Chemiczne œrodki dezynfekcyjne do powierzchni i narzêdzi

ElŜbieta Kutrowska
Kierownik Zakładu Sterylizacji
Szpital Specjalistyczny św. Wojciecha w Gdańsku
Tel. 058 / 76 84 422

Chemiczne środki dezynfekcyjne do powierzchni i narzędzi
Chemical disinfectants for surfaces and instruments

Streszczenie
Zakłady opieki zdrowotnej są przedstawiane w mediach jako miejsca niebezpieczne z powodu
skaŜenia mikrobiologicznego. Eliminacja zagroŜenia jest trudna z powodu licznych
rezerwuarów drobnoustrojów i doskonałych warunków rozwoju. Ciepło, wilgoć i poŜywka w
postaci zanieczyszczeń sprzyjają tworzeniu się biofilmu. Dekontaminacja ma przywrócić i
utrzymać bezpieczeństwo mikrobiologiczne środowiska. Skuteczne mogą być tylko działania
zaplanowane, w których metody i środki prowadzą do uzyskania redukcji liczby
drobnoustrojów do poziomu właściwego do określonego zastosowania.
Ś

rodki dezynfekujące są tylko jednym z narzędzi dekontaminacji. Ich stosowanie musi być

połączone z innymi czynnościami prowadzącymi do zmniejszającymi zagroŜenie.

Summary
Health care institutions are presented in media as dangerous places, because of
microbiological contamination. The elimination of this danger is difficult due to many
microorganisms and excellent conditions of their development. Heat, dampness and medium
in the form of pollution are conductive to the formation of biofilm. Decontamination should
restore and keep microbiological safety of environment. Only planned actions could be
effective, in which methods and means lead to gaining reduction of the microorganisms
number to level specific for determined application. Disinfectants are only one method of
decontamination. Its using must be connected with other actions that lead to reduce danger.

Słowa kluczowe/ Key woords
Dekontaminacja – decontamination
Obszar medyczny – medical area
Skuteczność mikrobiologiczna – Microbiological efficiacy
Kompatybilność materiałowa – Material compatibility

       Ryzyko infekcji przez wiele lat wiązano ze szpitalem, obecnie wiadomo, Ŝe jest stałym
zagroŜeniem w placówkach medycznych, niezaleŜnie od wielkości. WiąŜe się z rodzajem
zabiegów diagnostycznych i terapeutycznych oraz uŜywanymi do wykonania procedur
instrumentami i sprzętem medycznym. Bezpieczeństwo pacjentów i personelu zaleŜy przede
wszystkim od wiedzy pracowników, doboru metod dekontaminacji i środków
dezynfekujących.
       Podstawą wszelkich działań jest znajomość zagroŜenia, czyli ustalenie rodzaju i stopnia
kontaminacji. Źródłem informacji jest rejestr zakaŜeń i badania mikrobiologiczne materiałów
pobranych od pacjentów. Dzięki temu wiemy jakie drobnoustroje są w środowisku i jaki jest
rozmiar zagroŜenia. MoŜemy teŜ przewidzieć potencjalne rezerwuary patogenów. Informacji
o miejscach ryzyka dostarczają teŜ badania mikrobiologiczne wykonane podczas dochodzeń
epidemiologicznych. Takie punkty krytyczne powinny być na bieŜąco monitorowane, aby nie
dopuścić do zagroŜenia infekcjami.

Zakres dekontaminacji a rozmiar zagroŜenia

Postępowanie z narzędziami, sprzętem medycznym i powierzchniami zaleŜy od stopnia
ryzyka związanego z ich stosowanie, co określa kwalifikacja Spauldinga:

Grupa A – duŜego zagroŜenia – sprzęt inwazyjny naruszający ciągłość tkanek i
mający kontakt z ranami i naturalnie jałowymi jamami ciała oraz ze spojówkami i
ś

luzówkami.

