Pszczelarz_612[01].Z2.07

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawy pracy hodowlanej

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Wychów matek pszczelich

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Unasiennianie matek pszczelich

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Poddawanie matek pszczelich

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wychowie matek pszczelich

oraz podstawach pracy hodowlanej.

W poradniku zamieszczono:

—

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś

bez problemów mógł korzystać z poradnika,

—

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

materiał nauczania, to wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

—

zestaw zdań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści, ćwiczenia

pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności
praktyczne,

—

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu

potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

—

literaturę uzupełniającą.

Przy wyborze odpowiednich treści pomocny będzie nauczyciel, który wskaże Ci

potrzebne informacje dotyczące wychowu matek pszczelich i podstaw pracy hodowlanej.

Z rozdziałem „Pytania sprawdzające” możesz zapoznać się:

—

przed przystąpieniem do rozdziału „Materiał nauczania” – poznając przy tej okazji

wymagania wynikające z potrzeb zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści,
odpowiadając na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,

—

po zapoznaniu się z rozdziałem „Materiał nauczania”, by sprawdzić stan swojej wiedzy,

która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap poznawania przez Ciebie materiału to wykonywanie ćwiczeń, których

celem jest uzupełnienie i utrwalenie informacji w wychowie matek pszczelich i podstaw
pracy hodowlanej.

Wykonując ćwiczenia przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela,

będziesz poznawał materiał, dotyczący wychowu matek pszczelich i podstaw pracy
hodowlanej, między innymi na podstawie informacji podanych w materiale nauczania
i w instrukcjach ćwiczeń.

Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdź poziom swoich postępów, wykonując

test „Sprawdzian postępów”, zamieszczony zawsze po podrozdziale „Ćwiczenia.” W tym
celu:
—

przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,

—

podaj odpowiedź wstawiając X w podane miejsce,

—

wpisz TAK, jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest prawidłowa,

—

wpisz NIE, jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest niepoprawna.

Odpowiedzi NIE wskazują luki w Twojej wiedzy, informują Cię również jakich

elementów materiału nauczania jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to także powrót do
treści, które nie są dostatecznie opanowane.

Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości o prowadzeniu

wychowu  matek  pszczelich  będzie  stanowiło  dla  nauczyciela  podstawę  przeprowadzenia
sprawdzianu  poziomu  przyswojonych  wiadomości  i  ukształtowanych  umiejętności.  W  tym
celu  nauczyciel  posłuży  się  Zestawem  testów  zawierającym  różnego  rodzaju  zadania.
W rozdziale  5  tego  poradnika  jest  zamieszczony  przykład  takiego  testu  Zestaw  zadań
testowych, zawiera on:
—

instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,

—

przykładową kartę odpowiedzi, w której, w wolnych miejscach wpisz odpowiedzi na

pytania – zadania. Będzie to stanowić dla Ciebie trening przed sprawdzianem
zaplanowanym przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

612[01].Z2.08

rzygotowanie pasieki

do zimowania

612[01].Z2.09

Przetwarzanie produktów pasiecznych

Modu

ł 612[01].Z2

Produkcja pszczelarska

612[01].Z2.03

Rozpoznawanie chorób pszczó

612[01].Z2.04

Zak

ładanie pasieki

612[01].Z2.01

Identyfikowanie stanów

biologicznych rodziny

pszczelej

612[01].Z2.02

Kierowanie rozwojem rodzin

pszczelich wiosn

612[01].Z2.05

Prowadzenie pasieki w

ędrownej

612[01].Z2.07

Prowadzenie wychowu matek

pszczelich

612[01].Z2.06

Prowadzenie ró

żnych kierunków

produkcji

pasiecznej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

rozróżniać stadia rozwojowe czerwiu pszczelego,

−

dostrzegać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

−

stosować zasady ochrony środowiska,

−

rozróżniać choroby niezakaźne czerwiu,

−

rozpoznawać choroby

zakaźne

czerwiu,

−

rozpoznawać pasożyty pszczół,

−

charakteryzować naturalne i sztuczne pokarmy pszczół,

−

określać topografię narządów i układów organizmu pszczoły,

−

charakteryzować funkcjonowanie narządów, układów i całego organizmu pszczoły,

−

określać funkcje ciała tłuszczowego w organizmie pszczoły,

−

określać rolę człowieka w kształtowaniu siedliska,

−

sporządzać schematy i proste rysunki techniczne,

−

odczytywać schematy oraz korzystać z instrukcji i dokumentacji technicznej,

−

identyfikować symbole literowe znajdujące się na sprzęcie rolniczym i pasiecznym,

−

rozróżniać podstawowe materiały stosowane w technice rolniczej,

−

pozyskiwać informacje na temat sposobu i warunków zakupu sprzętu rolniczego
i pasiecznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wyjaśniać wpływ matki pszczelej na wyniki produkcyjne w pasiece,

−

określać różnice jakości i liczby matek pszczelich wychowanych sposobami naturalnymi
oraz sztucznymi,

−

określać wymagania stawiane rodzinom zarodowym wychowującym matki pszczele,

−

określać wiek larw pszczelich,

−

rozróżniać fazy wychowu matek pszczelich,

−

charakteryzować metody wychowu matek pszczelich,

−

oceniać efektywność różnych metod wychowu matek pszczelich,

−

charakteryzować przebieg wychowu matek z przekładania larw,

−

określać metody chowu matek związane z przenoszeniem jaj,

−

określać czynniki wpływające na przyjęcie larw przez rodzinę wychowującą,

−

rozróżniać prawidłowe i wadliwe mateczniki,

−

tworzyć i kontrolować rodzinki weselne,

−

wyjaśniać znaczenie sztucznego unasienniania matek pszczelich,

−

opiekować się rodzinkami weselnymi na trutowisku,

−

przygotować matki pszczele do transportu,

−

charakteryzować sposoby znakowania matek pszczelich,

−

określać zasady łączenia rodzinek pszczelich,

−

charakteryzować czynniki wpływające na przyjęcie matek przez pszczoły,

−

określać metody i warunki poddawania matek pszczelich,

−

planować wielkotowarowy wychów matek pszczelich i trutni,

−

oceniać wartość użytkową i hodowlaną pszczół,

−

dokonać doboru i selekcji pszczół,

−

wypełniać dokumentację związaną z wychowem matek pszczelich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawy pracy hodowlanej

4.1.1. Materiał nauczania

Znając podstawowe pojęcia genetyczne i prawidła dziedziczenia, można w sposób

racjonalny kierować procesem hodowlanym. Na proces hodowlany składają się:
—

wychów materiału hodowlanego,

—

wybór materiału zarodowego, czyli selekcja,

—

kojarzenie rodziców, czyli dobór,

—

sprawdzenie wartości potomstwa.

Selekcja jest to wybieranie wartościowych rodzin z pasieki w celu wychowu potomstwa

–  matek  i  trutni,  i  właściwego  ich  kojarzenia  (doboru).  W  praktyce  polega  to  na  wyborze
najlepszych rodzin w pasiece (rys. 1).

                              5               6              13              20             12              16

                                     13             15              12               7              13

Rys. 1.

Wybór najlepszych rodzin w pasiece (cyfry w konturach
ula oznaczają produkcję miodu w kg) [wg.Prabuckiego]

Rodziny te stanowią grupę rodzin zarodowych. Pnie zarodowe w naszym przypadku

(rys. 1),  charakteryzują  się  wyróżniającą  produkcją  miodu.  Rodzina  nr  4  dała  20  kg  miodu,
rodzina nr 6 dała 16 kg miodu i rodzina nr 8 dała 15 kg miodu. Średnia wydajność wszystkich
rodzin  w pasiece  w  przeliczeniu  na  jedną  rodzinę  wynosi  12  kg  miodu.  Średnia  produkcja
miodu  grupy  zarodowej  (20  +  16  +  15  =  51,51  :  3  =  17  kg)  wynosi  17  kg  miodu.  Zatem
różnica  pomiędzy  średnią  wydajnością  jednego  pnia  pasieki,  a  średnią  wydajnością  jednego
pnia  grupy  zarodowej  (17  kg–12  kg  =  5  kg)  wynosi  5kg  miodu.  Wartość  tą  określa  się
mianem różnicy selekcyjnej.

Stosując zasadę, że dobre z dobrym daje lepsze, staramy się wychować potomstwo od

tych trzech rodzin (dwóch matecznych i jednej ojcowskiej). Wychowane matki kojarzymy
z wychowanymi trutniami, zaś ich dzieci poddajemy ocenie wartości użytkowej.

