1
1
Ekonomia pracy
Anna Ruzik-Sierdzińska
aruzik@sgh.waw.pl
Katedra Ekonomii I
2
Ekonomia pracy – cele wykładu
Wprowadzenie podstawowych kategorii
analizy rynku pracy
Zapoznanie uczestników ze:
współczesnymi modelami rynku pracy
empirycznymi strategiami analizowania tego rynku
najważniejszymi wynikami badań empirycznych
2
3
Dlaczego analizować rynek pracy?
Ekonomia rynku pracy zajmuje się badaniem różnych aspektów
świadczenia pracy za wynagrodzenie
Wiele obszarów, m.in.: aktywność ekonomiczna, liczba godzin
pracy, zatrudnienie, bezrobocie, koszty pracy i inne
uwarunkowania popytu na pracę, poziom kapitału ludzkiego,
ochrona przed ubóstwem, bezpieczeństwo pracy, reprezentacje
pracowników, pracodawców i bezrobotnych, dyskryminacja,
podaż pracy w krótkim (wakacje) i długim (emerytura) okresie…
4
Ważny rynek, bo:
Praca jest specyficznym czynnikiem produkcji
W krajach rozwiniętych dochody z pracy stanowią
znaczącą większość dochodów ludności
Znaczna część gospodarstw domowych ma dochody
z pracy, choć odsetek osób utrzymujących się głównie
z pracy jest różny w różnych krajach
Dlaczego analizować rynek pracy, c.d.
3
5
Historia analiz rynku pracy
Teoria handlu A. Smitha (XVIII w.) oparta na założeniu doskonale
konkurencyjnego rynku pracy, na którym płace odzwierciedlają
równowagę między popytam a podażą
A. Marshall (XIX w.), wpływ siły przetargowej pracodawców i
pracowników, różnice między pracownikami (np. w poziomie
kwalifikacji), heterogeniczna siła robocza
Kryzys 1929, podważenie zaufania w optymalne dostosowania na
doskonale konkurencyjnym rynku pracy, rozwój różnych podejść
wyjaśniających kształtowanie się zjawisk na rynku pracy
Sytuacja po II wojnie światowej, krzywa Phillipsa, naturalna stopa
bezrobocia
Lata 1970. i później
Podejścia teoretyczne i wyniki prac empirycznych
6
Teorie wyjaśniania zmian na rynku pracy
Przyczyny wzrostu stopy bezrobocia i różnic
między krajami:
Szoki związane z kryzysami naftowymi, spadek tempa
wzrostu produktywności - lata 1970.
Lata 1980. - trwałość bezrobocia i histereza, rola insiderów
w negocjacjach wynagrodzeń
Lata 1990. – instytucje rynku pracy (ochrona zatrudnienia,
ubezpieczenie od bezrobocia)
Ostatni okres: waga odpowiednio szoków, instytucji i
interakcji między nimi?
4
7
1970. - szoki
Szoki naftowe 1973-74 i 1979-80
Zwolnienie tempa wzrostu produktywności, co powinno wywołać
spadek płac i zapobiec wzrostowi bezrobocia
Jednoczesne zdarzenia polityczno-społeczne wzmacniające
późniejszą presję na wzrost wynagrodzeń
Różne krajowe realne i nominalne sztywności wynagrodzeń
oraz systemy negocjacji zbiorowych
wzrost bezrobocia (różny w różnych krajach)
8
1980. – trwałość bezrobocia
Przyczyny długotrwałego wpływu początkowych
szoków na bezrobocie:
Akumulacja kapitału
Rola polityki monetarnej
Teoria insider-outsider
Histereza na rynku pracy – bezrobocie nie wraca
do swojej naturalnej stopy ale zależy od całej historii
szoków
5
9
Od 1990. - instytucje
Wciąż wysoka stopa bezrobocia w niektórych
krajach, jej spadek w innych
OECD (1994) Job Study – instytucje rynku pracy
(różnice między krajami):
Ochrona zatrudnienia
Ubezpieczenie od bezrobocia
Klin podatkowy (zmiany bezrobocia w czasie)
Rozwój metodologii opartej na analizie przepływów,
dopasowań, negocjacji. Wykorzystanie coraz szerzej
dostępnych danych panelowych.
10
Przełom wieków
Inne rodzaje szoków, instytucji i interakcji między
nimi (SBTC)
Rozwój alternatywnych form zatrudnienia
Globalizacja
Ekonomia polityczna reform rynku pracy
Olivier Blanchard (2005), European Unemployment:
The Evolution of Facts and Ideas, NBER WP 11750.
6
11
"Are Europeans Lazy? Or Americans Crazy?" -
przyczyny różnic między UE a USA
Przewrotny tytuł konferencji Fondazione Debenedetti
z 2006 r.
Fakty:
Europejczycy pracują dziś znacznie mniej niż Amerykanie
(choć w latach 60. XX w. pracowali więcej).
Europejczycy więcej czasu niż Amerykanie poświęcają na
czas wolny i pracę w domu.
Przeciętne bezrobocie w Europie – przed kryzysem - wyższe
niż w USA (ale duże zróżnicowanie między krajami)
12
Przyczyny różnic, debaty
Przyczyną są podatki i efekt substytucji pracy czasem wolnym
Podatki ważne tylko w wypadku podaży pracy kobiet,
ważniejsze instytucje rynku pracy – związki zawodowe,
regulacje, systemy zabezpieczenia społecznego
Różne funkcje użyteczności UE i USA, przewaga efektu
dochodowego w Europie po wzroście zarobków wywołanych
wzrostem produktywności
Praca w domu zastępuje pracę rynkową w Europie
7
13
PODAŻ PRACY
14
Decyzje o podaży pracy – model
klasyczny
Jednookresowy model,
Każdy dysponuje określoną ilością czasu wolnego
wymienialnego na dochód i podejmuje decyzje jedynie o podaży
pracy, czyli ilości czasu wolnego, z którego zrezygnuje dla
otrzymania określonego dochodu.
Konsument zwiększa swój wysiłek do punktu, w którym
krańcowa przykrość z pracy zrównuje się z krańcową
użytecznością z dochodu.
Z zasady maksymalizacji użyteczności wynika implikacja dla
nachylenia krzywej podaży pracy.
Maksymalizowana użyteczność jest funkcją czasu wolnego i
dochodu, przy ograniczeniu dotyczącym dostępnej liczby
godzin, które mogą być poświęcone na pracę lub czas wolny.
8
15
Decyzje o podaży pracy – model
klasyczny
Nachylenie krzywych
obojętności - preferencje
konsumenta.
Przesuwanie się po krzywej
- kombinacje dochodu i
czasu wolnego dające tę
samą użyteczność
Odc. AB to ograniczenie
budżetowe, wynikające
z liczby dostępnych godzin
w ciągu dnia. Nachylenie
zależy od wysokości
realnego wynagrodzenia za
godzinę pracy.
L
c
B
A
I
0
I
1
R
S
kierunek wzrostu użyteczności
16
Decyzje o podaży pracy – model
klasyczny
Dochód determinuje bieżącą konsumpcję (w najprostszym
modelu nie przewiduje się odkładania konsumpcji w czasie, czyli
oszczędzania).
Oznaczając przez L czas wolny w godzinach, przez T cały
zasób czasu wolnego w ciągu dnia, a przez C - konsumpcję
determinowaną zarobionymi pieniędzmi, ograniczenie
budżetowe ma postać:
C =C
0
+ w(T –L)
gdzie: w - wynagrodzenie za godzinę pracy, C
0
- początkowe
zasoby
9
17
Decyzje o podaży pracy – efekty
dochodowy i substytucyjny
Wzrost wynagrodzenia za jednostkę czasu poświęconą na pracę zmienia
nachylenie prostej ograniczenia budżetowego i daje możliwość zwiększenia
konsumpcji bez rezygnowania z wolnego czasu. Oznacza to przesuwanie się na
wyższą krzywą obojętności i znane jest pod pojęciem efektu dochodowego.
Zmiany płacy wpływają także na krańcowy produkt pracy zwiększając go, co
wywołuje efekt substytucyjny. Efekt substytucyjny wpływa na zmianę ilości
konsumowanego dobra, wynikającą ze zmiany relacji cen dwóch dóbr.
Substytucja na rzecz dóbr, które stają się tańsze powoduje wzrost konsumpcji
kosztem czasu wolnego, czyli przesunięcie po krzywej obojętności.
Efekt dochodowy wzrostu wynagrodzeń zmniejsza podaż pracy.
Efekt substytucyjny wzrostu wynagrodzeń zwiększa podaż pracy.
Efekty dochodowy i substytucyjny działają w odwrotnych kierunkach!
18
Decyzje o podaży pracy – efekt
dochodowy i substytucyjny
l
2
l
1
l
c
A
B
c
2
c
1
Wzrost wynagrodzenia – silny efekt
dochodowy, spadek podaży pracy
Wzrost wynagrodzenia – silny efekt
substytucyjny, wzrost podaży pracy
l
c
A
C
l
2
c
2
c
1
l
1
10
19
Indywidualna i makroekonomiczna
(zagregowana) krzywa LS
Kombinacja efektu dochodowego i substytucyjnego prowadzi do
niemonotonicznego związku między płacami a indywidualną podaży
pracy.
Poziom wynagrodzenia za godzinę pracy, powyżej którego efekt
dochodowy przewyższa efekt substytucyjny jest różny dla różnych
konsumentów i zależy od nachylenia indywidualnych krzywych
użyteczności.
Zagregowana krzywa podaży pracy LS – jako suma indywidualnych
krzywych heterogenicznych uczestników rynku pracy – zawsze rośnie
ze wzrostem płacy.
w/p
w/p
L
s
LS
L
L
w/p*
20
Podaż pracy w cyklu życia
W dynamicznych wielookresowych modelach użyteczność
konsumenta zależy od konsumpcji oraz od liczby godzin pracy
w ciągu całego życia.
Ograniczenie budżetowe uwzględnia dochody i wydatki
w różnych okresach oraz możliwość realokacji konsumpcji
w czasie przez zaciąganie pożyczek lub oszczędzanie.
Konsumpcja oraz podaż pracy w określonym wieku zależą
zatem od (przeszłych, bieżących I przewidywanych) cen, płac,
stóp procentowych i preferencji, zaś funkcja użyteczności oraz
ograniczenie budżetowe są określone przy uwzględnieniu wielu
okresów.
11
21
Podaż pracy w cyklu życia
Osoba z określonymi w każdym momencie t charakterystykami A
t
(takimi jak wiek, płeć, rasa, itp.) ma funkcję użyteczności określoną na
wielkości konsumpcji c i liczbie godzin pracy h odpowiednio dla
każdego momentu t:
U =
U
t
(c
t
, h
t
; A
t
,
t
)
Wielkości
t
określają indywidualne preferencje, lecz także np.
możliwości „produkcji dóbr i usług w domu”. Są one nieobserwowalne
dla badacza (odmiennie niż At).
Beta jest stopą preferencji okresowej pokazującą, jak użyteczność
w obecnej chwili preferowana jest do użyteczności uzyskiwanej w
przyszłości, zaś T jest maksymalną przewidywaną przez jednostkę
długością jej życia.
T
t
t
0
)
1
(
22
Podaż pracy w cyklu życia
Za godzinę pracy w okresie t otrzymuje się stawkę wt, co daje
wynagrodzenie równe wt*ht i oznacza, że przeciętne wynagrodzenie
równe jest wynagrodzeniu krańcowemu.
Jeśli pt oznacza stałą jednostkową cenę wiązki dóbr xt, to ograniczenie
budżetowe dla całego życia opisane jest jako:
pt xt = (wt ht + yt)
gdzie r jest jednookresową stopą dyskontową.
Rozwiązaniem problemu – przy założeniu, że takowe istnieje – jest
optymalna ścieżka podaży pracy w ciągu całego życia.
T
t
t
r
0
)
1
(
T
t
t
r
0
)
1
(
12
23
PODAŻ PRACY – badania empiryczne
Badania empiryczne podaży pracy rozwinęły się w ostatnich
dekadach.
Rozwój metod ekonometrycznych
Rozwój baz danych (lepsze dla podaży pracy niż dla badania
popytu na pracę)
Opis podejść do ekonometrycznego badania podaży pracy –
Cahuc, Zylberberg (2004), rozdz. 2.