Koncepcja zmiany osobistej -
Koncepcja zmiany osobistej -
modele procesu zmian
modele procesu zmian
Wykład 5 i 6
Koncepcja zmiany osobistej -
Koncepcja zmiany osobistej -
modele procesu zmian
modele procesu zmian
Wykład 5 i 6
Prekursorzy i twórcy
Integracja psychoterapii – próby łączenia różnych
szkół na poziomie założeń teoretycznych, technik i
strategii terapeutycznych
Poziom teoretycznego powiązania założeń -
integracyjna terapia psychodynamiczno-
behawioralna Paula Wachtela
Poziom technicznych powiązań (tzw. eklektyzm
techniczny) – terapia multimodalna Arnolda
Lazarusa
Prekursorzy i twórcy
Transteoretyczne modele – próby
wyodrębnienia wspólnego procesu i
etapów zmiany – Prochaska i DiClemente
Oba kierunki wynikają z tendencji do
osiągnięcia większej skuteczności w
leczeniu pacjentów z różnymi problemami
psychicznymi
Modele transteoretyczne wyników
terapii
Model liczby sesji-efektu (
dose-effect model
)
Howarda, Kopty, Karusego i Orlinsky’go
Zbadano jakie zmiany zachodzą po
określonej ilości (dozie) sesji
terapeutycznych, uwzględniający
dobrostan, objawy zaburzeń psychicznych i
zmiany w funkcjonowaniu
Jaki powinien być MT
Uwzględniać różnice, jak i zasadniczą jedność
systemów terapeutycznych
Odznaczać się empiryzmem – możliwością pomiaru i
walidacji poszczególnych zmiennych
Wyjaśniać, jak ludzie zmieniają się pod wpływem
terapii i bez niej
Przydatny dla uogólnień na temat zdrowia i
zaburzeń psychicznych
Zachęcać terapeutów do wprowadzania innowacji, a
nie tylko zapożyczeń z różnych systemów
Trzy kluczowe wymiary MT
1.
Procesy prowadzące do zmiany
– ukryte
lub jawne formy aktywności prowadzące
do zmiany emocji, sposobu myślenia,
zachowania lub relacji z ludźmi
2.
Stadia zmiany
– etapy całego procesu
terapii
3.
Poziom zmian
– jakie zmiany dokonują się
na poziomie behawioralnym i psychicznym
Badania Prochaski i DiClemente
Najważniejsze procesy i czynniki prowadzące do
zmiany:
Poszerzanie świadomości
Rozładowanie emocjonalne/katharsis
Zmiana oceny siebie/innych
Uwolnienie się od siebie/otoczenia
Przewarunkowanie
Kontrola bodźców i sterowanie wzmocnieniami
Relacja pomagania
Stadia zmiany
1.
Przedrefleksyjne (prekontemplacji)
2.
Refleksji (kontemplacji)
3.
Przygotowania do działania
4.
Działania
5.
Utrwalania zmiany
Stadium przedrefleksji
Osoby nie uświadamiają sobie swoich problemów,
choć otoczenie jest ich świadome
Ludzie mogą pragnąć zmiany, choć nie
spostrzegają jej jako konieczności (mam wady, ale
kto ich nie ma!)
Nie przechodzą do aktywnego działania z
określonym celem
Okres ten jest charakterystyczny dla wielu zaburzeń
psychicznych np. psychozy, uzależnienia,
zaburzenia osobowości
Stadium refleksji
Osoby świadomie istnienia problemu i poważnie
myślą o przezwyciężaniu go
Czas „przebywania” w tym stadium różnie długi,
badania wskazały, że często trwa około dwóch lat
Zjawisko „chronicznej refleksji” – pozostawanie
przez cały czas w stadium refleksji, bez
podejmowania aktywności prowadzącej do zmiany
Stadium przygotowania
Stadium to łączy kryterium intencji i zachowania,
zazwyczaj ograniczające zachowania wskazujące
na zaburzenie, dewiację itp.
