, które zostaną zasypane ziemią, należy
chronić przed chemicznym działaniem gruntu, lakierem bitumicznym lub masą asfaltową.
Zasypywanie dołów i ubijanie ziemi należy wykonywać bardzo starannie, gdyż od tego
zależy jakość ustoju słupa. Doły zasypuje się warstwami od 15 cm do 20 cm i każdą warstwę
ubija ubijakami. Jeśli słup jest ustawiony w gruncie mokrym o małej spoistości, to nie wolno go
zasypywać wykopaną ziemią, gdyż podczas ubijania tworzy się z niej błoto. Należy wtedy
dowieźć suchą ziemię i kamienie. Warstwy kamieni usypuje się na dnie wykopu oraz na
wysokości odpowiadającej l/3 głębokości zakopania słupa. Ustawiając slup w gruntach
mokrych, lecz piaszczystych, można stosować do zasypywania ziemię wykopaną, piasek
bowiem łatwo daje się ubijać.
1- słup,
2- nożyce,
3- lina główna
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.
1. W jaki sposób montuje się słupy pojedyncze oświetleniowe i przelotowe?
2. W jaki sposób montuje się słupy elektroenergetyczne rozkraczne?
3. W jaki sposób montuje się słupy elektroenergetyczne kozłowe?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj
montaż
słupa
oświetleniowego,
pojedynczego
żelbetowego zgodnie
z dokumentacją techniczną.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną,
3) pobrać narzędzia i sprzęt do wykonania montażu,
4) wykopać dół,
5) zamocować zawiesia do transportu pionowego słupów,
6) wciągnąć słup doprowadzając go do pionu, wykorzystując dostępny sprzęt do transportu
pionowego,
7) wprowadzić koniec słupa do dołu,
8) podeprzeć słup podporami,
9) dokonać regulacji,
10) odczepić zawiesia,
11) zasypać dół warstwami zagęszczając grunt,
12) stosować przepisy bhp,
13) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
14) dokonać oceny wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– model słupa oświetleniowego,
– sprzęt do transportu pionowego – (dźwig samochodowy, ciągnik gąsienicowy
z wysięgnikiem),
– zawiesia,
– dokumentacja techniczna do wykonania montażu,
– podstawowy sprzęt mierniczy,
– młotki,
– podpory,
– sztychówki,
– ubijaki do zagęszczania gruntu,
– instrukcje bhp,
– literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
Ćwiczenie 2
Wykonaj montaż słupa rozkracznego żelbetowego, zgodnie z dokumentacją techniczną.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną,
3) pobrać narzędzia i sprzęt do wykonania montażu,
4) wykopać dół,
5) założyć wzmocnienie w postaci rozpory z ceownika,
6) założyć wzmocnienie wzdłużne żerdzi z ceowników,
7) zamocować zawiesia do transportu pionowego słupów,
8) wciągnąć słup doprowadzając go do pionu, wykorzystując dostępny sprzęt do transportu
pionowego,
9) wprowadzić końce słupa do dołu,
10) podeprzeć słup podporami,
11) założyć belki ustojowe,
12) dokonać regulacji,
13) odczepić zawiesia,
14) zasypać dół warstwami zagęszczając grunt,
15) stosować przepisy bhp,
16) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
17) dokonać oceny wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– model słupa rozkracznego,
– sprzęt do transportu pionowego – (dźwig samochodowy, ciągnik gąsienicowy
z wysięgnikiem),
– zawiesia,
– dokumentacja techniczna do wykonania montażu,
– podstawowy sprzęt mierniczy,
– młotki,
– podpory,
– sztychówki,
– ubijaki do zagęszczania gruntu,
– belki ustojowe,
– ceowniki do wzmocnienia,
– objemki,
– śruby z nakrętkami i podkładkami,
– instrukcje bhp,
– literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Wykonaj montaż słupa kozłowego żelbetowego, zgodnie z dokumentacją techniczną.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną,
3) pobrać narzędzia i sprzęt do wykonania montażu,
4) wykopać dół,
5) założyć wzmocnienie w postaci rozpory z ceownika,
6) założyć wzmocnienie wzdłużne żerdzi z ceowników,
7) przykręcić zawias podpory,
8) skręcić podporę z zawiasą,
9) zamocować zawiesia do transportu pionowego słupów,
10) wciągnąć słup doprowadzając go do pionu, wykorzystując dostępny sprzęt do transportu
pionowego,
11) wprowadzić końce słupa do dołu,
12) założyć belki ustojowe,
13) dokonać regulacji,
14) odczepić zawiesia,
15) zasypać dół warstwami zagęszczając grunt,
16) stosować przepisy bhp,
17) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
18) dokonać oceny wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– model słupa rozkracznego z podporą (kozłowego),
– sprzęt do transportu pionowego – (dźwig samochodowy, ciągnik gąsienicowy
z wysięgnikiem),
– zawiesia,
– dokumentacja techniczna do wykonania montażu,
– podstawowy sprzęt mierniczy,
– młotki,
– podpora żelbetowa,
– zawiasa podpory,
– sztychówki,
– ubijaki do zagęszczania gruntu,
– belki ustojowe,
– ceowniki do wzmocnienia,
– objemki,
– śruby z nakrętkami i podkładkami,
– instrukcje bhp,
– literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wykonać montaż słupa oświetleniowego pojedynczego?
¨ ¨
2) wykonać montaż słupa rozkracznego?
¨ ¨
3) wykonać montaż słupa kozłowego?
¨ ¨
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania: otwarte, z luką
i wielokrotnego wyboru, prawda – fałsz.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy błędną
odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom podstawowy,
II część - poziom ponadpodstawowy.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
9. Na rozwiązanie testu masz 90 min.
Powodzenia !
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
Część I
1. Doły po ustawieniu słupów zasypuje się warstwami o grubości:
a) 5 ÷ 10 cm,
b) 10 ÷ 15 cm,
c) 15 ÷ 20 cm,
d) 20 ÷ 25 cm.
2. Słupy kotwi się w gruncie za pomocą ……………….………………. .
3. Głębokość zakotwienia słupa wirowanego w zagęszczonym gruncie rodzimym wynosi:
a) 1,0 ÷ 1,5 m,
b) 1,5 ÷ 2,6 m,
c) 1,6 ÷ 3 m,
d) 1,8 ÷ 3,5 m.
4. Doły pod słupy w pobliżu przejść lub dróg należy oświetlić lampami ostrzegawczymi koloru
żółtego.
a) tak,
b) nie.
5. Stalowe elementy ustojów należy chronić przed ………………………………. .
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
6. Numerem 1 na rysunku oznaczono:
a) nasadę podpory,
b) zawias podpory,
c) rozpórkę,
d) klin wierzchołkowy.
7. Podstawowym urządzeniem powszechnie używanym do stawiania słupów pojedynczych jest
………………………………………. .
8. Numerem 2 na rysunku zaznaczono:
a) nasadę podpory,
b) zawias podpory,
c) rozpórkę,
d) klin wierzchołkowy.
9. Przy zalewaniu fundamentu studniowego przy posadawianiu słupów wirowanych należy
stosować beton klasy:
a) B10,
b) B15,
c) B20,
d) B25.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
10. Doły pod słupy należy zabezpieczać ……………………..……………………………. .
11. Składowanie słupów w stosach należy tak przeprowadzić, aby słupy nie leżały bezpośrednio
na ziemi, lecz na belkach drewnianych rozmieszczonych co dwa metry.
a) tak,
b) nie.
12. Żerdzie żelbetowe wykonane są z betonu klasy …………………………………..
13. Przy mechanicznym wykonywaniu dołów pod słupy używa się świdrów mechanicznych lub
koparek.
a) tak,
b) nie.
Część II
14. Wymień metody stawiania słupów.
15. Narysuj profil wykonywanego ręcznie dołu dwuschodkowego pod słup.
16. Wymień zasady jakich należy przestrzegać przy kopaniu dołów do kotwienia słupów.
17. Narysuj sposób wzmocnienia słupa żelbetowego rozkracznego przed postawieniem.
18. Wymień rozwiązania konstrukcyjne zakotwienia słupów strunobetonowych wirowanych.
19. Narysuj ustoję betonową dla słupa wirowanego.
20. Wypisz, jak dzielą się słupy ze względu na przeznaczenie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ……………………………………………………..
Montaż słupów elektroenergetycznych
Zakreśl poprawną odpowiedź lub wpisz odpowiedzi.
Numer
pytania
Odpowiedzi
Punktacja
1
a
b
c
d
2
3
a
b
c
d
4
a
b
5
6
a
b
c
d
7
8
a
b
c
d
9
a
b
c
d
10
11
a
b
12
13
a
b
14
15
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
16
17
18
19
20
Razem
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
6. LITERATURA
1. Album linii napowietrznych średniego i niskiego napięcia. Tom 1. Energolinia, Poznań 1995
2. Poradnik inżyniera elektryka. Praca zbiorowa. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne,
Warszawa 1997
3. Poradnik montera elektryka. Praca zbiorowa. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne,
Warszawa 1992
4. Pyrak S.: Konstrukcje z betonu cz. 2. WSiP, Warszawa 1989
5. Wiatr J., Orzechowski M.: Poradnik projektowania i wykonawstwa. Zasilanie budynków
nieprzemysłowych w energię elektryczną. Medium, Warszawa 2005