W pracy hodowlanej, a szczególnie w selekcji i doborze, należy zdawać sobie sprawę

z faktu,  że  odziedziczalność  czyli  przekazywanie  cech  pożądanych  na  potomstwo,  jest
uzależnione  od  wielu  czynników  i  w  praktyce  możemy  się  spodziewać  tylko  niewielkiego
wzrostu  produkcyjności  pszczół.  Wynika  to  z  faktu,  że  współczynniki  odziedziczalności,
np. wydajności  miodowej  wynosi  zaledwie  0,23,  zaś  obfitości  czerwienia  0,35.  Zatem
w przeciwieństwie do wysokoodziedziczalnych cech morfologicznych, odziedziczalność cech
gospodarczo  ważnych  jest  niska.  Jeśli  produkcja  pni  zarodowych  była  wyższa  od  średniej
pasieki  o  5  kg,  to  można  przypuszczać,  że  produkcyjność  wychowanego  potomstwa  będzie
wyższa od średniej pasieki o 1, 15 kg (5 x 0,23 = 1,15). Zatem zwyżka produkcji w granicach
1,15  kg  miodu  jest  warunkowana  dziedzicznie  i  takiej  zwyżki  można  się  spodziewać  od

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

potomstwa. Cała reszta uzależniona jest od innych czynników. Wielkość ta odzwierciedla
postęp hodowlany.

liczba

Średnia populacji wyjściowej

P rodz

. Średnia selekcjonowanych rodziców

Różnica selekcyjna

Średnia populacji, pierwsze selekcjonowane pokolenie

Średnia selekcjonowanych rodziców

                                                                                                Postęp hodowlany w ciągu jednego pokolenia

                                                                                             Średnia populacji, drugie selekcjonowane pokolenie

Postęp w ciągu dwu pokoleń

12 13 14

kg miodu

Rys. 2.

Zmiany zachodzące w czasie prac selekcyjnych w ciągu dwu pokoleń [wg.Prabuckiego]

Jak wynika z (rys. 2), praca hodowlana jest procesem długim i mierzona jest wartością

postępu hodowlanego, obliczanego w odniesieniu do wskaźników produkcyjności populacji
wyjściowej (P).

W pracach hodowlanych można stosować różne metody selekcji. Wyróżnia się:

—

selekcję masową,

—

selekcję grupową,

—

selekcję indywidualną.

Wyselekcjonowane rodziny zarodowe dają potomstwo, które powinno być ocenione pod

kątem wartości użytkowej i hodowlanej. Podstawowymi cechami użytkowymi są: wydajność
miodowa i woskowa. Cechy te interesują najbardziej pszczelarza praktyka. Pszczoły ocenia
się również pod kątem ich właściwości biologicznych:
—

łagodności,

—

skłonności do rabunku,

—

trzymania się plastrów,

—

rojliwości.

Cechy dziedziczne mogą być charakterystyczne dla matek, pszczół robotnic oraz wspólne

dla całej rodziny, wynikające z wzajemnego oddziaływania na siebie matki i robotnic.

Z cech matki można wymienić następujące:

—

plenność,

—

dostosowanie tempa czerwienia do warunków pożytkowych,

—

długotrwałość czerwienia,

—

zwartość czerwiu.

Cechy charakterystyczne dla robotnic można podzielić na psychiczne, fizjologiczne

i fizyczne.

Do psychicznych cech robotnic zalicza się:

—

nasilenie instynktu gromadzenia pokarmu,

—

mniejszą lub większą skłonność do poszukiwania pokarmu,

—

łatwość przerzucania się na nowe rośliny,

—

aktywność,

—

umiejętność łatwego porozumiewania się,

—

ostrożność,

—

obronność,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

—

układ miodu i pierzgi w gnieździe oraz inne.

Do fizjologicznych cech robotnic należą:

—

odporność na choroby,

—

siła pszczół,

—

długowieczność,

—

zimotrwałość,

—

ostrość widzenia,

—

wyczulenie smaku,

—

wyczulenie powonienia.

Do cech fizycznych zalicza się przede wszystkim:

—

wielkość pszczół,

—

długość języczka,

—

rozmiary i trwałość skrzydeł,

—

pojemność wola.

Cechą całej rodziny, wynikającą z wzajemnego oddziaływania na siebie matki i pszczół

robotnic jest skłonność do nastroju rojowego.

Ocena wartości hodowlanej polega na określeniu stopnia zdolności przekazywania

potomstwu pożądanych cech. Zdolność ta jak to już wcześniej wspomniano, uzależniona jest
od

stopnia

homozygotyczności

ocenianych

osobników.

wyższy

stopień

homozygotyczności, tym wyższa zdolność odtwarzania w potomstwie pożądanych cech
rodzicielskich.

Przeprowadzona ocena materiału hodowlanego pozwala na dobór odpowiednich par do

kojarzenia. W praktyce stosuje się dwa rodzaje doboru:
—

dobór jednorodny,

—

dobór niejednorodny.

Dobór jednorodny polega na kojarzeniu osobników o podobnych genach, w myśl zasady

"dobre z dobrym daje lepsze". Może to być kojarzenie osobników spokrewnionych lub
niespokrewnionych. Skrajnym przykładem jest chów w pokrewieństwie.

Dobór niejednorodny polega na kojarzeniu osobników o niejednakowym składzie

genetycznym.  Stosuje  się  go  między  innymi  w tzw. krzyżowaniu  twórczym  polegającym  na
łączeniu  osobników  różnych  ras  czy  linii.  W  doborze  tym  zwanym  również  doborem
wyrównawczym kierować się należy trzema zasadami:
—

"nierówne z nierównym wyrównuje się",

—

"podobnez podobnym wyrównuje się",

—

"gorsze z lepszym polepsza się".

Niezależnie od programu hodowlanego i kierunku pracy hodowlanej, należy mieć na

uwadze fakt, że diploidalne samice (matki pszczele) mniej więcej w 2/3 oddziałują na jakość
potomstwa,  haploidalny  truteń  tylko  w  1/3.  Dlatego  znając  materiał  wyjściowy  i  mając
nakreślony  kierunek  docelowy,  należy  tak  dobierać  pary  rodzicielskie,  aby  w  sposób
świadomy  zwiększać  lub  zmniejszać  wpływ  jednej  ze  stron  rodzicielskich  na  jakość
potomstwa.  Zabiegi  doboru  można  przeprowadzać  kilkoma  sposobami.  Do  najważniejszych
należą:
—

krzyżowanie wypierające,

—

krzyżowanie twórcze,

—

krzyżowanie przemienne,

—

krzyżowanie użytkowe.

Z praktycznego punktu widzenia, pszczelarz towarowy zainteresowany jest

produkcyjnością rodzin pszczelich, dlatego krzyżowanie użytkowe jest godne wyjaśnienia.
Polega ono na kojarzeniu osobników należących do różnych ras i linii w celu uzyskania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w pierwszym pokoleniu wybujałości mieszańców (heterozji). Mieszańce użytkuje się przez
dwa sezony i następnie wymienia na inne.

Uwaga: mieszańce użytkowe nie mogą stanowić materiału do dalszej reprodukcji

i krzyżowania.

Innym sposobem pozyskiwania mieszańców użytkowych jest wytwarzanie podwójnych

mieszańców z 4 linii wyjściowych (rys. 3).

Rys. 3. Schemat

wyprowadzenia

podwójnego

mieszańca

użytkowego. I, II, III, IV – linie czyste użyte do krzyżowania
[wg. Mickiewicz]

Zarówno pojedyncze jak i podwójne mieszańce użytkowe można zamówić w uznanych

pasiekach reprodukcyjnych, których wykazy znajdują się w Okręgowych Stacjach Hodowli
Zwierząt.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie zabiegi wchodzą w skład procesu hodowlanego?
2.  Na czym polega selekcja? Jakie rodzaje selekcji stosuje się w pszczelnictwie?
3.  Co to jest różnica selekcyjna?
4.  Co to jest postęp hodowlany?
5.  O czym mówi współczynnik 0,23 odziedziczalności wydajności miodowej?
6.  O czym mówi współczynnik 0,35 odziedziczalności obfitości czerwienia?
7.  Jak  prowadzi  się  ocenę  wartości  użytkowej  pszczół?  Jakie  cechy  brane  są  pod  uwagę

w ocenie?

8.  Co to jest dobór?
9.  Jakie rodzaje doboru mają zastosowanie w pszczelarstwie?
10.  Do czego prowadzi krzyżowanie użytkowe?
11.  Jak użytkuje się mieszańce użytkowe?
12.  Co to jest heterozja?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ocenianie wartości użytkowej i hodowlanej pszczół.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z regulaminem prowadzenia terenowej oceny wartości użytkowej

i hodowlanej pszczół,

2) zapoznać się z metodyką terenowej oceny wartości użytkowej i hodowlanej pszczół,
3) ocenić cechy zgodnie z metodyką terenowej oceny wartości użytkowej i hodowlanej

pszczół w zakresie:
—

miodności,

—

rozwoju,

—

zimotrwałości,

—

rojliwości,

—

łagodności.

4) uzupełnij poniższą tabelkę,
5) obliczyć średnią długość języczka i porównać ze standardowym wzorcem cech

morfometrycznych pszczół wg Gromisz,

6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Oceniane rodziny

Cechy

miodność

rozwój

zimotrwałość

rojliwość

łagodność

Suma punktów

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

regulamin prowadzenia terenowej oceny wartości użytkowej i hodowlanej pszczół,

−

metodyka terenowej oceny wartości użytkowej i hodowlanej pszczół,

−

standardowy wzorzec cech morfometrycznych pszczół wg Gromisz,

−

rodziny do oceny terenowej,

−

mikroskop steroskopowy,

−

szkiełko przedmiotowe,

−

linijka,

−

waga pasieczna,

−

podstawowy sprzęt pasieczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wybieranie wartościowych rodzin z pasieki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z założeniami i treścią zadania,
2)  obliczyć średnią wydajność wszystkich rodzin pszczelich,
3)  wybrać z całej pasieki trzy najlepsze rodziny pod względem produkcji miodu,
4)  obliczyć średnią grupy zarodowej,
5)  obliczyć  różnicę  selekcyjną,  oraz  określić  teoretyczną  wielkość  postępu  hodowlanego

w czasie trzech pokoleń,

6) opracować graficzny schemat selekcji prowadzonej w pasiece,
7) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogramy ze sposobami obliczania różnicy selekcyjnej,

−

rzutnik pisma.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) opracowywać graficzny schemat prowadzonej selekcji w pasiece?