Dla tej grupy wymagana jest sterylizacja, a dezynfekcja jest jednym z kroków w procesie
przygotowania. W wyjątkowych przypadkach, dla sprzętu ulegającego uszkodzeniu
podczas sterylizacji, dopuszcza się dezynfekcję wysokiego poziomu, obejmującego
bakterie, grzyby, prątki, wirusy osłonkowe i bezosłonkowe oraz spory

2.

Grupa B – średniego zagroŜenia – sprzęt mający kontakt z nieuszkodzonymi błonami
ś

luzowymi, sprzęt przeznaczony dla pacjentów z chorobami infekcyjnymi oraz sprzęt

zanieczyszczony materiałami organicznymi (baseny, kaczki, miski do mycia, naczynia
itp.), powierzchnie tzw. dotykowe, czyli takie, które przez częste dotykanie rękami
personelu i pacjentów są nośnikiem drobnoustrojów (blaty szafek przyłóŜkowych,
klamki, słuchawki telefoniczne, uchwyty szafek, poręcze itp.) oraz powierzchnie w
otoczeniu pacjentów z immunosupresją, np. po przeszczepie

W tej grupie poziom dezynfekcji powinien być dostosowany do zagroŜenia. Powierzchnie
przeznaczone dla pacjentów z uszkodzoną odpornością powinny być dezynfekowane
preparatami o spektrum: bakterie, prątki, grzyby, wirusy osłonkowe i bezosłonkowe (w tym
poliowirus). Pozostałe powierzchnie i sprzęt powinny mieć spektrum dezynfekcji obejmujący
bakterie, prątki, grzyby, wirusy minimum osłonkowe (HBV, HCV, HIV, Rotawirus,
Vaccinia), a najlepiej adenowirus (bezosłonkowy).

Grupa C – małego zagroŜenia – sprzęt kontaktujący się ze zdrową skórą chorego
(termometry, słuchawki lekarskie, mankiety aparatów do mierzenia ciśnienia,
elektrody aparatów ekg, głowice usg z wyłączeniem okulistycznych, rektalnych i
dopochwowych itp.)

Powierzchnie i sprzęt małego ryzyka wymagają dezynfekcji w zakresie: baterie, grzyby.

4.

Grupa D – minimalnego zagroŜenia – powierzchnie znajdujące się w otoczeniu
pacjentów, ale nie mające z nim bezpośredniego kontaktu.

Podłogi, ściany, wyposaŜenie nie mające bezpośredniego kontaktu z ranami i miejscami
zmienionymi chorobowo nie stanowią bezpośredniego zagroŜenia dla pacjentów i
wymagają przede wszystkim utrzymania w czystości, czyli zabiegów sanityzacji. W
niektórych miejscach niezbędna jest dezynfekcja z uŜyciem preparatów o spektrum
bakterie i grzyby.

Badanie skuteczności działania
W skład preparatów wchodzą substancje czynne, niszczące drobnoustroje i dodatkowe,
posiadające działanie myjące, stabilizatory, antykorozyjne barwniki itp. Wpływa to na
własności produktów, ich reakcję w kontakcie z dezynfekowanymi przedmiotami i
skuteczność mikrobiologiczną.
Dla uŜytkownika waŜne są następujące cechy środka dezynfekującego:

szerokie spektrum

krótki czas działania

łatwość w przygotowaniu

prosty w uŜyciu

kompatybilny z wieloma materiałami

trwały w koncentracie – nie wymagający specjalnych warunków przechowywania

trwały w roztworze uŜytkowym – moŜliwy do przechowywania przed uŜyciem i nie
ulegający rozkładowi w zetknięciu się z zanieczyszczeniami

nie wywołujący działania draŜniącego i alergennego u ludzi

ekonomiczny

ekologiczny.

