1

Komen

tar

ze pr

zepisó

w bhp

Komentarze przepisów bhp

Wprowadzenie

W prezentowanej części komenta-

rza rozporządzenia Ministra Pracy 

i Polityki Socjalnej z 26 wrze-

śnia 1997 r. w sprawie ogólnych 

przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy 

komentujemy jego § 11 oraz 12. 

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r.

w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

(Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. zm.)

Jan M. Pióro

Dotyczą one odpowiednio:

zapobiegania  zanieczyszczeniu  lub 

„

„

skażeniu, w stopniu szkodliwym dla 

zdrowia, powietrza, gruntu i wód,

ochrony obiektów budowlanych i urzą-

„

„

dzeń technicznych przed gromadzeniem 

się ładunków oraz wyładowaniami elek-

tryczności statycznej.

§ 11

[Zapobieganie zanieczyszczeniu lub skażeniu, w stopniu szkodliwym dla zdrowia,

powietrza, gruntu i wód]

Zakład pracy powinien być wyposażony w urządzenia zapobiegające zanieczysz-

czeniu lub skażeniu, w stopniu szkodliwym dla zdrowia ludzkiego – powietrza,

gruntu oraz wód – substancjami chemicznymi, pyłami, środkami promieniotwór-

czymi albo szkodliwymi czynnikami biologicznymi, w związku z produkcją bądź

inną działalnością zakładu pracy.

Zanieczyszczenie a skażenie

Pojęciem zanieczyszczenie określa się 

wprowadzenie  do  czegoś  (powietrza, 

wody, gruntu) niewłaściwych składników 

(substancji stałych, ciekłych, gazowych) 

– niebędących jego naturalnymi składni-

kami – w takich ilościach i takim składzie, 

że może to ujemnie wpływać na zdrowie 

człowieka, glebę, wodę lub powodować 

inne niekorzystne zmiany. 

Natomiast pojęciem skażenie określa się 

sytuację, w której do określonego śro-

dowiska przedostaną się szkodliwe sub-

stancje powodujące w konsekwencji, iż 

to środowisko jest mniej przydatne bądź 

całkowicie nieprzydatne do normalnego 

użytkowania.

Zanieczyszczenie powietrza

atmosferycznego

Zanieczyszczenia powietrza spowodowa-

ne gospodarczą lub bytową działalnością 

człowieka mogą pochodzić z wielu źródeł. 

W największym stopniu źródłem zanie-

czyszczeń są:

procesy spalania węgla, gazu, produk-

„

„

tów naftowych,

wydobycie i transport surowców,

„

„

przemysł chemiczny, rafineryjny i me-

„

„

talurgiczny,

cementownie,

„

„

składowiska surowców i odpadów.

„

„

Zanieczyszczanie powietrza atmosferycz-

nego polega na wprowadzaniu okreso-

wym lub ciągłym substancji stałych (pyły), 

2

Komen

tar

ze pr

zepisó

w bhp

Komentarze przepisów bhp

ciekłych i gazowych niebędących jego 

naturalnymi składnikami lub też substan-

cji występujących w ilościach wyraźnie 

zwiększonych w porównaniu z naturalnym 

składem powietrza.

Powietrze mogą zanieczyszczać:

gazy i pary związków chemicznych, 

„

„

np. tlenki węgla, siarki i azotu, amo-

niak, fluor, węglowodory (łańcuchowe 

i aromatyczne), a także ich chlorowe 

pochodne, fenole. Gdy dwa lub więcej 

z tych gazów występują w powietrzu 

równocześnie, w dużych stężeniach, 

zagrożenie dla zdrowia człowieka i śro-

dowiska przyrodniczego jest szczególnie 

duże,

cząstki stałe nieorganiczne i organicz-

„

„

ne (pyły), np. popiół lotny, sadza, pyły 

z produkcji cementu, pyły metalurgiczne, 

związki ołowiu, miedzi, chromu, kadmu 

i innych metali ciężkich, stałe związki 

organiczne (azbest, pestycydy),

mikroorganizmy – wirusy, bakterie i ma-

„

„

kroorganizmy, grzyby, których rodzaj 

lub ilość odbiega od składu naturalnej 

mikroflory powietrza,

kropelki cieczy, np. kwasów, zasad, 

„

„

rozpuszczalników.

Skutki zanieczyszczenia powietrza

Zanieczyszczenia powietrza:

wchłaniane przez ludzi głównie w trak-

„

„

cie oddychania mogą przyczyniać się do 

powstawania schorzeń układu oddecho-

wego (astma, rozedma płuc, zapalenie 

oskrzeli), a także alergii,

mogą powodować smog – warstwę po-

„

„

wietrza zawierającą duże stężenia pyłów 

i toksycznych gazów,

mogą powodować kwaśne deszcze – 

„

„

opady atmosferyczne zawierające dro-

biny kwasu siarkowego, kwasu azoto-

wego,

mogą wpływać na wzrost temperatury 

„

„

określany jako zjawisko efektu cieplar-

nianego,

powodują korozję metali i materiałów 

„

„

budowlanych,

mają wpływ na wtórne skażenie wody 

„

„

i gleby.

Sposoby ograniczania emisji zanieczysz-

czeń powietrza

Skutecznego ograniczenia emisji zanie-

czyszczeń powietrza można dokonać po-

przez zamontowanie urządzeń oczyszcza-

jących, w szczególności:

odpylaczy (cyklony, elektrofiltry) słu-

„

„

żących do usuwania cząstek ciał stałych 

lub cieczy z gazów spalinowych i prze-

mysłowych,

osadników  (komory  uspokajające), 

„

„

w których oddzielenie pyłu lub aero-

zolu następuje wskutek różnicy gęstości 

i działania siły grawitacji,

skruberów,

„

„

a także przez wprowadzenie stosownych 

zmian technologicznych.

Odpylacz cyklonowy

Urządzenie do wychwytywania zawieszo-

nych w gazie cząstek stałych to odpylacz 

cyklonowy. W cyklonie zanieczyszczo-

ny gaz wpada do cylindrycznej komory 

i w niej wiruje. Unoszące się w gazie cięż-

sze od niego składniki są odrzucane na 

zewnątrz, a w wyniku ocierania o ścianki 

cyklonu wytracają prędkość i opadają, 

powietrze czyste wypływa przez ułożo-

ny centralnie kanał w górę. Skuteczność 

odpylania cyklonu jest tym większa, im 

większa jest prędkość wlotowa, a także 

im mniejszy promień. Cyklony stosowane 

są do odpylania gazów w ciepłowniach, 

elektrociepłowniach, hutach, oddzielania 

przenoszonych pneumatycznie materiałów 

(np. wiórów i trocin w zakładach drzew-

3

Komen

tar

ze pr

zepisó

w bhp

Komentarze przepisów bhp

nych) od powietrza. Do usuwania bardzo 

małych cząstek zanieczyszczeń stosowane 

są cyklony mokre. Warunkiem stosowa-

nia odpylacza mokrego jest zwilżalność 

pyłu.

Elektrofiltry

Odpylacze elektrostatyczne (elektrofil-

try) są rodzajem odpylaczy, w których 

usuwanie pyłu, np. z gazów odlotowych 

przy eksploatacji kotłów opalanych py-

łem węglowym czy pieców obrotowych 

w cementowniach, następuje przez wy-

korzystanie siły elektrostatycznej dzia-

łającej na cząstki tego pyłu. Aby proces 

mógł przebiegać, cząstki pyłu muszą być 

uprzednio poddane procesowi nadania 

ładunku elektrycznego. Elektrofiltry bar-

dzo skutecznie wychwytują nawet ponad 

99% ziaren pyłu o średnicach większych 

od 10 µm.

Zanieczyszczenie gruntów

Zanieczyszczanie gruntów polega na wpro-

wadzaniu do nich substancji chemicznych 

i radioaktywnych oraz mikroorganizmów 

pochodzących ze stałych i ciekłych od-

padów przemysłowych i komunalnych, 

gazów i pyłów emitowanych z zakładów, 

w szczególności chemicznych, petroche-

micznych, cementowni, hut, elektrow-

ni, stosowanych w rolnictwie nawozów 

sztucznych i  środków  ochrony roślin 

w ilościach przekraczających ich normal-

ną zawartość, niezbędną do zapewnienia 

obiegu materii.

Grunty, w największym stopniu, są zanie-

czyszczone:

związkami organicznymi (np. pestycy-

„

„

dy, detergenty),

metalami ciężkimi (np. ołów, miedź, 

„

„

kadm, rtęć, arsen),

solami (azotany, siarczany, chlorki).

„

„

Największe ilości zanieczyszczeń przedo-

stają się do gleb i gruntów wraz ze ście-

kami komunalnymi, pyłami oraz stałymi 

i ciekłymi odpadami wytworzonymi przez 

zakłady przemysłowe. Zanieczyszczanie 

gruntów ma wpływ na zanieczyszczanie 

wód.

Zanieczyszczenie wód

Zanieczyszczenie wód polega na wpro-

wadzeniu do wód powierzchniowych oraz 

gruntowych:

substancji nieorganicznych (stałych, 

„

„

płynnych, gazowych),

substancji organicznych,

„

„

substancji radioaktywnych,

„

„

bakterii,

„

„

mikroorganizmów,

„

„

zanieczyszczeń mechanicznych,

„

„

które albo nie są ich naturalnymi składni-

kami, albo będąc nimi, występują w stę-

żeniach przekraczających właściwy dla 

nich zakres.

Zanieczyszczenia wód mogą występować 

w postaci rozpuszczonej lub tworzyć układ 

koloidalny albo zawiesinę.

Źródła i czynniki zanieczyszczające

Źródłami zanieczyszczeń wód związanymi 

z działalnością człowieka są:

ścieki przemysłowe i komunalne,

„

„

nawozy sztuczne i środki ochrony roślin,

„

„

wtórny wpływ zanieczyszczeń powie-

„

„

trza. 

Najważniejszymi czynnikami zanieczysz-

czającymi są azotany, chlorki, siarczany, 

fosforany, jony metali ciężkich (ołów, 

miedź, chrom, kadm, rtęć, cynk), fenole, 

aminy aromatyczne, barwniki, pestycydy, 

detergenty, węglowodory ropopochod-

ne, radioizotopy, bakterie Escherichia

coli.

4

Komen

tar

ze pr

zepisó

w bhp

Komentarze przepisów bhp

Podział zanieczyszczeń

Ze względu na trwałość rozróżnia się za-

nieczyszczenia:

rozkładalne – zawierające substancje 

„

„

organiczne, potencjalnie trujące, lecz 

podlegające przemianom chemicznym 

do prostych związków nieorganicz-

nych przy udziale bakterii (ścieki do-

mowe),
nierozkładalne – zawierające substancje 

„

„

nieulegające większym przemianom 

chemicznym i nieatakowane przez drob-

noustroje (sole metali ciężkich),
trwałe – zawierające substancje ulegają-

„

„

ce rozkładowi biologicznemu w niewiel-

kim stopniu i pozostające w środowisku 

w niezmiennej formie przez długi czas 

(pestycydy, fenole, produkty destylacji 

ropy naftowej).

Najwięcej zanieczyszczeń trafia do wód 

razem ze ściekami w postaci:

odpadowych substancji przemysłowych 

„

„

– zwykle zawierających związki che-

miczne będące ubocznym produktem 

procesów technologicznych stosowa-

nych w zakładach przemysłowych, 

którymi są:

  –   nieoczyszczone ścieki szczególnie 

kopalniane, z zakładów koksow-

niczych, petrochemicznych, gar-

barskich, mleczarskich, cukrowni-

czych (stanowią one duże zagrożenie 

zbiorników naturalnych, np. cieków 

wodnych),

  –   ścieki z zakładów garbarskich, mle-

czarskich, cukrowniczych i zakładów 

utylizacji odpadów żywnościowych 

(ze względu na to, że mogą zawie-

rać chorobotwórcze drobnoustroje, 

powinny być poddawane także pro-

cesom dezynfekcji),

fekaliów.

„

„

Oczyszczanie ścieków

Ze względu na dużą szkodliwość biolo-

giczną ścieków, zarówno przemysłowych, 

jak i komunalnych, przed odprowadzeniem 

do odbiornika powinno się poddawać je 

procesom oczyszczania w oczyszczalniach. 

Oczyszczanie ścieków jest to usuwanie ze 

ścieków zawartych w nich zanieczyszczeń 

w celu zminimalizowania ich szkodliwego 

oddziaływania na wody powierzchniowe 

lub grunty.

Oczyszczanie ścieków polega na usuwaniu 

ze ścieków zanieczyszczeń i osadów oraz 

substancji w nich rozpuszczonych, kolo-

idów i zawiesin w warunkach zastosowa-

nego procesu technologicznego mogącego 

obejmować: 

procesy mechaniczne (cedzenie, sedy-

„

„

mentacja, floatacja oraz filtracja) – są 

wykorzystywane do usuwania ze ście-

ków pływających stałych zanieczysz-

czeń i grubych zawiesin mineralnych 

i  organicznych (do  mechanicznego 

oczyszczania ścieków wykorzystywa-

ne są: kraty, sita, piaskowniki, osadniki, 

flotatory),

procesy chemiczne – wspomagające 

„

„

mechaniczne oczyszczanie ścieków 

polegające na wytrącaniu niektórych 

związków rozpuszczalnych lub ich neu-

tralizacji poprzez np. działanie koagu-

lantów, neutralizację, ekstrakcję, chlo-

rowanie, sorpcję (procesy chemiczne 

są wykorzystywane do oczyszczenia 

ścieków głównie przemysłowych sub-

stancji nieulegających biologicznemu 

rozkładowi, efektem zadziałania pro-

cesów chemicznych jest: zobojętnienie 

ścieków, wydzielenie ze ścieków sub-

stancji stałych, wydzielenie ze ścieków 

substancji organicznych, koloidalnych 

i związków rozpuszczalnych, przede 

wszystkim soli metali ciężkich, od-

5

Komen

tar

ze pr

zepisó

w bhp

Komentarze przepisów bhp

każenie ścieków, usunięcie przykrego 

zapachu),

procesy biologiczne (fermentacja, gni-

„

„

cie) – w których do rozkładu zanieczysz-

czeń organicznych wykorzystuje się bio-

chemiczne działanie mikroorganizmów 

(biologiczne  oczyszczanie  ścieków 

może być prowadzone w warunkach 

tlenowych lub beztlenowych),

procesy dezynfekcji – mające na celu 

„

„

maksymalne zmniejszenie liczby drob-

noustrojów w materiale.

§ 12

[Ochrona obiektów budowlanych i urządzeń technicznych przed gromadzeniem

się ładunków oraz wyładowaniami elektryczności statycznej]

Pracodawca jest obowiązany zapewnić ochronę obiektów budowlanych i urządzeń

technicznych przed gromadzeniem się ładunków i wyładowaniami elektryczności

statycznej – stwarzającymi zagrożenia w środowisku pracy.

Elektryczność statyczna

Elektryczność statyczna to zespół zjawisk 

towarzyszących pojawieniu się ładunku 

elektrycznego na materiałach o małej prze-

wodności elektrycznej (dielektrykach, ma-

teriałach izolacyjnych) lub na odizolowa-

nych od gruntu obiektach przewodzących 

(np. ciele człowieka, elementach urządzeń 

itp.), który nie jest zrównoważony ładun-

kiem przeciwnego znaku.

Ładunki i pole elektrostatyczne

Pole elektrostatyczne to stan energetyczny 

przestrzeni wokół ładunku elektrostatycz-

nego, w której ładunek ten ma zgromadzo-

ną energię potencjalną i działa z określoną 

siłą na inne ładunki.

Ładunki elektrostatyczne mogą powsta-

wać w szczególności drogą kontaktową 

w trakcie:

przemieszczania się osób, 

„

„

zakładania bądź zdejmowania odzieży, 

„

„

transportowania materiałów sypkich 

„

„

rynnami, lejami zasypowymi lub prze-

wodami rurowymi,

wykonywania czynności zawodowych. 

„

„

Ładunki elektrostatyczne wytwarzają wo-

kół siebie pole elektrostatyczne o natęże-

niu tym większym, im większa jest wartość 

ładunku wytwarzającego to pole.

Elektryzowanie

Elektryzowanie obiektów występuje zwy-

kle przy ślizganiu, toczeniu, uderzaniu, 

rozdrabnianiu, przepływie, wypływie, 

mieszaniu dwóch nienaelektryzowanych 

ciał. Mogą to być ciała stałe, ciało stałe 

i ciecz, ciało stałe oraz gaz, a także ciecz 

i gaz.

Konsekwencje elektryzacji

materiałów

Elektryzacja materiałów i wyrobów może 

powodować:

1. Powstawanie zagrożenia pożarem

lub wybuchem.

   Wyładowanie elektrostatyczne jest 

jednym z możliwych źródeł inicjacji 

zapłonu. Zagrożenie występuje, jeśli 

energia wyładowania elektrostatycz-

nego jest większa od iloczynu współ-

czynnika bezpieczeństwa i minimalnej 

energii zapłonu. Stopień zagrożenia 

6

Komen

tar

ze pr

zepisó

w bhp

Komentarze przepisów bhp

wobec wyładowań elektrostatycznych 

determinują bezpośrednio:

powstająca lub mogąca powstać 

„

„

w obiekcie maksymalna energia 

wyładowań elektrostatycznych,

podatność obiektu na zapalające lub 

„

„

inicjujące wybuch działanie wyła-

dowania elektrostatycznego wyra-

żoną minimalną energią zapłonu 

mediów palnych lub wybuchowych 

znajdujących się w obiekcie, przy 

uwzględnieniu ustalonej kategorii 

niebezpieczeństwa pożarowego lub 

zagrożenia wybuchem.

   Zagrożenie pożarowe (wybuchowe) 

wywołane możliwością wyładowań 

elektrostatycznych w obiekcie jest po-

średnio uzależnione od:

własności fizykochemicznych i sta-

„

„

nu substancji (materiałów, elemen-

tów) wpływających na możliwość 

osiągnięcia  stanu  naelektryzo-

wania,

rozmiarów obiektu i wynikającego 

„

„

stąd powierzchniowego oraz prze-

strzennego rozkładu ładunku,

parametrów technologicznych i cha-

„

„

rakteru  procesu  produkcyjnego, 

w szczególności prędkości prze-

mieszczania materiałów (mediów), 

występujących w procesie oddzia-

ływań itp.,

parametrów środowiska otaczające-

„

„

go dany obiekt oraz do niego przeni-

kającego, a zwłaszcza temperatury, 

ciśnienia i wilgotności powietrza.

2. Nieszczęśliwe wypadki osób obsługu-

jących maszyny i urządzenia.

   Osoby obsługujące maszyny i inne 

urządzenia mogą ulec wypadkowi za-

równo wskutek niekontrolowanych 

odruchów bezwarunkowych spowo-

dowanych wyładowaniami elektro-

statycznymi, jak również zagrożeń 

powstałych  w  wyniku  uszkodzeń 

elektronicznych układów sterowania 

procesem technologicznym, zwłasz-

cza urządzeń decydujących o bezpie-

czeństwie przebiegu procesu techno-

logicznego.

3. Szkodliwe oddziaływanie pól elek-

trostatycznych na organizm czło-

wieka.

   Bezpośrednie oddziaływanie pola elek-

trycznego wytwarzanego przez naelek-

tryzowane obiekty lub oddziaływanie 

wyładowań elektrostatycznych może 

niekorzystnie oddziaływać na orga-

nizm ludzki. Oddziaływanie to może 

skutkować zaistnieniem:

krótkotrwałego  skurczu  mięśni, 

„

„

uczucia mrowienia w naskórku, je-

żenia się owłosienia skóry,

niekontrolowanego odruchu,

„

„

zaburzenia w układzie nerwowym 

„

„

(np. napad epileptyczny),

zaburzenia funkcjonowania mięśnia 

„

„

sercowego,

obniżenia odporności na infekcje,

„

„

dyskomfortu odczuwanego przez 

„

„

osoby przebywające wewnątrz po-

mieszczeń lub korzystające ze środ-

ków transportu, zwłaszcza przy ni-

skiej wilgotności powietrza.

4. Zaburzenia w funkcjonowaniu urzą-

dzeń elektronicznych.

   Niekorzystny wpływ oddziaływania pól 

elektrostatycznych na funkcjonowanie 

aparatury elektrycznej i elektronicznej 

może się przejawiać błędnymi wska-

zaniami przyrządów, pogorszeniem 

jakości odbioru programów radiowo-

-telewizyjnych, skróceniem żywotności 

aparatury itp.

7

Komen

tar

ze pr

zepisó

w bhp

Komentarze przepisów bhp

5. Zakłócenia działania aparatury po-

miarowej i kontrolnej.

   Działanie aparatury pomiarowej i kon-

trolnej może być zakłócane przez szko-

dliwy wpływ silnych pól elektrostatycz-

nych na układy zawierające elementy 

mikroelektroniki, czujniki słabo prą-

dowe itp.

6. Zakłócenia w przebiegu procesu

produkcji.

   Przykładowe zakłócenia w przebiegu 

procesu produkcji to plątanie się i zry-

wanie przędzy, zbrylanie materiałów 

sypkich, zlepianie cienkich folii itp.

Ochrona przed elektrycznością

statyczną

Ochrona przed elektrycznością statyczną 

obejmuje zespół przedsięwzięć organi-

zacyjno-technicznych podejmowanych 

w celu wyeliminowania zagrożeń lub 

zakłóceń związanych z występowaniem 

elektryczności statycznej.

Bezpieczeństwo obiektów, instalacji i urzą-

dzeń produkcyjnych oraz zatrudnionego 

personelu wobec możliwości zaistnienia 

wyładowań elektryczności statycznej po-

winno być zapewnione w szczególności 

przez: 

obniżenie maksymalnej energii wyłado-

„

„

wań elektrostatycznych przez:

  –   ustalenie odpowiednich warunków 

(parametry techniczne i technologicz-

ne) przebiegu procesu,

  –   zastosowanie innych środków ochro-

ny przed elektrycznością statyczną, 

zwłaszcza takich jak antystatyzacja 

materiałów  lub  neutralizacja  ła-

dunku;

zmniejszenie podatności obiektu na za-

„

„

palające (inicjujące wybuch) działanie 

wyładowań przez:

  –   odpowiednią modyfikację parametrów 

technologicznych procesu, wpływa-

jących na wartość minimalnej energii 

zapłonu, np. zmiana zawartości wody 

w materiale, stężenia cząstek w ae-

rozolach, ciśnienia i temperatury,

  –   flegmatyzację materiałów palnych 

i wybuchowych.

Ochrona pracowników przed

naelektryzowaniem

Ciało człowieka może gromadzić ładunki 

elektryczne, chyba że jest odpowiednio 

odizolowane od ziemi. Elektryzacja ludzi 

może również nastąpić przez indukcję.

Zapewnienie ochrony antyelektrostatycz-

nej zatrudnionego personelu polega na 

ograniczeniu możliwości naelektryzo-

wania ciała człowieka i spowodowaniu 

dostatecznie szybkiego odprowadzenia 

wytworzonego ładunku oraz eliminowaniu 

szkodliwych oddziaływań elektryczności 

statycznej na organizm człowieka.

Ograniczenie możliwości naelektryzowa-

nia pracowników, w szczególności stale 

lub czasowo zatrudnionych w obiektach 

zagrożonych pożarem (wybuchem), za-

trudnionych na stanowiskach montażu 

elementów lub wyrobów mogących ulec 

uszkodzeniu na skutek działania silnych 

pól elektrostatycznych lub towarzyszą-

cych  im  wyładowań;  obsługujących 

aparaturę pomiarowo-kontrolną i ser-

werownie, wymagające ochrony przed 

elektrycznością statyczną można uzyskać 

przez:

zapewnienie podłóg wykonanych z ma-

„

„

teriałów o odpowiednio podwyższonej 

przewodności elektrycznej,

wyposażenie pracowników w:

„

„

  –   ubrania antyelektrostatyczne (ubrania 

zewnętrzne, bielizna) wykonane z ba-

8

Komen

tar

ze pr

zepisó

w bhp

Komentarze przepisów bhp

wełny lub odpowiednio modyfikowa-

nych materiałów nieelektryzujących 

się lub wykazujących podwyższoną 

przewodność elektryczną,

  –   obuwie  antyelektrostatyczne  na 

spodach o podwyższonej przewod-

ności,

  –   rękawice z materiałów o właściwo-

ściach elektrycznych zbliżonych do 

odpowiednich właściwości skóry 

człowieka,

  –   przewodzące opaski nadgarstkowe 

lub zakładane na obuwie w celu tzw. 

uziemienia ciała człowieka na stano-

wiskach pracy,

  –   strefach  zagrożenia  wybuchem 

– o ile zachodzi taka potrzeba – 

w środki ochrony indywidualnej, 

odpowiednie do zagrożeń występu-

jących w środowisku pracy, wyko-

nane z materiału przewodzącego lub 

materiału o ograniczonej zdolności 

do elektryzacji, ze względu na ich 

używanie w strefach zagrożenia wy-

buchem.

Działania zapobiegawcze

podejmowane przez odpowiednie

służby

Organizacją, realizacją i kontrolą skutecz-

ności ochrony przed elektrycznością sta-

tyczną powinny zajmować się, działające 

w zakładzie pracy, odpowiednie służby, 

a w szczególności:

bezpieczeństwa i higieny pracy,

„

„

ochrony przeciwpożarowej,

„

„

nadzoru technicznego (technologiczne, 

„

„

elektroenergetyczne).

Zapobieganie  negatywnym  skutkom 

gromadzenia się ładunków i wyładowań 

elektryczności statycznej wymaga podej-

mowania przez zakładowe służby stosow-

nych działań.

Służba bezpieczeństwa i higieny pracy

oraz służba ochrony przeciwpożarowej

powinny zakresem swoich zainteresowań 

obejmować w szczególności problematykę:

ewentualnego występowania zjawiska 

„

„

elektryczności statycznej w poszcze-

gólnych obiektach lub instalacjach pro-

dukcyjnych;

możliwych zagrożeń związanych z wy-

„

„

stępowaniem zjawiska elektryczności 

statycznej, w szczególności czy to zja-

wisko może, w danych warunkach wy-

woływać zakłócenia, a jeżeli tak, to ja-

kiego rodzaju zakłócenia są dominujące: 

  –   pożar lub wybuch, 

  –   szkodliwe oddziaływanie biologiczne, 

  –   zaburzenia w procesie produkcji, 

  –   destrukcyjne działanie na elementy 

mikroelektroniki, 

  –   zakłócenia w funkcjonowaniu apa-

ratury pomiarowo-kontrolnej i dia-

gnostycznej urządzeń sterujących lub 

regulacyjnych;

wpływu występowania zjawiska elek-

„

„

tryczności statycznej na funkcjonowa-

nie układów przetwarzania informacji 

(systemów komputerowych) itp.;

oceny, w których obiektach i w jakim 

„

„

zakresie  wymagana  jest  realizacja 

ochrony.

Służby nadzoru technicznego powinny 

koordynować całokształt przedsięwzięć 

związanych z realizacją ochrony przed 

elektrycznością statyczną na terenie ma-

cierzystego przedsiębiorstwa, a w szcze-

gólności:

analizą technologii i warunków przebie-

„

„

gu procesu produkcji w aspekcie moż-

liwości eliminacji źródeł generowania 

elektryczności statycznej, 

oceną zdolności do elektryzacji mediów 

„

„

uczestniczących w procesie oraz mate-

riału aparatów i urządzeń,

9

Komen

tar

ze pr

zepisó

w bhp

Komentarze przepisów bhp

określeniem występujących lub prze-

„

„

widywanych zakłóceń,

ustalaniem potrzeb zakładu w zakresie 

„

„

likwidacji skutków występowania elek-

tryczności statycznej, stosownie do wa-

runków lokalnych, na podstawie prze-

słanek techniczno-ekonomicznych,

wnioskowaniem zlecania do rozwiązania 

„

„

lub rozstrzygnięcia złożonych lub kontro-

wersyjnych problemów wyspecjalizowa-

nym ośrodkom naukowo-badawczym,

opracowywaniem programów stosowa-

„

„

nia środków ochrony antyelektrostatycz-

nej, odpowiednio do profilu i specyfiki 

poszczególnych działów produkcji lub 

branży z uwzględnieniem przydziału 

zadań dla innych służb,

nadzorem nad realizacją ochrony we-

„

„

dług określonego programu,

sporządzaniem wniosków odnośnie 

„

„

wprowadzania niezbędnych uzupeł-

nień do instrukcji ruchowych – tech-

nologicznych, obsługi urządzeń elektro-

energetycznych, bhp i bezpieczeństwa 

pożarowego, pomiarów i sterowania 

oraz innych, wg potrzeb wynikających 

z wymagań ochrony,

ustalaniem trybu i częstotliwości prze-

„

„

prowadzania kontroli stanu i skuteczno-

ści zastosowanych środków ochrony,

organizowaniem okresowych instrukta-

„

„

ży i szkolenia personelu, zatrudnionego 

na stanowiskach zagrożonych elektrycz-

nością statyczną.

W zakładach pracy, w których wymagana 

jest ochrona przed elektrycznością statycz-

ną, powinna być opracowana instrukcja eks-

ploatacyjna w zakresie stosowania i kontroli 

skuteczności środków ochrony.

Polskie Normy

Polskie Normy zawierające informacje 

dotyczące ochrony przed elektrycznością 

statyczną to:

PN-E-05200:1992

„

„

Ochrona przed elek-

trycznością statyczną – Terminologia.
PN-E-05201:1992

„

„

Ochrona przed elek-

trycznością statyczną – Metody oce-

ny zagrożeń wywołanych elektryzacją

materiałów dielektrycznych stałych –

Metody oceny zagrożenia pożarowego

i/lub wybuchowego.
PN-E-05202:1992

„

„

Ochrona przed elek-

trycznością statyczną – Bezpieczeństwo

pożarowe i/lub wybuchowe – Wymaga-

nia ogólne.
PN-E-05203:1992

„

„

Ochrona przed

elektrycznością statyczną – Materiały

i wyroby stosowane w obiektach oraz

strefach zagrożonych wybuchem – Me-

tody badania oporu elektrycznego wła-

ściwego i oporu upływu.
PN-E-05204:1994

„

„

Ochrona przed

elektrycznością statyczną – Ochrona

obiektów, instalacji i urządzeń – Wy-

magania.

Jan M. Pióro

specjalista z zakresu prawa pracy,

biegły sądowy w dziedzinie bhp

przy Sądzie Okręgowym w Warszawie