Podstawowe wytyczne do przeprowadzania oceny

ryzyka zawodowego na stanowisku tankowania

zbiorników samochodowych gazem płynnym

Z

agadnienie układów, służących zasilaniu silników mecha­nicznych, szczególnie w samochodach, mieszaniną propanu i butanu, obejmuje urządzenia o różnej konstrukcji i przeznacze­niu, gdyż bardzo istotny jest dobór rodzaju układu zasilania do danego typu samochodu, jego silnika, a montaż urządzenia i regu­lacji zapewnia bezpieczeństwo użytkowania pojazdu.

Dla ułatwienia m.in. zapisu układu zasilania silników propa-nem-butanem, przyjęto skrót tej metody jako LPG (Liąuified Pe­troleum Gaś).

Układ zasilania LPG dzieli się na odpowiadający za przygoto­wanie mieszanki palnej i za magazynowanie paliwa.

Bardzo ważne jest określenie podstawowych właściwości fizy­kochemicznych gazu propan-butan, które rzutują na prawidło­wość eksploatacji silnika, a więc:

• skład chemiczny - węglowodory (propan, butan, izibutan,
  etan, izomery butanu i inne). LPG pod ciśnieniem atmos­
  ferycznym w temperaturze pokojowej posiada postać gazu,
  a pod niewielkim ciśnieniem (kilka atmosfer) skrapla się
  (skroplony gaz);

• prężność par paliwa - przy stałej temperaturze w zbiorniku
  istnieje stan równowagi termodynamicznej, czyli bez zmiany
  temperatury szybkość parowania cieczy jest równa szybkości
  skraplania pary, wtedy w zbiorniku znajdują się dwie fazy:
  ciekła i gazowa.

Paliwo gazowe po zatankowaniu jest bogate w propan i powo­duje, że całe pobierane paliwo LPG przechodzi w stan gazowy w zbiorniku. W przypadku zasilania silnika spalinowego pa­liwem LPG, stosowany jest pobór fazy ciekłej;

• ciepło właściwe - ciepło właściwe przy ogrzewaniu pod sta­
  łym ciśnieniem jest inne niż przy ogrzewaniu przy stałej ob­
  jętości;

• temperatura wrzenia - jest zależna od ciśnienia. W zbior­
  niku paliwa parowanie LPG powoduje wzrost ciśnienia, co
  spowalnia i w końcu doprowadza do warunków równowagi
  faz;

• wartość opałowa - miarą jakości paliwa jest ilość energii
  wydzielającej się podczas spalania paliwa. Wartość opałową
  paliwa stanowi ciepło spalania pomniejszone o ciepło paro­
  wania pary wodnej znajdującej się w spalinach;

• liczba oktanowa - wskaźnik liczbowy jako miara odporno­
  ści na spalanie stukowe paliw przeznaczonych do silników o
  zapłonie iskrowym. Liczba oktanowa paliwa LPG jest zależna
  od właściwości jego komponentów oraz ich zawartości w pali­
  wie;

• stała stechiometryczna - ilość powietrza potrzebna do cał­
  kowitego i zupełnego spalenia przyjętej jednostki paliwa;

• prędkość spalania - na którą składa się: współczynnik nad­
  miaru powietrza, energia zapłonu, właściwości fizykoche­
  miczne paliwa, kształt komory spalania, ukształtowanie ka­
  nałów dolotowych, stopień zawirowania mieszanki;

• granice zapalności - określają zakres składu mieszanki, w
  której możliwe jest jej zapalenie;

• zapach - propan i butan są gazami bezwonnymi, nieprzy­
  jemna woń jest nadawana po to, aby sygnalizować przecieki
  paliwa LPG;

• normy-są trzy rodzą j e mieszanin:
  A - butan techniczny,

B - propan-butan techniczny;

C - propan techniczny

Dla okresu np. zimowego, norma określa paliwa silnikowe

mieszaniny B i C.

Przedmiotem normy są ponadto:

• zawartość: siarkowodoru, siarki ogólnej, oleju mineralnego,
  wody,

• minimalna wartość opałowa,

• sprawdzanie: zapachu, zawartości amoniaku.

Na stacjach paliw, na których tankuje się gaz płynny do pojaz­dów mechanicznych (autogaz), można go przechowywać w zbior­nikach: podziemnych, naziemnych, przewoźnych lub w butlach stalowych.

Zbiorniki muszą być oryginalne, właściwie oznakowane, szczel­nie zamknięte, w chłodnym miejscu, suchym i dobrze wentylowa­nym, a gdy znajdują się w pomieszczeniu, to instalacja elektryczna winna być zabezpieczona przeciwwybuchowe. Zbiorniki powinny być usytuowane z dala od źródeł ciepła i zapłonu oraz utleniaczy

Obligatoryjnie stacja paliw musi być wyposażona w odpowiedni sprzęt przeciwpożarowy:

• dwa agregaty proszkowe lub śniegowe (25 kg),

• jedną gaśnicę proszkową lub śniegową (6 kg) na jeden od-
  mierzacz paliw,

• dwie gaśnice proszkowe lub śniegowe na dwa lub więcej od-
  mierzaczy paliw,

• trzy koce gaśnicze, w tym jeden koc dla stanowiska wydawa­
  nia gazu płynnego,

• dwie gaśnice proszkowe lub śniegowe (6 kg) na każde stano­
  wisko wydawania gazu płynnego.

Ważniejsze zasady i ustalenia dla stanowisk tankowania zbior­ników samochodowych gazem płynnym:

1. Pracodawca obowiązany jest wyposażyć stanowisko w pod­
   ręczny sprzęt gaśniczy, który musi być w pełnej sprawności
   technicznej,

2. Pojazdy na stacji muszą poruszać się w wydzielonych pa­
   sach,

3. Prace związane z napełnianiem, przechowywaniem i rozpro­
   wadzaniem gazu płynnego mogą wykonywać wyłącznie pra­
   cownicy o właściwych kwalifikacjach, określonych w odręb­
   nych przepisach,

4. Zbiorniki do magazynowania gazu płynnego muszą być wy­
   posażone w armaturę i osprzęt, zgodnie z przepisami tech-

12

4/2006 przyjaciel

przy pracy

nicznymi i Polskimi Normami, a dopuszczone do eksploata­cji zgodnie z przepisami o dozorze technicznym,

5. Do armatury i osprzętu musi być zapewniony łatwy dostęp,

6. Szczególne zagrożenia: jest on skrajnie łatwo palnym gazem,
   tworzy mieszaniny wybuchowe z powietrzem, niebezpiecz­
   nie reaguje z utleniaczami, gromadzi się przy powierzchni
   ziemi,

7. Podczas przeglądu lub naprawy agregatu i innych urządzeń
   (przez osoby upoważnione), należy je odłączyć od instalacji
   armaturą odcinającą, opróżnić z gazu i wyłączyć zasilanie
   elektryczne.

Wstępne czynności do przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego na stanowisku tankowania zbiorników samochodowych gazem płynnym

Ocenę ryzyka zawodowego dla określonych stanowisk czy za­wodów, można przeprowadzić różnymi metodami i sposobami. Zależy to od wielu czynników: wielkości zakładu, ilości zatrud­nionych pracowników, techniki wyposażenia, rodzaju zagrożeń itp.

Stacje tankowania paliw gazowych są zazwyczaj połączo­ne z dystrybucją płynów ropopochodnych (benzyna, ropa, oleje), dlatego też wszyscy pracownicy tam zatrudnieni muszą posiadać odpowiednie przeszkolenia i kwalifikacje do tankowania zbiorników samochodowych odpowiednim paliwem.

Traktując stację jako zakład pracy można przyjąć, że najprost­szą metodą oceny ryzyka zawodowego jest system tzw „Pięciu kroków", pozwalający na uzyskanie realnych danych o istnieją­cych zagrożeniach i uciążliwościach.

Aby jednak ocena była miarodajna, wyznaczeni do dokonania oceny pracownicy muszą spełniać określone wymogi i posiadać odpowiednie predyspozycje, a mianowicie mieć:

• pełną wiedzę na temat propanu-butanu, znać jego charakte­
  rystykę, właściwości fizyko-chemiczne itp.,

• rozeznanie w występujących na takiej stacji zagrożeniach i
  uciążliwościach, częstotliwości wypadków przy pracy czy
  chorób zawodowych,

• odpowiednią praktykę i wiedzę, aby rozróżnić czynniki szko­
  dliwe dla zdrowia, występujące podczas dystrybucji i gospo­
  darki płynnym gazem,

• zdolności do podjęcia właściwych działań korygujących, za­
  pobiegających występującym, a stwierdzonym zagrożeniom
  i uciążliwościom podczas realizowania pracy na stacji przy
  dystrybucji gazu,

• taką wiedzę i umiejętności, które umożliwią skorzystanie z
  opracowań ekspertów i fachowców w celu właściwej oceny
  zagrożeń występujących na stacji.

Za właściwe, rzetelne, poprawne i skuteczne przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego na stacji dystrybucji gazu, zawsze jest odpowiedzialny pracodawca, mimo że lustrację może przeprowa­dzać zespół spoza stacji.

Praktyczne przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego na stacji dystrybucji gazu płynnego

KROK 1: Identyfikacja istniejących zagrożeń i uciążliwości na stacji dystrybucji gazu płynnego:

Należy zidentyfikować wszystkie występujące na stacji czyn­niki środowiska materialnego, ustalając ich rzeczywistą wartość. Między innymi trzeba skontrolować:

• stan techniczny dystrybutorów,

• przyłącza spustowe przewodów wlewowych,

• drożność przewodów,

• stan węży nalewczych przy odmierzaczach,

• stan zbiorników magazynujących gaz,

• urządzenia zabezpieczające przenikanie gazu do gruntu lub
  powietrza,

• uziemienie dystrybutorów oraz to, czy jest do nich wolny do­
  stęp,

• ilość i stan obowiązkowego wyposażenia ppoż.,

• czy gaz jest przechowywany w zbiornikach odpowiednio i
  właściwie oznakowanych, szczelnych, z dala od źródeł ciepła
  i zapłonu,

• prawidłowość gospodarowania opakowaniami,

• czy są przestrzegane zasady, że podczas tankowania gazu sil­
  nik pojazdu jest unieruchomiony,

• porządek na całej stacji,

• czy na terenie stacji nie są instalowane urządzenia grzewcze,

• czy na terenie stacji są instalowane prowizoryczne urządze­
  nia elektryczne,

• czy tankowanie gazu nie odbywa się podczas wyładowań at­
  mosferycznych,

- inne występujące na stacji zagrożenia i uciążliwości.
Uwaga: Upewnić się, że podczas dystrybucji gazu pracownicy

nie piją, nie palą, nie jedzą, stosują konieczne ochrony osobiste (rękawice, maski, kombinezony gazoszczelne itp.).

KROK 2: Określenie rodzaju zawodu oraz wykonywanych czynności przy dystrybucji gazu

Należy określić wymagany zawód oraz kwalifikacje i uprawnie­nia przy dystrybucji gazu. Trzeba ustalić m.in.:

• wymogi zawodowe z zakresem zadań, obowiązków i odpo­
  wiedzialności,

• występujące niedogodności przy dystrybucji gazów, jak rów­
  nież jego magazynowaniu,

• pełny wykaz pracowników zatrudnionych na stacji paliw,
  ich wykształcenie, praktykę, umiejętności, predyspozycje do
  obsługiwania stanowiska, gdyż każdy zatrudniony musi po­
  siadać wiedzę i wprawę przy obsługiwaniu dystrybutorów do
  płynów ropopochodnych, jak również gazu,

• obowiązujące zasady i przepisy dotyczące magazynowania i
  dystrybucji gazu oraz znajomość jego właściwości przez pra­
  cowników stacji,

• stosowane środki pracy oraz ochrony osobiste.

KROK 3: Szacowanie ryzyka zawodowego podczas dystrybu­cji gazu na stacji paliw

Podczas oceny ryzyka zawodowego należy określić, czy wystę­pujące zagrożenia i uciążliwości mają wartość: małą, średnią czy dużą. Te trzy stopnie wartości oceny ryzyka zawodowego są wy­starczające dla prostego ocenienia tego zjawiska.

Aby poprawnie i skutecznie oszacować ryzyko zawodowe na stacji paliw podczas dystrybucji gazu, oceniający stanowiska obowiązkowo muszą mieć szeroką wiedzę nt. gazu propan-bu-tan.

przyjaciel 4/2006

przy pracy

13

Chodzi mianowicie m.in. o takie informacje, jak:

• identyfikacja substancji (gazu),

• udział określonych składników gazu,

• identyfikacja zagrożeń przy pracy z gazem,

• zagrożenia: zatrucie inhalacyjne, skażenie skóry, skażenie
  oczu,

• postępowania w przypadku pożaru oraz rodzaj sprzętu
  ppoż.,

• postępowanie w razie niezamierzonego przedostania się gazu
  do środowiska,

• bezpieczne postępowanie z gazem i jego magazynowanie,

• własności fizykochemiczne gazu,

• stabilność i reaktywność gazu,

• informacje toksykologiczne,

• informacje ekologiczne,

• postępowanie z odpadami,

• informacje o transporcie,

• przepisy prawne.

Na podstawie tych danych można określić, jakie należy podjąć środki zapobiegawcze dla ograniczenia lub zlikwido­wania ryzyka zawodowego na ocenianych stanowiskach na stacji paliw.

Podczas oceny ryzyka zawodowego wskazane jest korzystanie z różnego rodzaju pomocy, m.in. z:

• rejestracji stwierdzonych uprzednio zagrożeń i uciążliwości,

• statystyki wypadków przy pracy lub chorób zawodowych na
  tych stanowiskach,

• danych technicznych całego wyposażenia stacji paliw,

• wyników obserwacji, stosowanych metod pracy, nawyków,
  zasad organizacji uzyskanych przed oceną ryzyka zawodo­
  wego,

• bezpośrednich obserwacji stanowisk, przeprowadzonych an­
  kiet, wywiadów z pracownikami,

• wiedzy ewentualnych ekspertów spoza stacji paliw nt. gospo­
  darki gazami.

KROK 4: Opracowanie wyników oceny ryzyka zawodowego przy gospodarce gazem

Po zakończeniu zbierania danych nt. zagrożeń i uciążliwości przy dystrybucji gazu, należy udokumentować wszystkie uzyska­ne wyniki i odpowiednio sformułować właściwe wnioski i kon­kretne przedsięwzięcia, zmierzające do poprawy stanu istniejące­go. Jednocześnie trzeba się upewnić, że nie ominięto zasadniczych sytuacji zagrożeniowych i objęto oceną wszystkie stanowiska i pracowników.

Formularze, na których nanoszone będą wyniki oceny ryzyka zawodowego oraz ustalone wnioski, mogą być opracowane we wła­snym zakresie, ale winny odpowiadać określonym wymogom.

O uzyskanych wynikach i ustalonych przedsięwzięciach, obo­wiązkowo należy poinformować wszystkich zainteresowanych pracowników i władze zwierzchnie.

KROK 5: Przegląd wyników dokonanej oceny ryzyka zawo­dowego podczas dystrybucji gazu

Po upływie określonego czasu, należy koniecznie dokonać kon­troli realizacji podjętych przedsięwzięć, które miały na celu popra­wę warunków pracy i bezpieczeństwa otoczenia na stacji paliw.

W przypadku stwierdzenia mało znaczących zmian i odchyleń od ustalonych wniosków niekoniecznie trzeba dokonać nowej oceny ryzyka zawodowego przy dystrybucji gazu, a tylko ustalić zagrożenia związane z nową sytuacją i starać się, aby zostały zli­kwidowane.

Witold Kowalewski

Podstawa:

• Ocena ryzyka zawodowego wpięciu krokach, CIOP-PIB

• Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higienq pracy. Ogólne
  wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. Polska Norma PN-N-
  -18002-2000

• Ryzyko zawodowe - Ośrodek Szkolenia PIP, A. Słomka

• Co warto wiedzieć o ryzyku zawodowym? - L. Skuza, ODDK

• Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 26 wrze-

śnia 1997 r. w sprawie ogólnych za­sad bhp

• Alt. 226 kodeksu pracy, zobo­wiązujący każdego pracodawcędo przeprowadzenia oceny ryzy­ka zawodowego dla wszystkich stanowisk w zakładzie

• Układy zasilania gazem propan-butan - A. Majerczyk, S. Taube

• Propan-butan, CIOP-PIB

• Instrukcja stanowiskowa obsłu­gi stanowiska tankowania zbior­ników samochodowych gazem
  płynnym

• Rozporządzenie ministra gospo­darki z 20 grudnia 2002 r. zmie­niające rozporządzenie w spra­wie warunków technicznych,jakim powinny odpowiadać bazy
  i stacje pahw, rurociągi daleko­siężne, do transportu ropy nafto­wej i produktów naftowych i ich
  usytuowanie