2) obliczać różnicę selekcyjną?



3) prowadzić ocenę terenową pszczół?



4) oceniać cechy użytkowe pszczół?



5) opisać cechy użytkowe pszczół?



6) definiować

terminy:

różnica

selekcyjna,

selekcja,

dobór,

krzyżowanie, postęp hodowlany, heterozja?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Wychów matek pszczelich

4.2.1. Materiał nauczania

Wychów matek i trutni jest częścią składową całego procesu hodowlanego. Wytypowane

w drodze selekcji rodziny mateczne i ojcowskie stanowią bazę wyjściową w wychowie matek
i trutni. Uwarunkowania pomyślnego chowu oraz zabezpieczenia materiałowo – technicznego
są zróżnicowane w zależności od możliwości pszczelarza i przyjętej metody. Każda jednak
z metod oparta jest na stałych, wspólnych dla wszystkich zasadach. Wyselekcjonowane

rodziny  mateczne  i  ojcowskie,  określane  pniami  zarodowymi,  mają  na  celu  dostarczenie
materiału  do  reprodukcji.  Pozyskany  od  nich  materiał  przenoszony  jest  do  rodzin
wychowujących,  których  zadaniem  jest  zapewnienie optymalnych warunków  pokarmowych,
termicznych i wilgotnościowych rozwijającym się larwom matecznym, aż do wygryzienia się
matek z mateczników.

Pozyskane matki unasiennia się naturalnie (na trutowisku) lub mechanicznie i jako

unasiennione wysyła do odbiorców lub przeznacza na zaspokojenie potrzeb własnych,
poddając rodzinom pszczelim.

Pożądane cechy rodziny wychowującej są następujące:

−

duża siła (bardzo liczne pszczoły ulowe – karmicielki, liczne pszczoły terenowe
zbieraczki, duża liczba plastrów zaczerwionych),

−

skłonność do rójki – skłonność do odciągania mateczników,

−

duże zapasy pokarmu (pierzga, miód),

−

zdrowa i wolna od pasożytów.
Właściwą siłę rodzin można osiągnąć przez zasilanie ich czerwiem i pszczołami młodymi

z jednoczesnym

dokarmianiem

stymulującym

(pobudzającym).

Pobudzenie

rodzin

rozpoczyna  się  już  po  pierwszym  oblocie  przez  odsklepianie  co  pewien  czas  plastrów  lub
podkarmianie  ciastem  miodowo  –  cukrowym  z  dodatkiem  pyłku,  względnie  50%  syropem
cukrowym w ilości od 1/2 do 2 l co trzeci dzień, w ten sposób aby rodzina otrzymała wiosną
od  2–5  kg  cukru.  Pokarm  płynny  podawać  w  podkarmiaczkach  wykonanych  ze  słoików
z podziurkowanymi nakrętkami typu "Twist-off" stawianych na dennicy wewnątrz ula lub na
specjalnych wkładkach wylotowych na zewnątrz ula.

Dobrze przygotowana rodzina wychowująca powinna obsiadać na czarno w zależności

od typu ula, od 10–20 ramek i wykazywać skłonność do nastroju rojowego, manifestującą się
odciąganiem licznych miseczek matecznikowych, jej masa (ciężar) powinna wynosić około
5 kg. Larwy mateczne mogą być poddawane osieroconym rodzinom wychowującym lub
rodzinom z matką.

Stosowane obecnie metody wychowu matek można podzielić na dwie grupy:

−

metody z wykorzystaniem naturalnych komórek pszczelich,

−

metody z wykorzystaniem sztucznych miseczek matecznikowych.
Pierwsza grupa metod stosowana jest w tradycyjnej gospodarce pasiecznej do wychowu

niewielkiej ilości matek przeznaczonych na potrzeby własne i z uwagi na słabe wykorzystanie
materiału  matecznego  nie  jest  zalecana  w  racjonalnie  prowadzonych  gospodarstwach
pasiecznych.  Druga  grupa  wymaga  większych  umiejętności  i  lepszego  oprzyrządowania,
z uwagi  jednak  na  dużą  efektywność,  zalecana  jest  w  pasiekach  hodowlanych  (zarodowych
i reprodukcyjnych).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metody wychowu matek z wykorzystaniem naturalnych komórek pszczelich
1. Łukowe podcinanie plastra

Do pnia zarodowego wstawiamy ramkę z woszczyną do zaczerwienia. Po czterech dniach

zaczerwioną  ramkę  wyjmujemy  i  woszczynę  podcinamy  tak,  aby  utworzył  się  skierowany
w dół wyraźny  łuk. W rozciętych komórkach pozostawiamy co trzecie  jajo, resztę usuwamy.
Tak  spreparowaną  ramkę  umieszczamy  w  środku  pnia  wychowującego,  pomiędzy  ramkami
z czerwiem odkrytym i z dużym zapasem pierzgi (rys. 4)

Rys. 4. Mateczniki pozyskane metodą łukowego podcinania plastra [wg B. Chudej-Mickiewicz]

2. Metoda Millera

Specjalnie odrutowaną ramkę (rys. 5) z odbudowaną woszczyną umieszczamy w pniu

zarodowym w celu jej zaczerwienia. Po czterech dniach zaczerwioną ramkę wyjmujemy
i woszczynę tniemy wzdłuż rozpiętych drutów. Wycięte, trójkątnego kształtu plastry
przeznaczamy na przetopienie, a przygotowaną ramkę wstawiamy do rodziny wychowującej.

Rys. 5. Mateczniki pozyskane metodą Mullera [wg B. Chudej-Mickiewicz]

3. Metoda Alleya

Metoda ta jest ostatnio najbardziej rozpowszechniona i mocno modyfikowana. Plaster

z zarodowym  czerwiem  tnie  się  na  wąskie  paski  tak,  aby  każdy  z  nich  zawierał  jeden  rząd
komórek. Ścianki komórek ścinamy do połowy wysokości i paski przyklejamy do podciętych
plastrów lub do specjalnych  listewek ramkowych. W przyklejonych paskach usuwamy część
larw,  pozostawiając  co  trzecią.  Tak  przygotowaną  ramkę  umieszczamy  w  rodzinie
wychowującej.
4.  Metoda Hopkinsa.

Komórki plastra z czerwiem zarodowym jednostronnie skracamy do połowy wysokości.

Czynność  tę  wykonujemy  rozgrzanym  nożem  lub  żyletką.  Dłutem  lub  innym  płaskim
przyrządem  o  szerokości  równej  dwóm  komórkom  niszczymy  po  dwa  rzędy  komórek,
pozostawiając  nieuszkodzone  komórki  w  co  trzecim  rzędzie.  Tak  przygotowaną  ramkę
zestawiamy  stroną  skróconych  komórek  z  ramką  pustą.  Zestaw  obu  ramek  kładziemy  na
odsłoniętych  ramkach  rodziny  wychowującej.  Całość  przykrywamy  powałką  i  dokładnie
ocieplamy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Metoda komórkowa Zandera

Do specjalnie skonstruowanej ramki w środkowe, górne okienko wklejamy odpowiedni

kawałek  plastra  z  jajami  matki  zarodowej.  Ramkę  wstawiamy  na  okres  2–4  dni  do  rodziny
wychowującej.  Gdy  z  jaj  wylęgną  się  larwy,  ramkę  wyjmujemy  i  przy  pomocy  specjalnej
sztancy  wycinamy  pojedyncze  komórki  z  larwami.  Komórki  z  larwami  po  wcześniejszym
skróceniu  przyklejamy  do  specjalnych  koreczków.  Koreczki  wraz  z  przyklejonymi
komórkami  umieszczamy  w  listwach  koreczkowych.  Listwy  zawieszamy  w  ramce
hodowlanej, którą z kolei przenosimy do rodziny wychowującej.
6.  Metoda Gonkiewicza

Jest to modyfikacja metody poprzedniej. W metodzie tej nie stosuje się koreczków lecz

kliniki z tektury do których przykleja się wycięte komórki. Kliniki wraz z komórkami wbija
się bezpośrednio w plaster w odstępach co 5–6 cm, rzędami co 6 cm.
Metody wychowu matek z przekładaniem larw

Metody te są wyrazem postępu w technice wychowu matek, wymagają jednak większego

oprzyrządowania i umiejętności przekładania larw zarodowych oraz wykonania sztucznych
miseczek matecznikowych (rys. 6).

Miseczki matecznikowe wyrabia się z jasnego wosku pszczelego pozyskiwanego

z dzikiej zabudowy lub z topiarki słonecznej.

Przygotowane miseczki matecznikowe, przyklejone do koreczków, umieszczonych

w listwach koreczkowych ramek hodowlanych, układamy na stole, miseczkami w górę.

30mm

50-60 mm

50-60 m

Rys. 6.

Ramka hodowlana z larwami przygotowana do
poddania

rodzinie

wychowującej

[wg B. Chudej-Mickiewicz]

Pracownia, w której zamierzamy przekładać larwy, powinna być czysta i o odpowiedniej

temperaturze (25–27°C)  i  wilgotności powietrza około 70%. Zaczerwiony plaster, który trzy
dni  wcześniej  umieściliśmy  wraz  z  matką  zarodową  w  izolatorze  ramkowym,  pozostawał
przez ten czas w rodzinie matecznej. Wyjmujemy go, zaś matkę przenosimy na nowy plaster.
Nowy  plaster  wraz  z matką  zarodową  izolujemy  i  umieszczamy  w  miejscu  wyjętej  ramki
w rodzinie zarodowej do zaczerwienia, zaś zaczerwiony przenosimy do pracowni.

Wyjęty plaster zarówno w pracowni jak i w czasie przenoszenia powinien być okryty

wilgotną  ściereczką  i  chroniony  przed  promieniami  słonecznymi.  Zabieg  ten  zapobiega
nadmiernemu  wysychaniu  larw.  W  pracowni  larwy  mateczne  przenosimy  do  miseczek
matecznikowych.  W  celu  ułatwienia  odszukiwania  larw  można  komórki  plastra  skrócić  do
połowy ich wysokości przy pomocy nagrzanego noża pasiecznego. Proces przekładania larw
powinien  być  szybki  (50  larw  w  czasie  10  minut).  Listwy  wraz  z  koreczkami  umieszczamy
w ramce  hodowlanej  i  przykrywamy  wilgotną  ściereczką.  Po  skompletowaniu,  w  zależności
od  potrzeb,  zestawu  ramek,  przenosimy  je  do  wcześniej  przygotowanej  rodziny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wychowującej. Jedna rodzina, jednorazowo nie powinna otrzymać więcej niż 60 larw
matecznych (dwie ramki koreczkowe) (rys. 7).

Ramka hodowlana

                                                                                                                    Pierzga

                                                                                                                      Miód


                                                                                                                     Siatka

                                                                                                                     podkarmiacz

Rys. 7.

Rozmieszczenie ramek w starterze [wg B. Chudej-Mickiewicz]

Zadaniem rodziny wychowującej jest zapewnienie, dostarczonym jej larwom zarodowym

(matecznym), odpowiednich warunków rozwojowych, zarówno pokarmowych jak i cieplnych
i wilgotnościowych. Pielęgnacja larw może odbywać się w obecności matki lub w rodzinie
bez matki.
Wychów w rodzinie bez matki

Sposób ten wykorzystuje tendencję pszczół do ratunkowego wychowu matki. Sytuację

taką wywołujemy sztucznie przez odebranie matki rodzinie wychowującej. Po 3–6 godzinach
pszczoły zaczynają odczuwać brak matki i chętnie odciągają poddawane miseczki z larwami.
W  trakcie  odbioru  matki  rodzinie  wychowującej, układamy  ramki w zestaw  zilustrowany  na
(rys.  8).  Miejsca  przeznaczone  na  umieszczenie  larw  matecznych  pozostawiamy  wolne.  Po
4–6  godzinach  w  miejsca  te  wprowadzamy  ramki  z  larwami  matecznymi  w  miseczkach
matecznikowych.  Niektórzy  hodowcy  przed  przełożeniem  larw  do  miseczek,  umieszczają  je
(puste  miseczki  na  korkach  w  zestawach  ramkowych)  na  okres  jednej  doby  w  rodzinie
wychowującej, w celu ich oszlifowania. Larwy w tym przypadku przekłada się do uprzednio
wypolerowanych  przez  pszczoły  miseczek.  Matkę  z  osieroconej  rodziny  umieszcza  się
w odkładzie,  w  zależności  od  konstrukcji  ula, za przegrodę rodziny  bezmatecznej  (leżaki,  ul
dadanowski)  lub  w  odkładzie  samodzielnym  w  przypadku  ula  wielokorpusowego
i wielkopolskiego.  Dobrze  jest  osieroconą  rodzinę  podkarmiać  syropem  cukrowym  małymi
dawkami  w  odstępach  od  2  do  3  dni.  Na  drugi  lub  trzeci  dzień  po  poddaniu  larw,
przeprowadzamy  bardzo  dokładny  przegląd  rodziny  wychowującej.  W  trakcie  przeglądu
sprawdzamy  liczbę  odciągniętych  mateczników  i  jeśli  stwierdzimy  ich  ilość  równą  lub
mniejszą  od trzydziestu,  wszystkie  umieszczamy  w  jednej  ramce  hodowlanej,  zaś  w miejsce
wyjętej  wstawiamy  ramkę  z  czerwiem  lub  zapasami.  Ponadto  niszczymy  wszystkie
mateczniki,  które  pszczoły  odciągnęły  na plastrach z czerwiem.  W  piątym  lub  szóstym dniu
od  poddania  larw,  zasklepione  mateczniki  izolujemy.  Do  izolacji  używa  się  albo  klateczki
Zandera  lub  też  izolatory  listwowe.  W  tym  celu  mateczniki  wraz  z  listwami  wyjmujemy
z ramki  hodowlanej  i  wkładamy  w  przestrzenie  wolne  (komórki)  izolatora  listwowego  lub
koreczki z przytwierdzonymi matecznikami przenosimy do klatek Zandera).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

A B

Ramka hodowlana

Czer otwart

                                                                                    Czerw kryty
                                                                                     pierzga

                                                                                     miód
                                                                                     susz
                                                                                     ocieplenie
                                                                                      podkarmiacz
                                                                                      krata ogrodowa

Rys. 8. Układ gniazda przy wychowie matek w: A. rodzinie bezmatecznej przy zimnej

zabudowie  gniazda;  B.  rodzinie  bezmatecznej  przy  ciepłej  zabudowie  gniazda;  C.
obecności  matki  w  ulu  leżaku;  D.  obecności  matki  w ulu  stojaku;  E.  sąsiedztwie
dwóch matek w ulu leżaku (wg B. Chudej-Mickiewicz)

Rys. 9. Fragment ramki klateczkowej [wg B. Chudej-Mickiewicz]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Klateczki Zandera umieszczamy w ramce klateczkowej (rys. 9), którą wkładamy do

osieroconej, pomocniczej rodziny wychowującej lub przenosimy do cieplarki. Izolatory
przeznaczone do cieplarki powinny być zaopatrzone w niewielkie ilości pokarmu (ciasto
miodowo – cukrowe).

W miejsca wyjętych ramek hodowlanych można poddać następną serię larw. Jedna

rodzina wychowująca nie powinna wychowywać więcej jak 3–4 serie larw.
Wychów w obecności matki

Metoda ta polega na wychowie matek w sąsiedztwie matki rodziny wychowującej.

Najlepsze efekty uzyskuje się, gdy cały proces wychowu odbywa się w ulach leżakach.
Rodzinę wychowującą dzieli się na trzy części przy pomocy krat odgrodowych z możliwością
zastosowania wymiennej przegrody stałej (na głucho).

Rodziny boczne posiadają matki, rodzina środkowa jest pozbawiona matki. Rodziny

boczne mają za zadanie dostarczenie czerwiu odkrytego rodzinie środkowej. W rodzinie
środkowej prowadzimy wychów larw stosując identyczny układ ramek jak na rysunku 8.

Larwy w jednej ramce hodowlanej wprowadzamy między czerw otwarty do rodziny

środkowej,  po  trzech  dniach  przestawia  się  je  w  miejsce  jednej  z  ramek  bocznych,
w opróżnione  miejsce wstawiamy  nową ramkę z  larwami. Po upływie trzech dni,  mateczniki
w ramce  bocznej  są  już  zasklepione,  wyjmujemy  je  i  izolujemy.  Ramkę  ze  środka  gniazda
przenosimy  w  miejsce  wyjętych  mateczników, na  bok  gniazda,  zaś  w  środek  wprowadzamy
nową ramkę z larwami. Opisany trzydniowy cykl intensywnego chowu można przedłużyć do
cyklu pięciodniowego zmniejsza się wówczas rotację ramek i możliwości produkcyjne.

Stosując tę metodę, jedna rodzina może wychować od 350 do 500 matek. Chów

w obecności  matki  można  prowadzić  w  ulach  kondygnacyjnych,  stosując  kratę  poziomą
z przysłonami,  oddzielającą  gniazdo  z  matką  od  kondygnacji  górnej.  W  tej  metodzie
kondygnacja  górna  powinna  mieć  wylot.  Czerw  odkryty  kondygnacji  dolnej  zasila  co  6  dni
kondygnację górną.

Zwiększenie efektywności wychowu w obecności matki można osiągnąć stosując tzw.

odkłady  przyjmujące.  Pszczoły  z  8–10  ramek,  różnych  rodzin  (bez  matek)  strząsa  się  do
specjalnie  przygotowanej  rojnicy  Pszczoły  lotne  powracają  do  rodzin  macierzystych.
W rojnicy  pozostają  pszczoły  nielotne.  Wówczas  do  rojnicy  wstawia  się  jedną  ramkę
z pyłkiem  i  dwie  ramki  z  miodem.  Przez  noc  pszczoły  podkarmia  się  50%  syropem
cukrowym.  W  dniu  następnym  pomiędzy  rozsunięte  ramki  z  zapasami  wstawia  się  ramki
hodowlane  z  larwami  matecznymi.  Następnego  dnia  sprawdza  się  liczbę  zaakceptowanych
larw i ramki hodowlane wraz z pszczołami przenosi się do rodziny wychowującej. Stosując tę
metodę  można  zwiększyć  do  około  98%  akceptację  larw  przez  młode  pszczoły  i  poprawić
jakość wychowywanych matek pszczelich.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu tworzymy rodziny wychowujące?
2. Czym charakteryzują się metody wychowu matek z wykorzystaniem naturalnych

komórek pszczelich?

3.  Czym charakteryzują się metody wychowu matek z przekładaniem larw?
4.  Co to są odkłady przyjmujące?
5.  Co to są odkłady piastujące?
6.  Jaki jest niezbędny sprzęt do wychowu matek z przekładaniem larw?
7.  Jakie

są

metody wychowu larw matecznych w rodzinie wychowującej?

8. W jaki sposób można zwiększyć efektywność wychowu matek?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Jaki powinien być układ gniazda, stan zapasów i czerwiu w rodzinie wychowującej

w obecności matki w ulu leżaku i w stojaku?

10. W jakim celu izoluje się mateczniki?
11. Jaki powinien być układ gniazda, stan zapasów i czerwiu w rodzinie wychowującej

bezmatecznej?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznawanie wieku larw pszczelich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaizolować na plastrze w trzech różnych rodzinach matki pszczele w następującej

kolejności: pierwszą w pierwszym dniu, drugą w drugim i trzecią w trzecim dniu,

2) obserwować po trzech dniach od izolacji ostatniej matki pszczelej larwy w trzech

rodzinach,

3)  określić kształt, długość i połysk larw pszczelich,
4)  narysować larwę jednodniową, dwudniową i trzydniową,
5)  wypełnić rubryki w tabeli,
6)  zaprezentować wyniki.

Wiek larwy

Długość larwy

Kształt larwy

Połysk larwy

jednodniowej

dwudniowej

trzdniowej

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rodziny pszczele,

–

izolatory,

–

łyżeczka do przekładania larw,

–

mikroskop steroskopowy,

–

lupy,

–

lampa.

Ćwiczenie 2

Przekładanie larw pszczelich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zaizolować na plastrze rodzinach matkę pszczelą,
2)  przygotować ramkę koreczkowa do przełożenia larw,
3)  obejrzeć foliogramy ilustrującymi sposób przekładanie larw,
4)  przygotować stół i sprzęt do przekładania larw,
5)  przekładać po trzech dniach od izolacji matki pszczele larwy,
6)  poddać ramkę koreczkowa z przełożonymi larwami rodzinie wychowującej,
7)  narysować sposób przenoszenia larw,
8)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

foliogramy sposób przekładanie larw,

–

sprzęt pasieczny,

–

sprzęt do przekładania larw,

–

ramka koreczkowa,

–

rodzina zarodowa,

–

rodzina wychowująca.

Ćwiczenie 3

Sporządzanie kalendarza wychowu matek pszczelich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować prace związane z wychowem matek pszczelich z 1-dniowych larw

w sztucznych miseczkach matecznikowych, w osieroconej rodzinie,

2) założyć, że w dniu wykonywania zadania w pniu matecznym zostanie zaizolowana

matka, a wychowane matki córki będą sztucznie unasieniane w siódmym dniu życia
i przed oraz po inseminacji będą przetrzymywane w asyście pszczół w skrzynkach,

3) zaplanować wszystkie czynności, a daty ich wykonania wpisać do harmonogramu,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Czynności hodowlane

Kolejny

dzień

zaczerwienia plastra w pniu
matecznym

Data wykonania

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kalendarz,

–

ołówek.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) sporządzić kalendarz wychowu matek pszczelich?



2) przekładać larwy mateczne?



3) rozróżniać larwy w różnym wieku?



4) określać sprzęt potrzebny do wychowu matek pszczelich?



5) charakteryzować metody wychowu matek pszczelich?



6) przygotować rodzinę wychowującą?



7) określać warunki wychowu matek pszczelich?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Unasiennianie matek pszczelich

4.3.1. Materiał nauczania

W czasie izolowania mateczników przeprowadza się ich brakowanie. Wszystkie źle

wykształcone mateczniki, cienkie długie, krótkie grube, wykrzywione, itp. podlegają
likwidacji. W dniu przewidywanego wygryzania matek (11-12 dnia wychowu), sprawdzamy
izolatory.

Tabela 1. Okresy rozwojowe matki pszczelej

Stadium rozwojowe

Czas trwania okresu

1. jajo

3 dni

2. czerw zgięty (żerujący)

5 dni

3.czerw wyprostowany (przędzący)

2 dni

4. przedpoczwarka

1 dzień

5. poczwarka

5 dni

cały rozwój

16 dni

Wygryzione matki wyjmujemy z izolatorów, umieszczamy w specjalnie przygotowanych

listwach końcowej izolacji przeprowadzamy selekcję.

Do znakowania używa się lakierów szybko schnących (nitro) lub krążków plastykowych

(opalitek) przyklejonych do tułowia matek o barwach (tabela 2).

Tabela 2. Obowiązujące barwy przy znakowaniu matek

niebieski

2000

2005

2010

biały

2001

2006

2011

żółty

2002

2007

2012

czerwony

2003

2008

2013

zielony

2004

2009

2014

Oznakowane matki poddaje się do utworzonych wcześniej rodzinkom weselnym.

Stosując naturalne unasiennianie wykorzystujemy bądź odkłady przy rodzinach zasadniczych,
odkłady samodzielne lub poddawanie nieunasiennionych matek osieroconym rodzinom
i wówczas unasienianie odbywa się na własnym pasieczysku, bądź uliki weselne
z przeznaczeniem do wywozu na trutowisko.

Ulik taki zasiedla się około 1/2 l pszczół. Pszczoły przeznaczone do zasiedlania, pobiera

się bądź z rodziny wychowującej, bądź z różnych rodzin. Zsypuje się je w dniu
poprzedzającym nasiedlanie do specjalnej tansportówki. Pszczoły w ten sposób pozyskiwane

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

podkarmia  się  intensywnie  ciastem  miodowo-cukrowym  lub  sytą.  W  dniu  następnym,  przy
użyciu  miarki,  napełnia  się  uliki  pszczołami.  Przed  zasiedleniem,  do  snóz  przylepia  się
odpowiednio  docięte  plasterki  węzy  i  zaopatruje  komorę  pokarmową  w  ciasto  miodowo-
cukrowe z dodatkiem pyłku. Uliki weselne przeznaczone do wywozu na trutowisko powinny
być  zasiedlone  samymi  pszczołami,  bez  trutni.  Dlatego  trutnie  trzeba  odsiać  przy  pomocy
tzw. odsiewacza (rys. 10).

Rys. 10. Przesiewacz trutni [wg B. Chudej-Mickiewicz]

Wsypane do skrzynki odsiewacza pszczoły przykrywa się kratą odgrodową w ramie

z prowadnicą.  Pszczoły  przechodzą  ponad  kratę,  zaś  trutnie  odizolowane  zostają  kratą  przy
dnie  skrzynki.  Skompletowanym  rodzinkom  poddaje  się  matki.  Jeśli  pszczoły  pochodziły
z rodziny wychowującej,  matki poddaje  się bezpośrednio przez wylotek ulika. Jeśli pszczoły
pobierane  były  z  różnych  rodzin,  bezpieczniej  jest  matki  poddać  w  klateczkach  Zandera,
zamkniętych  korkiem  z  ciasta  miodowo-cukrowego.  Tak  przygotowane  rodzinki  umieszcza
się na 1-2 doby w chłodnej i ciemnej piwnicy.

Najbardziej korzystne jest wystawianie ulików weselnych na trutowisku w porze

wieczornej  tak,  aby  pszczoły,  po  uspokojeniu  się  w  czasie  nocy,  rano  mogły  się  oblecieć
i zacząć normalną pracę. Wystawianie ulików w czasie dnia jest niekorzystne, gdyż powoduje
natychmiastowe  silne  obloty,  które  często  sprzyjają  wyrajaniu  się,  a  także  nalatywaniu
pszczół  na  inne  uliki.  Zawsze  tego  rodzaju  zachowanie  powoduje  straty  matek  z  powodu
ucieczek,  okłębiania  i  uszkadzania,  a  nawet  zażądleń.  Uliki  powinny  stać  w  terenie
zacienionym, gdyż przegrzanie przyczynia się również do ucieczek pszczół i strat w matkach.
Kontrola  ulików  powinna  być  przeprowadzana  w  porze,  kiedy  matki  nie  dokonują  lotów  tj.
w godzinach rannych do 10.00  i wieczorem po 18.00. W czasie zachmurzenia, czyli  pogody
,,nielotnej",  można  przeglądać  uliki  w  ciągu  dnia.  Pokarm  w  postaci  ciasta  miodowo-
cukrowego  musi  być  uzupełniany,  aby  rodzinki  nie  cierpiały  głodu.  Nadmiar  zapasu
w plasterkach  należy  likwidować  nie  przez  zmniejszenie  podkarmiania,  a  raczej  przez
wymianę  pojedynczych  plasterków  z  pełnych  na  puste.  Uliki,  które  straciły  matki  a  są  dość
silne,  zaopatrujemy  w  matecznik  najlepiej ,,na wygryzieniu". Jeżeli  aktualnie  ich  nie  mamy,
to  poddajemy  młodą  matkę.  Matki  poddaje  się  w  klateczkach  podobnie  jak  do  normalnych
dużych rodzin.

Matki przeznaczone do mechanicznego unasienniania poddaje się specjalnie

przygotowanym mikro-rodzinkom. Młode pszczoły w ilości około 100 do 200 osobników

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w równych porcjach umieszcza się w klateczkach o wymiarach 10x10x5 cm zaopatrzonych
w otwory wentylacyjne, mały plasterek woszczyny, ciasto miodowo-cukrowe i wodę.

Tak przygotowanym rodzinkom poddaje się matki nieunasienione sposobami wcześniej

opisanymi lub pszczoły w klateczkach usypia się przy użyciu dwutlenku węgla i matkę
poddaje się bezpośrednio śpiącym pszczołom.

Zabiegowi sztucznego unasienniania mogą być poddawane również matki przebywające

w zakratowanych ulikach weselnych. Stosując ten sposób uzyskuje się lepsze efekty
inseminacyjne.

Trutowisko to teren wolny od pszczół. Dobrą izolację trutowiska zapewnia obszar,

w promieniu  7  km  od  centrum  trutowiska,  pozbawiony  rodzin  pszczelich  (pasiek).  Na
trutowisko  dowozi  się  z  pasieki  wyselekcjonowane  rodziny  ojcowskie  z  dostatecznie  dużą
liczbą  trutni  (co  najmniej  2000  dojrzałych  płciowo  trutni  w  każdej  rodzinie  ojcowskiej).  Im
większa  liczba  trutni  o  dobrym  genotypie  tym  większe  prawdopodobieństwo  pożądanych
kojarzeń.  Okolice  trutowiska  powinny  zapewnić  ciągły  dopływ  nektaru  i  pyłku.  W  braku
odpowiedniej  bazy  pokarmowej  rodziny  ojcowskie  należy  dokarmiać.  Przygotowanie  rodzin
ojcowskich  powinno  wyprzedzać  o  około  3  tygodnie  wychów  matek.  Trutnie  uzyskują
bowiem  dojrzałość  płciową  w  8–12  dniu  życia,  zaś  najsilniejszy  popęd  płciowy  przejawiają
22  dnia  życia.  Dlatego  ojcowskie  pnie  zarodowe  już  wczesną  wiosną  ociepla  się,  ścieśnia
gniazda,  uzupełnia  zapasy  miodu  i  pierzgi,  stosując  ciągłe  podkarmianie  pobudza  się
robotnice  do  wychowu  samców.  Dobre  efekty  daje  wprowadzenie  do  pobudzonych  rodzin
węzy  trutowej,  która  po  odbudowaniu  zostaje  zaczerwiona  przez  matkę.  Plastry  z  larwami
trutowymi  można  umieszczać  w rodzinach  pomocniczych,  zaś  w  ich  miejsce  wprowadzać
nowe  arkusze  węzy  trutowej  do  zaczerwienia.  Wychowywanie  trutni  w  rodzinach
pomocniczych wymaga stosowania izolatorów ramkowych wykonanych z winidurowej kraty
odgrodowej.

Sztuczne unasienianie matek pszczelich jest jedyną drogą indywidualnego doboru

u pszczół. W naturalnych warunkach matka pszczela unasienia się w powietrzu na wysokości
kilku  do  kilkunastu  metrów  nad  ziemią,  niekiedy  w  odległości  kilkuset  metrów  a  nawet
powyżej 1 km od swego ula. W tych warunkach wpływ człowieka na dobór strony ojcowskiej
jest  bardzo ograniczony,  gdyż  matkę  unasieniają  trutnie  pochodzące często  z różnych pasiek
oddalonych  czasem  kilkanaście  kilometrów  od  miejsca  gromadzenia  się  trutni,  czyli  od
miejsca, w którym  następuje unasienienie. Tworzenie trutowisk, czyli  miejsc odizolowanych
od  obcych  rodzin  pszczelich,  na  których  wystawia  się  matki  w  ulikach  weselnych  lub
w odkładach oraz trutnie w rodzinach ojcowskich nie dało oczekiwanych rezultatów. Zdarzają
się  loty trutni sięgające 12–13 km. Dlatego trudno znaleźć  miejsca o izolacji przekraczającej
16  km,  które  gwarantowałyby  niezalatywanie  na  trutowisko  trutni  obcych.  Trutowiska
o izolacji  od  4–7  km,  a  takie  były  w większości,  nie  dają  żadnej  gwarancji  czystych
unasienień. Dlatego do czasu wprowadzenia inseminacji  matek pszczelich postęp w hodowli
był  nieznaczny.  Obecnie  w  procesie  prac  hodowlanych  produkcja  matek  zarodowych
i reprodukcyjnych  musi  odbywać  się  poprzez  zastosowanie  sztucznego  unasieniania.  Polska
jest jednym z  nielicznych krajów gdzie  sztuczne  unasienianie stosuje się do produkcji  matek
użytkowych. Najczęściej są to heterozyjne mieszańce międzyrasowe lub międzyliniowe, które
w istotny sposób przyczyniają się do zwiększania produkcyjności pasiek.

Skuteczność unasienniania zarówno naturalnego na trutowisku jak i mechanicznego

stwierdza się po pierwszych złożach jaj w odbudowanych komórkach woszczyny. Wówczas
unasiennione matki odbiera się i wykorzystuje zgodnie z ich przeznaczeniem.

Osierocone rodzinki weselne można wykorzystać ponownie, ale wówczas najlepsze

efekty uzyskuje się gdy rodzinkom poddaje się mateczniki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Postępowanie z matkami unasiennionymi

Matki po unasiennieniu można przez krótki okres czasu przetrzymywać w klateczkach

wysyłkowych,  w  towarzystwie  ~  10  młodych  pszczół.  Pszczoły  do  nasiedlenia  klateczek
pozyskujemy  w  sposób  następujący.  Przygotowujemy  plaster  z  zapasami,  kładąc  go  na
jednostronnej  podpórce,  na  stole  ustawionym  na  pasieczysku.  Na  plaster strząsamy  pszczoły
z czerwioramek  różnych  rodzin.  Pszczoły  lotne  odlecą  do  rodzin  macierzystych,  młode
pszczoły  pozostaną  na  przygotowanym  wcześniej  plastrze  z  zapasami.  Klateczkom
wysyłkowym,  których  komory  pokarmowe napełnione zostały  ciastem  miodowo-cukrowym,
zdejmujemy  pokrywki  i  przy  ich  pomocy  nagarniamy  pszczoły  do  ich  wnętrza.  Klateczki
zamykamy  wieczkami  i  wpuszczamy  matki.  Tak  przygotowane,  mogą  być  wysłane  do
odbiorcy  lub  przetrzymywane  przez  okres  5  dni.  W  przypadku  przetrzymywania  matek
w pasiece zmuszeni jesteśmy do wymiany pszczół towarzyszących po upływie 5 dni.

Matki unasiennione sztucznie najlepiej jest przetrzymywać w towarzystwie liczniejszej

grupy pszczół w zakratowanych ulikach weselnych. Matki te w dniu wysyłki przenosimy do
klateczek wysyłkowych, przygotowanych w opisany wcześniej sposób.

Każda matka przeznaczona na sprzedaż powinna posiadać metryczkę określającą jej

pochodzenie. Metryczki dołączane są do przesyłki.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jakim celu przeprowadza się brakowanie mateczników?
2.  Co to jest trutowisko?
3.  Do jakich celów służy odsiewacz trutni?
4.  Jak nasiedla się uliki weselne?
5.  Jak postępuje się z nasiedlonymi ulikami weselnymi przed i po poddaniu matek?
6.  Jak postępuje się z matkami przeznaczonymi do sztucznego unasienniania.?
7.  W jaki sposób nasiedla się pszczołami klateczki wysyłkowe?
8.  Co wysyłamy razem z matką?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Brakowanie mateczników.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wyjąć z rodziny wychowującej ramkę hodowlaną z zasklepionymi matecznikami,
2)  omieść mateczniki i ramkę hodowlaną z pszczół,
3)  okryć  ściereczką  jeżeli  jest  chłodno  i  przenieść  do  pracowni,  zachowując  zawsze

pionową pozycję ramki hodowlanej,

4)  wyjąć delikatnie mateczniki, zbyt mocno przytwierdzone podważyć lekko scyzorykiem,
5)  obejrzeć dokładnie każdy dokładnie, zdeformowane, zbyt małe lub długie wybrakować,
6)  przenieść dorodne proste do klateczki izolacyjnej i wstawić do cieplarki,
7)  narysować mateczniki z wadami,
8)  opisać rysunek,
9)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rodzina wychowująca,

−

ramka hodowlana z matecznikami,

−

cieplarka,

−

scyzoryk,

−

podkurzacz,

−

szczotka pasieczna,

−

dłuto.

Ćwiczenie 2

Znakowanie matek pszczelich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyjąc z klateczki matkę pszczelą i unieruchomić ją trzymając pomiędzy palcem

wskazującym a kciukiem,

2) zanurzyć zapałkę lub główkę szpilki w farbie nitro na głębokość 1–2 mm i kroplę nanieść

na środek części tułowia tak, by powstała kropka o średnicy 2–3 mm,

3) umieścić matkę pszczelą do czasu wyschnięcia farby pod odwróconą do góry dnem

szalką,

4) wyjąć z klateczki matkę pszczelą i unieruchomić ją trzymając pomiędzy palcem

wskazującym a kciukiem,

5) zanurzyć zapałkę lub główkę szpilki w kleju na głębokość 1–2 mm i kroplę nanieść na

środek części tułowia tak, by powstała kropka o średnicy 2–3 mm,

6) przykleić do drugiego końca zapałki opalitkę umieścić ją na kropce kleju,
7) umieścić matkę pszczelą do czasu wyschnięcia kleju pod odwróconą do góry dnem

szalką,

8) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

matki pszczele lub trutnie,

−

farba nitro,

−

opalitki,

−

zapałki lub szpilki,

−

klej do opalitek.

Ćwiczenie 3

Unasienianie matek na punkcie kopulacyjnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać z rodziny 2–3 plastry z obsiadającymi pszczołami,
2) strząsnąć pszczoły do dobrze wentylowanej transportówki, w której znajdują się 2–3

plastry z odsklepionym miodem. W ten sposób strząsąć pszczoły z kilku rodzin. Po
nasypaniu potrzebnej ilości pszczół, zamknąć transportówkę, zapewnić dobrą wentylację
oraz wstawić do chłodnego i ocienionego pomieszczenia, np. piwnicy (na 24–48 h),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) przesiać za pomocą przesiewacza trutnie,
4) nasiedlić uliki weselne. W tym celu wykorzystujemy pszczoły zebrane wcześniej do

transportówki.  Po  otwarciu  transportówki  trzeba  delikatnie  popryskać  pszczoły  wodą
z opryskiwacza  ręcznego.  Pszczoły  "nabieramy"  kubkiem.  Gdyby  pszczoły  zanadto  się
rozlatywały,  można  je  lekko  zraszać  wodą  z  opryskiwacza.  Wody  należy  używać
z umiarem, aby nie potopić pszczół. Po wsypaniu odpowiedniej porcji pszczół dla danego
typu  ulika,  zamykamy  go  i  odstawiamy  do  chłodnego  i  przewiewnego  pomieszczenia,
aby pszczoły uspokoiły się i rozpoczęły budować plasterki,

5) wystawić uliki weselne (po około 2–3 dniach) wieczorem na pasieczysko i otworzyć

wylotki, aby pszczoły mogły wylecieć następnego dnia rano,

6) opisać wykonywane czynności pasieczne,
7) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rodziny pszczele z dużą ilością młodych pszczół,

−

transportówka,

−

uliki weselne,

−

piwnica,

−

spryskiwacz,

−

kubek 0,5 litra.

Ćwiczenie 4

Przygotowanie aparatu do sztucznego unasieniania.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) założyć haczyk żądłowy w prawym uchwycie, brzuszny w lewym,
2) sprawdzić ciśnienie dwutlenku węgla tak, aby było ono właściwe, czyli uśpiło matkę,

a nie powodowało rozdęcia jej odwłoka, w tym celu najłatwiej jest przepuścić CO

przez

płuczkę,

3)  przygotować strzykawkę do unasienniania,
4)  napełnić strzykawkę roztworem płynu fizjologicznego lub przegotowaną wodą,
5)  założyć igłę,
6)  umieścić  przygotowaną  strzykawkę  w  aparacie  i  ustawić  igłę  w  polu  widzenia

mikroskopu,

7) opisać przygotowanie aparatu do inseminacji,
8) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kompletny aparat do inseminacji,

−

płuczka,

−

mikroskop steroskopowy,

−

butla z dwutlenkiem węgla,

−

płyn fizjologiczny lub przegotowana woda.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) przygotować aparat do inseminacji?



2) znakować matki pszczele?



3) tworzyć rodzinki weselne?



4) przetrzymywać pszczoły w rojnicy?



5) brakować mateczniki?



6) urządzać trutowisko lub punkt kopulacyjny?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Poddawanie matek pszczelich

4.4.1. Materiał nauczania

Poddawanie matek

Niezależnie od metody jaką chcemy zastosować przy poddawaniu matki rodzinie

pszczelej, należy pamiętać o podstawowych uwarunkowaniach sprzyjających akceptacji matki
przez rodzinę pszczelą:
—

matki chętniej są przyjmowane w okresie pożytkowym niż bezpożytkowym,

—

pszczoły młode chętniej akceptują nową matkę,

—

im wyższa masa (ciężar ciała) matki, tym przyjęcie przez rodzinę pewniejsze,

—

matki unasiennione są chętniej przyjmowane przez rodzinę od matek nieunasiennionych

—

brak czerwiu młodego w rodzinie sprzyja przyjęciu matki,

—

zgodność rasowa matki i rodziny przyjmującej sprzyja akceptacji matki przez pszczoły,

—

im krótszy okres pomiędzy osieroceniem rodziny a poddaniem młodej matki, tym efekt

przyjęcia pewniejszy.
Obecnie uważa się, że młodą matkę należy poddawać rodzinie bezpośrednio po

wyłapaniu starej matki. Jeśli zdarzy się, z takich czy innych powodów, że okres ten wydłuża
się i pszczoły zdążą odciągnąć mateczniki ratunkowe, wówczas trzeba odczekać do czasu ich
zasklepienia, zniszczyć je i poddać matkę, jedną z powszechnie stosowanych metod.
Metody poddawania matek
1. Pod korek

Matkę w zakorkowanej klateczce Zandera umieszcza się w plastrze z czerwiem

otwartym.  Po  dwóch  dniach  niszczy  się  wszystkie  mateczniki  ratunkowe,  a  korek  zastępuje
ciastem  miodowo-cukrowym.  Sprawdzenie  przyjęcia  matki  (uwolnienia  jej  przez  pszczoły)
odbywa się po 3–4 dniach od zniszczenia mateczników ratunkowych.
2.  Pod ciasto i węzę

Sposób ten zbliżony jest do metody "pod korek". Zamiast korka, używa się ciasta

miodowo cukrowego przykrytego kawałkiem węzy z otworkami (rys. 11). Metodę tę można
stosować, gdy pszczoły są przyjaźnie ustosunkowane do nowej matki.

Rys. 11. Klateczka Zandera zamknięta ciastem i węzą (w przekroju): a). węza, b). ciasto

miodowo-cukrowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Pod ciasto i węzę z alkoholem

Sposób ten jest modyfikacją poprzedniej metody. Polega na równoczesnym zastosowaniu

par alkoholu poddawanego równocześnie z  matką rodzinie pszczelej. Alkoholem nasącza się
zwitek  ręcznika  papierowego  lub  watę,  w  szalce  szklanej  przykrytej  siatką  i  umieszcza  na
dnie ula pod klateczką.
4.  Pod kołpak

Matkę umieszcza się na plastrze w pobliżu czerwiu odkrytego, pod kołpakiem.

Umieszczenie matki pod kołpakiem na plastrze, pozwala jej podjąć czerwienie bezpośrednio
po poddaniu rodzinie. Pszczoły na ogół uwalniają matkę, robiąc otwory pod kołpakiem
w woszczynie.

Metoda ta wymaga wykonania sztucznego matecznika. Można go wykonać z węzy lub

chusteczki higienicznej nasączonej woskiem. W tak przygotowanym „mateczniku” umieszcza
się matkę unasiennioną i przytwierdza do plastra w sąsiedztwie czerwiu.
5. Przez wylot

Wieczorem, mniej więcej po 2–3 godzinach od osierocenia, matkę unasiennioną

wpuszcza się przez wylot do ula. Najlepsze efekty metoda ta daje w okresie trwającego
pożytku w czerwcu.
6. Bezpośrednio na plaster

Matkę przeznaczoną do poddania izoluje się na okres 15–30 minut od pszczół i pokarmu.

W  tym  czasie  odszukuje  się  starą  matkę.  Na  plastrze,  na  którym  znaleziono  starą  matkę
umieszcza  się  uwolnioną  wcześniej  z  klatki  młodą  matkę.  Najlepsze  efekty  uzyskuje  się
wiosną i wczesnym latem.
7.  Poddawanie matek unasiennionych instrumentalnie

Matki unasiennione sztucznie są trudniej przyjmowane przez rodziny pszczele, później

zaczynają czerwić i zdarza się, że nawet po przyjęciu są wymieniane przez pszczoły. Dlatego
tok postępowania w procesie  ich poddawania  jest bardziej skomplikowany. Zasadą  jest, jeśli
warunki  na  to  pozwalają,  poddawać  je  do  przygotowanych  wcześniej  bezmatecznych
odkładów,  formowanych  przy  rodzinie  zasadniczej  lub  odkładów  samodzielnych.  Odkłady
tak  sformowane,  po  przyjęciu  matek  są  łączone  z  osieroconymi  rodzinami  macierzystymi.
Sam zabieg poddania matki wymaga zastosowania izolatora ramkowego wykonanego z siatki
lub  kraty  odgrodowej.  Ramkę  z  czerwiem  na  wyjściu  o  powierzchni  1–2  dm²  umieszczamy
w izolatorze  ramkowym  z  siatki.  Pod  izolator  wpuszcza  się  unasiennioną  matkę  i  całość
umieszcza się w odkładzie. Po 2–3 dniach  niszczy  się mateczniki ratunkowe  i sprawdza czy
matka zaczęła czerwić. Stosując izolator wykonany z kraty odgrodowej można wybrać ramkę
z  większą  ilością  czerwiu  na  wygryzieniu.  W  tym  przypadku  matkę  należy  umieścić
w klateczce Zandera pod ciasto i węzę lub pod kołpak.