          Skuteczność mikrobójcza środków dezynfekcyjnych ma zasadnicze znaczenie dla
jakości procesów.  Badania powinny być wykonane metodami pozwalającymi porównywać
preparaty między sobą.
        Wiele preparatów jest badanych metodami opisanymi w normach europejskich, są teŜ
normy krajowe (francuskie) i metody nienormatywne, jak np. polskie i niemieckie.
Proces opracowywania norm europejskich obejmujących badanie skuteczności środków
dezynfekujących nie jest zakończony, dlatego najbliŜsze kilka lat to okres przejściowy, gdzie
stosowanie róŜnych metod badania będzie dość powszechne.
         W Polsce mogą być wprowadzone do obrotu produkty badane metodami
akceptowanymi przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i
Produktów Biobójczych, co zostało ogłoszone w komunikacie z dnia 2 marca 2006 r.  W
wykazie znajdują się normy europejskie i polskie (przyjęte normy europejskie) oraz metody
opracowane przez Państwowy Zakład Higieny.
           Pozwolenie na obrót produktem biobójczym (Decyzja Ministra Zdrowia) lub wpis do
Rejestru Wyrobów Medycznych uzyskało wiele preparatów badanych metodami niemieckimi
i francuskimi.
         Zgodnie z definicjami przyjętymi przez Urząd Rejestracji preparaty słuŜące do
dezynfekcji narzędzi stanowią wyposaŜenie wyrobów medycznych jakim są narzędzia i
znajdują się w rejestrze wyrobów medycznych. Natomiast preparaty do dezynfekcji
powierzchni są rejestrowane jako produkty biobójcze.
          W początkowym okresie rejestracji niektóre preparaty do powierzchni zostały
zarejestrowane jako wyroby medyczne, a wśród preparatów do narzędzi moŜna znaleźć
produkty biobójcze, co dla uŜytkownika nie ma znaczenia merytorycznego. Substancje
czynne stosowane do produkcji środków dezynfekcyjnych do narzędzi i powierzchni są te
same, róŜnice w badaniach skuteczności wynikają z odmiennych sposobów stosowania.
Narzędzia dezynfekuje się przez zanurzenie lub płukanie w połączeniu z temperaturą
(dezynfekcja chemiczno-termiczna), a powierzchnie przez zmywanie, ścieranie, natrysk,
fumigację itp.
Metoda uŜycia ma wpływ na sposób badania produktu.
Normy europejskie dzielą metody na 2 fazy badania.

Badania wstępne
       Faza 1 są to wstępne badania zawiesinowe, wykonywane dla sprawdzenia czy substancje
wchodzące w skład preparatu mają działanie biobójcze albo przy projektowaniu produktu,
kiedy sprawdzane jest działanie składu recepturowego. Produkt jest badany w postaci
stęŜonej, ale moŜliwe jest takŜe badanie w róŜnych stęŜeniach i czasach, aby ustalić
podstawowe załoŜenia do badań  fazy 2.
       Badania te nie muszą być wykonywane, moŜna od razu przejść do następnej fazy.
Dlatego często w materiałach informacyjnych nie są wymieniane metody fazy 1. Wykonuje
się je np. dla wyrobów opartych na nowych substancjach czynnych. Ze względu na
uproszczony sposób badania, nie mogą słuŜyć do ustalania parametrów działania gotowych

produktów. Badania fazy 1 są wspólne dla produktów wszystkich grup, dla wyrobów
medycznych, produktów biobójczych i produktów leczniczych.
Metody fazy 1 opisane są w normach:

PN-EN 1040:2000 Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne - Podstawowe
działanie bakteriobójcze - Metoda badania i wymagania (faza 1)

PN-EN 1275:2000 Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne - Podstawowe
działanie grzybobójcze - Metoda badania i wymagania (faza 1)

PN-EN 14347:2005 (U) Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne.
Podstawowe działanie sporobójcze. Metoda badania i wymagania (faza 1, etap 1)

Metody przeznaczone do ustalania parametrów działania
Parametry działania ustalane są w badaniach fazy 2.
Metody fazy 2 dzielą na dwa etapy:
-

badania wykonane metoda zawiesinową (etap 1)

badania w warunkach praktycznych (etap 2).

W metodach zawiesinowych fazy 2 etapu 1 zostały określone warunki czyste i brudne.

Warunki czyste występują wtedy, gdy narzędzia i inne przedmioty oraz powierzchnie są
wolne od substancji biologicznej lub zawierają minimalną ilość. W trakcie badania dodawana
jest substancja obciąŜająca – 0,3 g/l albuminy bydlęcej.

Warunki brudne są przy znacznym zanieczyszczeniu biologicznym i wymagają dodania
substancji obciąŜającej - mieszaniny 3g/l albuminy bydlęcej + 3 ml/l erytrocytów baranich.

Metody badania środków do dezynfekcji narzędzi opisano w normach:
1.

PN-EN 13727:2004 (U) Ilościowa zawiesinowa metoda określania bakteriobójczego
działania chemicznych środków dezynfekcyjnych do dezynfekcji narzędzi
stosowanych w obszarze medycznym. Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 1)

PN-EN 13624:2004 (U) Ilościowa zawiesinowa metoda określania grzybobójczego
działania chemicznych środków dezynfekcyjnych do dezynfekcji narzędzi
stosowanych w obszarze medycznym. Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 1)

PN-EN 14348:2005 (U) Ilościowa zawiesinowa metoda określania prątkobójczego
działania chemicznych środków dezynfekcyjnych do dezynfekcji narzędzi
stosowanych w obszarze medycznym. Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 1)

PN-EN 14476:2005 (U) Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne. Ilościowa
zawiesinowa metoda określania wirusobójczego działania chemicznych środków
dezynfekcyjnych i antyseptycznych stosowanych w obszarze medycznym. Metoda
badania i wymagania (faza 2, etap 1)

PN-EN 14561:2006 Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne. Ilościowa
nośnikowa metoda określania działania bakteriobójczego do narzędzi stosowanych w
obszarze medycznym. Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 2)

PN-EN 14561:2006 Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne. Ilościowa
nośnikowa metoda określania działania grzybobójczego i bójczego wobec grzybów
droŜdŜopodobnych do narzędzi stosowanych w obszarze medycznym. Metoda badania
i wymagania (faza 2, etap 2)

Korzysta się takŜe z innych norm, jeśli zachodzi potrzeba, jak np.:

PN-EN 13704:2004 Chemiczne środki dezynfekcyjne. Ilościowa zawiesinowa metoda
określania działania sporobójczego chemicznych środków dezynfekcyjnych
stosowanych w sektorze Ŝywnościowym, warunkach przemysłowych i domowych
oraz zakładach uŜyteczności publicznej. Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 1)

PN-EN 12353:2002 Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne -
Przechowywanie szczepów drobnoustrojów stosowanych do określania działania
bakteriobójczego i grzybobójczego

Skuteczność działania preparatów przeznaczonych do dezynfekcji powierzchni jest w
fazie dyskusji i opracowania. Członkowie CEN nie wypracowali jeszcze wspólnego
stanowiska co do metod badania, w związku z tym większość produktów jest badana
metodami fazy 1, albo metodami krajowymi. Są to metody zawiesinowe, w których nie są
stosowane substancje obciąŜające. Tylko niektóre laboratoria modyfikują je przez dodanie
białka podczas badania. RóŜnice w metodach badania utrudniają porównywanie skuteczności
działania produktów i optymalny wybór.

Drobnoustroje testowe i parametry badania

Warunki prowadzenia badań są jednakowe dla bakterii, grzybów, prątków i wirusów -
badania wykonuje się w temperaturze 20 °C i w czasie 60 min. Dodatkowe warunki badania
to temperatura wzrastająca co 10 °C i czas 5, 15, 30 min.

Skuteczność działania wobec baterii jest badana z uŜyciem Staphylococcus aureus,
Pseudomonas aeruginosa, Enterococcus hirae. Badany preparat powinien wykazać redukcję
bakterii w warunkach czystych i brudnych o minimum 5 lg.

rodek dezynfekcyjny ma działanie grzybobójcze jeśli zabija grzyby (pleśniowe i

droŜdzopodobne) i ich zarodniki. Działanie grzybobójcze określa się na Candida albicans  i
Aspergillus niger, a skuteczność wobec grzybów droŜdŜopodobnych na Candida albicans.
Wymagana jest redukcja drobnoustrojów o minimum 4 lg.

Działanie prątkobójcze oceniane jest z uŜyciem Mycobacterium avium i Mycobacterium
terrae. Do badania moŜe być uŜyty jeden lub dwa organizmy. Zdolność zabicia
Mycobacterium tubeculosis jest wyraŜona zdolnością zabijania Mycobacterium terrae.

Działanie wirusobójcze jest badane na podstawie redukcji wirusa polio typ 1 i adenowirusa
typ 5.

Preparaty do dezynfekcji chemiczno-termicznej badane są z uŜyciem parvovirusa bydlęcego.
Warunki badania w tym przypadku są dostosowane do warunków uŜycia, czyli temperatura
badania to maksimum 60 °C, czas maksimim 60 min.

Wymagany stopień redukcji wirusów wynosi 4 lg.

Wszystkie szczepy pochodzą z kolekcji wzorcowych o znanych cechach i są obowiązkowe do
badań podstawowych. MoŜna zastosować inne szczepy pochodzące z innych kolekcji oraz
inne, dodatkowe organizmy testowe, pod warunkiem zwalidowania badań w tym zakresie.
Dlatego producenci podają takŜe inne mikroorganizmy testowe, rozszerzające zakres badań.
Nie moŜe wśród nich zabraknąć drobnoustrojów wymaganych w badaniach normatywnych.

Badany produkt jest skuteczny, jeŜeli w nastąpi obniŜenie liczby kolonii bakterii nie mniej niŜ
o 5 lg. Dla grzybów, prątków i wirusów wymagana jest redukcja o minimum 4 lg.

Do rozcieńczania badanych środków dezynfekcyjnych powinna być uŜyta twarda woda, jeśli
produkt kupowany jest przez uŜytkownika w postaci koncentratu i rozcieńczany przed
uŜyciem. Produkty gotowe do uŜycia mogą być badane z uŜyciem wody o niskiej twardości.

        Jest wiele preparatów badanych metodami przeznaczonymi dla innych zastosowań, np.
dla gospodarstw domowych, sektora Ŝywnościowego, weterynarii, przemysłu
elektronicznego, farmaceutycznego, domów opieki, przedszkoli i Ŝłobków.
Jest to wskazanie do zastosowania w tych miejscach, dla których były wykonane badania, ale
nie oznacza, Ŝe moŜna je uŜyć w zakładach ochrony zdrowia.
Drobnoustroje w placówkach medycznych charakteryzują się innymi cechami niŜ w domu, na
poczcie, w sklepie, w zakładzie przemysłowym. Inne są rezerwuary i sposoby ich
neutralizacji, a takŜe skutki działania na pacjentów. Dlatego waŜne jest, aby w zakładach
ochrony zdrowia stosować produkty przeznaczone do obszaru medycznego, o
parametrach skutecznych w tym środowisku..
       Parametry preparatów przeznaczonych do innych zastosowań mogą być zbyt niskie i
powodować wyselekcjonowanie szczepów opornych. W dezynfekcji określa się stopień
redukcji drobnoustrojów i dla zastosowań poza obszarem medycznym mogą być to wartości
niŜsze, a tym samym mniejsza skuteczność.

Kompatybilność materiałowa środków dezynfekcyjnych

          Zgodnie z normą

PN-EN-ISO 17664:2005 Sterylizacja wyrobów medycznych -

Informacje dostarczane przez wytwórcę w celu postępowania z wyrobami medycznymi
przeznaczonymi do ponownej sterylizacji, zasady postępowania z narzędziami,
przyrządami i aparaturą medyczną powinien określić producent w instrukcji uŜycia.
         W części dezynfekcji powinna się znajdować informacja dotycząca rodzaju środków
dezynfekcyjnych i parametrów działania, tak, aby zapewnić skuteczność mikrobójczą i nie
uszkodzić wyrobów poddanych dezynfekcji.
          Narzędzia chirurgiczne są drogie, dlatego uŜytkownicy zakładają, Ŝe będą je mogli
eksploatować długo i bezawaryjnie. „Stal chirurgiczna” w obiegowym znaczeniu jest
synonimem najwyŜszej jakości i traktowana jest jako „niezniszczalna”.
          Do produkcji narzędzi metalowych uŜywa się kilku gatunków stali, róŜniących się
właściwościami mechanicznymi i odpornością na korozję. Niektóre narzędzia lub ich części
wykonane są ze stopów aluminium, stopów miedzi, platyny, tantalu, tytanu, srebra, złota.
Stopy aluminium wykorzystuje się np. do uchwytów noŜy skrobaków i uchwytów łyŜek. Z
mosiądzu robione są rękojeści lusterek stomatologicznych i laryngologicznych. Rurki
tracheostomijne są produkowane z mosiądzu wysokoniklowego. Srebro i platyna są
stosowane do wyrobu niektórych elementów narzędzi mikrochirurgicznych. Tytan  i tantal, ze
względu na doskonałą biotolerancję, uŜywa się do produkcji endoprotez, płytek, śrub i innych
materiałów słuŜących do zabiegów ortopedycznych oraz klamerek zespalających, a twardość i
wytrzymałość mechaniczna jest wykorzystana w niektórych narzędziach.
         Najczęściej wykorzystywane tworzywa sztuczne w produkcji przyrządów medycznych i
aparatury to polietylen, polipropylen, polistyren, PCV, polimetakrylan metylu, a takŜe
elastomery, guma silikonowa, róŜne rodzaje lateksu Wykonuje się z nich części aparatury
anestezjologicznej,  elementy do respiratorów, inkubatorów, urządzeń inhalacyjnych.
        W konstrukcji wielu narzędzi uŜyto kilka róŜnych materiałów. Przykładem jest endoskop
elastyczny, który składa się z włókien szklanych (światłowodowych), elastycznego pancerza,
soczewek połączonych w część optyczną, klejów i kitów, części metalowych w obrębie wejść

do kanałów, a to wszystko łączy się z oświetleniem ksenonowym lub diodami
fotoluminescencyjnymi i wideokamerą. Równie złoŜone są endoskopy sztywne.
         KaŜdy materiał uŜyty do produkcji narzędzia lub przyrządu inaczej zachowuje się w
warunkach uŜytkowania, czyszczenia, dezynfekcji i sterylizacji. Im bardziej złoŜone
narzędzia, tym łatwiej o uszkodzenia i trudniejsza jest dekontaminacja.
        Niewłaściwy dobór środków dezynfekcyjnych do materiałów powoduje często
uszkodzenia warstwy pasywnej lub naruszenie struktury tworzyw sztucznych. Bardzo
powszechnie stosowane środki nadtlenowe, szczególnie te o charakterze kwaśnym, nie
powinny być stosowane do narzędzi i sprzętu zawierającego stopy miedzi (mosiądz, brąz).
Mononadsiarczan potasu moŜe uszkadzać niektóre części gastroskopów, a nadboran sodu
reaguje z aluminium i niklem. Środki uwalniające chlor uszkadzają wiele metali, w tym takŜe
srebro i aluminium, a takŜe niektóre gatunki gumy.
Aldehydy, głównie aldehyd glutarowy, mogą uszkadzać niektóre tworzywa sztuczne, lakiery,
farby oraz sprzęt zawierający Ŝelazo, np. blaszane obudowy aparatury. Podobne skutki moŜna
zaobserwować po zastosowaniu czwartorzędowych związków amoniowych.
       Odporne na działanie większości środków są przedmioty wykonane z dobrej gatunkowo
stali nierdzewnej, porcelany, szkła, wielu tworzyw.
      Szczególnie uwaŜnie naleŜy  dobierać środki dezynfekcyjne do przedmiotów złoŜonych z
kilku róŜnych materiałów. Niezwykle waŜne jest dotrzymanie czasu dezynfekcji i nie
przekraczanie go, gdyŜ długi kontakt z preparatem wpływa niekorzystnie na trwałość
wszystkich materiałów. Nie widać tego po wykonaniu jednego procesu, ale znacznie skraca
Ŝ

ywotność narzędzi .

       Zdarzają się placówki medyczne, gdzie w trosce o sprzęt  zamiast dezynfekcji stosuje się
tylko mycie. Dbałość o bezpieczeństwo pacjentów jest na dalszym miejscu.
        Problemy z uszkodzeniami materiałów dotyczą głównie narzędzi, tworzyw sztucznych i
aparatury medycznej. W mniejszym stopniu negatywne skutki są widoczne na duŜych
powierzchniach – podłogach, ścianach. ZaleŜy to od materiałów uŜytych do wykończenia.
Największą odporność wykazują powierzchnie ceramiczne (glazury, terakoty) i szklane.
Obecnie w zakładach ochrony zdrowia bardzo często stosowane są zmywalne wykładziny
elastyczne wykonane z róŜnych tworzyw (pcv, poliolefiny, linoleum, itp.), które mogą
reagować ze składnikami środków dezynfekcyjnych. Powierzchnie duŜe i małe mają być
przede wszystkim czyszczone, a środek dezynfekcyjny zmywany. Jednym z błędów
pracowników zespołów sprzątających jest posługiwanie się tylko środkiem dezyfekująco-
myjącym do powierzchni. Wysychający preparat nawarstwia się i uszkadza powierzchnie, a
czasem tworzy masę przylepną, do której łatwiej przywierają zanieczyszczenia. Zamiast
skutecznej dezynfekcji mamy efekt plastra dla brudu.  Najlepiej mycie i dezynfekcję stosować
na zmianę, tzn. uŜyć środka dezynfekcyjnego, a przy następnym sprzątaniu. wykonać
czyszczenie wodą z profesjonalnym detergentem.
Ś

rodki dezynfekujące mogą takŜe uszkadzać powierzchnie olejne i malowane proszkowo. Dla

uŜytkowników najlepiej byłoby, gdyby producenci wyposaŜenia medycznego wykonali próby
z uŜyciem środków dezynfekcyjnych i załączali listę bezpiecznych produktów.  Na dzień
dzisiejszy jest tylko jeden producent, który wykonał próby na duŜą skalę dla sprzętu – stołów
operacyjnych, zabiegowych, mebli itp.

        Kolejnym problemem jest utrwalenie zanieczyszczeń białkowych. Dochodzi do tego
pod wpływem środków dezynfekujących i leków koagulujących proteiny lub tworzących
trwałe kompleksy w postaci strątów trudnych do usunięcia. Działanie takie wykazują
preparaty zawierające alkohole, aldehyd glutarowy, mrówkowy, w mniejszym stopniu inne
aldehydy. Szeroko stosowane produkty nadtlenowe, na nadboranie, ale teŜ innych
substancjach czynnych tej grupy wykazują zdolność koagulacji protein nawet do 40%.

      Preparaty zawierające sole czwartorzędowych związków amoniowych, uwaŜane za
kompatybilne dla metali i tworzyw są często przyczyną korozji.

      Reakcja z materiałami dezynfekowanymi prowokowana jest często przez błędy
uŜytkowników – zbyt długi czas zanurzenia materiałów w roztworze dezynfekcyjnym,
przygotowanie roztworów uŜytkowych z uŜyciem ciepłej wody, mieszanie z pozostałościami
leków i antyseptyków (głównie sale operacyjne), dodatek detergentów (personel sprzątający),
wielokrotne uŜywanie roztworów przeznaczonych do uŜycia jednorazowego, w których
zanieczyszczenia zmieniają własności produktu lub czas uŜycia jest dłuŜszy niŜ trwałość
roztworu. Roztwór uŜytkowy zanieczyszczony biologicznie lub chemicznie zmienia swoje
własności zarówno pod względem skuteczności mikrobiologicznej, jak i kompatybilności
materiałowej.
Większość preparatów przeznaczona jest do uŜycia jednorazowego. Sposób uŜycia powinien
być kontrolowany, a personel regularnie szkolony.
Ze względu na róŜnorodność materiałów dezynfekowanych – narzędzi, sprzętu i powierzchni
– potrzebne są róŜne preparaty dezynfekcyjne, o składzie gwarantującym zarówno
skuteczność biobójczą, jak i kompatybilność materiałową. Nie ma wyrobów uniwersalnych,
słuŜących do wszystkiego.


Problemy z wyborem produktów
Oferta preparatów dezynfekcyjnych jest bardzo duŜa, co roku wprowadzane są nowe
produkty.
UŜytkownikom proponuje się np. środki do dezynfekcji powierzchni na basenach, w
kuchniach zbiorowego Ŝywienia, w solariach, posiadające niskie stęŜenia, krótki czas
działania (od 1 do 10 minut), a tym samym tanie, o przyjemnym zapachu. Zdarza się, Ŝe w
dokumentach są informacje o wpisie do rejestru produktów biobójczych, ale w tym rejestrze
znajdują się preparaty z róŜnych dziedzin, nie tylko medyczne.
Do narzędzi i sprzętu medycznego oferowane są środki kosmetyczne w postaci aerozolu lub
chusteczek nawilŜanych. W ulotkach wymienia się szereg drobnoustrojów, a przede
wszystkim te z pierwszych stron gazet. Mają szybko i bezproblemowo, przez przetarcie lub
spryskanie, zlikwidować drobnoustroje z końcówek stomatologicznych i innych narzędzi,
głowic ultrasonograficznych, inkubatorów, respitatorów itp. Zawierają niewielki ilości
substancji czynnych, a ich skuteczność jest zbyt niska w środowisku szpitala, przychodni i
gabinetu lekarskiego.
Są takŜe preparaty stosowane w obszarze medycznym i poza nim, ale badania powinny być
wykonane metodami przeznaczonymi dla róŜnych obszarów, dla których wyznaczono
odpowiednie parametry.
Zakup środków dezynfekcyjnych do uŜytku medycznego nie jest łatwy, wymaga od
uŜytkownika wiedzy z zakresu chemii, mikrobiologii, prawa, znajomości norm. Nie moŜna
podejmować decyzji po przeczytaniu ulotki i wysłuchaniu przedstawiciela.
Podstawą wyboru jest analiza dokumentów, takich jak: raport badań mikrobiologicznych,
certyfikat wydany przez laboratorium gwarantujące walidację badań, potwierdzenia wpisu do
właściwego rejestru, karta charakterystyki substancji lub produktu niebezpiecznego.
Dystrybutor odpowiada za sprzedaŜ, ale uŜytkownik odpowiada za wybór, stosowanie i efekt
działania.

Piśmiennictwo:

Tyski S.: Jakich badań aktywności przeciwdrobnoustrojowej powinno się wymagać od
wytwórców preparatów antyseptycznych antyseptycznych dezynfekcyjnych z obszaru
medycznego? ZakaŜenia 4/2007 s. 9

Tadeusiak B.: Normy europejskie – ocena działania dezynfekcyjnego preparatów
chemicznych ZakaŜenia 4/2007 s. 26

Kutrowska E.: Wyrób medyczny czy preparat biobójczy – kategorie środków
dezynfekcyjnych ZakaŜenia 4/2006 s. 6

DzierŜanowska D., Jelaszewicz J. i wsp.: ZakaŜenia szpitalne rozdz. 5 s.321 α-medica
press 1999

Mrągowska R.: Laparoskopia i histeroskopia. Przewodnik dla instrumentariuszek.
PZWL 1996

Paszenda Z., Tyrlik – Held J.: Instrumentarium chirurgiczne. Wydawnictwo
Politechniki Śląskiej Gliwice 2003

Verbund für Agewandte Hygiene (VAH) Surface disinfection, 2007

Verbund für Agewandte Hygiene (VAH) Instrument disinfection, 2007

Zespół roboczy: Prawidłowy sposób przygotowania instrumentarium medycznego
wydanie 8/ 2006

10.

Dulny G., Lejbrandt E.i wsp: Higiena w placówkach opieki medycznej rozdz. 3 i 4,
wyd. Verlag Dashöfer

ZakaŜenia nr 6/2008