Rybak_srodladowy_632[02].Z3.04

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1. Podstawowe informacje o biologii raków w aspekcie ich chowu i hodowli

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Systemy i metody chowu raków

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Hodowla raków, wymagane zabiegi

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Choroby, pasoŜyty raków, organizmy stanowiące zagroŜenie

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu podstawowych wiadomości i umiejętności

o wychowie raków.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,

−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy juŜ opanowałeś podane treści,

−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, Ŝe dobrze pracowałeś podczas zajęć i Ŝe nabrałeś wiedzy i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

−

literaturę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej „Prowadzenie

wychowu raków” powinieneś umieć:

−

rozpoznawać gatunki raków,

−

korzystać z atlasów pomocniczych do określania róŜnych gatunków zwierząt wodnych,

−

charakteryzować rodzaje wód otwartych,

−

charakteryzować jeziora pod względem rybackim,

−

klasyfikować krainy rzeczne,

−

oceniać przydatność wód otwartych na podstawie ich parametrów,

−

korzystać z podstawowych informacji na temat budowy skorupiaków,

−

charakteryzować podstawowe parametry fizyko-chemiczne wody,

−

przestrzegać przepisów ochrony środowiska naturalnego,

−

przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

prezentować wyniki swojej pracy,

−

korzystać z Internetu,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

określić wymagania środowiskowe raków,

–

rozróŜnić systemy chowu raków,

–

ocenić przydatność zbiornika wodnego do chowu raków,

–

wykonać prace związane z chowem raków,

–

określić zagroŜenia występujące podczas chowu raków,

–

rozróŜnić płeć raków na podstawie ich cech zewnętrznych,

–

przygotować kryjówki dla róŜnych stadiów rozwojowych raków,

–

wpuścić raki do zbiornika wodnego,

–

przeprowadzić odłowy raków,

–

zastosować sposoby zapobiegania zagroŜeniom chorobowym podczas chowu raków,

–

przeprowadzić kwarantannę raków,

–

przetrzymać i przygotować do transportu pozyskane raki,

–

zastosować sposoby dokarmiania raków podczas przetrzymywania,

–

zastosować sposoby transportu raków,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz bezpieczeństwa zdrowotnego

ywności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁY NAUCZANIA

4.1. Podstawowe informacje o biologii raków w aspekcie ich

chowu i hodowli

4.1.1 Materiał nauczania

Spośród czterech dotychczas stwierdzonych gatunkach raków występujących w wodach

Polski  dwa  uznano  za  gatunki  rodzime  to  znaczy  naturalnie  występującymi  w  europejskich
wodach,  oraz  dwa  gatunki  introdukowane  to  znaczy  sprowadzone  do  wód  europejskich
z kontynentu Ameryki Północnej.

Potencjalnie wszystkie te gatunki mogą być obiektem chowu i hodowli raków, jednak

względy  ekonomiczne  i  prawne  wskazują,  Ŝe  promowanymi  gatunkami  w  akwakulturze
powinny być gatunki rodzime to znaczy rak szlachetny i błotny. Podatność tych gatunków na
choroby  zwłaszcza  te  przenoszone  przez  gatunki  amerykańskie,  stwarza  duŜe  ryzyko
związane z moŜliwością wystąpienia masowych śnięć i całkowitego załamania się chowu lub
hodowli.  Jednak  wysokie  ceny  jakie  gatunki  rodzime  mogą  potencjalnie  osiągnąć  na  rynku
powodują,  Ŝe  wszędzie  tam  gdzie  jest  to  tylko  moŜliwe  powinna  być  promowana  hodowla
i chów właśnie tych gatunków, a zwłaszcza raka szlachetnego. Z tego powodu informacje na
temat  chowu  i  hodowli  raków  zawarte  w  niniejszym  poradniku  dotyczą  głównie  raka
szlachetnego.  Spełnienie  warunków  chowu  dla  tego  gatunku  jest,  bowiem  najtrudniejsze
i z powodzeniem zapewnia wymagania pozostałych trzech gatunków.

W tabeli prezentowanej poniŜej przedstawiano w sposób syntetyczny najwaŜniejsze

informacje ułatwiające podjęcie decyzji o zaangaŜowanie się w przedsięwzięcie jakim jest
chów i hodowla raków.

Tabela 1. Wymagania środowiska wód słuŜących do chowu raków

Parametr

Rak

szlachetny

Rak

błotny

Rak

sygnałowy

Rak

pręgowaty

Natlenienie wody

wysokie, stałe

umiarkowanie
wysokie, moŜliwe
duŜe wahania

umiarkowanie
wysokie,
moŜliwe duŜe
wahania

Temperatura

niska, stała

umiarkowanie
wysoka, moŜliwe duŜe
wahania

raczej niska, moŜliwe
duŜe wahania

umiarkowana,
moŜliwe duŜe
wahania

Preferowana trofia
zbiorników
naturalnego
występowania

oligotrofia
lub mezotrofia

mezotrofia
lub
eutrofia

eutrofia

Tempo wzrostu

wolne

b. szybkie
w szczególnie
sprzyjających
warunkach

szybkie

b. szybkie

Wielkość
przeciętnego
osobnika w populacji
w

odniesieniu

oczekiwanej
wielkości
konsumpcyjnej raka

duŜa

umiarkowanie duŜa
(relatywnie małe
szczypce)

duŜa
(relatywnie duŜe
szczypce)

mała

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Długość Ŝycia

długowieczny

Długowieczny

krótkowieczny

Płodność

umiarkowana

rednio wysoka

Wysoka

bardzo wysoka

Podatność

miertelne choroby

bardzo duŜa

duŜa

mała

Chów

lub

próby

chowu

gatunku

w Polsce

tak

nie

Cena na rynku

bardzo wysoka

wysoka

niska

Status ochronny

częściowa ochrona

brak ochrony, gatunek
niepoŜądany.
Ewentualny chów
w warunkach izolacji

brak ochrony,
gatunek
niepoŜądany.
Ewentualny
chów
w warunkach
izolacji

RozróŜnianie płci raków

Aby rozróŜnić płeć raków naleŜy dokonać analizy budowy anatomicznej odnóŜy

odwłokowych przedstawionych na rysunku 1.

SAMICA

SAMIEC

odnóŜa kopulacyjne

większe szczypce

odwłok węŜszy niŜ
głowotułów

kolec charakterystyczny
tylko dla samców raka
pręgowatego

otwory płciowe

odwłok szerszy niŜ
głowotułów

mniejsze szczypce

Rys. 1. Budowa anatomiczna raka

U samców występują wyraźnie lepiej rozwinięte dwie pierwsze pary odnóŜy

odwłokowych. Tworzą one aparat kopulacyjny raka i mają wyraźnie masywniejszą budowę
niŜ pozostałe dwugałęziste odnóŜa odwłokowe. U samic wszystkie odnóŜa odwłokowe mają
ten sam plan budowy i brak jest ich pierwszej pary.

Budowa odnóŜy odwłokowych jest w zasadzie wystarczająco wyraźną cechą do

rozróŜniania płci tych organizmów. Jako pomocnicze cechy mogą słuŜyć:

PołoŜenie otworów płciowych oraz proporcje budowy ciała.
Otwory płciowe są to małe owalne dziurki w wewnętrznej nasadzie pierwszego członu

odnóŜy krocznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

U samców występują one na ostatniej parze tych odnóŜy („nóg raka”) u samic na trzeciej

parze licząc od kierunku odwłoka.

Cechami determinowanymi płcią są wyraźnie większe szczypce u samców niŜ u samic tej

samej wielkości. Samice mają wyraźnie szerszy odwłok niŜ samce. Jest on u nich tej samej
szerokości lub szerszy niŜ głowotułów. U samców odwłok jest węŜszy niŜ głowotułów.

Cechy te przy zdobyciu pewnego doświadczenia stają się łatwiej dostrzegalne i pomocne

są we wstępnej ocenie płci. Całkowitą pewność jednak daje jedynie analiza budowa odnóŜy
odwłokowych.

Ilustrację omawianych róŜnic na przykładzie raka pręgowatego prezentuje rysunek 1.
Oczywiście najłatwiej rozróŜnić płeć raka wówczas, gdy samica posiada jaja lub larwy

przytwierdzone  do  odnóŜy  odwłokowych.  Liczba  tych  jaj  uwarunkowana  jest  zwykle
przynaleŜnością  gatunkową  i  wielkością  samicy  oraz  odzwierciedla  warunki  bytowania
samicy w okresie noszenia jaj lub larw. Zasadniczo im większa samica tym większa liczba jaj
przytwierdzona  jest  do  odwłoka.  U  samic  porównywalnej  wielkości  największej  liczby  jaj
naleŜy spodziewać się u raka pręgowatego najmniej u szlachetnego.

Szacownie liczby jaj

Umiejętność szacowania jaj ma duŜe znaczenie praktyczne. Zasadniczo do tego celu

moŜna posłuŜyć się danymi z tabeli poniŜej. Dane prezentowane w tabeli 2 dotyczą zdrowych
samic u których nie wystąpiły ubytki jaj w trakcie ich noszenia pod odwłokiem. Zewnętrznym
objawem  niskich  strat  jaj  przez  samicę  jest  całkowite  wypełnienie  jajami  przestrzeni  pod
odwłokiem  samicy.  JeŜeli  patrząc  od  spodniej  strony,  segmenty  odwłoka  samicy  całkowicie
zakryte  są  przez  jaja  przytwierdzone  do  odnóŜy  odwłokowych,  wówczas  przybliŜona  liczba
jaj odpowiada wartościom prezentowanym w tabeli 2. Jeśli widoczne są widoczne segmenty
odwłoka wówczas liczba jaj jest niŜsza od tych wartości, co naleŜy uwzględnić w szacowaniu
liczby jaj.

Tabela 2. Ilość jaj noszonych przez samicę

Wielkość raka

Rak szlachetny

Rak błotny

Rak sygnałowy Rak pręgowaty

od 8 do 10 cm

100

150

od 10,1 do 11,0 cm

150

200

250

od 11,1 do 12,0 cm

200

250

300

powyŜej 12,1 cm

250

300

–

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak rozpoznać samicę raka?

Jak rozpoznać samca raka?

Jakie są orientacyjne płodności poszczególnych gatunków raków?

Jak szacuje się liczbę jaj raków?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj dokładnie zdjęcia i wysuszone wylinki raków. Zidentyfikuj odnóŜa

kopulacyjne, znajdź i wskaŜ miejsce ujść otworów płciowych. Opisz krótko róŜnice proporcji
budowy ciała u poszczególnych płci wypełniając tabelę:

Cecha

Samiec

Samica

OdnóŜa kopulacyjne

Umiejscowienie otworów
płciowych

Proporcje wielkości
szczypiec do długości ciała

Proporcja szerokości
głowotułowia do odwłoka

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o sposobie określania płci raków,

obejrzeć dokładnie preparaty, wylinki lub zdjęcia,

wpisać do tabeli wyniki obserwacji, sporządzić schematyczne rysunki ilustrujące daną
cechę.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

wylinki raków, preparaty raków, zdjęcia, rysunki z widocznymi cechami
determinowanymi płcią raka,

−

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Oszacuj liczbę jaj u samic raka szlachetnego, o róŜnej wielkości. W tabeli

wyszczególniono ilość złowionych samic:

Wielkość

(klasa długościowa)

Liczba samic

Liczba jaj na samicę

Całkowita liczba jaj

9 cm

10–11 cm

11,1–12 cm

powyŜej 12 cm

Suma:

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przypomnieć sobie informacje dotyczące ilościowego szacowania jaj,

wpisać w tabelę liczbę jaj typową dla danego gatunku i danej klasy długościowej,

oszacować liczbę jaj u samic z poszczególnych przedziałów długościowych mnoŜąc
liczbę jaj typową dla danej klasy długościowej przez liczbę samic w tej grupie, wynik
wpisać tabelę,

podać sumę jaj i zapisać w tabeli.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Tak

Nie

Czy potrafisz:

1)

określić podstawowe cechy gatunków raków waŜnych dla prowadzenia

wychowu raków?

opisać charakterystyczne elementy budowy samców raków umoŜliwiające

rozróŜnienie płci raka?

opisać charakterystyczne elementy budowy samic raków umoŜliwiające

rozróŜnienie płci raka?

oszacować liczbę jaj samic raków?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Systemy i metody chowu raków

4.2.1 Materiał nauczania

Chowem raków nazywamy zespół metod i środków oraz zabiegów gospodarczych

mających na celu utrzymanie i zwiększanie biomasy raków. Przedmiotem chowu są tak
zwane raki obsadowe czyli te będące we wczesnym lub młodocianym stadium rozwoju, które
zaleŜnie od obranej metody podchowywane są do form starszych albo raków
konsumpcyjnych.

Istnieją dwa systemy chowu raków:

−

chów ekstensywny o stosunkowo niewielkich nakładach i niskiej produkcji przypadającej
na jednostkę powierzchni zbiornika bądź objętości przepływu wody,

−

chów intensywny związany jest z relatywnie duŜymi nakładami dającymi efekty
wysokiej produkcji jednostkowej raków.
Podstawowym warunkiem chowu raków jest odpowiedniej jakości woda w zbiorniku lub

cieku.

Woda taka powinna charakteryzować się następującymi wskaźnikami przedstawionymi

w tabeli 3

Tabela 3. Warunki fizyko-chemiczne wody

WSKAŹNIK

WARTOŚĆ

Widzialność

>4m

Przewodnictwo
elektryczne

<250µS/cm

Chemiczne
zapotrzebowanie tlenu
(ChZT)

<20mg/l

Twardość ogólna

<7 mval/l

Odczyn pH

6,5-8,5

Tlen rozpuszczony

>6 mg/l

Fosforany

<0,2 mg/l

Wapń

>10 mg CaCO

Azot azotanowy

<1,5 mg/l

Azot amonowy

<1,0 mg/l

Chlorki

< 250 mg/l

elazo ogólne

<1,0 mg/l

Metale cięŜkie (Cu, Pb,
Hg)

brak

Pestycydy

brak

Woda spełniająca te parametry zasadniczo spełnia wymagania środowiskowe wszystkich

gatunków  raków.  Badania  wody  mogą  być  wykonywane  tylko  przez  specjalistyczne
laboratorium.  Dodatkowo  waŜne  są  badania  zawartości  tlenu  w  warstwach  przydennych
zbiornika  w  okresie  letnim  i  zimowym.  Zawartość  tlenu  w  tych  porach  roku  równieŜ  nie
powinna spadać poniŜej >6 mg/l.

Chów raków prowadzony moŜe być we wszelkiego typu zbiornikach wody stojącej

takich, jak: jeziora, stawy rybne, torfianki, glinianki i wyrobiska poŜwirowiskowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Chów w jeziorach

Do chowu raków szlachetnych nadają się jeziora, w których oprócz wymaganej jakości

wody  nie  stwierdzono  występowania  innych  gatunków  raków.  Ze  względu  na  podatność  na
choroby  raka  szlachetnego  jest  to  wymaganie  bezwzględnie  konieczne.  NaleŜy  pamiętać,  Ŝe
równieŜ  woda  zasilająca  to  jezioro  nie  moŜe  pochodzić  ze  zbiornika  lub  rzeki,  w  której
występuje którykolwiek z gatunków amerykańskich raków.

Jezioro najlepiej spełniające warunki chowu raka szlachetnego powinno posiadać

niewielką  głębokość  do  5  m  i  posiadać  urozmaiconą  linię  brzegową.  Brzegi  powinny  mieć
stromy  spadek  z  burtą  brzegową  oferującą  duŜą  liczbę  kryjówek.  Dno  powinno  być  twarde
najlepiej  gliniasto  –marglowe  lub  kamieniste.  Dno  pierwszego  z  wymienionych  typów
umoŜliwia  wykopywanie  kryjówek  przez  raki,  drugi  typ  oferuje  duŜą  liczbę  gotowych
schronień.  Zdecydowanie  jezioro  przeznaczone  do  chowu  raków  powinno  cechować  się
znikomym udziałem dna mulistego. Roślinność porastająca dno strefy przybrzeŜnej powinna
składać się z takich dominujących gatunków, jak moczarka kanadyjska, wywłócznik, rogatek,
rdestnica.

JeŜeli jezioro przeznaczone jest do chowu raka błotnego wówczas wymagania odnośnie

mulistego dna są znacznie łagodniejsze. PoniewaŜ gatunek ten sam nie kopie norek wymaga
większej liczby dodatkowych kryjówek typu: zatopione gałęzie, konary drzew.

Wszelkie odstępstwa istniejących warunków w zbiorniku od tych podanych wyŜej będą

miały wpływ na obniŜenie spodziewanej wydajności rybackiej jeziora, czyli mniejsze odłowy
raków. NaleŜy tu takŜe pamiętać, Ŝe o jakości jeziora i jego produktywności określanej
połowami raków decyduje, bowiem bardziej długość linii brzegowej niŜ powierzchnia lustra
wody.

Tabela 4. Cechy jeziora przeznaczonego do chowu raków

Jakość jeziora

Wielkość obsady na 1 km

długości linii brzegowej

(Liczba osobników)

Planowane połowy z 1 km

strefy przybrzeŜnej

zbiornika (kg)

Bardzo wysoka – spełniają
optymalnie warunki
hydrochemiczne, siedliskowe
(kryjówki i pokarm) na całej
powierzchni dna

Ponad 1000

Ponad 100

Wysoka – spełniają
optymalnie warunki
hydrochemiczne, gorzej
siedliskowe (kryjówki
i pokarm) nie na całej
powierzchni dna

500–1000

50–100

Przeciętna – spełniają
podstawowe warunki
hydrochemiczne, optymalnie
siedliskowe (kryjówki
i pokarm) nie na całej
powierzchni dna

300–500

25–50

Wystarczająca – spełniają
podstawowe warunki
hydrochemiczne i siedliskowe
(kryjówki i pokarm) na części
dna jeziora

300–500

> 25

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uwzględniając powyŜsze naleŜy właściwie dobrać wielkość obsady rakiem danego

jeziora.  Wielkości  obsad  i  spodziewane  połowy  na  ich  bazie  przedstawia  tabela  4,  przy
załoŜeniu,  Ŝe  materiał  obsadowy  składa  się  z  jednorocznych  raczków  przy  zachowaniu
proporcji  płci  (3 samice:  1  samiec).  Przy  zaraczaniu  jeziora  rakami  dorosłymi  stosuje  się
normy obsad zawarte w tabeli 5.

Biorąc pod uwagę tempo wzrostu raków i wiek osiągania dojrzałości płciowej, odłowy

naleŜy zacząć po czterech latach w przypadku wysokiej jakości jezior i pięciu gdy jakość
jeziora nie jest optymalna.

Tabela 5. Obsada raków dorosłych przy zaraczaniu jeziora

Jakość jeziora

Wielkość obsady na 1

hektar powierzchni

zbiornika

(Liczba osobników)

Planowane połowy z 1

hektara powierzchni

zbiornika (kg)

Bardzo wysoka –

spełniają optymalnie warunki
hydrochemiczne, siedliskowe
(kryjówki i pokarm) na całej
powierzchni dna

400 samic/200 samców

Ponad 100

Wysoka – spełniają

optymalnie warunki
hydrochemiczne, gorzej
siedliskowe (kryjówki
i pokarm) nie na całej
powierzchni dna

200 samic/ 100 samców

50–100

Przeciętna – spełniają

podstawowe warunki
hydrochemiczne, optymalnie
siedliskowe (kryjówki
i pokarm) nie na całej
powierzchni dna

100 samic/ 50 samców

25–50

Wystarczająca – spełniają

podstawowe warunki
hydrochemiczne i siedliskowe
(kryjówki i pokarm) na części
dna jeziora

50 samic/ 25 samców

10–25

Przeciętna masa osobnika dorosłego o długości ciała 10 cm wynosi około 30 g.
Obsada rakiem szlachetnym lub błotnym musi spełniać następujące wymogi:

–

obsadza się tylko jeziora w których nie ma raków gatunków obcych tj. sygnałowego
i pręgowatego,

–

raki uŜyte do obsady zwane obsadowymi muszą pochodzić ze znanego źródła i posiadać
ś

wiadectwo weterynaryjne wystawione przez Powiatowego Lekarza Weterynarii

właściwego dla miejsca pochodzenia materiału obsadowego,

–

wpuszczanie raków do nowego zbiornika musi być przeprowadzona w odpowiedni sposób
minimalizujący straty.
Najlepszym okresem do przeprowadzenia zabiegu obsady jest miesiąc wrzesień. Raki

wpuszczamy w miejscach jeziora, które w sposób najbardziej optymalny spełniają

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wymagania środowiskowe raków. Takie miejsca powinny charakteryzować się odpowiednim
nachylenie dna w strefie przybrzeŜnej. Dno powinno posiadać strukturę umoŜliwiającą
szybkie znalezienie bądź wykopanie przez raki kryjówek. Miejsca takie powinny być
połoŜone w strefie bujnej wegetacji zapewniającej dostęp do poŜywienia.

Jeśli jezioro oferuje niewielką liczbę takich miejsc moŜna sztucznie je stworzyć na

przykład poprzez lokowanie w wodzie konstrukcji wiklinowych ustawionych pomiędzy
drewnianymi palami bądź stworzenie stref koncentracji sztucznych kryjówek poprzez
narzucenie kamieni czy pni drzew. Taki miejsca noszą nazwę mateczników.

Raki przygotowane do wpuszczenia do wody naleŜy chronić przed bezpośrednim

nasłonecznieniem  i  gwałtownymi  zmianami  temperatury.  Do  wpuszczenia  klasyfikujemy
raki,  które  w  tym  momencie  charakteryzują  się  dobrą  kondycją.  Testem  takiej  kondycji  jest
duŜa ruchliwość raków trzymanych za głowotułów (zwłaszcza ruchy szczypców). Oznaką złej
kondycji  jest  bezwładne  zwisanie  szczypców  u  trzymanego  raka.  Takie  osobniki  raczej  nie
powinny być wykorzystywane do obsady.

PoniewaŜ raki obsadowe przewozi się bez wody, wpuszczając raka naleŜy zapewnić

powolne napełnianie się wodą jamy skrzelowej. Zbyt gwałtowne zanurzenie moŜe wiązać się
z  uwięzieniem  w  jamie  skrzelowej  powietrza,  co  jest  zjawiskiem  szkodliwym  i  moŜe
prowadzić  do  śmierci  organizmu.  Dlatego  teŜ  przed  wpuszczeniem  do  wody  raki  naleŜy,
przez co najmniej 15 minut polewać wodą lub kilkanaście razy zanurzać i wyciągać z wody.
Dodatkowo  uzyskuje  się  równocześnie  efekt  adaptacji  raków  do  aktualnych  warunków
termicznych jeziora.

Chów raków w stawach

Stawy przeznaczone do chowu raków powinny uwzględniać wymagania siedliskowe

raków. Jakość wody powinna być podobna do tej wymaganej w przypadku jezior. Optymalne
parametry stawu do chowu raków to:

−

powierzchnia od 0,5 do 10 ha,

−

głębokość średnia od 0,8 do 1,5 m (maksymalnie 4 m),

−

długa linia brzegowa (preferowany wydłuŜony kształt),

−

zasilanie wodą źródlaną bądź z cieku o niskiej temperaturze wody w okresie letnim
i moŜliwość regulacji tempa wymiany wody w stawie, tym samym regulacji jej
temperatury w upalnym okresie lata,

−

tlen przy dnie przez cały rok minimum 6 mg/l,

−

osuszalność dna,

−

strome szerokie groble z łagodnymi stokami,

−

dno gliniaste, piaszczyste z duŜą ilością kamieni,

−

moŜliwość instalowania dodatkowych sztucznych kryjówek (stosów kamieni, rurek
drenarskich, falistych dachówek itp.),

−

rośliny zanurzone: wywłócznik, moczarka kanadyjska,

−

ryby: brak ewentualnie karaś, lin.

Stawy produkcyjne naleŜy obsadzać według kryteriów stosowanych dla wysokiej jakości

jezior z moŜliwością zagęszczanie obsady w przypadku zaobserwowania takich moŜliwości.

Stawy przeznaczone do rozrodu raków naleŜy obsadzać na poziomie 5–10 samic na 1

metr kwadratowy powierzchni stawu.

Stawy muszą być dobrze zabezpieczone przed presją drapieŜników oraz moŜliwością

przeniesienia  chorób.  Chów  z  uwagi,  na  co  najmniej  czteroletni  cykl  wzrostu  raków
w stawach  jest  obarczony  relatywnie  duŜym  ryzykiem.  Jednak  w  przypadku  zapewnienia
trwałych  optymalnych  warunków  bytowania  raków  i  ich  dokarmiania  zapewnia  relatywnie
najwyŜszy  poziom  produkcji.  Dlatego  praktycznie  jedynie  przy  chowie  w  stawach  moŜliwy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jest  system  intensywnego  chowu  raków.  Szczególnie  wówczas,  gdy  konstrukcja  stawów  od
samego  początku  ukierunkowana  jest  na  produkcję  raków.  Takie  stawy,  w  których  uzyskuje
się maksymalnie optymalne warunki bytowania raków nazywa się raczarniami. Kształt takich
stawów bardziej przypomina system wzajemnie połączonych rowów niŜ typowy staw rybny.
Dno  zapewnia  maksymalną  liczbę  kryjówek.  Woda  w  takich  rowach  jest  w  zasadzie  ciągle
wymieniana  zapewniając  optymalne  warunki  termiczno-tlenowe.  Raki  są  racjonalnie
dokarmiane.  Normy  obsadowe  są  bardzo  wysokie  do  200  kg  samic  na  200  metrów
kwadratowych  dna.  Produktywność  moŜe  sięgać  200  tys.  młodych  raczków.  Tego  typu
raczarnia w latach 50 produkowała rocznie około 600 tys. sztuk rocznych raczków.

Chów raków w stawach moŜe odbywać się w systemie jednopokoleniowym lub wielo

pokoleniowym.

W tym pierwszym przypadku chów prowadzony jest przez jeden rok, czyli od momentu

uzyskania wylęgu do chwili pozyskania jednorocznych raczków. Wymogiem prowadzenia
takiego chowu jest posiadanie moŜliwości odłowienia raków. Efektywne odłowienie młodych
raczków w zasadzie zapewniają tylko opisane w innej części poradnika stawy specyficznej
konstrukcji umoŜliwiającej stopniowy odpływ wody.

Chów wielopokoleniowy prowadzony jest w cyklu wieloletnim i wówczas w zbiorniku

mamy do czynienie ze współwystępowaniem raków w róŜnym wieku.

Czynnikiem powodującym duŜe straty w chowie raków jest kanibalizm. Zjawisko to jest

szczególnie częste w przypadku duŜego zagęszczenia populacji i nasila się w czasie
występowania

linienia

raków.

Niezsynchronizowane

linienie

jest

spowodowane

nierównomiernym wzrostem raków, co ma znacznie większe znaczenie w chowie w systemie
jednopokoleniowym. Jednak i w systemie wielopokoleniowym kanibalizm moŜe być
przyczyną znacznych strat.

Czynnikami ograniczającymi wpływ kanibalizmu są odpowiednie Ŝywienie i zapewnienie

wystarczającej liczby kryjówek dla raków przez dostarczenie sztucznych kryjówek.

Sztucznymi kryjówkami raków mogą być wszelkiego typu substytuty naturalnych norek.

Ich wielkość powinna być dostosowana do wielkości organizmu. I tak, dla małego raczka tuŜ
po  usamodzielnieniu  się,  odpowiednią  kryjówką  moŜe  być  rurka  z  tworzywa  sztucznego
o średnicy 0,5 cm długości 3 cm. Dorosłe raki wymagają kryjówek odpowiednio większych.
Maksymalna  średnica  nie  powinna  przekraczać  5–6  cm,  a  długość  powinna  umoŜliwić
schronienie  się  w kryjówce  całemu  rakowi  z  wyciągniętymi  ku  przodowi  szczypcami.
W praktyce oznacza to minimalną długość kryjówki równą 1⅓ długości raka.

W praktyce wychowu raków najczęściej uŜywanymi substytutami kryjówek są

wszelkiego typu ceramiczne materiały budowlane takie jak: dachówki, cegły dziurawki, rurki
drenarskie. Mają one odpowiednią trwałość i masę zapewniającą stabilność na dnie zbiornika.
Oferują takŜe duŜą zmienność wielkości kryjówek i są „przyjazne” środowisku naturalnemu.

Liczba zastosowanych sztucznych kryjówek powinna uwzględniać wielkość obsady oraz

liczebność naturalnych kryjówek i tych wynikających z konstrukcji stawu (zwłaszcza rodzaju
dna i burty brzegowej).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Dno stawu podchowu raków z przygotowanymi kryjówkami

(tuŜ przed zalaniem wodą)

Chów raków w torfiankach

Torfianki powstawały lub powstają na terenach zwanych torfowiskami, czyli

w miejscach, w których w wyniku obumarcia roślinności naczyniowej, przy nadmiarze
wilgotności i małym dostępie powietrza tworzą się złoŜa torfu. W zaleŜności od stosowanej
eksploatacji torfu, ich zasobności i głębokości złóŜ torfianki mogą być:
–

głębokie od 1,5 do 2 m, o dnie stosunkowo wyrównanym,

–

redniogłębokie od 0,8 do 1,5 m, dno równe z przegłębieniami,

–

płytkie do 0,8 m.

chowu

raków

mogą

być

wykorzystywane

jedynie

torfianki

głębokie

i średniogłębokie. Tylko torfianki z tych dwu grup mogą zapewnić występowanie
odpowiednich warunków termicznych i tlenowych przez cały rok. W płytkich bowiem latem
woda nagrzewa się powyŜej 25 stopni w całej masie wody, zimą zaś moŜe wystąpić zjawisko
zamarzania całej masy wody do dna zbiornika.

Najlepiej, gdy torfianka przeznaczona do chowu raków spełnia wymagania maksymalnie

zbliŜone do tych, które powinien spełniać staw urządzony do chowu raków.

Oczywiście spełnienie tych wszystkich warunków nie jest moŜliwe, dlatego teŜ torfianka

taka winna spełniać, co najmniej minimalne wymagania takie jak:
–

głębokość ponad 1,5 m,

–

odpowiednia jakość wody zwłaszcza zawartość wapnia i odczyn pH – co najmniej 5,5,

–

uregulowane brzegi i wyrównane dno, bez większych dołów czy brył torfu na dnie.

–

tlen obecny w warstwach przydennych przez cały rok na poziomie przynajmniej 4 mg/l,

–

brak niepoŜądanej roślinności takiej jak trzcina czy wierzba,

–

skład gatunkowy ryb z małym udziałem okonia, szczupaka, sumika karłowatego,
najlepiej bez tych gatunków.

eśli któryś z powyŜszych warunków nie jest spełniony moŜliwa jest często modyfikacja

tych parametrów.

Zaraczenie torfianki powinno wynosić około 200–500 osobników raka na hektar

w przypadku raków jednorocznych lub 100–200 na hektar w przypadku dwuletnich przy
zachowaniu stosunku 3 samice : 1 samiec.

Orientacyjna wydajność torfianek wynosić moŜe około 60 kg raków z hektara.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Chów raków w gliniankach

Glinianki są to doły powstałe przez wybranie podkładu gliny, połoŜone zwykle

w okolicach  cegielni.  Są  to  zbiorniki  o  niewielkiej  powierzchni  (1–2  ha)  i  często  duŜej
głębokości.  Wymagania  względem  glinianek  w  aspekcie  chowu  raków  są  takie  same  jak
w przypadku stawów czy torfianek. Zatem preferowane będą te torfianki, które ze względu na
kształt  ukształtowanie  rzeźby  dna,  oraz  jakość  wody  odpowiadają  optymalnym  warunkom
bytowania  raków.  W  przypadku  stwierdzenia  takowych,  zaraczenie  glinianek  powinno
wynosić  około  250–500  osobników  raka  na  hektar  w  przypadku  raków  jednorocznych  lub
100–200 na hektar w przypadku dwuletnich, przy zachowaniu stosunku 3 samice : 1 samiec.

Orientacyjna wydajność glinianek wynosić moŜe około 50–120 kg raków z hektara.

Chów raków w wyrobiskach poŜwirowych

Wyrobiska powstałe po eksploatacji złóŜ piasku i Ŝwiru bardzo często samoistnie

napełniają się wodą dając początek nowym zbiornikom wodnym. Bardzo często jakość wody
w  takim  zbiorniku  jest  zbliŜona  do  tej  odpowiadającej  optymalnym  wymaganiom  raków.
Dodatkowo koncentracja sprzętu przystosowanego do wybierania kruszywa stwarza dogodne
warunki do zakładania nowych miejsc  chowu  raków słodkowodnych. Uzyskać moŜna w ten
sposób  zbiornik  dostosowany  do  warunków  bytowych  raków.  Pewnym  mankamentem
Ŝ

wirowni jako miejsc chowu raków jest stosunkowo duŜa „świeŜość” takich zbiorników.

Dlatego do tych celów powinno wykorzystywać się zbiorniki, które mają kilkuletnią historię
(co  najmniej  dwuletnią).  Dopiero  wówczas  naleŜy  przystąpić  do  obsady  rakiem.  Zaraczenie
tak  jak  w  przypadku  glinianek  powinno  wynosić  około  250–500  osobników  raka  na  hektar
w przypadku  raków  jednorocznych  lub  100–200  na  hektar  w  przypadku  dwuletnich,  przy
zachowaniu stosunku 3 samice : 1 samiec.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co znaczy chów raków?

Jakie znasz systemy chowu raków?

Jakie wymagania musi spełniać jezioro charakteryzujące się wysoką jakością siedliska
raków?

Jakie zbiorniki mogą spełniać wymagania stawiane przed chowem raków?

Jakie są normy obsadowe stosowane w przypadku chowu raków w róŜnych zbiornikach?

Jakie są wydajności chowu raków w poszczególnych typach zbiorników?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z danych zawartych w Atlasie Jezior Polski wybierz przykład jeziora

optymalnie spełniającego wymagania chowu raka i uzasadnij swoją decyzję opisując wybrane
jezioro.

Wyjaśnij, dlaczego na podstawie tych danych nie moŜna być całkowicie pewnym

słusznego dokonania wyboru – jakich danych brakuje?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

narysować tabelę,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wpisać w rubrykę wymagania odpowiednie informacje i wartości podane w materiale
nauczania,

w Atlasie Jezior Polski znaleźć jezioro najlepiej spełniające wymogi głębokości średniej
i maksymalnej jeziora, równieŜ rozwinięcie linii brzegowej (im wyŜsza wartość tym
lepiej),

wpisać dane wybranego jeziora do kolumny „Wybrane jezioro” w swojej tabeli,

porównać wskaźniki fizyko-chemiczne wybranego jeziora podane w tabeli 1 oraz tabeli 2
(niektóre jeziora) w Atlasie Jezior Polski do podanych wymagań chowu raków
w jeziorach, wpisując je do swojej tabeli,

uzasadnić i ocenić wybór oraz wytłumaczyć dlaczego nie moŜna być całkowicie pewnym
dokonania pewnego i słusznego wyboru – jakich danych brakuje?

Parametr

Wymagania

Wybrane jezioro

.................

rednia głębokość

Maksymalna głębokość

Rozwinięcie linii
brzegowej

Jak największe

Ukształtowanie dna

Przewodność

Wapń

Chlorki

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

Atlas Jezior Polski,

−

literatura podana w punkcie 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Oblicz wymaganą obsadę raków w przypadku zaraczania wybranego jeziora oraz

spodziewane roczne odłowy. Jak przedstawia się moŜliwość wykorzystania tego samego
materiału w przypadku zaraczania Ŝwirowni i jaką wydajność dałoby zaraczenie nim
torfianek?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić na podstawie posiadanych niepełnych danych wartość jeziora pod katem chowu
raków korzystając z odpowiedniej tabeli zamieszczonej w materiale nauczania,

obliczyć na podstawie danych o długości linii brzegowej powierzchni zbiornika wielkość
materiału zaraczeniowego potrzebnego do pełnej obsady jeziora,

podać wymaganą liczbę samców i samic,

obliczyć spodziewaną wielkość produkcji raków w jeziorze,

obliczyć ile Ŝwirowni o powierzchni 5 ha kaŜda, moŜna by zaraczyć wykorzystując ten
materiał obsadowy i stosując minimalny poziom obsady w kaŜdej z nich,

podać jaka liczebność samic i samców powinna cechować zaraczeniowy materiał,

obliczyć jaką wydajność moŜna by uzyskać zaraczając tym materiałem torfianki.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura podana w punkcie 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Hodowla raków, wymagane zabiegi

4.3.1. Materiał nauczania

Hodowla raków to doskonalenie populacji raków w zbiornikach sztucznych (stawy,

baseny)  z  uwzględnieniem  zasad  dziedziczności.  Hodowla  w  obrębie  poszczególnych
gatunków  ma  na  celu  przystosowanie  ich  do  określonych  warunków  środowiska  oraz
poprawienia ich cech hodowlanych i uŜytkowych. W hodowli wykorzystywana jest wiedza na
temat  anatomii,  embriologii,  fizjologii,  genetyki,  Ŝywienia  raków  oraz  chorób  i  pasoŜytów.
Część  akwakultury  (zespół  działań  i  wiedza  na  temat  hodowli  organizmów  wodnych)
obejmująca hodowlę raków nazywa się astasikulturą.

Podstawą hodowli organizmów wodnych jest opanowanie procesu wylęgu młodych

organizmów stanowiących główny przedmiot hodowli. W przypadku raków rozmnaŜanie
i inkubacja jaj stanowi pierwszy etap hodowli tych organizmów. Schemat pełnej hodowli
moŜna przedstawić następująco:
1.

rozmnaŜanie i inkubacja,

podchów w warunkach kontrolowanych,

hodowla stawowa lub w basenach,

zaraczanie (obsada) wód,

chów.

Pierwszy etap hodowli zwany „rozmnaŜanie i inkubacja” polega na doprowadzeniu samic

raków  do  złoŜenia  zapłodnionych  jaj  i  przytwierdzenia  ich  do  odwłoka.  Celem  dalszej
hodowli  jest  kontrolowana  inkubacja  jaj,  czyli  doprowadzenie  ich  do  stadium  wyklucia  się
młodych  raczków.  Zasadniczo  inkubację  moŜna  przeprowadzać  w  dwojaki  sposób.  Jednym
z nich jest pozostawienie jaj przytwierdzonych do odwłoka samicy aŜ do momentu wykłucia
się  raczków  i  uzyskania  przez  nie  samodzielności  następnie  odseparowanie  ich  od  matki.
Drugi  sposób  polega  na  usuwaniu  jaj  z  odwłoka  samicy  i  przeprowadzeniu  inkubacji
w urządzeniach wylęgarniczych.

Samice przeznaczone do rozrodu pozyskuje się w miesiącach kwiecień – maj z miejsc ich

chowu.  Najlepiej  pozyskiwać  je  ze  specjalistycznych  stawów  zwanych  raczarniami.  Termin
połowu  powinien  być  dostosowany  do  stadium  dojrzałości  rozwijających  się  jaj  zaleŜnej
głownie od temperatury wody. Ocenę taką powinien przeprowadzić specjalista. Dla orientacji
moŜna  wspomnieć,  Ŝe  jajo  posiadające  wystarczającą  dojrzałość  jest  wyraźnie  dwu  barwne
(ciemniejszy  kolor  pochodzi  od  zabarwienia  woreczka  Ŝółtkowego,  a  jasna  barwa  wskazuje
miejsce  połoŜenia  ukształtowanego  ciała  małego  raczka).  Odłów  samic  we  wcześniejszym
okresie niepotrzebnie zwiększa straty jaj.

Inkubacja jaj pozostawionych na odwłoku samicy

Jeśli obrany jest pierwszy z wymienionych wyŜej sposobów, czyli pozostawienia jaj na

odwłoku  samicy,  wówczas  kaŜdą  samicę  naleŜy  odizolować  od  pozostałych.  MoŜna  to
uzyskać  wkładając  samicę  do  specjalnych  pomieszczeń  –  pojemników  czy  klatek.  Samice
muszą  przebywać  w  optymalnych  warunkach  termiczno  tlenowych  oraz  muszą  mieć  spokój
i czystość.

Dodatkowym wymogiem takiego pomieszczenia jest zapewnienie schronienia dla

usamodzielnionego wylęgu. Brak moŜliwości ucieczki wylęgu spowoduje niemal całkowitą
jego stratę wywołaną kanibalizmem samicy.

Schemat takiego pojemnika – klatki przedstawia rysunek 3.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

klatka rozłoŜona

klatka złoŜona

Rys. 3 Pojemnik – klatka do przetrzymywania samic w trakcie inkubacji jaj na odwłoku

Takie pomieszczenie powinno posiadać otwory lub oczka kratek o odpowiednio dobranej

wielkości. Obecność ich z jednej strony zapewnia swobodną wymianę wody z drugiej zaś
zapobiega ucieczce samicy, a umoŜliwia ją małym raczkom.

Małe raczki uciekające z pomieszczenia samicy powinny łatwo znaleźć kryjówki

zapewniające ochronę przed kanibalizmem ze strony rodzeństwa.

Przykładem konstrukcji zapewniającej te warunki jest aparat wylęgarniczy raków

prezentowany poniŜej na rysunku 4.

napływ
wody

odpływ
wody

pojemnik-klatka z
samicą

kryjówki
dla wylęgu

Kratka umoŜliwiająca
przepływ
wody

Rys. 4. Urządzenie do przetrzymywania samic raków w trakcie inkubacji jaj na odwłoku

JeŜeli małe raczki mają być podchowywane w specjalnych stawach lub basenach

pojemniki  z  samicami  umieszcza  się  bezpośrednio  nad  ich  dnem  najlepiej  zapewniając
pływalność  tuŜ  pod  powierzchnią  wody.  Dodatkową  zaletą  takich  pływających  pojemników
w  odkrytych  stawach  jest  przebywanie  samic  w  strefie  dobrze  natlenionej  wody
i o podwyŜszonej  temperaturze,  co  moŜe  znacznie  przyśpieszyć  inkubację  jaj.  Rysunek  5

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

prezentuje  taką  klatkę.  Na  zdjęciu  nie  pokazano  pokrywy  skrzynki,  która  wykonana  jest
zwykle  ze  styropianowej  płyty  dopasowane  rozmiarami  do  górnej  powierzchni  skrzynki.
Styropian  zapewnia  pływalność  skrzynki.  Powinien  być  on  obłoŜony  grubą  folią
zabezpieczającą przed wygryzieniem dziur przez samice i ich ucieczką.

samice z jajami

Rys. 5 Klatka pływająca z samicami raków w okresie inkubacji jaj

Inkubacja jaj zdjętych z odwłoka samicy

Jeśli obrany jest drugi z wymienionych wyŜej sposobów czyli usunięcia jaj z odwłoka

samicy, wówczas kaŜdą samicę naleŜy delikatnie pozbawić jaj przytwierdzonych do
odwłokowych odnóŜy pływnych. Czynność usuwania jaj wykonana fachowo jest całkowicie
nieszkodliwa dla samicy.

Samice naleŜy odwrócić stroną brzuszną ku górze i połoŜyć na płaskiej powierzchni. Do

tej powierzchni naleŜy delikatnie docisnąć raka, tak aby nie wykonywał gwałtownych ruchów
odwłokiem  i  nie  chwytał  palców  szczypcami.  Jaja  usuwamy  pęsetą  starając  się  chwytać  za
nitkowate  styliki,  którymi  jaja  przytwierdzone  są  do  odwłoka.  Oderwane  jaja  delikatnie
przenosimy  do  naczynia  z  natlenioną  wodą.  Pojemnik  ten  naleŜy  często  opróŜniać,  aby  nie
naraŜać jaj na stres wywołany deficytami tlenowymi.

