Emocje, motywacje, poznanie - seminarium

Spostrzeganie

bodziec dystalny:
-to bodziec działający z pewnej odległości, dowolny bodziec poza organizmem działający na nasze
narządy zmysłowe.

bodziec proksymalny:
-bodziec pojawiający się w bezpośrednim kontakcie bodźca dystalnego z narządem zmysłowym,
czyli np. obraz siatkówkowy.

wrażenie:
-odzwierciedlenie elementarnej cechy zmysłowej zarejestrowanej w wyniku odbioru danych
sensorycznych. Poszczególne wrażenia są od siebie izolowane np. wrażenie barwy jest niezależne
od wrażenia wielkości.

pojedyncze cechy spostrzeganego przedmiotu

spostrzeżenie:
-obraz wszystkich dostępnych cech, rejestrowanych za pośrednictwem różnych zmysłów. Efekt
aktywności pól czuciowych kory mózgowej, które odebrały informacje pochodzące z różnych
zmysłów i połączyły je w całość.

połączenie wrażeń pojedynczych z danymi umysłowymi

Stałość spostrzegania polega na tym, że spostrzeżenie albo nie ulega zmianom, albo też ulega
mniejszym zmianom w porównaniu ze zmianami bodźców proksymalnych.

W spostrzeganiu uczestniczą dwa rodzaje procesów:

procesy dół-góra:
-są zapoczątkowane przez odbiór informacji zmysłowych przez narządy zmysłowe, informacje te
następnie podlegają analizie na wyższych piętrach układu nerwowego, łącznie z analizą na
poziomie kory mózgowej.

procesy góra-dół:
-pojawiają się wtedy, kiedy większą rolę w spostrzeganiu zaczynają odgrywać procesy pamięciowe,
które kierują poszukiwaniem i interpretacją danych zmysłowych.

Fazy procesu spostrzegania:

1. Rejestracja sensoryczna

Zmiana bodźca zewnętrznego na impuls nerwowy. Detektory wrażliwe są tylko na jednę cechę, nie
reagują na inne cechy. Z rejestracją sensoryczną ściśle związane jest przechowanie prostych
informacji w buforze sensorycznym albo w magazynie informacji sensorycznej. Pamięć
sensoryczna daje możliwość utrzymania informacji w systemie poznawczym tak długo, dopóki na
zebranym materiale nie zostaną wykonane inne operacje.

2. Ocena emocjonalna

Bodźce oceniane są jako przyjemne lub nieprzyjemne bądź jako korzystne lub niekorzystne, zanim
jeszcze jednostka zdąży się zorientować, czego one dotyczą.

3. Rozpoznanie treści bodźca

Faza oceny semantycznej. Pojawia się rozpoznanie bodźca, czyli określenie kategorii, do której
należy ten bodziec .

efekt wielkości zbioru – im więcej bodźców należy wziąć pod uwagę w procesie porównywania,
tym więcej czasu to zajmuje.

4. Ocena znaczenia metaforycznego

Dostrzeganie innego sensu odbieranych bodźców.

Co ważniejsze: część czy całość?

Asocjacjonizm: Wundt i Titchener
teoria atomistyczna w fizyce
Strukturalizm (psychologia postaci / psychologia Gestalt): Max Wertheimer, Kurt Koffka,
Wolfgang Kohler
psychologia, teoria pola w fizyce

Zasady wyodrębniania całości wg Wertheimera (1923)
(prezentował badanym abstrakcyjne zbiory kropek):

•

bliskość przestrzenna lub sąsiedztwo w polu widzenia

•

jednakowy wygląd lub podobieństwo

•

„wspólna droga”

•

dobra kontynuacja lub dobra figura

•

niewielkie rozmiary (łatwiej wyodrębniamy te elementy, które cechują się niewielkimi
rozmiarami)

•

symetria (łatwiej wyodrębnić figury symetryczne niż niesymetryczne)

•

zgodność z chwilowym nastawieniem

•

ubiegłe doświadczenie i przyzwyczajenia

Różnice między figurą a tłem wg Edgara Rubina (1921) (psychologia postaci):

•

figura ma pewien kształt, tło jest spostrzegane jako coś bezkształtnego

•

tło wygląda tak, jak gdyby rozprzestrzeniało się za figurą w sposób ciągły, a nie jak gdyby
było przerwane przez figurę

•

figura wydaje się wysunięta ku przodowi, tło zaś wygląda tak, jak gdyby było z tyłu

•

figura ma charakter rzeczy, a tło przedstawia się jako nieukształtowany materiał

•

figura silniej się nam narzuca, jest łatwiej zapamiętywana i wydaje się bardziej sensowna

•

figura wydaje się jaśniejsza od tła

Detektory:

•

wyodrębniają informacje ze środowiska, które są ważne adaptacyjnie

•

kodują je w oszczędny sposób, tak, by mogły zostać wykorzystane w dalszym
przetwarzaniu, kodowanie to już na wstępie redukuje ilość dostępnych informacji, ponieważ
detektory są wrażliwe tylko na pewne informacje

Kategoryzacja percepcyjna

Spostrzeganie jako proces kategoryzowania

Procesy spostrzegania są powiązane z myśleniem pojęciowym, z procesami pamięciowymi
i z procesami uczenia się.

Człowiek dysponuje określoną wiedzą (zakodowanym w pamięci sposobem organizowania
spostrzeganych przedmiotów), która służy do tworzenia kategorii. Wiedza ta stanowi wewnętrzną
reprezentację oczekiwanego rozkładu przedmiotów i zdarzeń w otaczającym świecie i umożliwia
szybką adaptację do środowiska – proces góra-dół.

Analiza cech obiektu – proces dół-góra.

Prototypowy model kategoryzacji

W centrum tej struktury znajduje się reprezentacja wzorca jako prototypu danej kategorii.
W bliskim otoczeniu tego centrum są reprezentacje bodźców najmniej zniekształconych w stosunku
do prototypu, natomiast w coraz dalszym otoczeniu pojawiają się reprezentacje coraz bardziej
zniekształconych egzemplarzy.

Prototyp - uśredniona wielkość egzemplarzy danej kategorii lub egzemplarz najbardziej
reprezentatywny, będący punktem odniesienia w kategoryzacji szeregu innych zniekształconych
bodźców.

Neisser – gdybyśmy przyjmowali, iż spostrzeganie jest odpowiedzią na zmiany w otoczeniu, to
nasze spostrzeżenia oraz reakcje byłyby zawsze spóźnione w stosunku do tego, co dzieje się w
naszym otoczeniu

–

spostrzeganie ma charakter cykliczny, a równoprawnymi częściami cyklu są pobieranie
informacji z otoczenia oraz poszukiwanie tych informacji.

Neisser przyjmuje istnienie wrodzonych schematów eksploracyjnych, czyli schematów uzyskiwania
informacji na temat świata. Dzięki schematom eksploracyjnym jednostka uczy się specyficznych
sposobów pobierania informacji z otoczenia. Do takich sposobów należą techniki przeszukiwania
wzrokowego (ostrość i kształt obiektu, czytanie)

Koncepcja ekologiczna spostrzegania

B – konstruktywistyczne podejście do spostrzegania (Bruner, Gregory, Rock)
Podmiot ma dostęp tylko do tworzonych przez siebie reprezentacji, a przez nie uzyskuje dostęp do
świata

Uwaga

dystraktory:
-wszystkie dodatkowe bodźce, które odciągają uwagę od podstawowego zadania realizowanego w
danym momencie.

-bodźce pochodzące z zewnątrz
-bodźce, które jednostka sama eksponuje

W obrębie pola uwagi można wyróżnić część centralną, na której koncentruje się jednostka

w danym momencie, oraz część peryferyczną, która zawiera bodźce trudniej dostępne.

Podstawowe funkcje uwagi:

•

selekcjonowanie bodźców docierających do jednostki

•

ukierunkowanie procesów poznawczych

•

określanie wielkości wykorzystywanych zasobów poznawczych poświęcanych na realizację
różnych zadań

(ile energii psychicznej poświęcimy na wykonanie pewnego zadania)

Rodzaje selekcji:

•

selekcja pierwotna – selekcja bodźców odbieranych przez narządy zmysłowe

•

selekcja wtórna – występuje w procesach pamięciowych; zachodzi między pamięcią
krótkotrwałą i trwałą; pamięć trwała nie jest w stanie odebrać wszystkich bodźców
przesyłanych przez pamięć krótkotrwałą; informacje w pamięci trwałej kodowane są w
postaci semantycznej, czyli jednostka rejestruje ich znaczenie; kiedy napływające dane są
całkowicie zgodne z dotychczas zarjestrowanymi informacjami, proces uwagi odrzuca je z
dalszej analizy

•

selekcja trzeciego rzędu – pojawia się wtedy, kiedy jednostka posługując się wiedzą
zapisaną w pamięci trwałej, przygotowuje plan działania; informacje wybrane z pamięci
trwałej przesyłane są do pamięci operacyjnej, która bezpośrednio kieruje jakimś działaniem

Alina Kolańczyk
uwaga intensywna – stosunkowo wąski zakres, pozwala na głębokie przetwarzanie informacji
będących w jej zasięgu
uwaga ekstensywna – zakres stosunkowo szeroki, ale przetwarzanie dostępnych jej informacji jest
dość płytkie

Fizjologiczne mechanizmy uwagi:

•

odruch orientacyjny
organizm otwiera się na dopływ nowej stymulacji
skierowanie receptorów na źródło stymulacji, jednocześnie pojawia się wzrost wrażliwości
wszystkich receptorów, nie tylko tych na które aktualnie działają bodźce

•

indukcja ujemna

pobudzenie pojawiające się w pewnej okolicy kory mózgowej wywołuje hamowanie w
okolicach sąsiednich

•

aktywność układu siatkowatego
układ odpowiedzialny za „procesy zasilania”, zawiera włókna pobudzające i hamujące

La-Berge (1997, 1998)

uwaga pojawia się wtedy, kiedy reprezentacja jakiegoś obiektu zostanie połączona z JA
trójkąt aktywności mózgowej; aspekty uwagi:

ekspresja, mechanizm wzmacniania oraz mechanizm kontroli

czujność:
-zdolność lub stan, dzięki któremu jednostka potrafi w dłuższym okresie wykrywać bodźce
specyficzne spośród wielu możliwych bodźców pojawiających się w jej środowisku.

Proporcje poprawnych detekcji i fałszywych alarmów:

•

stosunek siły sygnału do szumu
im większy sygnał tym łatwiej go odróżnić na tle szumu

•

macierz wypłat
czynniki wpływające na motywacyjne konsekwencje podjęcia określonych decyzji

•

oczekiwania
uzależnione od częstości występowania sygnałów w pewnych sytuacjach

detekcja sygnałów:
-proces wykrywania bodźców w określonym miejscu (np. organizm pacjenta)

przeszukiwanie:
-proces aktywny, nie wiadomo kiedy jakiś bodziec wystąpi i nie wiadomo gdzie
(np. zbieranie grzybów)

Teoria filtra uwagowego Broadbenta

„wszystko albo nic”

Filtr przypomina swoim działaniem zwrotnicę, która dopuszczając do przetwarzania jedną grupę
bodźców, blokuje jednocześnie dostęp do drugiej grupy.

technika cieniowania:
-polega na tym, że badany ma równocześnie odbierać dwa komunikaty, przy czym sytuacja

eksperymentalna jest tak zroganizowana, że zwraca on uwagę na tylko jeden z nich.

Informacje, na które nie zwracamy uwagi, przechowywane są w naszym systemie poznawczym
przez okres 20 sekund.

Informacje, na które nie zwracamy uwagi, podlegają wstępnej analizie ze względu na ich cechy
fizyczne.

Model ten nie wyjaśnia np. efektu coctail party, który charakteryzuje się umiejętnością szybkiego
przenoszenia uwagi z jednego źródła na inne.

Teoria wielu filtrów uwagowych Treisman

Treisman wprowadziła kolejne fazy przetwarzania informacji, uwzględniające coraz to bardziej
złożone właściwości bodźców. Po każdej z faz przetwarzania może nastąpić albo zatrzymanie
przetwarzania, albo specyficzna reakcja, albo też przetwarzanie może być kontynuowane.

W koncepcji Treisman wyraźnie ujawnia się wieloetapowość procesu uwagi. W specyficznych
warunkach człowiek bardzo szybko może przejść do analizy semantycznej, jeśli informacja zawiera
dane ważne z punktu widzenia jego potrzeb i motywów. W początkowych fazach przetwarzanie ma
charakter automatyczny, natomiast w późniejszych funkcjonowanie uwagi w coraz większym
stopniu uzależnione jest od świadomości oraz od analizy znaczenia bodźców. Różne bodźce mają
różny próg dostępu dla uwagi.

Teoria zasobów uwagi – Kahneman

Teoria ta w większym stopniu wiąże uwagę z całokształtem psychiki jednostki, a nie tylko – jak
teorie selekcji – z procesami poznawczymi.

Wg Neissera nie odfiltrowujemy docierających do nas bodźców, ale pobieramy takie bodźce z
otoczenia, które są nam potrzebne. Uwaga ma więc charakter aktywny, a nie pasywny, jak zakładały
wcześniejsze teorie.

Wg Kahnemana (1973)
Uwaga jest mechanizmem wybierającym bodźce, na które należy zareagować.

Pojemność uwagi określa ilość naszych zasobów poznawczych, które możemy poświęcić.
Kierowanie zasobów poznawczych na rozwiązywanie różnych zadań zależy od wielu czynników,
m.in.;

•

trudność zadania
w trakcie radzenia sobie z zadaniami łatwymi możemy wykonywać inne czynności,
ponieważ wymagają użycia niewielkich zasobów poznawczych, zadania trudne wymagają
użycia dużych zasobów

•

poziom pobudzenia
przy wyższym poziomie pobudzenia dostępna jest większa ilość zasobów poznawczych niż
przy poziomie niskim

•

polityka „alokacyjna” lub inwestycyjna systemu poznawczego
człowiek wybiera to, co będzie przedmiotem jego aktywności poznawczej
na politykę inwestycyjną wpływają:

- chwilowe intencje lub stany motywacyjne
- trwałe dyspozycje (zainteresowania)
- ocena zapotrzebowania na zasoby umysłowe

Teoria Kahnemana należy do teorii postulujących istnienie jednej puli zasobów uwagi.
Każde dodatkowe zadanie pochłania zasoby uwagi i prowadzi do ogólnego pogorszenia w
wykonywaniu zadań pozostałych.

Procesy automatyczne i kontrolowane

Wyobraźnia

wyobraźnia:
-zdolność do tworzenia wyobrażeń, w szczególności wyobrażeń twórczych

... z drugiej strony (filozofia analityczna)

-zdolność do tworzenia przypuszczeń, hipotez, do udawania oraz myślenia twórczego (Flew, 1979)

wyobrażenia:
-umysłowe obrazy rzeczywistości przypominające spostrzeżenia ale bez pewnego obiektu.
Mogą być:

•

wydobywane z pamięci

•

konstruowane z elementów zawartych w pamięci

wyobrażenia odtwórcze:
-obraz przedmiotu, który przestał działać na zmysły

wyobrażenia ejdetyczne (zawierają się w odtwórczych):
-fotograficzna dokładność

wyobrażenia twórcze:
-wyobrażenia przedmiotów, z którymi jednostka nigdy się nie zetknęła

Mechanizmy tworzenia reprezentacji:

stanowisko obrazowe: Shepard i Kosslyn

wyobrażenia:

•

oddają ciągłą naturę rzeczywistości

•

cechują się mniejszą wyrazistością niż spostrzeżenia

•

mają charakter quasi-obrazowy

Wg Kosslyna system poznawczy dzieli się na dwa rodzaje reprezentacji: głębokie i płytkie

–

reprezentacje głębokie przechowywane są w pamięci trwałej w postaci opisów strukturalnych
złożonych z twierdzeń

–

nie są dostępne świadomości

–

zapisywane cechy obejmują stałe związki między właściwościami

–

konstruowany jest quasi-obraz dostępny świadomości

stanowisko abstrakcyjne: Anderson i Bower oraz Pylyshyn

zakłada, że reprezentacja tworzona jest w postaci zespołu sądów i twierdzeń

pojęcie sądu rozumiane w trojaki sposób:

•

sąd jest formą języka myśli, który ma naturę niewerbalną i abstrakcyjną

•

istotę sądu stanowi znaczenie w sensie logicznym

•

istotę sądu stanowi znaczenie w sensie psychologicznym

przyjmuje istnienie tylko jednego rodzaju kodu, jakim posługuje się umysł

obrazy pojawiające się w naszej świadomości są mało ważne, ponieważ nie są one autentycznymi
reprezentacjami, a jedynie epifenomenami zjawisk występujących na poziomie głębokim

W języku myśli chodzi zawsze o to samo. Język myśli jest uniwersalny i niezależny od języka,
jakim posługujemy się w komunikacji. W tym właśnie języku mogą być zapisywane wszelkie sądy.

Zwolennicy stanowiska abstrakcyjnego przyjmują, że twierdzenia są reprezentowane w mózgu bez
użycia słów.

Próby empirycznego rozstrzygnięcia problemu formy reprezentacji

Lee Brooks (1967)
Pokazywał badanym matrycę 4*4 z punktem startowym. Zadaniem badanych było zapamiętanie
serii zdań typu „w polu na prawo od pola startowego umieść 2”. Twierdzenia te określały wzajemne
położenie pól i można było sobie łatwo wyobrażać poszczególne pola matrycy. W przypadku kiedy
słowa „prawo” i „lewo” zastąpiono słowami „szybki” i „wolny” ludzie nie mogli posługiwać się
wyobrażeniami i zapamiętywali średnio o 2 zdania mniej.

Wyniki eksperymentu Brooksa wskazują, że możliwość korzystania z wyobrażeń polepsza
funkcjonowanie pamięci, czyli – mówiąc inaczej – wyobrażenia są efektywnym narzędziem
umożliwiającym zapisywanie informacji w pamięci.

Później pojawiła się seria badań, które można podzielić na dwie kategorie:

–

eksperymenty nad rotacjami umysłowymi

–

eksperymenty, w których analizowano zjawisko skanningu umysłowego

rotacje umysłowe

-porównanie wzroru z jednym ze wzrorców

Cooper i Shepard (1975)
Eksponowali badanym litery, które były nachylone pod pewnym kątem. Zadaniem badanych było
stwierdzenie, czy zrotowana litera jest literą „normalną”, czy też jej lustrzanym odbiciem.
Stwierdzono, że czas reakcji wzrastał stopniowo wraz z wielkością kąta rotacji, przy czym
najdłuższy był w wypadku rotacji o 180 stopni.

Wyniki badań nad rotacjami:

•

czas rotacji umysłowej zależy wprost proporcjonalnie od wielkości kąta rotacji. Zależność ta
obowiązuje w zakresie od 0 do 180 stopni

•

zależność wprost proporcjonalna między kątem a czasem rotacji stopniowo zanika, kiedy
badany jest uprzedzany o tym, w jakim położeniu będzie eksponowany bodziec
porównawczy.

•

czas rotacji nie zależy od stopnia złożoności figury płaskiej, ani też od tego, czy rotacja była
wykonana na płaszczyźnie kartki, czy też w trzecim wymiarze

•

rotacje umysłowe występują nie tylko u ludzi, w eksperymencie Vanclaira, Fagota i
Hopkinsa stwierdzono, że występują także u pawianów.

skanning umysłowy

-przeszukiwanie pola świadomości w poszukiwaniu pewnych informacji

Badanym najpierw pokazuje się pewien obiekt. Mają zapamiętać ten obiekt, a po jego usunięciu z
pola widzenia prosi się ich, żeby go sobie wyobrazić. Następnie zadaje się im pytania dotyczące
rozmaitych właściwosći tego obiektu. W eksperymentach tych wykryto trzy podstawowe efekty:
efekt odległości, efekt złożoności oraz efekt wielkości.

efekt odległości

Kosslyn, Ball, Reiser (1978)
Badanych proszono o zapamiętanie fikcyjnej wyspy. Znajdowały się na niej obiekty położone w
rozmaitych częściach wyspy. Potem proszono o wyobrażenie sobie tej wyspy i skoncentrowaniu się
na pewnym charakterystycznym punkcie. Następnie zadawano pytania dotyczące występowania
pewnych obiektów na tej wyspie.

Stwierdzono, że im dalej znajdował się obiekt od punktu fiksacji, tym więcej czasu badany
potrzebował na udzielenie odpowiedzi. Eksperyment dość wyraźnie popiera stanowisko obrazowe.

efekt złożoności:
badanym znacznie więcej czasu zabierało wyobrażenie sobie złożonych scen aniżeli wyobrażanie

sobie scen prostych

efekt wielkości:
mały obiekt -> stwierdzenie właściwości zajmuje więcej czasu
duży obiekt -> stwierdzenie właściwosći zajmuje mniej czasu

Spostrzegane należy interpretować jako zbiór procedur poznawczych

kodowanie

wiąże się z tworzeniem reprezentacji świata, samego siebie oraz własnych procesów psychicznych

Paivio (1978) – 4 podstawowe stanowiska teoretyczne dotyczące kodowania:

1. „głębokie” kodowanie ma charakter lingwistyczny

Whorf (1892) – w procesie percepcji pośredniczy język

2. główną rolę w kodowaniu odgrywają procesy percepcyjne, niewerbalne

atrybuty percepcyjne są podstawą kodowania, kategoryzacji i pamięci

3. teoria podwójnego kodowania

system werbalny i niewerbalny
logogen (Morton, 1962):
-struktura odpowiedzialna za generowanie reprezentacji werbalnych
imagen (Paivio):
struktura odpowiedzialna za reprezentacje obrazowe

4. istnienie trzeciego kodu, odrębnego od kodu obrazowego i kodu werbalnego

Wyobrażenia polepszają pamięć dzięki mechanizmowi podwójnego kodowania (koncepcja Paivio)

Prawo Josta

jeśli dwa skojarzenia mają równą siłę, ale różny wiek, skojarzenie starsze bardziej korzysta

na powtarzaniu niż nowsze

WIEDZA

DEKLARATYWNA PROCEDURALNA
wiedza że... wiedza jak...