Dobrze unasienniona matka, w sprzyjających warunkach rodziny przyjmującej, zaczyna

zwykle czerwić po upływie trzech do pięciu dni. Jeśli po upływie 10 dni nie obserwuje się jaj
w  komórkach  plastra  pod  izolatorem,  matkę  taką  można  poddać  narkozie  (uśpieniu)  przy
użyciu  dwutlenku  węgla  na  okres  5–10  minut.  Zabieg  taki  przyspiesza  czerwienie.  Brak
czerwiu po upływie dwóch tygodni może świadczyć o wadliwym unasiennieniu matki. Matkę
taką można  reklamować,  odsyłając  ją  do pasieki  reprodukcyjnej  lub zarodowej, w  klateczce
zaopatrzonej w pokarm i w towarzystwie pszczół młodych (6–10 szt.).

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czy jakość poddawanej matki ma wpływ na jej przyjęcie?
2.  Czy stan rodziny, której poddaje się matkę ma wpływ na przyjęcie matki?
3.  Czy stan pogody wpływa na przyjęcie matki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.  Czy technika poddawania matek ma wpływ na przyjęcie matki?
5.  Jakimi metodami poddajemy matki pszczele?
6.  Jakiego sprzętu używamy do poddawania matek pszczelich?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Poddawanie matki pszczelej w klateczce na ciasto i węzę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) umieścić matkę w klateczce Zandera,
2) zaślepić otwór ciastem miodowo-cukrowym, a następnie okleić kawałkiem węzy,

w której dłutem wykonać kilka nacięć,

3) wyjąć z bezmatecznej rodziny pszczelej plaster z niezasklepionym czerwiem, wyciąć

w nim okienko i wstawić w nie klateczkę z matką. Pomiędzy powierzchnią klatki
oklejoną węzą a plastrem powinna pozostać wolna przestrzeń, by pszczoły mogły
uwolnić matkę,

4) opisać proces poddawania matki pszczelej,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

klateczka Zandera,

−

matka pszczela,

−

ciasto miodowo-cukrowe,

−

rodzina bezmateczna,

−

węza,

−

podstawowy sprzęt pasieczny.

Ćwiczenie 2

Poddawanie matki rodzinie z trutówkami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przenieść pień z pszczołami trutówkami na nowe miejsce, oddalone co najmniej o 100 m,
2) ustawić na miejscu nowy ul z zamkniętym wylotem i przenieść do niego, po omieceniu

z pszczół, plastry z zapasami z odstawionego pnia,

3) wpuścić nieunasiennioną matkę bezpośrednio na plaster i zamknąć ul,
4) wyjąć z przestawionego pnia pozostałe plastry, strząsając z nich pszczoły na ziemię.

Plastry pozbawione pszczół umieścić w transportówce i zanieść do pracowni, a ul po
wysypaniu z niego pszczół na ziemię, zabrać z pasieczyska,

5) otworzyć w ulu ustawionym na miejscu rodziny z trutówkami wylot "na jedną pszczołę".

Powrócą do niego lotne pszczoły, a trutówki pozostaną na ziemi, w miejscu strzepywania
pszczół z plastrów,

6) narysować poddawanie matki pszczelej w rodzinie z trutówkami,
7) zaprezentować wyniki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rodzina pszczela z trutówkami,

−

nieunasienniona matka pszczela.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) charakteryzować metody poddawania matek pszczelich?



2) wymieniać metody poddawania matek pszczelich?



3) dobierać sprzęt pasieczny do poddawania matek pszczelich?



4) przeprowadzać poddawanie matek pszczelich?



5) urządzać poidło dla pszczół?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. W jakiej okoliczności nie pojawi się nowa matka?

a)  gdy pszczoły chcą się roić (matka rojowa).
b)  gdy zginie stara matka (matka ratunkowa).
c)  gdy pojawi się matka trutowa.
d)  gdy pszczoły chcą wymienić matkę (matka z cichej wymiany).

2. Na rysunku przedstawiono rozwój osobniczy pszczoły robotnicy do 9 dnia. Cyfrą 4

oznaczono larwę
a)  jednodniową.
b)  dwudniową.
c)  trzydniową.
d)  czterodniową.

3. Rodzina założy mateczniki ratunkowe, gdy

a)  straci matkę.
b)  matka starzeje się.
c)  przygotowuje się do rójki.
d)  silnie ograniczy się gniazdo.

4. Przyczyną nieprzyjęcia przez rodzinę wychowującą jest poddanie larw

a)  przekładanych na wolnym powietrzu.
b)  po 6 godzinach bezmateczności.
c)  w wieku 12-24 godzin.
d)  rodzinie podrażnionej.

5. Powodem okłębiania matki przed wylotkiem jest

a)  opóźnianie się młodej matki z czerwieniem.
b)  zabłądzenie matki podczas lotu godowego.
c)  zbyt długo trwający przegląd rodziny.
d)  opanowanie rodziny przez zgnilec.

6. Klateczkę z matką podczas poddawania umieszcza się na plastrze

a)  pustym.
b)  z zapasem pierzgi.
c)  z czerwiem krytym.
d)  z czerwiem otwartym

7. W pracy hodowlanej podczas tworzenia krzyżówek międzyrasowych poszczególne rasy

wyrażamy umownymi skrótami. Skrótem car określamy rasę
a)  włoską.
b)  kraińską.
c)  kaukaską.
d)  środkowoeuropejską

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Przyrząd pasieczny przedstawiony na rysunku to

a) odsiewacz

trutni.

b)  poławiacz obnóży pyłkowych.
c)  skrzynka do tworzenia rodzinek.
d)  przesiewacz trutni.

9. W momencie rozpoczynającego się pożytku nektarowego najbardziej ekonomiczne jest

poddanie matki
a)  w mateczniku na wygryzieniu.
b)  unasiennionej w klateczce.
c)  nieunasienionej w odkładzie.
d)  pod kołpakiem lub izolatorze.

10. Wychów matek pszczelich należy kontynuować do czasu, kiedy pszczoły zaczną

a)  pobielać plastry.
b)  wypędzać trutnie.
c)  miseczki rojowe.
d)  mateczniki ratunkowe.

11. Układając gniazdo w rodzinie wychowującej w obecności matki powinno być

a)  dużo czerwiu otwartego i 3-letnia i starsza matka pszczela.
b)  dużo czerwiu otwartego i młoda do trzech lat matka pszczela.
c)  mało czerwiu otwartego i 3-letnia i starsza matka pszczela.
d)  dużo czerwiu krytego i 3-letnia i starsza matka pszczela.

12. W środku gniazda rodziny wychowującej pozostawia się wolne miejsce na wstawienie

ramki hodowlanej z larwami. Z obu stron wstawia się plastry z
a)  czerwiem krytym.
b)  czerwiem otwartym.
c)  czerwiem krytym i otwartym.
d)  miodem i czerwiem.

13. W cieplarce powinna być temperatura 34,5

C. Temperatura wyższa spowoduje

a)  jaśniejszy kolor wygryzających się matek.
b)  wydłużenie cyklu rozwojowego.
c)  niedorozwój skrzydeł.
d)  zmniejszenie indeksu kubitalnego.

14. Do znakowania matek pszczelich używa się 5 kolorów. Którego koloru nie używa się

a)  białego.
b)  zielonego.
c)  czerwonego.
d)  pomarańczowego.

15. Odbudowaną woszczynę umieszczamy w pniu zarodowym w celu jej zaczerwienia. Po

czterech  dniach  zaczerwioną  ramkę  wyjmujemy  i  woszczynę  tniemy  wzdłuż  rozpiętych
drutów. Jaką metodę wychowu matek pszczelich opisaną?
a)  Mullera.
b)  Alleya.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

c) Zandera.
d) Hopkinsa.

16. W jakiej minimalnej odległości od pasieki powinny być ustawione uliki weselne

a)  0 m.
b)  50 m.
c)  100 m.
d)  200 m.

17. Matki które zaczynają czerwić przed upływem 14 dnia życia, można wybierać z ulików

weselnych po
a)  rozpoczęciu składania jaj.
b)  zasklepieniu czerwiu przynajmniej jednego plastra.
c)  zasklepieniu pierwszych komórek z czerwiem.
d)  wygryzieniu się pierwszych pszczół.

18. W celu osiągnięcia pierwszych oznak nastroju rojowego w rodzinach wychowujących,

należy
a)  poszerzać gniazdo tylko odbudowanymi plastrami.
b)  stosować ramkę pracy.
c)  poszerzać gniazdo ramkami z węzą.
d)  zapewnić szerokie wyloty.

19. Do przekładania należy brać larwy w wieku od

a)  12–36 godzin.
b)  24–48 godzin.
c)  12–72 godzin.
d)  36–72 godzin.

20. Najlepiej przyjmowane są larwy w rodzinach wychowujących

a)  bez matki i czerwiu.
b)  bez matki i z czerwiem.
c)  z matk i bez czerwiu.
d)  z matką i z czerwiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Prowadzenie wychowu matek pszczelich

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem: