Microsoft Word - Technik ekonomista_341[02].Z4.04

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. WPROWADZENIE

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

3. CELE KSZTAŁCENIA

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawowe wiadomości z zakresu rachunkowości
4.1.1. Materiał nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzające
4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów

8
8
9
9

4.2. Pojęcie i zakres ksiąg rachunkowych
4.2.1. Materiał nauczania
4.2.2. Pytania sprawdzające
4.2.3. Ćwiczenia
4.2.4. Sprawdzian postępów

11
11
12
12
13

4.3. Istota konta księgowego, budowa i rodzaje
4.3.1. Materiał nauczania
4.3.2. Pytania sprawdzające
4.3.3. Ćwiczenia
4.3.4. Sprawdzian postępów

14
14
15
15
17

4.4. Funkcjonowanie kont bilansowych
4.4.1. Materiał nauczania
4.4.2. Pytania sprawdzające
4.4.3. Ćwiczenia
4.4.4. Sprawdzian postępów

18
18
19
19
21

4.5. Funkcjonowanie kont wynikowych
4.5.1. Materiał nauczania
4.5.2. Pytania sprawdzające
4.5.3. Ćwiczenia
4.5.4. Sprawdzian postępów

22
22
22
22
24

4.6. Kartoteka ilościowo-wartościowa
4.6.1. Materiał nauczania
4.6.2. Pytania sprawdzające
4.6.3. Ćwiczenia
4.6.4. Sprawdzian postępów

25
25
25
25
26

4.7. Podzielność kont
4.7.1. Materiał nauczania
4.7.2. Pytania sprawdzające
4.7.3. Ćwiczenia
4.7.4. Sprawdzian postępów

27
27
27
28
28

4.8. Zestawienie obrotów i sald
4.8.1. Materiał nauczania
4.8.2. Pytania sprawdzające
4.8.3. Ćwiczenia
4.8.4. Sprawdzian postępów

29
29
29
29
31

4.9. Błędy księgowe i sposoby ich poprawiania
4.9.1. Materiał nauczania
4.9.2. Pytania sprawdzające

32
32
32

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej prowadzenia ksiąg

rachunkowych.

W poradniku zamieszczono:

− wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś

bez problemów mógł korzystać z poradnika,

− cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania

treści jednostki modułowej,

− zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu

potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że zdobyłeś wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

− literaturę uzupełniającą.

W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia dotyczące ksiąg rachunkowych,

zasad ich otwierania, prowadzenia i zamykania. Szczególną uwagę poświęcono kontom
księgowym. Zakres treści kształcenia obejmuje także zasady sporządzania bilansu próbnego,
czyli zestawienia obrotów i sald, który pozwala na uchwycenie błędów, powstałych w czasie
księgowania operacji. Nauczysz się poprawiać te błędy za pomocą korekty oraz storna
czarnego i czerwonego.

Znajdziesz tutaj również informacje na temat kontroli dokumentów księgowych. Dowiesz

się na czym polega kontrola merytoryczna, formalna i rachunkowa dokumentów. Nauczysz
się wystawiać faktury korygujące, poprawiać błędy, powstałe w dokumentach, wystawianych
przez jednostkę gospodarczą dla innych komórek tej samej jednostki.

Przy wyborze odpowiednich treści pomoże Ci nauczyciel, który wskaże najważniejsze

kroki prowadzenia ksiąg rachunkowych, potrzebne do wykonywania czynności określonych
wybranym zawodem ekonomicznym.

Z rozdziałem „Pytania sprawdzające” możesz zapoznać się:

− przed przystąpieniem do rozdziału „Materiał nauczania” – poznając przy tej okazji

wymagania wynikające z potrzeb zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści,
odpowiadając na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,

− po zapoznaniu się z rozdziałem „Materiał nauczania”, aby sprawdzić stan swojej wiedzy,

która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.

Kolejnym etapem będzie wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie

i utrwalenie informacji o pozyskiwaniu źródeł finansowania. Wykonując ćwiczenia
przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela, poznasz zasady
funkcjonowania kont aktywnych i pasywnych, nauczysz się także zakładać i prowadzić
kartotekę ilościowo-wartościową.

Przykładowe ćwiczenia pozwolą Ci zrozumieć i przyswoić wiedzę w praktyce. Gwiazdką

oznaczono pytania i ćwiczenia, których rozwiązanie może sprawić Ci trudność. W razie
wątpliwości zwróć się o pomoc do nauczyciela.

Na końcu każdego tematu znajdują się pytania sprawdzające. Pozwolą Ci one

zweryfikować Twoją wiedzę. W tym celu:
− przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− podaj odpowiedź wstawiając X w odpowiednie miejsce,

− wpisz TAK jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest prawidłowa,
− wpisz NIE jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest niepoprawna.

Odpowiedzi NIE wskazują na luki w Twojej wiedzy, informują Cię również jakich

informacji na temat prowadzenia ksiąg rachunkowych jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza
to także powrót do treści, które nie są dostatecznie opanowane. Poznanie przez Ciebie
wszystkich lub określonej części wiadomości o prowadzeniu ksiąg rachunkowych będzie
stanowiło dla nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych
wiadomości i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży się zestawem
zadań testowych zawierającym różnego rodzaju zadania.

W rozdziale piątym tego poradnika jest zamieszczony zestaw zadań testowych, który

zawiera:
− instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,
− przykładową kartę odpowiedzi, w której, w przeznaczonych miejscach, wpisz odpowiedzi

na pytania; będzie to stanowić dla Ciebie trening przed sprawdzianem zaplanowanym
przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−  nazwać akt prawny regulujący prowadzenie rachunkowości,
−  wyjaśnić pojęcie rachunkowości,
−  zdefiniować przedmiot oraz podmiot rachunkowości,
−  wyjaśnić funkcję informacyjną, kontrolną, analityczną i dowodową rachunkowości,
−  scharakteryzować cechy rachunkowości,
−  dokonać podziału rachunkowości ze względu na jej odbiorców,
−  omówić nadrzędne zasady rachunkowości,
−  nazwać elementy księgi rachunkowej,
−  nazwać cechy księgi rachunkowej,
−  wyjaśnić elementy księgi rachunkowej,
−  nazwać składniki konta księgowego,
−  nazwać elementy konta teowego,
−  wyjaśnić pojęcie obrotu i salda konta,
−  rozróżnić rodzaje kont księgowych,
−  obliczyć obroty i salda konta księgowego,
−  wyjaśnić zasady funkcjonowania kont bilansowych i wynikowych,
−  sporządzić bilans zamknięcia jednostki gospodarczej,
−  założyć kartotekę ilościowo-wartościową dla zapasów,
−  dokonać podzielności poziomej i pionowej kont księgowych,
−  poprawić błędy księgowe za pomocą storna czarnego i czerwonego,
−  sporządzić zestawienie obrotów i sald na podstawie sald kont księgowych,
−  określić cechy prawidłowego dowodu księgowego,
−  sklasyfikować dowody księgowe według różnych kryteriów,
−  wyjaśnić istotę kontroli merytorycznej, formalnej i rachunkowej dowodów księgowych,
−  dokonać kontroli wewnętrznych i zewnętrznych dowodów księgowych,
−  wystawić fakturę korygującą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawowe wiadomości z zakresu rachunkowości

4.1.1. Materiał nauczania

Głównym aktem prawnym, regulującym prowadzenie ksiąg rachunkowych jest Ustawa

o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r., (jednolity tekst DzU z 2002 r., nr 76 poz. 694).

Rachunkowość jest systemem ewidencji gospodarczej odzwierciedlającej w formie

pieniężnej zjawiska i procesy gospodarcze oraz sytuację majątkową i wyniki działalności
podmiotów gospodarczych.