OBRAZY SĄDY WYOBRAŻENIA
zewnętrzne reprezentacje wiedzy wewnętrzne reprezentacje wiedzy

Pamięć

Człowiek posługuje się pamięcią tak, aby osiągnąć ważne cele lub uniknąć sytuacji przykrych.

Pamięć rozumiemy jako zdolność lub jako proces psychiczny.

Podstawowe rodzaje operacji:

•

kodowania informacji

•

przechowania informacji

•

odtwarzania informacji

Tulving (1974)

1. Spostrzeganie
2. Kodowanie spostrzegania

Zmiana spostrzegania w ślad pamięciowy (spostrzeżenia zawsze mają charakter obrazowy)

3. Przechowanie śladu kodowego
4. Rekodowanie

Modyfikacja zawartości pamięci przez informacje później docierające do jednostki
(może występować wielokrotnie)
Świeże informacje mogą powodować:
- zmiany w systemie wiedzy o zasięgu globalnym
(informacje związane z akceptowanym przez jednostkę systemem wartości)
- zmiany w systemie wiedzy o zasięgu lokalnym
(informacje związane ze zdarzeniami obojętnymi z punktu widzenia jednostki)

5. Przechowanie śladu rekodowanego
6. Poszukiwanie informacji w pamięci

Proces wydobywania informacji z pamięci jest, zdaniem Tulvinga, efektem interakcji
informacji zarejestrowanej w śladzie pamięciowym z informacją zawartą w pytaniu
(szuka dopasowania)

7. Decyzja

Czy ujawnić zawartość swojej pamięci w zachowaniu?

8. Pamięć świadoma
9. Decyzja o zachowaniu

2 rodzaje cykli pamięciowych

Mały cykl pamięciowy

Związany jest z wielokrotnym odbieraniem informacji, które są powiązane z dotychczasową wiedzą
jednostki. Procesy kontroli sprawdzają czy dana informacja była wcześniej zarejestrowana w
pamięci.

Jeśli informacja tylko częściowo pokrywa się z dotychczasową wiedzą, to mamy następujące
opcje:

•

informacja może zostać włączona w dotychczasowe struktury wiedzy (asymilacja)

•

struktury wiedzy mogą zostać zmodyfikowane w taki sposób, że będą uwzględniały tę
informację (akomodacja)

•

informacja może zostać całkowicie odrzucona przez jednostkę

Pojawiają się zmiany dotyczące walencji emocjonalnej tych informacji
(pozytywne, negatywne, neutralne)

2 postaci małego cyklu pamięciowego:

•

nowe informacje docierają do jednostki niezależnie od jej zainteresowania

•

jednostka sama poszukuje nowych informacji

Duży cykl pamięciowy

Wiąże się z faktem, że zachowanie ujawniające zawartość pamięci może stać się przedmiotem
spostrzegania.

Prawo częstości (Budohoska, Włodarski)

Stwierdzono, że powtarzanie pozytywnie wpływa na przechowanie materiału w pamięci.
Prawo Foucault
Gdy zapamiętywany materiał jest obszerny, to czas poświęcony na opanowanie jednego elementu
wzrasta szybciej aniżeli jego objętość.

Kryterium czasu przechowania

Pamięć sensoryczna (ultrakrótka)

Informacje żyją bardzo krótko (niekiedy krócej niż 1 sekunda)
System poznawczy musi przekazać te informacje do pamięci krótkotrwałej

Pamięć krótkotrwała

Dłuższy żywot informacji, ale ograniczona pojemność.
Dalej następuje zapominanie lub przekazanie informacji do pamięci trwałej

Zapominanie jest procesem adaptacyjnym!
Szybkość przenoszenia informacji do pamięci trwałej jest ograniczona!

Pamięć trwała

Bardzo duża pojemność i długi żywot informacji.
Wyszukiwanie informacji może zabierać bardzo dużo czasu.
Nie można przypomnieć sobie zbyt wielu informacji naraz.
Dostęp do zawartości pamięci trwałej odbywa się za pomocą pamięci krótkotrwałej.

Pamięć ultrakrótka (sensoryczna)

Wykryta została w 1960 roku przez Sperlinga. Jest pamięcią specyficzną dla modalności.
pamięć ikoniczna – wzrokowa
pamięć echoiczna – słuchowa

Hamowanie w eksperymencie Averbacha i Coriella (1961) nosi nazwę maskowania wstecznego.
Bodziec eksponowany później hamuje odtwarzanie bodźca pokazywanego wcześniej.
Maskowanie wsteczne występuje tylko w pamięci ikonicznej!

Pamięć sensoryczna przechowuje informacje o fizycznych właściwościach bodźców, nie rejestruje
ich znaczenia!

Pamięć sensoryczna jest buforem poznawczym.

Pamięć krótkotrwała

Pojemność: 7+-2 elementy (kęsy/Miller)

Wicklegren (1964)
Grupowanie po 3 elementy jest najbardziej efektywne przy zapamiętywaniu ciągów cyfr.

Lehr i Fischer (1988)
Pojemność pamięci krótkotrwałej wynosi 80 bitów.
Wg nich czas przechowywania informacji wynosi 5,4 sekundy.

Sternber (1994)
Czas przechowania informacji może sie przedłużyć nawet do minuty lub więcej.

hamowanie retroaktywne:
-zakłócanie przechowania wcześniej opanowanego materiału przez jakieś późniejsze zadanie

Conrad (1964)
Informacje kodowane są w pamięci akustycznej

hamowanie proaktywne
-utrudnianie zapamiętania nowego materiału pod wpływem wcześniejszego zapamiętywania
podobnego lub identycznego materiału.

Pamięć trwała

Pojemność pamięci trwałej jest praktycznie nieograniczona.
Podobnie czas przechowania może być nieograniczony.

Pamięć autobiograficzna

Conway i Rubin (1993)
3 poziomy pamięci autobiograficznej:

•

okresów życia

opisuje zdarzenia bardzo rozległe w czasie mierzone w latach, zawiera informacje o celach,
planach, aktorach, działaniu

•

pamięć zdarzeń ogólnych (zdarzenia cykliczne lub jednorazowe)

zawiera wiedzę o zdarzeniach specyficznych i składających się ze zdarzeń powtarzalnych,
które pojawiają się w tygodniowych i miesięcznych odstępach czasu

•

pamięć o zdarzeniach specyficznych

najbogatszy w doznania sensoryczne i percepcyjne, ale nie stanowi spójnej całości,
wydarzenia z własnej biografii, które sobie przypominamy, są zdarzeniami ogólnymi, w
skład których wchodzą zdarzenia specyficzne, którym podmiot nadał własny sens i cel

Nasza pamięć nie jest odzwierciedleniem tego, co miało miejsce w rzeczywistości, ale stanowi
odzwierciedlenie tego, jak tę rzeczywistość zinterpretowaliśmy. Nasze wspomnienia z własnej
biografii zawierają bowiem zarówno komponenty pamięci epizodycznej jak i semantycznej.

Maruszewski (2000)

Cztery podstawowe właściwości pamięci autobiograficznej:

•

zdarzenia są uporządkowane sekwencyjnie

•

zdarzenia posiadają jakąś lokalizację czasową mniej lub bardziej dokładną

•

zdarzenia wchodzące w daną sekwencję mają dla jednostki określony sens

•

zdarzenia autobiograficzne odnoszą się do Ja, czyli zdarzenia te muszą być odnoszone

do własnej osoby

Interpretacja nie jest procesem jednorazowym, lecz powtarzalnym, ewoluuje wraz z naszym

wiekiem i doświadczeniem.

Rubin (1995)

Komponenty pamięci autobiograficznej:

1. narracja

Wszystkie nasze wspomnienia, które pamiętamy możemy zrelacjonować, mają one
charakter opisu

2. wyobraźnia

Bez jej udziału nie bylibyśmy w stanie przypomnieć sobie, a dokładniej przywołać w
pamięci, zdarzeń, które miały miejsce w naszym życiu

3. emocje

uważa się, że emocje są w nierozerwalnym związku z pamięcią, w tym z pamięcią
autobiograficzną

Wg Goleman (1997)

Siła utrwalenia danego przeżycia zależy wprost proporcjonalnie od siły pobudzenia ciała

migdałowatego. Oznacza to, że najbardziej wyraziste są wspomnienia, które wywołały największe
pobudzenie emocjonalne.

Freud

w przypadku silnych, emocjonalnych zdarzeń pojawia się wyparcie, wyparcie powodowany

jest przez silny lęk albo przez zagrożenie ego, a więc wyparcie stosowane było w celu uniknięcia
emocjonalnej konfrontacji

Badania Waldfogela

kiedy prosi się osoby o przypomnienie jak największej ilości zdarzeń z przeszłości, to

zdarzenia przyjemne stanowią 50 % wspomnień, zdarzenia nieprzyjemne 30 %, a neutralne 20 %

Zdarzenia traumatyczne mogą być pamiętane bardzo słabo.

informacja centralna
-informacja, która jest powiązana ze źródłem pobudzenia emocjonalnego

informacja peryferyczna
-informacja, która jest neutralna i nie dotyczy bezpośrednio źródeł pobudzenia emocjonalnego

Szczegóły centralne są lepiej pamiętane w przypadku zdarzeń negatywnych niż zdarzeń

neutralnych. Odwrotna zależność występuje dla zdarzeń peryferycznych czyli lepiej pamiętamy
informacje peryferyczne w zdarzeniach neutralnych niż negatywnych.

Czynniki krytyczne dla pamięci zdarzeń emocjonalnych wg Christiansona

•

pobudzenie emocjonalne

•

nietypowość i charakterystyczność zdarzeń

•

uwaga

•

procesy przeduwagowe

•

obróbka informacji po zadziałaniu bodźca

Na co dzień często posługujemy się schematami cyklicznymi, a w szczególności

schematami tygodniowymi. Huttenlocher, Hedges i Prohaska (1988) dowiedli, że jest to
specyficzne dla kultury zachodniej, gdzie życie zorganizowane jest w cykle tygodniowe. Od
poniedziałku do piątku chodzimy do pracy, szkoły, itp., a sobota i niedziela są dniami wolnymi.
Huttenlocher i in. w podsumowaniu wprowadzili bardziej szczegółowy podział cyklu tygodniowego
na 5+1+1. Schemat ten udało się potwierdzić Stawiskiej (2000) w badaniu wzorowanym na
metodzie pamiętnikowej Linton.

Badania pramięci autobiograficznej

Galton

technika słowa Galtona

Rozpoznawanie jest łatwiejsze od przypominania!

Linton

podjęła się prowadzenia pamiętników

White

w swoim badaniu koncentrował się na podawaniu dat zdarzeń, które wcześniej zapisywał

Reprezentacje pojęciowe

Pojęcia
-reprezentacje umysłowe, które zawierają opis istotnych właściwosći pewnej klasy (kategorii)

właściwosći istotne:

•

wspólne, charakteryzujące wszystkie egzemplarze należące do danej klasy

•

najbardziej typowe egzemplarze mają takie same właściwosći np. ptaki – latanie

•

właściwosći charakteryzujące jeden konkrtetny lub kilka egzemplarzy z danej klasy

Pojęcia zawierają także informacje o charakterze relacyjnym – na temat związków pojęcia z innymi
pojęciami

Pojęcia są: ogólne i jednostkowe

abstrakcja:
-pomijanie różnic między egzemplarzami pojęcia lub jego właściwościami i wyodrębnianie cech
wspólnych

Funkcje podstawowe pojęć:

•

zapewnienie ekonomii w funkcjonowaniu poznawczemu poprzez redukcję różnorodności
informacji przetwarzanych przez umysł

•

rozumienie i wyjaśnianie

•

możliwość wykonywania różnych operacji na reprezentacjach przedmiotów a nie na samych
przedmiotach

•

komunikowanie się

pojęcia teoretyczne:
-odnoszą się do nieobserwowalnych właściwosći obiektów

Pogląd klasyczny

Wg tego poglądu pojęcie jest taką reprezentacją klasy, która obejmuje wszystkie istotne
właściwosći tej klasy. Cechą istotną jest taka cecha, która charakteryzuje wszystkie obiekty
należące do tej klasy, czyli cecha wspólna dla tych obiektów. Zgodnie z poglądem klasycznym,
granice pojęcia są ostre – człowiek nie ma żadnych wątpliwości czy dany obiekt jest egzemplarzem
pojęcia, czy też nie.

„Ja wiem, że ty wiesz, że ja wiem” - podstawa komunikacji

Ludzie przyswajają sobie pojęcia za pośrednictwem procesu uczenia się.

Lewicki
Podprocesy w procesach pojęć:

•

abstrakcja pozytywna
polega na wyodrębnianiu spośród pozostałych cech – cech istotnych służących jako wzorzec
identyfikacyjny przy klasyfikowaniu następnych pojęć

•

abstrakcja negatywna
pomijanie cech nieistotnych

Lewicki za wskaźnik utworzenia pojęcia uznaje reakcję wybiórczo-ogólną

„Wybiórczość takiej reakcji polega na tym, że osobnik odpowiada nią tylko na takie przedmioty,

które posiadają określoną właściwość, ogólnośc zaś, że odpowiada nią na wszystkie przedmioty
(stosowane w eksperymencie) którym ta właściwość przysługuje.”

Eksperymenty Lewickiego wykazały też, że szybkość uczenia się pojęć zależy od liczby cech
istotnych i nieistotnych.

W systemie semantycznym można wyróżnić dwa rodzaje znaczeń:

1 znaczenie denotacyjne

określanie przy użyciu nazwy zbioru jej desygnatów, ma dwa aspekty:

•

znaczenie referencjalne
polega na wytworzeniu relacji między nazwą i zbiorem jej desygnatów

•

znaczenie typu sens
polega na wyrażeniu danego pojęcia za pomocą innych pojęć – sprowadza się do
określenia tego, co stanowi istotę pojęcia

2 znaczenie konotacyjne

Zalety poglądu klasycznego:

1. Możliwość określenia ostrych granic pojęcia
2. Łatwe określanie relacji między pojęciami – pojęcia mają przecież ostre granice
3. Możliwość przekazywania wiedzy drogą werbalną. W pewnych sytuacjach staje się to wadą,

gdy ktoś wpada w nałóg definiowania.

Wady poglądu klasycznego:

1. Utożsamianie pojęć z atrybutami percepcyjnymi. Atrybuty, na których podstawie określamy

znaczenie pojęcia, nie musza oznaczać jego głębokiego znaczenia.

2. Pogląd klasyczny nie wyjaśnia efektu typowości, czyli faktu, że niektóre formalnie należące

do zakresu pojęcia są traktowane jako lepsi przedstawiciele tego pojęcia w porównaniu z
innymi.

3. W badaniach nad pojęciami sztucznymi pomijano w większości pojęcia podrzędne czy

nadrzędne w stosunku do analizowanego.

4. Nie dostrzegano tego, że w potocznym funkcjonowaniu poznawczym pojęcia te stanowią

rzadkość i że faktycznie ludzie posługują się niemal wyłącznie pojęciami o ostrych
granicach.

Pogląd probabilistyczny

Wittgenstein (1972)
Wiele pojęć ma nieostre granice. Nie potrafimy podać co stanowi istotę gry, ale pojęciem tym
posługujemy się w sposób pewny.

Trudności w podaniu cech definicyjnych pojęć występują w wypadku olbrzymiej większości pojęć
wykorzystywanych w życiu codziennym.

Skoro nie potrafimy zdefiniować istoty pojęcia, to granice pojęć muszą być nieostre.
Wynika stąd, że poszczególne egzemplarze można zaliczać do zakresu pojęcia z pewnym tylko
prawdopobieństwem, stąd też pogląd probabilistyczny.

2 podstawowe założenia:

•

pojęcie jest sumarycznym opisem pewnej klasy

•

pojęcia nie można sprowadzić do zbioru cech, które byłyby zarazem konieczne i
wystarczające

Eleanor Rosch
Wyróżnia dwa wymiary kategorii:

•

poziomy
obejmuje analizę relacji między kategorią i egzemplarzami, znajdującymi się na tym samym
poziomie ogólności
np.: kat: zwierzęta, egz: pies, krowa, tasiemiec, żaba

•

pionowy
dotyczy relacji między egzemplarzami lub podkategoriami na różnych poziomach ogólności
np.: kat: zwierzęta, podkat: kręgowce, robaki

Reprezentacja kategorii lub klasy uosabiana jest przez prototypy.

prototypy:
-najczystsze wypadki przynależności kategorialnej, takie egzemplarze, które są najbardziej typowe

Posner i Keel
Wykazali, że prototyp można scharakteryzować jako średnią arytmetyczną egzemplarzy
napotkanych dotychczas przez daną jednostkę.

Tsujimoto
Prototyp może być takim egzemplarzem, z którym jednostka się nie zetknęła.

Francuz
Prototyp może być takim obiektem, w którym poszczególne cechy przyjmują wartości modalne, to
jest wartości występujące najczęściej.

Badania Rosch nad efektem typowości
Ludzie wykazują wysoką zgodność w ocenie typowości obiektów należących do pewnej kategorii.
Obiekty typowe są opanowywane jako pierwsze przy uczeniu się kategorii.

Stwiedzono też, że egzemplarze typowe miały najwięcej tych właściwosci, którymi odznaczały się
inne egzemplarze typowe, natomiast niewiele cech wspólnych łączyło je z egzemplarzami
nietypowymi.

Poziomy hierarchii pojęć w wymiarze pionowym:

•

poziom najwyższy
obejmuje pojęcia bardzo ogólne, charatkteryzowane za pomocą niewielkiej liczby cech]

•

poziom podstawowy
zajmuje pozycję pośrednią, obiekty o bogatych charakterystykach i jednocześnie o cechach
pozwalających na stosunkowo najłatwiejsze odróżnianie obiektów od siebie

•

poziom najniższy
występuje wiele cech wspólnych, ale cechy te pokrywają się w znacznym stopniu z cechami
charakteryzującymi inne grupy obiektów

Pojęcia ulokowane są w sieci wzajemnie powiązanych znaczeń. Takie powiązania występują wśród
kategorii naturalnych, natomiast nie ma ich w zbiorze kategorii sztucznych.

Zalety poglądu probabilistycznego:

1. Koncepcja ta pokazała, że ludzie potrafią posługiwać się kategoriami w sposób

konsekwentny, pomimo, że nie potrafią podać kryteriów, na których się opierają. Istnieją
reprezentacje kategorii, ale reprezentacje te albo mają charakter niejawny, albo zmienny.

2. Zwrócenie uwagi na kategorie naturalne. Kategorie te stanowią odzwierciedlenie

uporządkowanej natury spostrzeganego świata.

Wady poglądu probabilistycznego:

1. Na podstawie tego poglądu trudno wyjaśnić pojęcia złożone jak np.: „zwierzę domowe”
2. Reprezentacje oparte na prototypach wykazują silną zależność od kontekstu.
3. Prototypy nie muszą być odzwierciedleniem pewnej tendencji centralnej w danej kategorii,

to jest nie muszą być one albo średnią arytmetyczną, albo medianą, albo modalną tej
kategorii, mogą zaś być wypadkami idealnymi dla danej kategorii.

Pogląd egzemplarzowy

Pogląd ten przyjmuje, że pojęcia nie stanowią sumarycznej reprezentacji pewnej klasy, ale
reprezentację co najmniej jednego lub kilku egzemplarzy danej klasy (Medin, Schaffer, 1978)

Przyjmuje, że człowiek przechowuje w pamięci informacje na temat odrębnych egzemplarzy.
Nie istnieją cechy definicyjne, które charakteryzowałyby wszystkie egzemplarze należące do danej
klasy, ani też egzemplarze zajmujące centralną pozycję w danej klasie.

Pogląd egzemplarzowy przyjmuje, że ludzie preferują informacje konkretne i nie posługują się
procesami, które pozwoliłyby wyekstrahować ogólną informację na temat pewnej klasy.

Przyjmuje się, że generalizacja i abstrakcja nie występują w fazie nabywania informacji o
egzemplarzach, ale w fazie odtwarzania.

Proces identyfikacji polega na ocenie podobieństwa nowego obiektu do znanego lub znanych
egzemplarzy.

efekt pierwszeństwa
-mówi o tym, że nasze decyzje będą w znaczym stopniu zależały od tego, jaki był pierwszy
egzemplarz pojęcia

Zalety modelu egzemplarzowego:

1. Stosunkowo dobrze wyjaśnia proces kategoryzacji. Przy podejmowaniu decyzji o

przynależności do określonej kategorii ludzie przywołują pewne specyficzne egzemplarze
kategorii i na tej podstawie udzielają odpowiedzi.

2. Wyjaśnienie procesu tworzenia pojęć bez konieczności odwoływania się do bardzo

złożonych procesów poznawczych. Po napotkaniu egzemplarza pojęcia człowiek uruchamia
nieświadomy proces wnioskowania. Pojęcia mogą podlegać ewolucji w toku nabywania
nowych informacji.

3. Zachowywanie pełnej puli informacji.
4. Wrażliwość na kontekst. Ponieważ przechowywana jest pełna informacja na temat

egzemplarzy, jednostka może dowolnie reorganizować tę informację w zależności od
potrzeb wyznaczonych przez kontekst sytuacyjny.

Wady modelu egzemplarzowego:

1. W modelu tym ignoruje się zdolność człowieka do abstrakcji oraz do innych złożonych

procesów poznawczych.

2. W modelu tym nie ma żadnych ograniczeń dotyczących tego, jakie egzemplarze mogą

konstytuować kategorię. Stwierdzenie, że obiekty tworzą kategorię dlatego, iż są do siebie
podobne, ma niewielką wartość wyjaśniającą.

POJĘCIA

ISTOTA POJĘCIA PROCEDURA IDENTYFIKACYJNA

cechy abstrakcyjne cechy obserwowalne

made by Mika

:)