Okres ustalania celów, priorytetów i konkretny
plan działania
Dochodzi do wzmocnienia mechanizmów
samoregulacji i inicjowane są zmiany zachowania
Stadium działania
Modyfikowanie własnych zachowań,
doświadczania i/lub otoczenia, w celu
przezwyciężenia problemów
Kryterium oceny tego etapu to wielość działań i
poziom zaangażowania w zmianę
Włączone różne strategie oddziaływania, które są
charakterystyczne dla konkretnych szkół
Wypracowuje się konkretne procesy prowadzące
do zmiany, takie jak: przewarunkowanie, kontrola
bodźców, sterowanie wzmocnieniami
Stadium utrwalania zmiany
Stadium utrwalania zmiany
Sprawdzanie skuteczności
dotychczasowych zmian (trwa około 6
miesięcy)
Korzystanie z różnych form pomocy dla
utrwalenia zmiany
Zapobieganie nawrotom, zwłaszcza w
zaburzeniach o charakterze przewlekłym
Model spirali
Podkreśla się możliwość wystąpienia recykli
(powtórzenie różnych etapów procesu
zmiany)
Rozwiązanie problemu – inne kryteria w
różnych zaburzeniach (najczęściej brak
nawrotów lub fakt, że P nie musi robić
szczególnych wysiłków żeby utrzymać
zmianę)
Integracja stadiów i procesów
Przedrefleksji Refleksji Przygotowania Działania Utrwalania
Poszerzanie świadomości
Rozładowanie
Zmiana oceny otoczenia
Zmiana oceny siebie
uwalnianie się od siebie
sterowanie wzmocnieniami
kontrola bodźców
Poziomy zmiany psychologicznej
Poczucie dobrostanu, subiektywnej jakości życia
Zanik lub zmniejszenie nasilenia objawów
zaburzeń psychicznych lub problemów
sytuacyjnych np. obniżony nastrój, trudności w
koncentracji uwagi, nieporozumienia w relacjach
interpersonalnych
Zmiana polegająca na nie powtarzaniu
dezadapatacyjnych wzorców funkcjonowania w
różnych sferach
Model liczby sesji-wyników terapii
Howarda i współautorów
Faza pierwsza (remoralization) – następuje
po kilku sesjach, gdy osoba uzyskuje
wsparcie i nadzieję („przywrócenie ducha”),
co u jednych pacjentów przywraca
sprawność mechanizmów samodzielnego
radzenia sobie skłaniających do
zaprzestania terapii, u drugich prowadzi do
przejścia do następnych etapów terapii
Faza druga (
remediation
) – następuje poprawa w
zakresie objawów chorobowych, które na tyle
zakłócały życie osobie, że skłoniły ją do podjęcia
leczenia; ustąpienie objawów chorobowych motywuje
pacjentów do zakończenia terapii po ustąpieniu
cierpienia związanego z objawami
cześć osób nie traktuje ustąpienia objawów jako
podstawowy cel terapii, bo są przekonani, że ich
główne problemy są związane z powtarzaniem się
pewnych niepożądanych zjawisk w ich życiu np.
utrata pracy, niesatysfakcjonujące lub krótkotrwałe
związki.
Faza trzecia (
rehabilitation
) – terapię kontynuują
osoby, które zdają sobie sprawę z tego, że zmiana
musi nastąpić na głębszym poziomie niż tylko
ustąpienie objawów; na tym etapie dochodzi do
gruntownej przemiany dezadapatacyjnych
zachowań, przekonań i cech i wypracowanie
nowych sposobów radzenia (np. Nie porzucanie
pracy czy partnera, gdy ten okazuje się
niedoskonały)
Model fazowy zmiany
terapeutycznej
Faza I
Wzbudzanie nadziei
Faza II
Znikają objawy
Faza III
Zmiany
osobowościowe
Perspektywa krótkoterminowa
Poprawa nastroju, stymulowane poczuciem
zmiany na podstawie pozytywnych efektów
zawiązanych z wykonywaniem „zadań
domowych”, które są zadawane przez terapeutę,
w niektórych typach terapii
W ciągu kilku miesięcy utrwalające się zmiany w
zachowaniu prowadzą do lepszego
funkcjonowania, większego zadowolenia z siebie,
zmniejszenie afektu negatywnego związanego z
redukcją symptomów
Perspektywa średnioterminowa
Rozkład czasowy obejmuje od kilku
miesięcy do kilku lat
Zmiana zdolności adapatacyjnych,
będące efektem zmiany przekonań i
postaw, a także postrzegania samego
siebie oraz „ja idealnego”
Zmiany okazywały się stabilniejsze
Perspektywa długoterminowa
Obejmuje okres kilku lat, podczas których
zachodzą zmiany na poziomie
osobowościowym, wpływają na modyfikację
bardziej utrwalonych mechanizmów obronnych
i charakteru
Zwrotnie te zmiany wpływają na polepszenie
funkcjonowania i subiektywne poczucie jakości
życia (dobrostanu)
Konsekwencje wynikające z zaprzestania
terapii na różnych etapach
Występowanie nawrotów i negatywna
ocena skuteczności terapii
Rozpoczynanie kolejnych terapii dla części
pacjentów jest trudniejsze (mniejsza
nadzieja) i efekty krótkoterminowe
osiągane później
Inne bardziej zindywidualizowane: