685 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

KONRAD SZCZELINA

*

 

 
 

Ogólne wytyczne do analizy ryzyka zawodowego 

 
 

Słowa kluczowe 

 

ocena – ryzyko – bezpieczeństwo – ciężkość – zagrożenia 

 

Streszczenie 

 

Artykuł prezentuje ogólne zasady dotyczące oceny ryzyka zawodowego, którego celem jest zapewnienie 

poprawy warunków pracy oraz ochrona życia i zdrowia pracowników. Demonstruje szereg kolejnych etapów 
umożliwiających w uporządkowany sposób badanie zagrożeń na stanowisku pracy. Przedstawia przykładowe 
zagrożenia oraz sposoby szacowania ryzyka zawodowego. Omówione zostało również zagadnienie dotyczące 
ogólnych zasad dopuszczalności ryzyka zawodowego.  

 

1. Wstęp 

 

Ocena ryzyka zawodowego (vocational risk) jest zgodnie z przepisami prawa, jednym z obowiąz-

ków pracodawcy. Głównym celem oceny ryzyka zawodowego jest zapewnienie poprawy warunków 
pracy oraz ochrony życia i zdrowia pracowników(life and health of wolkers). Od sposobu w jaki 
zostanie przeprowadzona ocena zależy w dużej mierze skuteczność funkcjonującego w przedsiębior-
stwie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.  

Celem zapewnienia lepszej ochrony, pracownicy powinni być informowani o zagrożeniach 

odnoszących się do ich bezpieczeństwa i zdrowia oraz o czynnościach podejmowanych przez praco-
dawcę w celu zmniejszenia lub wyeliminowania tych zagrożeń.  

Konieczna jest wymiana informacji, nawiązanie dialogu i wzięcie udziału w przedsięwzięciach 

z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy pomiędzy pracodawcami a pracownikami. Udział zwłasz-
cza pracowników w przeprowadzeniu oceny ryzyka zawodowego może zwiększyć ich zaangażowa-
nie w rozwiązywanie problemów związanych z bezpiecznymi warunkami pracy i wpłynąć na lepszą 
realizację działań korygujących i zapobiegawczych. Poprzez podobne działania w konkretnym 
przedsiębiorstwie zwiększa się świadomość występujących zagrożeń, co jest istotne dla ich ograni-
czania.  
 
                                                           

*

 Niestacjonarne Studia Doktoranckie Ubezpieczeń, Kolegium Ekonomiczno-Społeczne, Szkoła Główna Handlowa  

 e-mail:konrad157@op.pl 

Szczelina K.: Ogólne wytyczne do analizy ryzyka zawodowego 

686 

2. Podstawy prawne oceny ryzyka zawodowego  

 
Zgodnie z art. 226 Kodeksu pracy każdy pracodawca ma obowiązek oceniać i dokumentować 

ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne 
zmniejszające ryzyko. Ponadto pracodawca musi informować pracowników o ryzyku zawodowym, 
które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.  

Również § 39 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepi-

sów bezpieczeństwa i higieny pracy zobowiązuje pracodawcę do przeprowadzenia i dokumentowa-
nia oceny ryzyka zawodowego. Pracodawca ma obowiązek dokumentować stosowane niezbędne 
środki profilaktyczne.  

Wymagania te wynikają bezpośrednio z dyrektyw Unii Europejskiej. Zgodnie z art. 6 dyrekty-

wy ramowej 89/391/ EWG pracodawca powinien podjąć niezbędne  środki w celu zapewnienia 
bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, włączając w to zapobieganie ryzyku zawodowemu. Praco-
dawca podejmując konkretne środki zapobiegawcze powinien mieć na uwadze podstawowe zasady 
sformułowane w tej dyrektywie.  

Należą do ich:  

1) Zapobieganie zagrożeniom; (preventing threats) 
2) Ocena zagrożeń, które nie mogą być wykluczone; 
3) Zwalczanie źródeł zagrożeń;  
4) Stosowanie nowych rozwiązań technicznych; 
5) Zastąpienie działań niebezpiecznych operacjami, które nie są niebezpieczne lub też  są mniej 

niebezpieczne;  

6) Właściwe szkolenie i instruowanie pracowników; 
7) Odpowiednie prowadzenie i rozwój spójnej polityki zapobiegawczej; 
8) Nadanie priorytetu zbiorowym środkom zapobiegawczym nad indywidualnymi środkami zapo-

biegawczymi.  

 

Obecnie 3 lipca 2009 roku weszła w życie nowelizacja Kodeksu pracy, w art. 235 pracodawca 

został zobowiązany do ustalenia przyczyny powstania choroby zawodowej oraz ustalenia charakte-
ru i rozmiaru zagrożenia tą chorobą. Definicja choroby zawodowej została przeniesiona z Ustawy 
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych do Kodeksu pracy.  

Pracodawca w art. 227 Kodeksu pracy ma obowiązek przeciwdziałać chorobom zawodowym. 

W tym celu powinien stosować  środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom 
związanym z wykonywaną pracą.  

Do tych środków zaliczyć należy:  

1) Utrzymywanie w stanie stałej sprawności urządzeń ograniczających lub eliminujących szkodli-

we dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników; 

2) Pracodawca zobowiązany jest do przeprowadzenia na swój koszt badania i pomiary czynników 

szkodliwych dla zdrowia oraz rejestrować i przechowywać wyniki tych badań oraz udostępnić 
je pracownikom.  

 

2. Ryzyko zawodowe  

 

Ryzyko zawodowe zostało zdefiniowane w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej 

w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w § 2 pkt. 7. Ryzyko zawodowe 
jest to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, 
powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowot-
nych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywa-
nia pracy.  

Krakowska Konferencja Młodych Uczonych 2009 

 

687 

Ocena ryzyka zawodowego to systematyczne i szczegółowe badanie wszystkich aspektów pracy, 

które przeprowadzone są w celu stwierdzenia, jakie zagrożenia w środowisku pracy mogą być powo-
dem urazu lub pogorszenia stanu zdrowia.  

Celem ustalenia ryzyka zawodowego jest określenie zagrożeń i ich poziomu a także wskazanie 

środków umożliwiających jego ograniczenie. Ocena powinna uświadomić pracodawcy na jakie 
zagrożenia narażeni są pracownicy, natomiast pracownikom jakie zagrożenia występują na ich stano-
wiskach pracy, jakie są źródła zagrożeń, jakie powodują skutki i w jaki sposób należy się przed 
nimi chronić. Ocenę przeprowadza zespół, w skład którego mogą wchodzić: pracodawca, pracow-
nicy wyznaczeni przez pracodawcę lub eksperci spoza przedsiębiorstwa. Najważniejszymi cechami 
jakie powinni posiadać to znajomość zasad oceny ryzyka zawodowego, powinni również posiadać 
niezbędną wiedzę o identyfikowaniu zagrożeń na ocenianych stanowiskach i umieć ocenić szkodli-
we następstwa występujących zagrożeń. Osoby dokonujące ocenę ryzyka zawodowego powinny 
dodatkowo posiadać umiejętności formułowania propozycji działań korygujących lub zapobiegają-
cych prowadzących do eliminowania lub ograniczania ryzyka.  

Przepisy nie określają konkretnych wymagań wobec osób sporządzających ocenę ryzyka zawodo-

wego, nie mniej jednak pracodawca powinien dopilnować, aby osoba dokonująca oceny, bez wzglę-
du na to, czy jest to pracownik czy zewnętrzny konsultant, porozmawiała z pracownikami.  

Ocenę ryzyka związanego z wykonywaną pracą na danym stanowisku należy przeprowadzić 

zawsze wtedy gdy tworzone są nowe stanowiska pracy, wprowadzane są zmiany na stanowisku 
pracy, wprowadzono zmiany w procesie technologicznym, zmieniono organizację pracy lub wpro-
wadzono zmiany związane z zastosowaniem środków ochrony. Ocenę ryzyka należy wykonać  
dla wszystkich stanowisk pracy, dla których ocena nie była wykonana oraz wtedy, gdy w miejscu 
pracy została wprowadzona zmiana, która ma wpływ na bezpieczeństwo i występujące zagrożenie. 

 

3. Przebieg oceny ryzyka zawodowego 

 

Proces oceny ryzyka zawodowego jest szeregiem logicznych kroków umożliwiających, w upo-

rządkowany sposób badanie zagrożeń związanych z maszyną

1

. A więc proces oceny ryzyka zawodo-

wego zawierał będzie kolejne etapy takie jak:  

1) Informacje potrzebne do oceny ryzyka zawodowego; 
2) Identyfikacje zagrożeń; 
3) Oszacowanie ryzyka zawodowego; 
4) Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka zawodowego; 
5) Działania wynikające z oceny ryzyka zawodowego.  

 

W Informacjach potrzebnych do oceny ryzyka zawodowego powinny się znaleźć dane dotyczą-

ce lokalizacji stanowiska pracy i realizowanych na nim zadań, stosowanych środków pracy, mate-
riałów i wykonywanych operacji technologicznych. Informacje te powinny również zawierać dane 
na temat wykonywanych czynności oraz sposobu i czasu ich wykonywania przez pracujące na stano-
wisku osoby. Ważne są również przepisy prawne i normy odnoszące się bezpośrednio do analizowa-
nego stanowiska. Pomocne będą także zidentyfikowane wcześniej zagrożenia i ich źródła, analiza 
możliwych skutków występujących zagrożeń oraz stosowanych środków ochrony. Obowiązkowym 
źródłem informacji powinna być również informacja dotycząca wypadków przy pracy, zdarzeń 
potencjalnie wypadkowych, chorób zawodowych oraz awarii.  

W Polskiej Normie zatytułowanej „System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy” 

PN-N-18002:2000 wskazano, że informacji o analizowanym stanowisku pracy mogą dostarczyć 
również:  

                                                           

1

 Zob. Norma maszynowa – Zasada oceny ryzyka. Maszyny. Bezpieczeństwo PN-EN 1050:1999 

Szczelina K.: Ogólne wytyczne do analizy ryzyka zawodowego 

688 

−  obserwacja środowiska pracy,  

−  obserwacja zadań wykonywanych na stanowisku pracy,  

−  obserwacja zadań wykonywanych poza stanowiskiem pracy,  

−  wywiad z pracownikami, 

−  obserwacja czynników zewnętrznych, które mogą wpłynąć na stanowisko pracy,  

−  analiza organizacji działań, których celem jest zapewnienie właściwych warunków pracy. 

 

Identyfikacja zagrożeń (Identification of risks)

 

może odbywać się na podstawie zebranych infor-

macji potrzebnych do oceny ryzyka zawodowego lub do identyfikacji zagrożeń można wykorzy-
stać metodę list kontrolnych, które z kolei mogą być opracowane na przykład z wykorzystaniem 
wykazów czynników szkodliwych lub niebezpiecznych. 

 

Przykładowe zagrożenia to: 

1) Zagrożenia mechaniczne; 
2) Zagrożenia elektryczne; 
3) Zagrożenia termiczne; 
4) Zagrożenia hałasem; 
5) Zagrożenia powodowane drganiami mechanicznymi; 
6) Zagrożenia powodowane promieniowaniem;  
7) Zagrożenia powodowane nieprzestrzeganiem zasad ergonomii w projektowaniu maszyn; 
8) Nieoczekiwane uruchomienie, nieoczekiwany obrót, nadmierna prędkość,  
9) Wadliwy montaż; 

 

Oszacowanie ryzyka zawodowego opierać będzie się na ustaleniu dwóch wartości, którymi są 

prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia oraz ciężkość szkodliwych następstw tych zagrożeń.  

Prawdopodobieństwo wystąpienia szkody będzie wyrażone częstością i czasem trwania nara-

żenia, prawdopodobieństwem zaistnienia zdarzenia zagrażającego oraz możliwością uniknięcia  
lub ograniczenia szkody.  

Oszacowanie ryzyka zawodowego można przeprowadzić w różny sposób. Dobrze jest jednak 

wybrać metodę do stosowania której nie będzie wymagana wiedza specjalistyczna i która może 
być w prosty sposób wykorzystana przez osoby przeprowadzające ocenę.  

Łatwym sposobem oszacowania ryzyka zawodowego jest przeprowadzenie badania w skali 

trójstopniowej i pięciostopniowej.  
 

Tabela 1. Oszacowanie ryzyka zawodowego – skala trójstopniowa – PN-N-18002:2000 

Table 1. Evaluating the vocational risk – the scale of three tiers – PN-N-18002:2000 

 

Prawdopodobieństwo Ciężkość następstw 

Mała 

Średnia Duża 

Mało prawdopodobne 

Małe 1 

Małe 1 

Średnie 2 

Prawdopodobne Małe 1 

Średnie 2 

Duże 3 

Wysoce prawdopodobne 

Średnie 2 

Duże 3 

Duże 3 

 

Tabela 2. Oszacowanie ryzyka zawodowego – skala pięciostopniowa – PN-N-18002:2000 

Table 2. Evaluating the vocational risk – the scale of five – PN-N-18002:2000 

 

Prawdopodobieństwo Ciężkość następstw 

Mała 

Średnia 

Duża 

Mało prawdopodobne 

Bardzo małe 1 

Małe 2 

Średnie 3 

Prawdopodobne Małe 2 

Średnie 3 

Duże 4 

Wysoce prawdopodobne 

Średnie 3 

Duże 4 

Bardzo duże 5 

Krakowska Konferencja Młodych Uczonych 2009 

 

689 

Do oszacowania ryzyka zawodowego można użyć wartości takich jak ciężkość następstw oraz 

prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia zagrażającego. 

Następstwa o małej szkodliwości będą to urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych 

dolegliwości i absencji w pracy.  

Następstwa o średniej szkodliwości będą to te, które powodują niewielkie, ale długotrwałe  

lub nawracające okresowo dolegliwości. 

Następstwa o dużej szkodliwości będą nimi urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe 

dolegliwości lub śmierć.  

Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia zagrażającego dzielić  będzie się na zagrożenia 

(threats), które mogą nie wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika,  
lub te które wystąpią nie więcej niż kilkakrotnie oraz te które mogą wystąpić wielokrotnie.  

Jeżeli w konkretnym przedsiębiorstwie nie ma informacji o zaistniałych wypadkach lub też jest 

mała liczba wypadków lub mała ciężkość wypadków nie może to być podstawą do formułowania 
przypuszczeń o małym ryzyku.  

Wszędzie tam gdzie będzie możliwość zaistnienia narażenia na czynniki szkodliwe, wówczas 

należy przeprowadzić ustalenie wartości czynników oddziaływujących na organizm pracownika.  
 

Tabela 3. Ogólne zasady oszacowania ryzyka zawodowego na podstawie wartości wielkości  

charakteryzujących narażenie – skala trójstopniowa – PN-N-18002:2000 

Table 3. General principles of vocational risk estimates based on values that characterize  

the size of the exposure – the scale of three tiers – PN-N-18002:2000) 

  

Wartości wielkości charakteryzujące narażenie 

(P) 

Oszacowanie ryzyka zawodowego 

P

i

 > P 

max

 duże 

P 

max

 ≥ P

i

 ≥ 0,5 P 

max

  

średnie 

P

i

 < 0,5 P 

max

 małe  

 

P

i

 to wartość mierzona, P 

max

 to wartość dopuszczalna wielkości charakteryzujących narażenie, 

chodzi o NDS najwyższe dopuszczalne stężenie i NDN najwyższe dopuszczalne natężenie. Ryzyko 
zawodowe oceniamy jako małe, gdy wynik pomiarów czynnika wynosi poniżej 0,5 NDN i NDS. 
Średnie jest wówczas gdy wynik pomiaru zawiera się między 0,5 a 1 NDS i NDN, a duże wtedy 
gdy wynik pomiarów czynnika wynosi powyżej NDS i NDN.  

Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka lub zastosowanie odpowiednich środków w celu jego 

zmniejszenia wiąże się z ustaleniem kryteriów oceny. Podstawowym kryterium branym pod uwagę 
przy podejmowaniu decyzji o akceptacji ryzyka lub konieczności jego obniżenia , są wymagania 
obowiązujących przepisów prawnych i innych dokumentów normatywnych.  

Dążąc do poprawy warunków pracy, organizacje mogą również ustalić własne kryteria dopusz-

czalności ryzyka zawodowego, oparte na wymaganiach wyższych niż wymagania przepisów praw-
nych i innych dokumentów normatywnych

2

.  

Wszędzie tam gdzie przepisy lub normy nie ustalają jednoznacznych kryteriów, należy się 

kierować ogólnie przyjętymi zasadami zachowania bezpieczeństwa i zaleca się ustalenie kryteriów 
z uwzględnieniem opinii ekspertów z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy, własnych doświad-
czeń oraz opinii pracowników, w oparciu o wyniki analiz ekonomicznych. Na ogół przyjmuje się, 
że ryzyko należy obniżyć do najniższego, uzasadnionego punktu widzenia poziomu rachunku ekono-
micznego. 

 

                                                           

2

 Zob. Polska Norma. System Zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka 

zawodowego PN-N-18002, s. 9.  

Szczelina K.: Ogólne wytyczne do analizy ryzyka zawodowego 

690 

Tabela 4. Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego oraz zalecenia dotyczące  

działań wynikających z oceny tego ryzyka – skala trójstopniowa – PN-N-18002:2000 

Table 4. The general principles of determining the admissibility of vocational risk and recommendations  

for action arising from this risk assessment – the scale of three tiers – PN-N-18002:2000) 

 

Oszacowanie ryzyka 

zawodowego 

Dopuszczalność ryzyka 

zawodowego 

Niezbędne działania 

Duże Niedopuszczalne 

Jeżeli ryzyko zawodowe jest zwią-
zane z pracą już wykonywaną, 
działania w celu jego zmniejsze-
nia należy podjąć natychmiast  
(np. przez zastosowanie środków 
ochronnych). Planowana praca  
nie może być rozpoczęta do czasu 
zmniejszenia ryzyka zawodowego 
do poziomu dopuszczalnego. 

Średnie 

Dopuszczalne 

Zaleca się zaplanowanie i podję-
cie działań, których celem jest 
zmniejszenie ryzyka zawodowego. 

Małe 

Konieczne jest zapewnienie, że 
ryzyko zawodowe powstaje co 
najwyżej na tym samym poziomie 

 

Tabela 5. Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego oraz zalecenia dotyczące 

działań wynikających z oceny tego ryzyka – skala pięciostopniowa – PN-N-18002:2000 

Table 5. The general principles of determining the admissibility of vocational risk and recommendations  

for action arising from this risk assessment – the scale of five – PN-N-18002:2000) 

 

Oszacowanie ryzyka 

zawodowego 

Dopuszczalność ryzyka 

zawodowego 

Niezbędne działania 

Bardzo duże 

niedopuszczalne 

Praca nie może być rozpoczęta  
ani kontynuowana do czasu 
zmniejszenia ryzyka zawodowego 
do poziomu dopuszczalnego. 

Duże 

Jeżeli ryzyko zawodowe jest 
związane z pracą już wykonywa-
ną, działania w celu jego zmniej-
szenia należy podjąć natychmiast 
(np. przez zastosowanie środków 
ochronnych). Planowana praca  
nie może być rozpoczęta do czasu 
zmniejszenia ryzyka zawodowego 
do poziomu dopuszczalnego. 

Średnie 

dopuszczalne 

Zaleca się zaplanowanie i podję-
cie działań, których celem jest 
zmniejszenie ryzyka zawodowego. 

Małe 

Zaleca się rozważenie możliwoś- 
ci dalszego zmniejszania poziomu 
ryzyka zawodowego lub zapewnie-
nie, że ryzyko zawodowe pozo-
staje najwyżej na tym samym 
poziomie. 

Bardzo małe 

Nie jest konieczne prowadzenie 
żadnych działań. 

Krakowska Konferencja Młodych Uczonych 2009 

 

691 

Po oszacowaniu ryzyka i po przeprowadzeniu jego oceny powinno zostać ustalone, czy wyma-

gane jest zmniejszenie ryzyka, czy też bezpieczeństwo zostało osiągnięte. Jeżeli konieczne będzie 
zmniejszenie ryzyka, to powinny być dobrane i zastosowane odpowiednie środki bezpieczeństwa  
a procedura oceny ryzyka zawodowego powtórzona.  

Proces zmniejszania ryzyka można właściwie zakończyć w momencie gdy osiągniemy następu-

jące cele:  

1) Zagrożenie zostało wyeliminowane, albo ryzyko zmniejszyło się dzięki np. zastąpieniu materia-

łów i substancji mniej szkodliwymi, dzięki zastosowaniu urządzeń ochronnych; 

2) Dobrane urządzenia ochronne z całą pewnością oraz na podstawie wcześniejszego doświadcze-

nia zapewnią bezpieczeństwo podczas użytkowania zgodnego z ich przeznaczeniem; 

3) Odpowiednie zastosowanie urządzeń ochronnych ze względu na prawdopodobieństwo udarem-

nienia lub obejścia ich działania lub ciężkości szkody oraz utrudnień podczas wykonywania 
przewidzianego zadania; 

4) Zalecane sposoby pracy zapewniły bezpieczeństwo podczas użytkowania maszyn i spełnione 

zostały odpowiednie wymagania dotyczące szkoleń; 

5) Wystarczająco jasne są informacje dotyczące wszystkich instrukcji obsługi maszyn; 
6) Jeżeli nie ma możliwości wyeliminowania ryzyka to należy mieć pewność, że pracownik został 

poinformowany o zagrożeniu związanym z ryzykiem resztkowym; 

7) Zostały wzięte pod uwagę możliwości fizyczne i psychiczne pracowników.  

 

Praktyka pokazuję, że przed realizacją planu związanego z działaniami korygującymi lub zapobie-

gającymi zagrożeniom należy sprawdzić czy zaproponowane działania doprowadzą do ogranicze-
nie ryzyka, czy nie powstaną nowe zagrożenia oraz należy zastanowić się czy można wybrać inne, 
bardziej skuteczne metody działania. Istotna jest również opinia pracowników o wprowadzonych 
zmianach.  
 

4. Podsumowanie 

 
Brak jest ustalonych zasad dokumentowania oceny ryzyka zawodowego, lecz w wytycznych 

Komisji Europejskiej wskazano, iż dokumentacja ta powinna zawierać, przede wszystkim stwierdze-
nie czy ocena ryzyka zawodowego została przeprowadzona oraz w jaki sposób została przeprowa-
dzona. Ponadto w dokumentacji tej powinna znajdować się informacja o grupach pracowników, 
które są szczególnie narażone, które wymagania norm lub zalecenia stosowano podczas oceny, 
jakie są zalecenia odnośnie do środków, które należy podjąć w celu dalszego ograniczenia ryzyka 
oraz ustalenia odnośnie przeglądu i aktualizacji oceny ryzyka zawodowego. Obecnie wyniki oceny 
ryzyka zawodowego można również zarejestrować w formie elektronicznej, wykorzystując dostęp-
ne na rynku programy komputerowe. Przykładem może tu być opracowany przez Centralny Instytut 
Pracy komputerowy program rejestracji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego STER. System ten 
umożliwia pełne dokumentowanie przewidzianych przepisami prawnymi obowiązkowych działań 
związanych z BHP na stanowiskach pracy, w tym np. prowadzenie rejestru zagrożeń i chorób zawo-
dowych, rejestrowanie i opracowywanie wyników pomiarów szkodliwych i uciążliwych, umożli-
wiających zautomatyzowaną i obiektywną ocenę ryzyka zawodowego, ewidencję wypadków przy 
pracy wraz z dokumentacją powypadkową, a także wspomaganie prowadzenia systematycznej 
kartoteki pracowników, związanej z gromadzeniem ich indywidualnych danych z zakresu BHP 
oraz wszelkich przysługujących im świadczeń z tego tytułu.  

Oceniając ryzyko zawodowe, można stosować wiele różnych metod. Najczęściej bywa tak, że 

zagrożenia na wszystkich stanowiskach są szacowane jedną metodą, ale w szczególnych przypad-
kach szacując ryzyko np. czynników szkodliwych lub obciążeń układu mięśniowo-szkieletowe- 
go związanego z dźwiganiem ciężarów poleca się stosowanie metod przewidzianych konkretnie 

Szczelina K.: Ogólne wytyczne do analizy ryzyka zawodowego 

692 

dla tych zagrożeń, którymi są ocena wydatku energetycznego wg metody G. Lehmanna dla obciążeń 
dynamicznych, a dla obciążeń statycznych metoda OWAS. Innymi metodami mogą być np. wstęp-
na analiza (PHA)

3

, metoda „CO – GDY”, analiza rodzajów uszkodzeń i ich skutków (FMEA)

4

, 

symulacja defektów w systemach sterowania, metoda systematycznej analizy ryzyka (MOSAR)

5

, 

metoda analizy drzewa błędów (FTA)

6

 i metoda DELPHI. Pomocną może być również metoda 

wskaźnika ryzyka „Risk SCORE” lub metoda „Graf ryzyka”. Tutaj należy wspomnieć również  
o metodzie oceny ryzyka zawodowego opracowanej w Inspekcji Pracy w Wielkiej Brytanii popula-
ryzowanej w Polsce przez R. Studenskiego, gdzie wielkość ryzyka oblicza się jako kombinację 
dwóch wskaźników ocen cząstkowych charakteryzujących ryzyko zawodowe, chodzi tu o prawdo-
podobieństwo wystąpienia zagrożenia oraz ciężkość skutków zagrożenia. Prawdopodobieństwo 
wystąpienia i ciężkość skutków również wyraża się w trzech kategoriach. Innym przykładem może 
być metoda oceny ryzyka zawodowego wg normy MIL 882 gdzie wielkość ryzyka oblicza się jako 
kombinacje dwóch wskaźników oceny cząstkowej charakteryzującej ryzyko zawodowe. Wskaźniki te 
to prawdopodobieństwo zagrożenia i ciężkość następstw zagrożenia. Podobna jest również metoda 
wg normy brytyjskiej BS 8800 gdzie ryzyko oblicza się jako kombinację prawdopodobieństwa i cięż-
kości następstw w skali trójstopniowej. Ciekawą propozycją jest również metoda oceny ryzyka 
zawodowego metodą Politechniki Śląskiej, w której ocena ryzyka na poziomie czynności roboczych 
na stanowiskach pracy charakteryzowana jest przez prawdopodobieństwo wystąpienia niebezpiecz-
nych zdarzeń w skali czterostopniowej. W skali tej zaproponowano prawdopodobieństwa: „duże” 
zdarzające się kilka razy w miesiącu – ranga prawdopodobieństwa 4, „znaczące” zdarzające się 
kilak razy w roku – ranga prawdopodobieństwa 3, „niewielkie” zdarzają się raz na kilka lat – ranga 
prawdopodobieństwa 2 i „minimalne” teoretycznie możliwe – ranga prawdopodobieństwa 1.     