Tak szybko jak to moŜliwe jaja umieszczamy w urządzeniu wylęgarniczym
Inkubację prowadzimy w urządzeniu wylęgarniczym zapewniając optymalne warunki

termiczno-tlenowe oraz sanitarne. Temperatura (17–21

C) i natlenienie (8–11 mg/l) muszą

być  zgodne  z  optymalnymi  wymaganiami  gatunku  raka.  Odpowiednie  warunki  sanitarne
zapewniamy  przez  zastosowanie  stałego  przepływu  czystej  wody  oraz  przeprowadzając
regularną  (codzienną)  selekcję  jaj.  Selekcja  ta  polega  na  usuwaniu  martwych  jaj.  Wszystkie
jaja o barwie róŜniącej się od pozostałych, wyraźnie zmatowiałe lub pokryte pleśnią powinny
być  natychmiast  usunięte.  W  przypadku  stwierdzenia  rosnących  ilości  pleśniejących  jaj
naleŜy  zastosować  antygrzybiczą  kąpiel  leczniczą  metodami  standardowo  stosowanymi
w wylęgarnictwie.

Wylęg powinien pozostać w urządzeniu wylęgarniczym około 9–12 dni. W tym okresie

raczki przechodzą dwukrotnie linienie, zuŜywają zapasy zgromadzone w woreczku
Ŝ

ółtkowym i usamodzielniają się. W urządzeniu wylęgarniczym raczki zbijają się wówczas

w charakterystyczne grona.

Gdy raczki samodzielnie potrafią przemieszczać się powinny zostać jak najszybciej

przeniesione do zbiornika, w którym będzie prowadzony podchów.

Klasycznym urządzeniem wylęgarniczym jest naczynie szklane Zugera zwane takŜe

słojem Zugera. Przypomina ono duŜą butelkę z odciętym dnem. Ustawiając je szyjką ku
dołowi podłączamy węŜyk lub rurkę przez którą woda pompowana jest do naczynia. Na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wlocie  wody  w szyjce  butelki  powinien  znajdować  się  tarcza  tłumiąca  ciśnienie  wody.
Ciśnienie  wody  regulowane  za  pomocą  zacisku  na  węŜyku  wlotowym  powinno  być  tak
dobrane, aby zapewnić efektywną wymianę wody w naczyniu lecz jednocześnie powinno być
na  tyle  niskie  aby  siły  grawitacyjne  zapobiegały  wypływaniu  jaja  wierzchem  naczynia.  Jaja
nie  powinny  wirować  a jedynie  unosić  się  w  wodzie..  Przy  standardowej  obsadzie  8–10  tys.
jaj w jednym litrze wody przepływ powinien wynosić 0,8–1,0 litra wody na sekundę.

Podchów w warunkach kontrolowanych

Młode usamodzielnione raczki mogą być obiektem kontrolowanego podchowu. W tym

celu naleŜy je umieścić w zbiornikach umoŜliwiających ten etap hodowli. Zbiorniki do
podchowu raków są roŜnego typu. Mogą być to rowy z przepływową wodą, stawy
o stoŜkowatym układzie dna czy teŜ baseny usytuowane w pomieszczeniach.

Zbiorniki te powinny cechować się przepływowością i moŜliwością stopniowego

spuszczania  wody  z  równoczesnym  obniŜaniem  jej  poziomu.  Parametry  wody  powinny
spełniać  wymagania  raków  na  poziomie  optymalnym.  Powinny  posiadać  twarde  dno  z  duŜą
liczbą  kryjówek  roŜnej  wielkości.  W  zaleŜności  od  planowanej  intensywności  dokarmiania
raków  przyrost  roślin  wodnych  powinien  być  odpowiednio  mniej  lub  bardziej  bogaty.
W zbiornikach takich nie powinno być naturalnych wrogów raków.

Raki w takich zbiornikach przetrzymuje się zwykle przez jeden sezon. Pod jego koniec tj.

we  wrześniu,  październiku  młode  raczki  o  długości  3–4  cm  odławia  się.  Odłowienie  tak
małych  i delikatnych  organizmów  wymaga  duŜej  uwagi  i  ostroŜności.  Dokonuje  się  tego
poprzez  powolnie  obniŜanie  wody  w  zbiorniku,  a  następnie  ręcznym  wybieraniu  raczków
skoncentrowanych  w  najniŜej  połoŜonych  miejscach  zbiornika.  Małe  raczki  mogą  być
traktowane  jako  efekt  jednosezonowej  hodowli  raków  i  wykorzystane  do  zaraczania  lub
w przypadku systemu wielosezonowego skierowane do dalszego chowu.

Podchów raków w pomieszczeniach

Podchów kontrolowany raków moŜliwy jest takŜe w basenach znajdujących się

w pomieszczeniach.  Lepsza  kontrola  warunków  termicznych  takiego  sposobu  podchowu
moŜe  mieć  wpływ  na  szybszy  wzrost  raków.  Dotychczasowe  doświadczenia  szwedzkie
i fińskie  wskazują  Ŝe  do  tego  typu  podchowu  naleŜy  mieć  do  dyspozycji  co  najmniej  kila
zbiorników  –  basenów.  Tak,  jak  w  wyŜej  opisanych  wariantach  podchowu  muszą  być
spełnione  wszystkie  warunki  hydrochemiczne  i  siedliskowe  raków  (kryjówki).  Gdy
konstrukcja  posiadanych  basenów  na  to  pozwala,  zaleca  się  okresowe  sortowanie
podchowywanych  raczków.  Utrzymywanie  w  jednym  zbiorniku  podobnych  wielkościowo
osobników  znacznie  zmniejsza  intensywność  kanibalizmu  i  straty  z  tym  związane.  Hodowla
raków  w  pomieszczeniach  wymaga  bardzo  uwaŜnego  i  odpowiednio  zbilansowanego
Ŝ

ywienia. DuŜe znaczenie ma tu zarówno jakość jak i ilość podawanego pokarmu. Niezwykle

waŜnym ze względów sanitarno-zdrowotnych jest natychmiastowe usuwanie nadwyŜek
niezjedzonego przez raki pokarmu i tym samym bieŜące korygowanie wielkości dawek
pokarmu.

śywienie raków

Rak jest organizmem oportunistycznym ze względu na stosowaną strategię pokarmową.

Oznacza to Ŝe jest przystosowany do wykorzystania róŜnorodnego pokarmu o z reguły
niewielkiej wartości odŜywczej. W przypadku pokarmu zwierzęcego, ze względu na budowę
anatomiczną raki bazują głównie na organizmach, które są nieruchome lub relatywnie wolno
się poruszają. Dlatego podstawą diety raków w warunkach naturalnych jest roślinność wodna,
wśród zjadanych zwierząt dominują ślimaki, małŜe, mało ruchliwe larwy owadów jak na
przykład larwy muchówek. Rak chętnie zjada równieŜ martwe organizmy pełniąc waŜną rolę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

sanitarną w zbiornikach. Zjedzony pokarm jest bardzo dokładnie rozdrabniany przez raka co
pozwala mu na stosunkowo efektywne wchłanianie go na bardzo krótkim odcinku przewodu
pokarmowego.

WszystkoŜerność raków stwarza wraŜenie, Ŝe karmienie ich w warunkach hodowlanych

czy  dokarmianie  w  warunkach  chowu  nie  powinno  nastręczać  wiele  problemów.  Praktyka
hodowlana  wskazuje,  Ŝe  w  tym  względzie  koniecznym  jest  przestrzeganie  pewnych  zasad.
Dokładne  informacje  na  temat  karmienia  tak  jak  i  skład  pasz  przeznaczonych  do  hodowli
raków jest często tajemnicą producenta. Badania na dietą raka Procambarus clarkii wskazują
Ŝ

e optimum jego zapotrzebowania białkowego wynosi 30% składu paszy przy wartości

energetycznej na poziomie 120 mg/kcal. W przypadku raka szlachetnego przekłada się to na
zalecaną zawartość białka w paszy na poziomie 30–35%, węglowodanów na poziomie 20–
25% i tłuszczu nie więcej niŜ 10%. Wartość energetyczna na poziomie 114 mg/kcal. Co
znaczy, Ŝe 114 mg paszy jest nośnikiem energii równej 1000 kalorii.

W praktyce oprócz specjalnych pasz dostosowanych do wymagań, raki karmi się

pokarmem  roślinnym  takim  jak:  odpowiednio  rozdrobnionymi  ziemniakami,  marchwią
poddanym  procesowi  wstępnego  gotowania,  zielonym  groszkiem.  MoŜliwym  jest
dokarmianie raków pokarmem zwierzęcym takimi, jak: ryby, rzeźne odpadki drobiowe.

Przy karmieniu raków niezwykle waŜne jest odpowiednie dobranie dawek i bezwzględnie

konieczne  usuwanie  nie  wykorzystanego  i  łatwo  psującego  się  poŜywienia.  PoniewaŜ  ten
drugi  wymóg  jest  w  praktyce  trudny  do  spełnienia,  aby  unikać  konieczności  czyszczenia
zbiorników  z resztek  pokarmu  trzeba  odpowiednio  dobierać  ich  dawki.  Ich  odpowiednia
wielkość  uzaleŜniana  jest  od  warunków  środowiskowych  (temperatura,  natlenienie)  stanu
fizjologicznego raków. Odpowiednie ich dobieranie jest sztuką, którą opiera się na wynikach
bezpośrednich obserwacji. Normą początkową jest dawka wynosząca 1% masy obsady raków
dziennie.

Problem związany z trudnościami oczyszczania zbiorników z rakami z reszek poŜywienia

moŜna złagodzić poprzez stosowanie karmników. Karmnik powinien być tak skonstruowany
aby pokarm w nim utrzymywał się przez cały czas karmienia i nie był roznoszony przez raki
po  całym  zbiorniku.  Najłatwiej  to  osiągnąć  w  przypadku  karmienia  raków  paszami  które
wymagają  wstępnego  przygotowania.  Przygotowanie  to  polega  na  sporządzeniu  z  sypkiej
paszy  pasty  o odpowiedniej  konsystencji.  Pastę  taka  uzyskuje  się  poprzez  dodanie  wody
i zagniecenie  masy.  Pastę  taką  moŜna  wówczas  przyklejać  do  płaskich  powierzchni  np.
dachówek które stają się wówczas karmnikami.

Zalecana gęstość rozmieszczania karmników to:

w przypadku chowu intensywnego typowych w stawach,

karmniki na 1 m

powierzchni przy chowie intensywnym i zbiorniku w kształcie rowu do

5 karmników na 1 m

Im intensywniejszy chów tym zagęszczenie karmników moŜe być mniejsze. DuŜa ich

gęstość zapewnia nie tylko regularny dostęp do pokarmu większej liczby raków, ale takŜe nie
wymusza  zbyt  długich  wędrówek  raków  w  poszukiwaniu  pokarmu,  utratę  kryjówki  a  nawet
na  kanibalizm.  Walka  o nową  kryjówkę  bądź  jej  poszukiwanie  jest  dla  raków  kosztowne
energetycznie i moŜe wiązać się z utratą kończyn podczas walk. Z reguły raki tracą szczypce
przez  co  ich  wartość  znacznie  spada,  dodatkowo  ranny  osobnik  moŜe  stać  się  ofiarą
kanibalizmu ze strony w pełni sprawnych osobników.

Kanibalizm jest niezwykle niedogodnym w hodowli raków zjawiskiem, a jego

minimalizacja  jest  często  decydująca  o  powodzeniu  przedsięwzięcia.  Dlatego  zjawisko  to,
które  nasila  się  razem  ze  wzrostem  tempa  wzrostu  raków,  powinno  być  łagodzone  przez
odpowiednie  dawkowanie  i odpowiedni  skład  pokarmu  oraz  zapewnienie  duŜego  nadmiaru
kryjówek.  W  przypadku  gatunków  tolerujących  duŜą  zawartość  zawiesiny  w  wodzie  moŜna
stosować  sztuczne  zmętnienie  wody,  które  utrudnia  wzajemne  odnalezienie  się  osobników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Niestety w przypadku gatunków europejskich zwłaszcza raka szlachetnego nie jest to sposób
zalecany.

Metody odłowu raków

Najbardziej ekonomiczną metodą połowu dorosłych raków zwłaszcza, gdy istnieje

potrzeba  odłowu  ich  znaczących  liczebności  jest  połów  przy  pomocy  pułapkowych  narzędzi
połowu  z zastosowaniem  przynęty  pochodzenia  zwierzęcego.  W  przypadku  raka
szlachetnego, błotnego oraz sygnałowego reakcja na tego typu przynętę jest stosunkowo silna
i  powoduje  koncentrację  raków  w  miejscu  jej  występowania.  Przy  duŜej  sile  wabiącej
przynęty  zadaniem  narzędzi  połowu  jest:  uniemoŜliwienie  ucieczki  raków  z  miejsca  takiej
koncentracji,  uniemoŜliwienie  przemieszczenia  przynęty  przez  raki,  oraz  umoŜliwienie
wyciągniecie z wody złowionych organizmów.

Do tego celu najlepiej nadają się róŜnego typu raczniki charakteryzujące się ustalonym

planem budowy. Jest to przestrzeń w formie walca lub prostopadłościanu wykrojona przez
jadro z sieci lub kratki z tworzywa sztucznego. Wielkość oczek sieci czy kratek powinna być
tak dobrana, aby umoŜliwić ucieczkę osobnikom niewymiarowym.

Typowy racznik (rys. 6) posiada zwykle na przeciwległych płaszczyznach dwa wloty do

wnętrza,  w postaci  dwóch  skierowanych  (mniejszymi  otworami)  ku  sobie  lejków.
W centralnym  punkcie  racznika  powinna  znajdować  się  przynęta.  Przynęta  powinna  być
zamocowana  tak,  aby  dostęp  do  niej  był  moŜliwy  jedynie  w  wypadku  wejścia  raka  do  jego
wnętrza racznika, oraz w sposób uniemoŜliwiający jej przemieszczenie przez raki.

Pułapki do połowu raków

Wloty pułapek

miejsce mocowania przynęty

Rys. 6. Pułapki do połowu raków

Przynętę zwykle mocuje się na specjalnej agrafce lub umieszcza się wewnątrz aŜurowego

pojemnika z tworzywa sztucznego

NaleŜy mieć świadomość, Ŝe przynęta zwierzęca niewiadomego pochodzenia (chodzi tu

szczególnie  o  ryby)  moŜe  być  zaraŜona  chorobami  niebezpiecznymi  dla  raków  np.:  „dŜumą
raczą”. Dlatego jako przynętę naleŜy stosować odpady  lub podroby  drobiowe (np. wątrobę),
a w przypadku konieczności uŜycia ryb z niewiadomego pochodzenia stosować ryby morskie
(np.  śledź).  Najskuteczniejsza  jest  przynęta  świeŜa.  W  raz  ze  wzrostem  stopnia  rozkładu
maleje siła wabiąca przynęty.

Odłowy powinno przeprowadzać się okresach największej aktywności pokarmowej

raków. Najbardziej efektywny okres odłowów przypada od połowy sierpnia do połowy
października. Połowy naleŜy prowadzić po zachodzie słońca.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pułapki rozstawiać przy uŜyciu sprzętu pływającego rozmieszczając je wzdłuŜ brzegu na

głębokości 1–2 m w odstępach od około 10 metrów do 30. Wielkość odstępów pomiędzy
pułapkami uzaleŜniona jest od zagęszczenia raków w zbiorniku.

Pułapki kontrolować najlepiej dwu – trzykrotnie przez całą noc. Zostawienie pułapek na

kilka dni powoduje znaczne obniŜenie wydajności spowodowane ucieczką części raków
z racznika i zaniku wabiącej roli przynęty wraz z jej zjedzeniem lub zepsuciem.

Złowione raki naleŜy przechowywać w aŜurowych pojemnikach zapewniających stałe

odciekanie wody w sposób zapobiegający gromadzeniu się jej przy dnie pojemnika.

Gdy ten wymóg nie jest zapewniony, raki które znajdują się w tak zgromadzonej wodzie

(zwłaszcza te na dnie), szybko giną wskutek uduszenia.

Pojemniki z ze złowionymi rakami powinny być składowane w miejscach o moŜliwie

niskiej temperaturze (optymalnie ok. 10

C) i zabezpieczone przed bezpośrednim

promieniowaniem słonecznym.

Przetrzymywanie i kwarantanna raków

Jeśli wymaga tego określona sytuacja, raki moŜna przetrzymywać w środowisku wodnym

przez czas dłuŜszy niŜ kilka dni. W szczególnych przypadkach, gdy takie przetrzymywanie
spowodowane jest koniecznością sprawdzenia stanu zdrowotnego raków obsadowych,
nazywamy je kwarantanną. W tym przypadku powinno ono trwać ok. 14 dni.

Przetrzymywanie raków związane jest z duŜą koncentracją osobników na małej

przestrzeni co wiąŜe się ze szczególnym ryzykiem strat wywołanych przegęszczeniem
populacji.

Zdecydowanie do celów przetrzymywania raków najlepiej naleŜy wykorzystywać

zbiorniki  z wodą  przepływową.  Muszą  być  one  w  ten  sposób  izolowane,  aby  uniemoŜliwić
ucieczkę z nich raków. Wymóg ten jest szczególnie waŜny w przypadku raka sygnałowego i
w  tym  przypadku  niezwykle  trudny  do  spełnienia.  Z  tego  powodu  najbezpieczniej  raki
przetrzymywać  w odpowiednich  klatkach  umoŜliwiających  swobodny  przepływ  wody.
Liczba  raków  przypadających  na  jednostkę  powierzchni  dna  zbiornika  czy  objętości  klatki
zaleŜna jest od czasu przetrzymywania raków oraz od warunków ich przetrzymywania.

Warunki te zaleŜne są od jakości wody, której parametry powinny odpowiadać

wymaganiom gatunkowym. Zatem im większa koncentracja raków tym intensywniejsza
wymiana wody w ich otoczeniu. WaŜnym parametrem jest względnie niska (optymalnie ok.
10ºC) temperatura wody.

Jeśli wymiana wody jest intensywna i posiada ona względnie stałą zbliŜoną do optymalnej

temperaturę  raki  moŜna  przechowywać  w  klatkach  w  bardzo  duŜych  zagęszczeniach  i  bez
potrzeby  dokarmiania  przez  cały  okres  kwarantanny.  Ze  względu  na  moŜliwość  wystąpienia
trudnych  do  przewidzenia  czynników  szkodliwych  w  wodzie,  raki  przechowywane  powinny
być doglądane najmniej 2 razy dziennie.

Transport raków

Najefektywniejszym sposobem transportowania raków jest transport tzw. na sucho. DuŜa

sztywność skrzeli i ich ukrycie w jamie skrzelowej umoŜliwia rakom oddychanie tlenem
atmosferycznym przez dłuŜszy czas (nawet dwa tygodnie). Warunkiem transportu na sucho
bez strat jest zapewnienie odpowiednich warunków.

Raki naleŜy przewozić w suchych pojemnikach i na sucho, czyli umieszczać

w pojemnikach osobniki, z których odciekła woda.

Pojemniki powinny mieć aŜurową konstrukcję tak, aby moŜliwy był dostęp powietrza, ale

jednocześnie otwory nie powinny być na tyle duŜe, aby moŜliwe było wystawianie przez nich
kończyn raków, które mogłyby ulec uszkodzeniu podczas transportu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pojemniki powinny być dobrze zamknięte i mieć wielkość uniemoŜliwiającą zgniecenie

raków z najniŜszej warstwy przez te powyŜej.

Pojemniki z rakami powinny znajdować się w stałej temperaturze optymalnie poniŜej

C, a powyŜej 5

C. Zdecydowanie unikać transportu raków w temperaturach powyŜej 25

Pojemniki nie powinny być nadmiernie przewietrzane, aby zbytnio nie wysuszyć raków

podczas transportu. Dlatego zaleca się, aby na transportowane raki połoŜyć cienką wilgotną
tkaninę, zapewniającą względnie trwałe warunki wilgotnościowe. W czasach historycznych tę
rolę spełniały pęczki pokrzyw umieszczane w pojemnikach z rakami.

Optymalnymi pojemnikami do transportu raków są pojemniki styropianowe lub plecione

z łyka (podobne do łubianek na truskawki) o objętości umoŜliwiającej umieszczenie 4–
5 kilogramów dorosłych raków. Wysokość takiego pojemnika powinna wynosić do 30 cm.

Wymieniany często jako moŜliwy do stosowania transport raków w workach z tlenem

w warunkach transportu duŜych ilości raków jest bardzo niepraktyczny.

PrzewoŜone w workach raki są, bowiem bardziej niŜ ryby naraŜone na urazy

mechaniczne, zatem naleŜałoby je dodatkowo umieszczać w specjalnych pojemnikach.
Dodatkowo ostre końcówki szczypiec raków mogą łatwo przebić worek, dlatego worki takie
powinny mieć duŜo większą grubość niŜ worki stosowane do transportu ryb.

I wreszcie efektywność takiego transportu nie jest wcale wyŜsza niŜ dobrze

zorganizowana transportu „na sucho”, a znacznie kosztowniejsza i pracochłonna.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co znaczy hodowla raków i czym się roŜni od chóu raków?

Jakie znasz etapy hodowli raków?

Jakie znasz sposoby inkubacji jaj raków?

Na czym polega podchów raków?

Jak Ŝywić raki w hodowli?

Jak poławiać raki?

Jak transportować raki?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podaj warunki chowu i hodowli raków.

W podaną niŜej tabelę wpisz wymagania jaki naleŜy spełnić aby prowadzić chów

i hodowlę raków.

Rodzaj warunku

Chów

Hodowla

Etapy produkcji

Wyszczególnić w punktach

podstawowe etapy chowu

i dowolnie wybranego modelu

hodowli

Parametry wody

Określ podstawowe

wymagania chowu i dowolnie

wybranego modelu hodowli

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zbiorniki wodne

Scharakteryzuj podstawowe

wymagania dotyczące zbiorników

wodnych uŜytecznych do chowu

i dowolnie wybranego modelu

hodowli

Materiał wyjściowy (raki)

Określ wymagania dotyczące

materiału, od którego powinno

zacząć się chów i hodowlę raków

ywienie

Opisz sposób Ŝywienia raków

w chowie oraz poszczególnych

etapach hodowli

ZagroŜenia

Określ zagroŜenia dla sukcesu

produkcyjnego chowu i hodowli

w kolejności zgodnej z malejącym

zagroŜeniem

Spodziewane efekty

( Jak wykorzystać raki będące

rezultatem przeprowadzenia

procesów związanych z chowem

i hodowlą raków)

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w materiałach dydaktycznych informację dotyczącą wymagań chowu
i hodowli raków,

uzupełnić tabelę.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

rozróŜnić podstawowe systemy chowu raków?

określić podstawowe wymagania wobec środowiska jeziora,
które moŜe być obiektem chowu raków?

rozróŜnić zbiorniki nadające się do chowu raków?

określić warunki wpuszczania raków do zbiornika w celu chowu?

oszacować przybliŜoną wielkość obsady i spodziewaną produkcję
róŜnych typach zbiorników wodnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Choroby, pasoŜyty raków, organizmy stanowiące zagroŜenie

4.4.1. Materiał nauczania

Czynniki biologiczne stanowiące zagroŜenie dla powodzenia chowu czy hodowli raków

moŜna podzielić na:
–

choroby grzybicze,

–

choroby bakteryjne,

–

choroby wywołane przez pasoŜyty,

–

oddziaływanie innych organizmów szkodliwych.

Choroby grzybicze

Do tej grupy chorób naleŜy najgroźniejsza dla rodzimych gatunków choroba wywołana

przez grzyb Aphanomyces astaci. Ze względu na ostrą formę jej przebiegu i 100 procentową
ś

miertelność zaraŜonych nią raków zyskała miano „dŜumy raczej”. Choroba ta została

najprawdopodobniej zawleczona do Europy z kontynentu Ameryki Północnej w połowie XIX
wieku. Od tego czasu, odpowiedzialna jest za wyniszczenie zdecydowanej większości
populacji raków szlachetnych w Europie. Z tej przyczyny sprowadzono do Europy gatunki
amerykańskie, które są praktycznie odporne na tę chorobę. Niestety jak się okazało równieŜ ją
przenoszą.

ZaraŜenie następuje poprzez spory – mikroskopijne twory zaopatrzone w dwie wici

umoŜliwiające  im  aktywne  poruszanie  się.  Na  skutek  kontaktu  z  wodą,  poŜywieniem  lub
innym  organizmem,  który  przenosi  spory  moŜe  nastąpić  zaraŜenie  chorobą.  Wskutek
zaraŜenia  z otorbionej  spory  zagnieŜdŜonej  w  pancerzu  raka  zaczynają  wyrastać  strzępki
pleśni,  które  przenikają  do  tkanki  mięśniowej  organizmu.  Dodatkowo  strzępki  pleśni
produkują  neurotoksyny  –  trucizny  niszczące  układ  nerwowy  raka.  Śmierć  organizmu
następuje  w  kilka  dni  po  zaraŜeniu.  Populacja  raka  szlachetnego  w  duŜym  jeziorze  moŜe
zniknąć  w  ciągu  dwóch  tygodni.  Chore  raki  zwykle  zostają  częściowo  sparaliŜowane
(usztywnione  kończyny),  tracą  wraŜliwość  na  światło  i masowo  zaczynają  wychodzić  na
brzeg  zbiornika.  U  martwych  osobników  na  słupkach  ocznych  i  stawach  kończyn  moŜna
zauwaŜyć kępki pleśni.

ZaraŜenie chowanych lub hodowlanych raków „dŜumą raczą” wiąŜe się z całkowitą ich

zagładą, katastrofą hodowlaną nie rzadko finansową. Dlatego niezwykle waŜnym jest
zabezpieczenie hodowli przed potencjalnym zawleczeniem „dŜumy raczej”.

NaleŜy, zatem całkowicie wyeliminować moŜliwość przeniesienia tej choroby wraz

z wodą z zaraŜonych zbiorników, sprzętem połowowym, pływającym, odzieŜy uŜywanej
w kontakcie z taką wodą, zwierzętami i roślinami oraz przedmiotami pochodzącymi z takich
wód.

Za potencjalne źródło pochodzenia „dŜumy raczej” powinny być uznane wszystkie wody,

w których stwierdzono występowanie gatunków amerykańskich, czyli raka sygnałowego oraz
pręgowatego.

Sprzęt, przedmioty, które przeznacza się do uŜytku w wodach hodowli i chowu raków,

a które miały kontakt z wodą potencjalnie zaraŜoną naleŜy bezwzględnie dezynfekować
ś

rodkami antygrzybiczymi.

Drugą chorobą pochodzenia grzybiczego mającą równieŜ czasami podłoŜe bakteryjne jest

plamica raków zwana teŜ „chorobą plam gangrenowych”. Jest ona wywołana przez róŜne
gatunki grzybów i bakterii. Objawia się ciemnymi często czarnymi plamami na pancerzu
raka. Pancerz w tym miejscu jest wyraźnie miękki, czasami do tego stopnia, Ŝe dochodzi do
jego perforacji. Gdy nastąpi perforacja pancerza moŜe ona spowodować śmierć raka. Choroba

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ta atakuje w szczególności miejsca mechanicznych uszkodzeń pancerza i sprzyja jej obniŜony
poziom czystości wody i osadów w zbiorniku.

Walka z tą chorobą polega na eliminacji osobników chorych i dbałości o stan sanitarny

chowu czy hodowli.

Choroby bakteryjne

Zapalenie wątrobotrzustki raka jest bakteryjną chorobą, jedną z najniebezpieczniejszych

opisanych jako odrębna jednostka chorobowa. Wywołuje ją bakteria Citrobacter freundii.
Objawem są brunatne plamy na wątrobotrzustce zielonkawoŜółtym organie w duŜym stopniu
wypełniającym głowotułów.

Pojawienie się tej choroby jest zwykle wskaźnikiem stresowych warunków bytowania

raków. Śmiertelność w najcięŜszych przypadkach moŜe sięgać 100% pogłowia, zwykle jest
jednak niewielka.

Choroby wywołane przez pasoŜyty

Choroba porcelanowa – nazwa tej choroby pochodzi od wyglądu mięśni u raków

zaraŜonych  tą  chorobą.  U  takich  osobników  w  skutek  zaraŜenia  w  mięśniach  występuje
masowo  pierwotniak  z  rzędu  Microsporidia.  Choć  ma  on  niezwykle  małe  rozmiary  to
masowość  jego  występowania  powoduje  zniszczenie  struktury  mięśni.  Zniszczone  mięsnie
zamiast  półprzezroczystych  stają  się  całkowicie  nieprzeźroczyste  i  mlecznie  białe.
U zaraŜonych  raków  objaw  ten  jest  wyraźnie  widoczny  na  spodniej  części  odwłoka.
Widoczne od spodu mięśnie są właśnie mleczno białe i wyglądem przypominają porcelanę.

miertelność jest uwarunkowana stopniem zaraŜenia mięśni. W przypadku raków

posiadających wyraźnie mleczne zabarwienie mięśni, śmierć następuje podczas linienia. Jeśli
taki rak zostanie zjedzony przez innego, następuje zaraŜenie. Inne sposoby zaraŜenia nie są
udowodnione, choć zapewne istnieją.

Stopień zaraŜenia tą chorobą w naturalnych populacjach sięga 10% i zwykle rośnie, gdy

pogarszają się warunki bytowe. Nie ma Ŝadnych danych wskazujących by choroba ta była
zagroŜeniem dla chowu czy hodowli raków. Walka z nią polega na eliminacji osobników,
u których stwierdza się zaraŜenie.

Branchiobdelloza – opanowanie raków przez podobne do pijawek pierścienice zwane

branchiobdellami  lub  pijawkami  raczymi  moŜe  być  przyczyną  osłabienia  organizmu.
W zdecydowanej  większości  naleŜą  do  tej  grupy  gatunki,  które  są  komensalami  raków.
Znaczy  to,  Ŝe  Ŝyją  one  wykorzystując  raka,  lecz  nie  powodują  u  niego  Ŝadnych
niekorzystnych następstw. Tylko (Branchiobdella hexadonta) jeden z kilku gatunków okazał
się  pasoŜytem  Ŝywiącym  się  tkankami  raka.  Wydaje  się  jednak,  Ŝe  w  przypadku  licznego
skolonizowania  raków  przez  branchiobdelle,  mogą  one  niekorzystnie  oddziaływać.
Podejrzewa się na przykład, Ŝe obecność pakietów jaj złoŜonych na jaja racze moŜe obniŜać
wytrzymałość osłonek i powodować przedwczesne ich pękanie w końcowej fazie inkubacji.

Psorospermioza – choroba o tak łagodnym przebiegu, Ŝe nie jest oczywistym fakt czy

moŜe być tak klasyfikowana. U gatunków raków rodzimych w mięśniach spotyka się
mikroorganizmy o niewyjaśnionej przynaleŜności systematycznej zwane Psorospermium
haeckli, do tej pory nie udowodniono szkodliwego oddziaływania na raki, lecz przy wysokim
poziomie zaraŜenia, najprawdopodobniej wpływa on ujemnie na kondycję raka.

Organizmy stanowiące zagroŜenie dla chowu i hodowli raków

Rak pręgowaty i rak sygnałowy stanowić mogą krytyczne zagroŜenie dla kaŜdej hodowli

i chowu raka szlachetnego czy błotnego. Powodem tego jest zjawisko przenoszenia „dŜumy
raczej” oraz konkurencyjne wypieranie gatunków rodzimych przez amerykańskie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Raki słodkowodne naraŜone są na drapieŜnictwo ze strony róŜnych gatunków zwierząt

wodnych i lądowych. Szczególnie krytycznym okresem w Ŝyciu raka jest pierwszy rok Ŝycia.
Wówczas  mały  raczek  moŜe  być  zjedzony  przez  szerokie  spektrum  drapieŜników  od  larwy
waŜki  czy  chrząszcza  wodnego  przez  pawie  wszystkie  gatunki  ryb  i  ptaków  brodzących  na
ssakach  takich  jak  rzesorek  kończąc.  Wśród  kręgowców  moŜna  wymienić  następujące
zwierzęta.
Ryby

Dla młodych raczków czyli tych do 1,5 cm długości kaŜdy gatunek ryb odŜywiający się

organizmami Ŝyjącymi na dnie stanowi śmiertelne zagroŜenie. Dlatego dla raków w tym
wieku zagroŜeniem są praktycznie duŜe osobniki większości gatunków ryb karpiowatych,
okoniowatych, sumowatych.

Dla osobników dorosłych naturalnym wrogiem wśród ryb są następujące gatunki

w następującej kolejności określającej stopień zagroŜenia: szczupak, pstrąg, miętus, sumik
karłowaty, okoń, sum, węgorz.
Ptaki

Wśród ptaków stanowiących zagroŜenie dla raków wymienia się: czaplę siwą, wronę

i łyskę. Z pewnością rakiem będącym tuŜ po wylince, a więc łatwym do schwytania nie
pogardzą róŜne gatunki kaczek.
Ssaki

Jako naturalnego wroga raków wśród ssaków pierwszej kolejności wymienia się wydrę.

Raki  stanowią  naturalny  składnik  pokarmu  dla  tego  organizmu.  Ze  względu  na  doskonałe
zdolności  łowieckie  wydry  jej  szkodliwość  w  miejscach  intensywnej  hodowli  czy  chowu
raków  moŜe  być  znaczna.  W  przypadku  stwierdzenia  obecności  wydry  w  takich  miejscach
naleŜy dołoŜyć wszelkich starań by uniemoŜliwić jej dostęp do hodowlanego obiektu.

Podobne właściwości i szkodliwość moŜe cechować inny gatunek, jakim jest norka

amerykańska.  Jest  ona  znacznie  mniejsza  od  wydry,  lecz  porównywalna,  jeśli  chodzi  o  jej
szkodliwość w chowie lub hodowli raków. Ze względu na to, Ŝe nie jest to gatunek chroniony
a nawet  niepoŜądany  w  naturalnych  ekosystemach  Polski  zakres  metod  walki  z  tym
szkodnikiem moŜna rozszerzyć o te powodujące eksterminację norki

Innymi ssakami okazjonalnie Ŝywiącymi się rakami są lisy, które czasami są w stanie

złowić osobniki przebywające na płyciznach.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak są biologiczne czynniki wywołujące choroby raków?

Jakie są przyczyny i objawy „dŜumy raczej”?

Jakie są objawy bakteryjnych chorób raków?

Jakie są pasoŜytnicze choroby raków?

Jak rozpoznać pasoŜytnicze choroby raków?

Jakie organizmy stanowią zagroŜenie dla chowu i hodowli raków?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ choroby raków.

Wstaw do tabeli typowe objawy poszczególnych chorób raków i określ zagroŜenie dla

wychowu raków w skali duŜe lub małe.

Choroba

Objawy

ZagroŜenie

DŜuma racza

Choroba plam gangrenowych

Choroba porcelanowa

Zapalenie wątrobotrzustki

Choroba porcelanowa

Branchiobdelloza

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące chorób raków,

uzupełnić tabelę.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić czynniki biologiczne zagraŜające rakom?

podać nazwę najgroźniejszej grzybiczej choroby raków i wskazać

jej przyczynę?

omówić, jak objawia się „plama gangrenowa”?

omówić, jak objawia się choroba porcelanowa?

omówić, jak objawia się branchiobdelloza?

wymienić gatunki zwierząt niebezpiecznych dla raka?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi, tylko
jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Samica raka charakteryzuje się zwykle

szerokością odwłoka większą niŜ głowotułowia.

szerokością odwłoka mniejszą niŜ głowotułowia.

brakiem głowotułowia.

szerokością odwłoka równą szerokości szczypca.

Samca raka najłatwiej odróŜnić od samicy po

proporcjach budowy ciała.

liczbie odnóŜy krocznych.

budowie odnóŜy odwłokowych.

kształcie szczypców.

Gatunki raków które są rodzime dla wód Polski to

pręgowaty i sygnałowy.

szlachetny i sygnałowy.

szlachetny i błotny.

błotny i pręgowaty.

Gatunek raka, który powinien być priorytetowo brany pod uwagę jako gatunek hodowlany
to

rak sygnałowy bo to gatunek rodzimy, osiąga wysokie ceny zbytu na rynku.

rak szlachetny bo to gatunek rodzimy, osiąga wysokie ceny zbytu na rynku.

rak błotny bo to gatunek rodzimy, odporny na choroby.

rak pręgowaty bo łatwo pozyskać materiał obsadowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Najbardziej rygorystyczne wymagania odnośnie jakości środowiska wodnego (np.
natlenienia i temperatury) ma rak

sygnałowy.

szlachetny.

błotny.

pręgowaty.

Rak sygnałowy jest gatunkiem

szybko rosnącym, rodzimym, odpornym na choroby.

szybko rosnącym, introdukowanym, odpornym na choroby.

wolno rosnącym, rodzimym, nie odpornym na choroby.

wolno rosnącym, obcym, nie odpornym na choroby.

Chów o stosunkowo niewielkich nakładach i niskiej produkcji przypadającej na jednostkę
powierzchni zbiornika bądź objętości przepływu wody to

chów zrównowaŜony.

chów intensywny.

chów ekstensywny.

chów semintensywny.

Jezioro spełniające warunki chowu raków, najlepiej powinno posiadać takie cechy jak

duŜa głębokość średnia powyŜej 15 m, duŜa produktywność glonów – niewielka
przeźroczystość, brak zanieczyszczeń chemicznych.

niewielka głębokość średnia do 2 m, szybkie nagrzewanie się wód, muliste dno, brak
zanieczyszczeń chemicznych.

głębokość średnia ok. 4 m, długa linia brzegowa, twarde dno, brak zanieczyszczeń
chemicznych.

głębokość maksymalna do 5 m, duŜa produktywność glonów – niewielka
przeźroczystość, brak zanieczyszczeń chemicznych.

Cechy jeziora mają pierwszorzędne znaczenie dla jego przydatności do chowu raków. Są
to

wysoka jakość wody, mulisty charakter dna i brzegu, mała długość linii brzegowej,
dobra jakość i duŜa ilość dostępnego pokarmu.

wysoka jakość wody, duŜa maksymalna głębokość, niskie połoŜenie względem
poziomu morza, duŜa wielkość powierzchni lustra wody.

łatwy dojazd do zbiornika, połoŜenie przy szlaku komunikacyjnym, wysoka wartość
rekreacyjna.

brak raków amerykańskich, wysoka jakość wody, kamienisty charakter dna i brzegu,
duŜa długość linii brzegowej, dobra jakość i umiarkowana ilość dostępnego pokarmu.

10.

Wydajności z hektara powierzchni jeziora, jakiej naleŜy się spodziewać, jeśli
charakteryzuje się ono optymalnymi warunkami dla chowu raków to

nie wyŜszych niŜ 5 kg.

ponad 10 kg.

nie wyŜszych niŜ 100 kg.

ponad 100 kg.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11.

Minimalna liczba jednorocznych raków do zaraczenia 3 ha wyrobiska poŜwirowego to

3*100 = 300 osobników (75 samców /225 samic).

3*500 = 1500 osobników (500 samców/1000 samic).

3*100 = 300 osobników (200 samców/ 100 samic).

3*500 = 1500 osobników (375 samców/1125 samic).

12.

Inkubację jaj raków moŜna prowadzić

w inkubatorach i na odwłoku samicy.

w urządzeniach wylęgarniczych i w inkubatorach.

w urządzeniach wylęgarniczych i na odwłoku samicy.

wyłącznie w urządzeniach wylęgarniczych.

13.

Podchów raków polega na

dokarmianiu raków.

ochronie raków przed drapieŜnikami.

działaniu mającym na celu otrzymanie raków towarowych.

działaniu mającym na celu otrzymanie materiału do dalszego chowu raków lub
zaraczania.

14.

Raki są organizmami

wszystkoŜernymi.

zdecydowanie mięsoŜernymi.

zdecydowanie roślinoŜernymi.

samoŜywnymi.

15.

Zbyt duŜa dawka zadanej i nieusuniętej karmy moŜe spowodować śmierć raków
wywołaną

kanibalizmem.

zanieczyszczeniem wody.

infekcją bakteryjną.

konkurencją między osobnikami.

16.

Kanibalizm wśród hodowanych raków jest duŜy, gdy

temperatura wody jest zbyt wysoka.

brak jest wystarczającej liczby kryjówek i pokarmu.

jest zbyt niska obsada hodowlana i nadmiar pokarmu.

do hodowli mają dostęp organizmy Ŝywiące się rakami.

17.

Najefektywniejszy sposób transportu raków towarowych to

„na sucho”. w skrzynkach.

w wodzie. w specjalnych pojemnikach.

„na sucho”. w skrzynkach z lodem.

w wodzie. w workach z tlenem.

18.

Najniebezpieczniejsza choroba dla raków rodzimych to

choroba porcelanowa.

choroba gangrenowa.

grzybicza choroba zwana „dŜumą raczą”.

branchiobdelloza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19.

Chorobę porcelanową najłatwiej poznać po

charakterystycznych spękaniach pancerza raka.

duŜej kruchości pancerza raka.

mlecznym zabarwieniu mięsni odwłoka u raka.

częściowym paraliŜu ciała raka.

20.

Odłów raków towarowych najefektywniej przeprowadzić przy zastosowaniu

sieci ciągnionych po i nad dnem zbiornika.

pułapek z przynętą roślinną.

pułapek z przynętą zwierzęcą.

sieci stawnych – wontonów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...........................................................................................................................

Prowadzenie wychowu raków

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Gondko K.: Raki. Praca zbiorowa. PWN, Warszawa. 1992

Gajewski Z., Terlecki W.: Raki. PWRiL, Warszawa 1956

Jańczak J. (red.): Atlas jezior Polski. Tom I, II, III. IMiGW, Bogucki Wydawnictwo
Naukowe 1997

Kossakowski J.: Raki. PWRiL, Warszawa 1966

Krzywosz T.: Astakofauna Polski: historia, stan obecny, perspektywy. Funkcjonowanie
i ochrona ekosystemów wodnych na obszarach chronionych. Wydawnictwo Instytutu
Rybactwa Śródlądowego, Olsztyn 2000

Krzywosz T.: Chów raka sygnałowego. Wydawnictwo Instytutu Rybactwa
Ś

ródlądowego, Olsztyn 1995

Mastyński J., Andrzejewski W.: Cechy morfometryczne i rozpoznawanie

raków

występujących w Polsce. Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, Poznań 2001

Mastyński J., Andrzejewski W.: Chów i hodowla raków. Wydawnictwo Akademii
Rolniczej w Poznaniu, Poznań 2005

Holdich D.M.(red): Biology of Freshwater Crayfish, Blackwell Science Home Page 2002

10.

Pöckl M., Holdich D.M., Pennerstorfer J., Identiyfing native and alien crayfish species in
Europe. Product of European Project Craynet. 2006

11.

PieroŜyński J.: Rak. PWRiL, 1951

12.

StruŜyński W., Śmietana P.: Ochrona rodzimych raków wobec zagroŜeń związanych
z rozprzestrzenianiem się obcych gatunków. Przegląd Rybacki 6, 1998

13.

mietana P.: Nasze raki. Przegląd Rybacki 2, 1999

14.

StruŜynski W., Śmietana P.: On the distribution of Crayfish in Poland. Freshwater
Crayfish, 12, 1999