Przedmiotem rachunkowości są określone zjawiska i procesy gospodarcze, występujące

w jednostkach gospodarczych.

Podmiotami rachunkowości są natomiast jednostki, prowadzące rachunkowość.

Cechy rachunkowości:

–  wyrażanie wszystkich procesów gospodarczych w mierniku pieniężnym,
–  dokonywanie zapisów księgowych tylko na podstawie dokumentów źródłowych,
–  stosowanie kont do rejestracji operacji gospodarczych,
–  opracowanie zakładowego planu kont w celu określenia informacji o działalności

gospodarczej jednostki,

– stosowanie zasady podwójnego zapisu do rejestracji operacji gospodarczych,
– przeprowadzanie inwentaryzacji, w celu potwierdzenia wiarygodności rejestracji operacji

gospodarczych i stanu finansowo-majątkowego.

Funkcje rachunkowości:

– funkcja informacyjna – polega na dostarczaniu informacji do podejmowania decyzji

w procesie zarządzania; jest ona szczególnie ważna dla dyrekcji jednostki gospodarczej,
a także dla organów zewnętrznych (głównie poprzez sprawozdania finansowe),

– funkcja kontrolna – polega na ochronie i zabezpieczeniu mienia, w celu wychwycenia

nadużyć oraz racjonalnego wykorzystania posiadanych zasobów,

– funkcja analityczna – polega na interpretacji danych liczbowych dostarczanych przez

rachunkowość, co pozwala na ocenę działalności danej jednostki gospodarczej,

– funkcja dowodowa – wyraża się w wykorzystaniu urządzeń oraz dowodów księgowych

jako wiarygodnych dokumentów w postępowaniu sądowym i podatkowym.

Podział rachunkowości ze względu na odbiorców informacji:

– rachunkowość finansowa, która tworzy informacje o działalności gospodarczej przede

wszystkim dla potrzeb odbiorców zewnętrznych (banków, organów skarbowych, władz
lokalnych, akcjonariuszy itp.),

– rachunkowość zarządcza, która jest nastawiona na tworzenie informacji dla potrzeb

wewnętrznych jednostki gospodarczej i daje podstawy do podejmowania decyzji
w zakresie przyszłej działalności.

Nadrzędne zasady rachunkowości:

1) kontynuacji działania – której założeniem jest, że jednostka gospodarcza będzie

kontynuowała, w dającej się przewidzieć przyszłości, swoją działalność w tym samym
zakresie lub bez istotnych zmian,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) memoriałowa – według której osiągnięte przychody i poniesione koszty zalicza się do

okresu, w którym faktycznie wystąpiły, niezależnie od wpływu należności i zapłaty
zobowiązania,

3) współmierności przychodów i kosztów – zgodnie z którą na wynik finansowy wpływają

zrealizowane w danym roku obrotowym przychody i poniesione dla nich koszty,

4) ostrożności /ostrożnej wyceny/ – według której wycena aktywów i pasywów jednostki

musi być dokonana tak, aby nie został zniekształcony wynik finansowy,

5) istotności – wyodrębnia w ewidencji te operacje gospodarcze, które mają istotne znaczenie

dla oceny sytuacji majątkowej, finansowej, rentowności jednostki

i podejmowania decyzji,

6) ciągłości – przewiduje stałe stosowanie tych samych, przyjętych przez jednostkę metod,

w celu zapewnienia porównywalności danych i informacji liczbowych,

7) periodyzacji – mówi o tym, że wszystkie operacje należy zapisywać w księgach

rachunkowych.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki akt prawny reguluje prowadzenie ksiąg rachunkowych?
2.  Co to jest rachunkowość?
3.  Co jest przedmiotem i podmiotem rachunkowości?
4.  Jakie cechy posiada rachunkowość?
5.  Jakie funkcje pełni rachunkowość?
6.  Jak dzieli się rachunkowość ze względu na jej odbiorców?
7.  Jakie znasz nadrzędne zasady rachunkowości?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie Ustawy o rachunkowości określ, co jest podstawą zapisów w księgach

rachunkowych (podaj rozdział oraz artykuł).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z ustawą o rachunkowości,
2) zanotować najważniejsze informacje z odnalezionego artykułu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– ustawa o rachunkowości,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Zgodnie z zasadą memoriałową określ w jakich miesiącach będą ujęte:

−  przychód w przypadku pierwszym,
−  koszt w przypadku drugim.
1.  Jednostka gospodarcza sprzedała produkty w październiku, a otrzymała zapłatę

w styczniu następnego roku;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Jednostka gospodarcza w grudniu zapłaciła czynsz za wynajem pomieszczeń za przyszły

rok.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) określić na czym polega zasada memoriałowa,
2) przyporządkować przychód i koszt do odpowiedniego okresu sprawozdawczego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– ustawa o rachunkowości,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Przedsiębiorstwo wyprodukowało 1 000 krzeseł po 20 zł za jedną sztukę. Podmiot

gospodarczy sprzedał 800 krzeseł po 25 zł za sztukę. Ile wyniósł zysk ze sprzedaży krzeseł?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) obliczyć ile wyniosły koszty produkcji,
2) obliczyć ile wyniosły przychody ze sprzedaży,
3) obliczyć ile wyniosły koszty uzyskania przychodów,
4) porównać przychody i koszty ich uzyskania, ustalić jaki zysk osiągnęło przedsiębiorstwo

ze sprzedaży krzeseł,

5) wskazać zasadę rachunkowości, zgodnie z którą rozwiązałeś zadanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  ustawa o rachunkowości,
–  kalkulator,
–  literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) określić akt prawny, regulujący prowadzenie ksiąg rachunkowych?

2) wyjaśnić pojęcie rachunkowości?
3)

nazwać przedmiot i podmioty rachunkowości?

określić cechy rachunkowości?

określić funkcje rachunkowości?

6) dokonać podziału rachunkowości?
7) omówić nadrzędne zasady rachunkowości?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Pojęcie i zakres ksiąg rachunkowych

4.2.1. Materiał nauczania

Księgi rachunkowe to dokumentacja księgowa obejmująca zbiory zapisów księgowych,

obrotów (sum zapisów) i sald. Odzwierciedlają aktywa, pasywa, przychody i koszty
przedsiębiorstwa. Stanowią podstawę do sporządzenia sprawozdania finansowego.

Księgi rachunkowe prowadzi się w języku polskim i w walucie polskiej.
Obejmują one:

1) dziennik, który służy do zapisywania w porządku chronologicznym, dzień po dniu, danych

o operacjach gospodarczych. Zapisy w dzienniku muszą być kolejno numerowane, a sumy
zapisów (obroty) liczone w sposób ciągły,

2) konta księgi głównej (ewidencji syntetycznej), w której obowiązuje ujmowanie operacji

zgodnie z zasadą podwójnego zapisu. Konta księgi głównej służą do ujęcia zapisów
w porządku systematycznym, na kontach przewidzianych w zakładowym planie kont. Na
danym koncie księgi głównej zapisów dokonuje się w kolejności chronologicznej,

3) konta ksiąg pomocniczych (ewidencji analitycznej), służące uszczegółowieniu

i uzupełnieniu zapisów konta księgi głównej. Prowadzi się je w porządku systematycznym
jako:
– wyodrębnione księgi (kartoteki, zbiory danych) w ramach kont księgi głównej,
– wyodrębniony system kont, uzgodniony z zapisami kont księgi głównej,

4) wykaz składników aktywów i pasywów (inwentarz) – sporządzają go jednostki, które

uprzednio nie prowadziły ksiąg rachunkowych w sposób określony Ustawą
o rachunkowości,

5) zestawienie obrotów i sald kont księgi głównej oraz zestawienia sald kont ksiąg

pomocniczych – zestawienie obrotów i sald księgi głównej sporządza się na koniec
każdego miesiąca. Na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych sporządza się zestawienia
sald wszystkich kont ksiąg pomocniczych, a na dzień inwentaryzacji zestawienia sald
inwentaryzowanej grupy składników majątkowych.

Księgi rachunkowe powinny być:

−  trwale oznaczone nazwą jednostki,
−  wyraźnie oznaczone co do roku obrotowego,
−  przechowywane starannie w ustalonej kolejności.

Księgi rachunkowe powinny być prowadzone:

− rzetelnie – aby dokonane w nich zapisy odzwierciedlały stan faktyczny,
− bezbłędnie – dane powinny być kompletne, pozbawione błędów formalnych

i rachunkowych,

− sprawdzalnie – tak, aby możliwe było stwierdzenie poprawności dokonanych w nich

zapisów,

− bieżąco – gdy pochodzące z nich informacje umożliwiają terminowe sporządzenie

sprawozdań finansowych, deklaracji podatkowych oraz dokonanie rozliczeń finansowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie elementy obejmują księgi rachunkowe?
2.  Do czego służy dziennik?
3.  Do czego służą konta księgi głównej?
4.  Do czego służą konta ksiąg pomocniczych?
5.  Jakie jednostki sporządzają inwentarz?
6.  Kiedy sporządza się zestawienie obrotów i sald kont księgi głównej oraz kont ksiąg

pomocniczych?

7. Jakie cechy powinny posiadać księgi rachunkowe?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaznacz czy zdanie jest prawdziwe (P), czy fałszywe (F):

P F

1.  Księgi rachunkowe można prowadzić w walucie europejskiej EURO.
2.  Zapisy w dzienniku muszą być kolejno numerowane.
3.  Konta księgi głównej dotyczą ewidencji syntetycznej i analitycznej.
4.  Konta ksiąg pomocniczych służą uszczegółowieniu zapisów kont księgi

głównej.

5. Inwentarz sporządzają wszystkie jednostki gospodarcze.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeczytać uważnie zdania,
2) zaznaczyć znakiem 3 P – jeżeli zdanie jest prawdziwe, F – jeżeli zdanie jest fałszywe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  zestaw ćwiczeń,
–  ustawa o rachunkowości,
–  literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Dopasuj odpowiednią literę do odpowiedniej cyfry:

Księgi powinny być prowadzone: co oznacza:
1.

2.

3.

4.

rzetelnie

bezbłędnie

sprawdzalnie

na bieżąco

tak, aby możliwe było stwierdzenie
poprawności dokonanych w nich zapisów
aby dokonane w nich zapisy odzwierciedlały
stan faktyczny
gdy pochodzące z nich informacje umożliwiają
terminowe sporządzenie sprawozdań
finansowych,
dane powinny być kompletne, pozbawione
błędów formalnych i rachunkowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zastanowić się, co oznacza rzetelne, bezbłędne, sprawdzalne i bieżące prowadzenie ksiąg

rachunkowych,

2) połączyć cechy prawidłowo prowadzonych ksiąg rachunkowych z odpowiadającymi im

definicjami.

Wyposażenie stanowiska:

– zestaw ćwiczeń,
– ustawa o rachunkowości, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) nazwać elementy księgi rachunkowej?
2) określić do czego służy dziennik?
3) określić, do czego służą konta księgi głównej?
4) określić, do czego służą konta ksiąg pomocniczych?
5) nazwać, jakie jednostki sporządzają inwentarz?
6) omówić, kiedy sporządza się zestawienie obrotów i sald kont księgi głównej

oraz kont ksiąg pomocniczych?

7) omówić, jakie cechy powinny posiadać księgi rachunkowe?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Istota konta księgowego, budowa i rodzaje

4.3.1. Materiał nauczania

Do ewidencji operacji gospodarczych służy specyficzne urządzenie, jakim jest konto

księgowe. Konto to sposób grupowania zapisów księgowych w jednostce gospodarczej,
sumuje zapisy z danego rodzaju, zgodnie ze specyficznymi potrzebami jednostki oraz
zasadami rachunkowości. Służy rejestrowaniu zmian, jakie zachodzą w działalności
przedsiębiorstwa.

Graficzny układ konta przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Graficzny układ konta

Nazwa konta

Data Nr

dowodu

Treść Kwota

Data

dowodu Treść Kwota

Dla celów dydaktycznych stosuje się tzw. konto teowe, które przedstawia rysunek 1.

Rysunek 1. Konto teowe

Dt Ct
Wn Nazwa konta Ma

Zapisywanie operacji po stronie Debet (Winien) konta określa się jako: debetowanie

konta, obciążenie konta, zapisywanie w ciężar konta.

Zapisywanie operacji po stronie Credit (Ma) konta nosi nazwę kredytowania konta,

uznania konta lub zapisania na dobro konta.

Budowę konta teowego przedstawia rysunek 2.

Rysunek 2. Budowa konta teowego

Dt Ct
Wn Nazwa konta Ma

Obroty Wn

Obroty Ma

Saldo Dt

Saldo Ct

Obroty konta to ogólna suma zapisów po stronie Dt i Ct. Wyróżnia się dwa obroty:

debetowy (po stronie Dt) i kredytowy (po stronie Ct). Różnica między wyższymi, a niższymi
obrotami nosi nazwę salda konta, które przyjmuje nazwę wyższego obrotu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Konto posiada saldo początkowe Sp (wartość składnika na początek okresu

sprawozdawczego) oraz saldo końcowe Sk (wartość składnika na koniec okresu). Saldo
końcowe danego konta jest jednocześnie saldem początkowym tego konta w okresie
następnym.

Rodzaje kont księgowych:

− konta bilansowe – na których zapisuje się operacje gospodarcze wpływające na aktywa

i pasywa (składniki bilansu), np. „Środki trwałe”, „Materiały”, „Kapitał zapasowy”,
„Kredyty bankowe”,

− konta wynikowe – służące do rejestrowania operacji gospodarczych kształtujących wynik

finansowy, np. „Koszty finansowe”, „Pozostałe przychody operacyjne”, „Usługi obce”;

− konta korygujące – stosowane w celu korekty wartości niektórych kont bilansowych

i wynikowych, np. „Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów”, „Umorzenie środków
trwałych”,

− konta rozliczeniowe – służące do rozliczania złożonych operacji gospodarczych, np.

„Rozliczenie zakupu”, „Rozliczenie kosztów rodzajowych”.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest konto księgowe?
2.  Jak zbudowane jest konto teowe?
3.  Co to jest obrót i saldo konta?
4.  Jak nazywa się zapisywanie operacji gospodarczych po stronie Dt?
5.  Jak nazywa się zapisywanie operacji gospodarczych po stronie Ct?
6.  Jakie znasz rodzaje kont księgowych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Posługując się odpowiednią terminologią, nazwij wskazane strzałką, elementy konta

„Materiały”.

Dt Materiały Ct

…………

5 000
680
520

710

140
60

…………

6 360

5 357
1 003

…………
…………

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) nazwać zapisy po stronie Dt,
2) nazwać zapisy po stronie Ct.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– ustawa o rachunkowości,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Posługując się odpowiednią terminologią, nazwij wskazane strzałką, elementy konta

„Kredyty bankowe”.

Dt Kredyty bankowe Ct

…………

200

3 000

10 000

5 200

300

…………

…………
…………

3 200

12 300

15 500

…………

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) nazwać zapisy po stronie Dt,
2) nazwać zapisy po stronie Ct.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– ustawa o rachunkowości,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Ustal i nazwij saldo konta „Kasa”, jeżeli:

− obroty Dt wynoszą 6 200 zł,
− obroty Ct wynoszą 5 300 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odjąć od wyższych obrotów obroty niższe,
2) nazwać saldo konta, zgodnie z zasadą, że saldo konta przyjmuje nazwę wyższych obrotów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− kalkulator,
− literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Przyporządkuj podane konta do odpowiedniej grupy: B – bilansowe, W – wynikowe,

K – korygujące, R – rozliczeniowe.

1.  Środki trwałe
2.  Długoterminowe aktywa finansowe
3.  Umorzenie środków trwałych
4.  Rachunki bankowe
5.  Kredyty bankowe
6.  Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami
7.  Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń
8.  Wynagrodzenia
9.  Rozliczenie niedoborów
10.  Materiały
11.  Odchylenia od cen ewidencyjnych

materiałów

12.  Rozliczenie zakupu
13.  Przychody ze sprzedaży materiałów
14.  Wartość sprzedanych towarów w cenie zakupu
15.  Usługi obce
16.  Zyski nadzwyczajne
17.  Kapitały zasadnicze
18.  Przychody przyszłych okresów
19.  Rozliczenia międzyokresowe kosztów
20.  Koszty finansowe
21.  Zużycie materiałów i energii
22.  Wyroby gotowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeczytać uważnie nazwy kont,
2) zastanowić się jakie konta zalicza się do bilansowych, jakie do kont wynikowych, kont

korygujących i kont rozliczeniowych,

3) wpisać obok nazwy konta, symbol oznaczający grupę kont.

Wyposażenie stanowiska:

–  zestaw ćwiczeń,
–  ustawa o rachunkowości,
–  literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zdefiniować konto księgowe?

omówić budowę konta teowego?

wyjaśnić pojęcie obrotu konta?

wyjaśnić pojęcie salda konta?

nazwać inaczej zapisywanie operacji gospodarczych po stronie Dt?

6) nazwać inaczej zapisywanie operacji gospodarczych po stronie Ct?
7) omówić rodzaje kont księgowych?
8) obliczać obroty i saldo końcowe konta księgowego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Funkcjonowanie kont bilansowych

4.4.1. Materiał nauczania

Konta bilansowe służą do zapisywania zmian w aktywach i pasywach bilansu.
Konta bilansowe dzieli się na trzy grupy:

− konta aktywne – na których zapisuje się zmiany w majątku (aktywach) jednostki

gospodarczej, np. „Wartości niematerialne i prawne”, „Produkty gotowe”,

− konta pasywne – stosowane do zapisywania zmian w pasywach, np. „Kapitał zapasowy”,

„Kredyty bankowe”,

− konta aktywno-pasywne – których jedynym przykładem są konta rozrachunków, np.

„Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami”, „Rozrachunki z tytułu VAT”.

Funkcjonowanie kont aktywnych:

1.  Saldo początkowe zapisuje się po stronie Dt.
2.  Zwiększenie obrotów zapisuje się po stronie Dt.
3.  Zmniejszenie obrotów zapisuje się po stronie Ct.
4.  Saldo końcowe zapisuje się po stronie Ct.

Funkcjonowanie kont aktywnych przedstawia rysunek 3.

Rysunek 3. Funkcjonowanie kont aktywnych

Dt Konto aktywne Ct
Sp)

Zwiększenie

obrotów

(+)

Zmniejszenie

obrotów

(-)

(Sk

Funkcjonowanie kont pasywnych:

1.  Saldo początkowe zapisuje się po stronie Ct.
2.  Zwiększenie obrotów zapisuje się po stronie Ct.
3.  Zmniejszenie obrotów zapisuje się po stronie Dt.
4.  Saldo końcowe zapisuje się po stronie Dt.

Funkcjonowanie kont pasywnych przedstawia rysunek 4.

Rysunek 4. Funkcjonowanie kont pasywnych

Dt Konto pasywne Ct

Zmniejszenie

obrotów

(-)

(Sp

Zwiększenie

obrotów

(+)

Sk)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Funkcjonowanie kont aktywno-pasywnych:

1.  Saldo początkowe zapisuje się po stronie Dt (należności) lub Ct (zobowiązania).
2.  Zwiększenie obrotów zapisuje się po stronie Dt (należności) lub Ct (zobowiązania).
3.  Zmniejszenie obrotów zapisuje się po stronie Ct (należności) lub Dt (zobowiązania).
4.  Saldo końcowe zapisuje się po stronie Ct (należności) lub Dt (zobowiązania).

Funkcjonowanie kont aktywno-pasywnych przedstawia rysunek 5.

Rysunek 5. Funkcjonowanie kont aktywno-pasywnych

Dt Konto aktywno-pasywne Ct
Sp) należności

Zwiększenie obrotów

należności (+)

Zmniejszenie obrotów

zobowiązań (-)

zobowiązania (Sp

Zmniejszenie obrotów

należności (-)

Zwiększenie obrotów

zobowiązań (+)

Sk) zobowiązania należności (Sk

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak dzielą się konta bilansowe?
2.  W jaki sposób funkcjonują konta aktywne?
3.  W jaki sposób funkcjonują konta pasywne?
4.  W jaki sposób funkcjonują konta aktywno-pasywne?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Saldo początkowe konta „Środki trwałe” wynosi 10 260 zł. Zapisz zmiany na tym koncie,

które wystąpiły na skutek następujących operacji gospodarczych:
1.  Zakupiono maszynę o wartości 4 200 zł i przyjęto ją do użytkowania.
2.   Przekazano nieodpłatnie szkole podstawowej komputer o wartości 2 400 zł.
3.  Wskutek pożaru uległy zniszczeniu maszyny produkcyjne o wartości 1 300 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapisać saldo początkowe zgodnie z zasadą funkcjonowania kont aktywnych,
2) zapisać zwiększenie po stronie Dt i zmniejszenie po stronie Ct obrotów na koncie „Środki

trwałe”.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Ustal saldo końcowe konta „Kredyty bankowe”, jeżeli saldo początkowe wynosi 17 800

zł oraz w bieżącym okresie wystąpiły poniższe operacje dotyczące konta „Kredyty bankowe”:
1. Zaciągnięto kredyt na spłatę zobowiązań w wysokości 5 000 zł.
2. Spłacono ratę kredytu w wysokości 1 000 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapisać saldo początkowe na koncie „Kredyty bankowe” zgodnie z zasadą funkcjonowania

kont pasywnych,

2) zapisać zmiany na koncie „Kredyty bankowe” (zwiększenie obrotów po stronie Ct,

zmniejszenie po stronie Dt),

3) obliczyć obroty po obu stronach konta,
4) porównać obroty Dt i Ct, a różnicę zapisać jako saldo końcowe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– kalkulator,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Saldo początkowe konta „Rozrachunki z pracownikami” wynosi 4 000 zł (Dt) i 7 000 zł

(Ct). W bieżącym okresie wystąpiły następujące operacje gospodarcze:
1.  Wypłacono pracownikowi zaliczkę na zakup materiałów w kwocie 1 000 zł.
2.  Pracownik zakupił materiały o wartości 400 zł.
3.  Pracownik zwrócił część niewykorzystanej zaliczki w kwocie 600 zł.
Ustal salda końcowe na koncie „Rozrachunki z pracownikami”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) otworzyć konto „Rozrachunki z pracownikami” zapisując salda początkowe,
2) zapisać zmiany na tym koncie dotyczące należności i zobowiązań,
3) obliczyć obroty po stronie Dt i Ct,
4) porównując obroty po obu stronach konta ustalić saldo końcowe należności i zobowiązań.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– kalkulator,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Spółka akcyjna ABC zajmuje się produkcją czapek.

1. Na podstawie uproszczonego bilansu (patrz tabela) otwórz konta.
2. Wpisz zmiany na kontach dotyczące następujących składników bilansu:

a) Środki trwałe zwiększyły się o 10 000 zł, Rachunki bankowe zmniejszyły się

o 10 000 zł.

b) Rozrachunki z odbiorcami zmniejszyły się o 2 000 zł, Kasa zwiększyła się o 2 000 zł.
c) Wartości niematerialne i prawne zwiększyły się o 1 500 zł. Rachunki bankowe

zmniejszyły się o 1 500 zł.

d) Kasa zmniejszyła się o 450 zł, Materiały zwiększyły się o 450 zł.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

e) Produkcja w toku zmniejszyła się o 780 zł, Produkty gotowe zwiększyły się o 780 zł.
f) Rozrachunki z dostawcami zwiększyły się o 600 zł, Materiały zwiększyły się

o 600 zł.

g) Kredyty bankowe zwiększyły się o 50 000 zł, Rachunki bankowe zwiększyły się

o 50 000 zł.

h) Rozrachunki z dostawcami zmniejszyły się o 300 zł, Rachunki bankowe zmniejszyły się

o 300 zł.

3. Ustal salda końcowe.
4. Sporządź bilans zamknięcia.

Aktywa Kwota

(w zł)

Pasywa Kwota

(w zł)

A. Aktywa trwałe

1. Środki trwałe
2. Wartości niematerialne i prawne

B. Aktywa obrotowe

1.  Materiały
2.  Produkcja w toku
3.  Produkty gotowe
4.  Kasa
5.  Rachunki bankowe
6.  Rozrachunki z odbiorcami

180 000

17 000

9 000
2 500
1 500

700

16 000

7 200

A. Kapitały własne

1. Kapitał akcyjny

B. Kapitały obce

1. Kredyty bankowe
2. Rozrachunki z dostawcami

200 000

30 000

3 900

Suma bilansowa

233 900 Suma bilansowa

233 900

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapisać salda początkowe kont aktywnych i pasywnych po odpowiednich stronach,
2) zapisać zmiany w obrotach na kontach,
3) obliczyć obroty kont po stronie Dt i Ct,
4) porównując obroty po obu stronach kont ustalić salda końcowe,
5) sporządzić bilans zamknięcia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– kalkulator,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) sklasyfikować konta bilansowe?

2) określić zasady funkcjonowania kont aktywnych?
3) określić zasady funkcjonowania kont pasywnych?
4) określić zasady funkcjonowania kont aktywno-pasywnych?
5) sporządzić bilans zamknięcia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Funkcjonowanie kont wynikowych

4.5.1. Materiał nauczania

Konta wynikowe służą do ewidencji operacji gospodarczych, które kształtują wynik

finansowy. Są to:
–  konta kosztów,
–  konta przychodów,
–  konta strat,
–  konta zysków,
–  konto „Wynik finansowy”.

Zasady funkcjonowania kont wynikowych:

1.  Konta wynikowe nie posiadają sald początkowych.
2.  Koszty i straty nadzwyczajne księguje się po stronie Dt.
3.  Przychody i zyski nadzwyczajne księguje się po stronie Ct.
4.  Salda kont wynikowych przenosi się na konto „Wynik finansowy”.

Funkcjonowanie kont kosztów i strat oraz przychodów i zysków przedstawia rysunek 6.

Rysunek 6. Funkcjonowanie kont wynikowych

Koszty

Straty nadzwyczajne

Przychody

Zyski nadzwyczajne

Poniesione

koszty

(straty)

Przeniesienie

kosztów

(strat)

Przeniesienie

przychodów

(zysków)

Osiągnięte
przychody

(zyski)

Jeżeli saldo konta kosztów i strat nadzwyczajnych jest wyższe niż saldo konta

przychodów i zysków nadzwyczajnych, powstaje strata netto, natomiast gdy saldo konta
kosztów i strat jest niższe niż saldo konta przychodów i zysków, mamy do czynienia
z zyskiem netto.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie konta zalicza się do wynikowych?
2.  W jaki sposób funkcjonują konta wynikowe?
3.  Kiedy powstaje zysk netto, a kiedy strata netto?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ, w których z podanych zdarzeń gospodarczych występuje koszt, strata, przychód

lub zysk.
1.  Sprzedano za gotówkę środek trwały.
2.  Otrzymano fakturę od dostawcy za wykonane usługi.
3.  Zakupiono materiały (WB).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.  Przekazano w formie darowizny materiały.
5.  Spłacono ratę kredytu bankowego.
6.  W czasie pożaru uległy zniszczeniu materiały.
7.  Otrzymano odszkodowanie za zniszczone materiały.
8.  Stwierdzono w magazynie nadwyżkę materiałów.
9.  Naliczono wynagrodzenia pracownikom.
10.  Wypłacono wynagrodzenia pracownikom.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wpisać do tabeli, które z podanych zdarzeń gospodarczych wskazują na poniesienie

kosztu, straty, przychodu lub zysku.

Nr zdarzenia gospodarczego

Koszt
Strata
Przychód
Zysk

Wyposażenie stanowiska pracy:

– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Zapisz na odpowiednich kontach i po odpowiednich stronach następujące koszty

i przychody:
1.  Przychody finansowe 1 000 zł.
2.  Zużycie materiałów i energii 750 zł.
3.  Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia 160 zł.
4.  Pozostałe przychody operacyjne 200 zł.
5.  Koszty finansowe 600 zł.
6.  Zyski nadzwyczajne 700 zł.
7.  Pozostałe koszty operacyjne 200 zł.
8.  Straty nadzwyczajne 800 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przypomnieć sobie zasady funkcjonowania kont kosztów i przychodów i zgodnie z nimi

zapisać po odpowiednich stronach kont koszty i przychody,

2) obliczyć przychody i zyski,
3) obliczyć koszty i straty,
4) ustalić, czy wynik finansowy jest zyskiem czy stratą, odejmując koszty od przychodów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Kartoteka ilościowo-wartościowa

4.6.1. Materiał nauczania

Pomocnym urządzeniem księgowym do prowadzenia ewidencji zapasów jest kartoteka

ilościowo-wartościowa, której wzór przedstawia tabela 2.

Kartoteka ilościowo-wartościowa przeznaczona jest do rozliczania przepływu towarów

i materiałów w magazynach. W kolejnych kolumnach zapisuje się stan początkowy towarów
i materiałów, symbol i numer dowodu, na podstawie którego dokonuje się zapisu, ilość
i wartość przychodu i rozchodu towarów i materiałów oraz stan końcowy.

Tabela 2. Kartoteka ilościowo-wartościowa

Stan początkowy Przychód

Rozchód Stan

końcowy

Lp.

Data

Symbol
i numer

dowod

Ilość Wartość Ilość Wartość

Iloś

Wartość Ilość Wartość

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu prowadzi się kartotekę ilościowo-wartościową?
2. Z jakich elementów składa się kartoteka ilościowo-wartościowa?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedsiębiorstwo „CUKIEREK” zajmuje się wyrobem słodyczy. Zapisz w kartotece

ilościowo-wartościowej zmianę stanu materiałów, która nastąpiła w wyniku następujących
operacji gospodarczych:
1.  Przyjęto do magazynu 30 kg cukru po 1,50 zł/kg (PZ).
2.  Wydano do zużycia 10 kg cukru po 1,50 zł/kg (RW).
3.  Rozchód sprzedanego cukru 15 kg po 1,55 zł/kg (WZ).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) sklasyfikować poszczególne operacje jako rozchód lub przychód,
2) zapisać je w odpowiednim miejscu w kartotece.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  kartoteka ilościowo-wartościowa,
–  kalkulator,
–  literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Sklep „MOTYLEK” zajmuje się sprzedażą odzieży sportowej. Zapisz w kartotece

ilościowo-wartościowej zmianę stanu towarów, która nastąpiła w wyniku następujących
operacji gospodarczych:
1.  Przyjęto do sklepu 30 par szortów po 15 zł/szt. (według raportu sklepowego).
2.  Wyksięgowano wartość sprzedanych szortów w ilości 10 par po 15 zł/szt.
3.  Sprzedano 5 par szortów po 25 zł/szt.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) sklasyfikować poszczególne operacje jako rozchód lub przychód,
2) zapisać je w odpowiednim miejscu w kartotece.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  kartoteka ilościowo-wartościowa,
–  kalkulator,
–  literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wyjaśnić, w jakim celu stosuje się kartotekę ilościowo-wartościową?
2) określić, z jakich elementów składa się kartoteka ilościowo-wartościowa?
3) zakładać i prowadzić katrtotekę ilościowo-wartościową?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Podzielność kont

4.7.1. Materiał nauczania

Konta księgowe mogą być dzielone i łączone. Dzielenie kont występuje wówczas, gdy

chce się uzyskać bardziej szczegółowe informacje dotyczące zapisów na koncie.

Wyróżnia się dwa rodzaje podzielności kont:

− podzielność poziomą,
− podzielność pionową.

Podzielność pozioma polega na tym, że konta ogólne (syntetyczne) dzieli się na konta

szczegółowe (analityczne). Zapis na koncie syntetycznym powtarza się na koncie
analitycznym, w związku z tym obroty debetowe i kredytowe konta syntetycznego muszą być
odpowiednio zgodne z sumą obrotów debetowych i kredytowych wszystkich kont
analitycznych, prowadzonych do tego konta. Saldo konta syntetycznego powinno być równe
sumie poszczególnych sald na kontach analitycznych. Przykład prowadzenia analityki przy
zastosowaniu podzielności poziomej kont przedstawia rysunek 7.

Rysunek 7. Schemat podzielności poziomej kont

Rozrachunki

z dostawcami

2) 480

1 500 (Sp

600 (1
320 (3

Dostawca A

Dostawca B

Dostawca C

780

(Sp

600 (1

480

120

(Sp

600

(Sp

320 (3

Podzielność pionowa polega na tym, że część zapisów z jednego konta syntetycznego jest

ujmowana na innym koncie syntetycznym, które są tzw. kontami korygującymi. Przykład
przedstawia rysunek 8.

Rysunek 8. Schemat podzielności pionowej kont

Środki trwałe

Umorzenie

środków

trwałych

wartość

początkowa

zużycie

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na czym polega pozioma podzielność kont?
2.  Na czym polega podzielność pionowa kont?
3.  Jakie są zasady dokonywania zapisów księgowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Jesteś właścicielem sklepu spożywczego.

1. Zaproponuj nazwy kont analitycznych do konta „Towary”.
2. Jakie konto analityczne można założyć do konta „Środki trwałe” (podzielność pionowa

kont)?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) ustalić asortyment swojego sklepu,
2) wypisać nazwy kont analitycznych do konta „Towary”,
3) podać nazwę konta analitycznego w przypadku podzielności pionowej do konta „Środki

trwałe”.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Do których z podanych kont syntetycznych poprowadziłbyś analitykę, gdybyś był

właścicielem zakładu produkującego zabawki?
–  Środki trwałe,
–  Materiały,
–  Towary,
–  Rozrachunki z odbiorcami,
–  Rachunki bankowe,
–  Kredyty bankowe,
–  Rozrachunki z dostawcami,
–  Rozrachunki z ZUS.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zastanowić się, do których kont syntetycznych warto prowadzić konta analityczne,
2) zaproponować nazwy kont analitycznych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.7.4 Sprawdzian postępów

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wyjaśnić na czym polega podzielność pozioma kont?
2) wyjaśnić na czym polega pionowa podzielność kont?
3) zaproponować nazwy kont analitycznych do kont syntetycznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Zestawienie obrotów i sald

4.8.1. Materiał nauczania

Jednym ze sposobów sprawdzania poprawności zapisów na kontach jest zestawienie

obrotów i sald, czyli tzw. bilans próbny (tabela 3), pozwalające na wykrycie błędów
związanych
z naruszeniem zasady podwójnego zapisu. Zawiera ono:
− symbole lub nazwy kont,
− salda kont na dzień otwarcia ksiąg rachunkowych, obroty za miesiąc oraz salda na koniec

miesiąca,

− sumę sald na dzień otwarcia ksiąg rachunkowych, obrotów za miesiąc oraz sald na koniec

miesiąca.

Tabela 3. Zestawienie obrotów i sald

Saldo początkowe Obroty Saldo

końcowe

Lp. Nazwa

konta

Dt Ct Dt Ct Dt Ct

Σ = Σ

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jakim celu sporządza się zestawienie obrotów i sald?
2.  Jak inaczej nazywa się zestawienie obrotów i sald?
3.  Jakie dane zawiera zestawienie obrotów i sald?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź zestawienie obrotów i sald na podstawie zapisów na kontach:

Środki trwałe Materiały

Produkcja w toku

800

300

80
15

811 0

811

395 29

366

99 30

Rozrachunki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyroby gotowe

z odbiorcami

Rachunki bankowe

90
30

80
18

40
15

110

31
42
15
24

120 0

120

98 58

150 112

Kapitał zasadniczy

Kapitał zapasowy

Kredyty bankowe

600

700

42
15

150

600

600 0

700

57
93

150

Rozrachunki

z dostawcami

Kasa

Długoterminowe aktywa

finansowe

80 31

18
11

80 34 29

15 0

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) sporządzić zestawienie obrotów i sald,
2) wpisać nazwy kont,
3) wpisać obroty i salda końcowe,
4) podsumować salda końcowe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– kalkulator,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Oblicz salda końcowe kont, mając dane:

Obroty (w zł) Salda

końcowe (w zł)

Lp. Nazwa

konta

Dt Ct Dt Ct

1.
2.
3.
4.
5.
6.

7.
8.

Środki trwałe
Materiały
Produkty gotowe
Kasa
Rachunki bankowe
Kapitały zasadnicze
(podstawowe)
Rozrachunki z dostawcami
Kredyty bankowe

9 000
3 315
2 250

375

2 550

1 200

900

300
225

1 800

11 700

4 425
1 050

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Błędy księgowe i sposoby ich poprawiania

4.9.1. Materiał nauczania

Sposób poprawiania błędów księgowych zależy od momentu, w którym ten błąd zostanie

zauważony (przed albo po zamknięciu miesiąca) oraz od stosowanej techniki.

W przypadku techniki ręcznej, gdy błąd zostanie zauważony przed zamknięciem miesiąca

można stosować tzw. korektę. Błędny zapis należy przekreślić, powinien on jednak zostać
czytelny. Obok należy dokonać poprawnego zapisu wraz z datą i podpisem osoby
poprawiającej.

W przypadku, gdy błąd stwierdzi się po zamknięciu miesiąca oraz w technice

komputerowej, w celu poprawy błędu stosuje się tzw. storno. Wyróżnia się dwa rodzaje
storna:
− storno czarne – które polega na tym, że błędny zapis powtarza się po przeciwnych stronach

kont, na których są błędy, przy użyciu liczb dodatnich, a następnie księguje poprawnie;

− storno czerwone – które polega na tym, że zapis błędny powtarza się kolorem czerwonym,

oznaczającym liczby ujemne (w technice komputerowej stosuje się liczby ujemne) po tej
stronie, na której wystąpił błąd, a następnie księguje się w sposób prawidłowy.

Przykład 1

Zakupiono materiały za gotówkę za kwotę 30 zł. Operację tę zaksięgowano na odpowiednich kontach

(Dt – Materiały, Ct – Kasa), lecz w niewłaściwej kwocie 300 zł.
1)  Należy zapisać kwotę 300 zł na koncie „Materiały” po stronie Dt oraz na koncie „Kasa” po stronie „Ct”.
2)  Następnie powtórzyć błędny zapis po stronie Ct na koncie „Materiały” oraz po stronie Dt na koncie „Kasa”.
3)  Zapisać poprawną kwotę 30 zł po stronie Dt na koncie „Materiały” oraz po stronie „Ct” na koncie „Kasa”.

Materiały Kasa

1) 300
2b) 30

300 (2a

2a) 300

300 (1

30 (2b

Przykład 2

Poprawimy operację gospodarczą z przykładu 1 za pomocą storna czerwonego.

1) Należy zapisać kwotę 300 zł na koncie „Materiały” po stronie Dt oraz na koncie „Kasa” po stronie „Ct”.
2) Następnie powtórzyć błędny zapis kolorem czerwonym po tych samych stronach, na których wystąpił błąd

(po stronie Dt na koncie „Materiały” oraz po stronie „Ct” na koncie „Kasa” ) lub otoczyć go ramką.

3) Zapisać poprawną kwotę 30 zł po stronie Dt na koncie „Materiały” oraz po stronie „Ct” na koncie „Kasa”.

Materiały Kasa

1) 300
2a) 300
2b) 30

300 (1
300 (2a

30 (2b

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz techniki poprawiania błędów księgowych?
2.  Na czym polega korekta i kiedy można ją stosować?
3.  Na czym polega storno czarne i w jakich przypadkach można je stosować?
4.  Na czym polega storno czerwone i w jakich przypadkach można je stosować?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W firmie „KORAL”, która prowadzi usługi w zakresie informatyki, w bieżącym okresie

wystąpiły następujące operacje gospodarcze:
1. Sprzedano za gotówkę program komputerowy 1 000 zł (Dt – Kasa, Ct – Pozostałe

przychody operacyjne).

2. Zakupiono komputer do sprzedaży (WB) o wartości 5 000 zł (Dt – Środki trwałe, Ct –

Rachunki bankowe).

3. Wystawiono fakturę za drukarkę na kwotę 560 zł (Dt – Rozrachunki z odbiorcami, Ct –

Przychody ze sprzedaży towarów).

Operacje te zostały błędnie zaksięgowane, należy dokonać poprawy błędnych zapisów.

Rachunki bankowe

Towary

Środki trwałe

1) 1 000

100 (1

2) 5 000

Kasa

Rozrachunki

z dostawcami

Usługi obce

2) 5 000

560 (3

3) 560

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować dokonane zapisy,
2) dokonać poprawy błędnych zapisów za pomocą storna czarnego lub czerwonego,
3) zapisać poprawne wartości po odpowiednich stronach kont.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Otrzymano fakturę od dostawcy za zakupione materiały na kwotę 5 000 zł. Operację tę

zaksięgowano na koncie „Materiały” po stronie Dt oraz na koncie „Kasa” po stronie Ct.

Popraw błąd za pomocą storna czarnego.

Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) otworzyć konta „Materiały” i „Kasa”, zapisując na nich dane podane w treści zadania,
2) dokonać poprawy za pomocą storna czarnego na koncie „Kasa”,
3) otworzyć odpowiednie konto i dokonać na nim prawidłowego zapisu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.4 Sprawdzian postępów

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić sposoby poprawiania błędów księgowych?
2)

wyjaśnić na czym polega poprawianie błędów księgowych za pomocą

korekty?

3) wyjaśnić na czym polega poprawianie błędów księgowych za

pomocą storna czarnego?

wyjaśnić na czym polega poprawianie błędów księgowych za pomocą

storna czerwonego?

poprawić błędy księgowe za pomocą storna czarnego?

6) poprawić błędy księgowe za pomocą storna czerwonego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Kontrola dokumentów księgowych

4.10.1. Materiał nauczania

Każdy zapis w księgach rachunkowych musi opierać się na odpowiednim, rzetelnym

i prawidłowym dokumencie.

Dokument uznaje się za sporządzony prawidłowo w przypadku, gdy:

− dokonane w nim zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty,
− zapisy w nim wprowadzane są kompletne i poprawne (tzn. wskazane są strony

uczestniczące w operacji, zawierają datę wystawienia dowodu oraz datę wystąpienia
operacji, przedmiot operacji, jej wartość i ilość, podpisy osób odpowiedzialnych za
prawidłowe dokonanie operacji),

− jest sprawdzony pod względem merytorycznym i formalno-rachunkowym,
− jest oznaczony numerem, umożliwiającym powiązanie go z zapisami księgowymi

dokonanymi na jego podstawie.

Dokumenty, na podstawie których rejestruje się operacje gospodarcze nazywa się

dowodami księgowymi.

Podział dowodów księgowych:

1) z punktu widzenia wystawcy dowodu:

a) dowody własne – wystawiane przez własne komórki organizacyjne. Wśród dowodów

własnych wyróżnia się: dowody wewnętrzne (wystawiane dla innych komórek, na
potrzeby własnej firmy, np. PZ – przyjęcie zakupu) oraz dowody zewnętrzne
(wystawiane dla innych osób, np. faktury dla kontrahentów),

b) dowody obce – wystawiane przez inne jednostki, np. wyciąg bankowy.

2) z punktu widzenia techniki ewidencji:

a) dowody źródłowe – które po raz pierwszy rejestrują określone operacje gospodarcze,

np. KP – kasa przyjęła,

b) dowody wtórne – sporządzone na podstawie dowodów źródłowych, np. raport

kasowy;

Dowody księgowe kontroluje się pod względem:

− merytorycznym, czyli sprawdzenie, czy wszystkie dane podane w dokumencie

odpowiadają rzeczywistości,

− formalnym, czyli sprawdzenie, czy dowód jest kompletny, czy zawiera wszystkie

niezbędne dane,

− rachunkowym, czyli sprawdzenie, czy dowód nie zawiera błędów arytmetycznych.

Błędy w wewnętrznych dowodach księgowych poprawia się przez skreślenie błędnego

zapisu (przy czym skreślony zapis musi pozostać czytelny) i wpisanie poprawnego z datą
poprawki i podpisem osoby do tego upoważnionej. Nie wolno skreślać pojedynczych cyfr, ani
liter.

Błędy w dowodach obcych oraz dowodach własnych zewnętrznych poprawia się poprzez

wystawienie dowodu korygującego, który należy wysłać do kontrahenta.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonywania ćwiczeń.

1.  Kiedy dokument uznaje się za sporządzony prawidłowo?
2.  Jaki dokument nazywa się dowodem księgowym?
3.  Jak dzieli się dowody księgowe z punktu widzenia osoby wystawiającej dowód?
4.  Jak dzielą się dowody księgowe z punktu widzenia techniki ewidencji?
5.  Na czym polega merytoryczna kontrola dokumentów?
6.  Na czym polega kontrola formalna dowodów księgowych?
7.  Na czym polega kontrola rachunkowa dowodów księgowych?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sprawdź pod względem formalnym i rachunkowym raport kasowy, sporządzony na

podstawie dowodów KP i KW.

Raport kasowy za okres od 01.09.2005r. do 30.09.2005r.

Nr raportu kasowego RK 9/2005

Lp. Nr

dokumentu

Data Opis Dt Ct Kontrahent Podpis

kontrahenta

1. KW

1/9/05 02.09

Zaliczka na zakup
materiałów

60,00

Nowak

Adam

2. KP

1/9/05 05.09

Wpłata należności
od firmy X

160,00

Kowalski

Jan

3. KP

2/9/05 16.09

Zwrot zaliczki

15,00

Nowak

Adam

4. KP

3/9/05 27.09

Na wypłatę
wynagrodzeń

4 000,00

5. KW

3/9/05 28.09

Lista płac 9/05

1 500,00 Nowak Adam

Obroty

4 160,00 1 585,00

Przeniesienie
z poprzedniego raportu

980,00 900,00

Stan kasy

5 140,00 2 485,00

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przyjrzeć się dokładnie raportowi kasowemu,
2) odszukać błędy w dowodzie księgowym (czy znajdują się na nim wszystkie informacje,

czy nie ma błędów arytmetycznych itd.),

3) poprawić błędy zgodnie z zasadami poprawiania błędów w wewnętrznych dowodach

księgowych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  raport kasowy,
–  kalkulator,
–  literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Sprawdź pod względem merytorycznym, formalnym i rachunkowym fakturę wystawioną

przez Hurtownię Sprzętu AGD „ALFA” dla sklepu „BETA” za zakup towarów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować dokładnie fakturę,
2) zwrócić uwagę na błędy powstałe podczas wypisywania dokumentu,
3) wystawić fakturę korygującą.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  faktura VAT,
–  faktura korygująca VAT,
–  kalkulator,
–  literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

FAKTURA VAT nr 12345/2005

KOPIA/ORYGINAŁ

Data wystawienia:  2005-09-27
Data sprzedaży:   2005-09-27
Termin płatności: 14  dni
Forma płatności: przelew

Sprzedawca
Hurtownia Sprzętu AGD „ALFA”
ul. Jasna 65
71-123 Szczecin
tel/fax: 091-456 78 90
NIP: 851-123-45-67
nr rachunku bankowego: PKO BP O/Szczecin, 1111117778890056123

Nabywca
Sklep „BETA”
ul. Słoneczna 3
70-556 Szczecin
tel/fax: 091-444 55 66
NIP: 852-098-76-54

Lp. Nazwa

towaru Ilość Cena

Wartość

netto

Stawka

VAT

Kwota

VAT

Wartość

brutto

1.
2.
3.

Suszarka do włosów
Toster
Elektroniczna waga
kuchenna

5
3
2

53,00

123,00
150,00

265,00
369,00
300,00

22%

58,30
25,83
44,00

323,30
394,83
366,00

Ogółem według stawek VAT:

369,00
565,00

22%

25,83

102,30

394,83
667,30

RAZEM: 934,00

128,13

062,13

Do zapłaty: 1 062, 13 zł
Słownie: tysiąc sześćdziesiąt dwa złote, trzynaście groszy

..........................................................

Podpis osoby upoważnionej
do wystawiania faktury VAT

Podpis osoby upoważnionej
do odbioru faktury VAT

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

TEST PRAKTYCZNY

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z treścią zadania.
4.  Część praktyczna sprawdza Twoje umiejętności z zakresu prowadzenia ksiąg

rachunkowych. Zadanie rozwiąż na karcie odpowiedzi.

5. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
6. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

7. Pamiętaj, że będziesz oceniany za wszystkie czynności opisane w poleceniach.
8. Na rozwiązanie zadania masz 90 minut.
Powodzenia

Zadanie

Na podstawie zapisów na kontach hurtowni artykułów spożywczych:

1.  Sporządź bilans otwarcia.
2.  Określ rodzaj każdego konta.
3.  Zaproponuj konta analityczne do kont „Towary” i „Rozrachunki z odbiorcami”.
4.  Określ jaką metodę poprawiania błędów zastosowano w przypadku operacji 6.
5.  Sporządź zestawienie obrotów i sald.
6.  Sporządź bilans zamknięcia.

Środki trwałe

Długoterminowe

aktywa finansowe

Towary

Materiały

Sp) 30000

3) 1000

300 (12

Sp) 10000

700 (15

Sp) 6000

3000 (3
1500 (9

Sp) 500

6a) 2000

400 (1

2000 (6

2000 (6a

Rozrachunki

z odbiorcami

Rozrachunki

z dostawcami

Kasa

Rachunki bankowe

Sp) 2000

2) 5000
8) 2000

2500 (7

16) 3000

6) 2000

6a) 2000

5000 (Sp

2000 (6a

100 (11

Sp) 3500

13) 150
14) 900

50 (4

Sp) 8000

7) 2500
19) 100

3000 (16
1000 (17

200 (18

Kapitał zasadniczy

Kredyty bankowe

Zużycie materiałów

i energii

Przychody

sprzedaży towarów

45000

(Sp

1000 (5

17) 1000

10000 (Sp

1) 400

400 (20d

20a) 7000

5000 (2
2000 (8

Wartość sprzedanych

towarów w cenie

Rozrachunki z tytułu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

nabycia

Koszty finansowe

Przychody finansowe

wynagrodzeń

3) 3000
9) 1500

4500 (20g

18) 200

15) 700

900 (20i

20c) 1000

900 (14
100 (19

700

(10

Wynagrodzenia

Usługi obce

Pozostałe przychody

operacyjne

Wynik finansowy

10) 700

700 (20e

11) 100

100 (20f

20b) 150

150 (13

20d) 400

20e) 700

20f) 100

20g) 4500
20h) 350

20i) 900

7000 (20a

150 (20b

1000 (20c

Pozostałe koszty

operacyjne

4) 50
12) 300

350 (20h

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko…………………………………………………………………….....................

Prowadzenie ksiąg rachunkowych

1. Sporządź bilans otwarcia.

AKTYWA Kwota PASYWA Kwota

Suma bilansowa

2. Określ rodzaj każdego konta (bilansowe: aktywne (A), pasywne (P), aktywno-pasywne

(A-P); wynikowe: koszty (K), przychody (Prz), wynik finansowy (WF))

Rodzaj konta

Lp. Nazwa

konta

Bilansowe / wynikowe

A, P, A-P / K, P, WF

Środki trwałe

2. Długoterminowe aktywa finansowe

3. Towary

4. Materiały

Rozrachunki z odbiorcami

Rozrachunki z dostawcami

7. Kasa

8. Rachunki

bankowe

9. Kapitał zasadniczy

10. Kredyty

bankowe

11. Zużycie materiałów i energii

12.

Przychody ze sprzedaży towarów

13. Wartość sprzedanych towarów w cenie nabycia

14. Pozostałe koszty operacyjne

15. Koszty

finansowe

16. Przychody

finansowe

17.

Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń

18. Wynagrodzenia

19. Usługi obce

20. Pozostałe przychody operacyjne

21. Wynik

finansowy

3. Zaproponuj konta analityczne do kont „Towary” i „Rozrachunki z dostawcami”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Konta analityczne do konta „Towary”:
−  ………………………………………………………………………………………………..
−  ………………………………………………………………………………………………..
−  ………………………………………………………………………………………………..

Konta analityczne do konta „Rozrachunki z dostawcami”:
−  ………………………………………………………………………………………………..
−  ………………………………………………………………………………………………..
−  ………………………………………………………………………………………………..

4. Określ jaką metodę poprawiania błędów zastosowano w przypadku operacji 6

(podkreśl prawidłową odpowiedź):

a) storno czarne,
b) storno czerwone.

5. Sporządź zestawienie obrotów i sald

Obroty Saldo

konta

Lp. Nazwa

konta

Dt Ct Dt Ct

Środki trwałe

2. Długoterminowe aktywa finansowe

3. Towary

4. Materiały

Rozrachunki z odbiorcami

Rozrachunki z dostawcami

7. Kasa

8. Rachunki

bankowe

9. Kapitał zasadniczy

10. Kredyty

bankowe

11. Zużycie materiałów i energii

12. Przychody ze sprzedaży towarów

13.

Wartość sprzedanych towarów w cenie nabycia

14. Pozostałe koszty operacyjne

15. Koszty

finansowe

16. Przychody

finansowe

17. Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń

18. Wynagrodzenia

19. Usługi obce

20. Pozostałe przychody operacyjne

21. Wynik

finansowy