To jaka zostanie zastosowana metoda zależy w głównej mierze od tego co jest przedmiotem 

oceny. W sytuacji gdy zagrożenia są dobrze znane i łatwe do zidentyfikowania, a środki ogranicza-
nia ryzyka są łatwo dostępne ocena może być procesem bardzo prostym. W innych przypadkach 
np. w złożonych procesach w dużych zakładach chemicznych, konieczne jest zastosowanie odpo-
wiednich metod w celu właściwego ograniczenia ryzyka oraz opracowanie kompleksowych rapor-
tów bezpieczeństwa.  

Wydaje się błędne zalecenie stosowania złożonych, liczbowych metod do oceny ryzyka zawodo-

wego na stanowiskach pracy i wiązanie obowiązku oceny ryzyka z koniecznością dokonywania 
skomplikowanych obliczeń wskaźników liczbowych określających jego poziom oraz określenie 
dopuszczalności ryzyka na podstawie wartości tych wskaźników. Przepisy prawa nie zabraniają 
dokonywania skomplikowanych obliczeń, ale trzeba pamiętać,  że w wielu sytuacjach wskaźniki 
liczbowe mogą wprowadzić w błąd. Rzadko już stosowane jest również utożsamianie obowiązku 
oceny ryzyka zawodowego z koniecznością wyznaczenia wskaźnika liczbowego charakteryzują-
cego stanowisko pracy jako całość.  

W wielu przypadkach ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy może opierać się właści-

wie na stwierdzeniu czy konkretna praca wykonywana jest zgodnie z przepisami prawa. Ponadto  
w przeprowadzeniu takiej oceny mogą być pomocne listy pytań kontrolnych sporządzone specjal-
nie dla określonych zagadnień lub grup stanowisk pracy. Za typowy przykład może nam tu posłu-
żyć lista pytań kontrolnych opracowanych w celu oceny stanowisk pracy z monitorami ekranowy-
mi lub lista pytań do oceny bezpieczeństwa maszyn i innych urządzeń technicznych. Listy takie 
mają najczęściej charakter otwarty i można dopisywać nowe nieuwzględnione wcześniej zagroże-
nia.  
 
                                                           

3

 PHA - skrót tytułu w języku angielskim – Preliminary Hazard Analysis.  

4

 FMA - skrót tytułu w języku angielskim – Failure Mode and Efects Analysis.  

5

 MOSAR - skrót w języku angielskim – Methody Organized for Systematic Analysis of Risks.  

6

 FTA – skrót w języku angielskim – Fault Tree Analysis.  

Krakowska Konferencja Młodych Uczonych 2009 

 

693 

Literatura 

 

[1]  Polska Norma PN-N-18002:2000 System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne 

wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.  

[2]  Polska Norma PN-EN 1050:1999 Zasady oceny ryzyka. Maszyny. Bezpieczeństwo.  
[3]  Polska Norma PN-80/Z-08052 Ochrona pracy. Niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące  

w procesie pracy. Klasyfikacja.  

[4]  Dyrektywa Rady z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bez-

pieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy, 89/391/EWG  

[5]  Kodeks Pracy; 
[6]  Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych z dnia  

30 października 2002 r. 

[7]  Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa  

i higieny pracy z dnia 26 września 1997 r.  

 
 
KONRAD SZCZELINA 
 
 

General Guidelines for Risk Analysis Training 

 
 

Key words 

 

score – risk – security – severity – threats 

 

Abstract 

 

The article presents general principles for risk assessment training, which aims to ensure better working 

conditions and protection of life and health of workers. Demonstrates a number of consecutive stages in an 
orderly manner to the study of risks in the workplace. It presents examples of how to risk and risk assessment 
training. Was also discussed the issue concerning the general rules for the admissibility of occupational expo-
sure.