Prawo cywilne

 – częśd ogólna i prawo zobowiązao – 

Dr Monika Drela

 

Aleksander Wolter – „Zarys części ogólnej Prawa Cywilnego” + kazusy 

+ Podręcznik prof. Radwaoskiego 

+ komentarz prof. Gniewka 

Historia polskiej cywilistyki nowożytnej: 

Komisja kodyfikacyjna – organ sejmowy istniejący w czasach II Rzeczypospolitej, powołana ustawą z 
3 VI 1919r, w celu unifikacji prawa pozaborowego, Pierwszym prezydentem Komisji Kodyfikacyjnej 
był Franciszek Xawery Fierich, komisja podzielona była na dwa wydziały; cywilny ( prawo materialne, 
procesowe i handlowe) i karny ( prawo materialne i procesowe) Formalnie komisji nigdy nie 
zniesiono. 

1933 – Kodeks Zobowiązao, wprowadzony dekretem prezydenta, uchylony przez ustawę z 1964r, 
Oparty na zasadzie równości stron i wolności umów, Klauzule generalne (zasada dobrych obyczajów) 
umożliwiały sędziemu uwzględnianie warunków konkretnej sytuacji faktycznej i takie rozstrzygnięcie 
sprawy, które nie prowadziło do pokrzywdzenia jednej ze stron (w szczególności tej słabszej 
ekonomicznie), Stał na zasadzie nominalizmu (dłużnik świadczył, ile był zobowiązany pierwotnie), ale 
uwzględniał waloryzację umowną (strony w umowie same określały miernik wartości - np. złoto - w 
oparciu o który należało ustalid wysokośd świadczenia pieniężnego zmiany siły nabywczej pieniądza) i 
waloryzację sądową, sąd waloryzował świadczenie) Wiele jego instytucji jest stosowanych obecnie 

1934 – Kodeks Handlowy wprowadzony również rozporządzeniem prezydenta, obowiązujący od 1 
lipca 1934 do 1 czerwca 1965 w części II oraz do 2000r, kiedy to pozostałe przepisy derogował nowy 
kodeks spółek handlowych, stanowił efekt działalności komisji kodyfikacyjnej, zawierał rozwiązania 
zaczerpnięte z ustawodawstwa niemieckiego, nowatorskim rozwiązaniem była odpowiedzialnośd 
członka zarządu spółki z o.o. za jej zobowiązania. 

1946 – dekret prawo rzeczowe, wydany z mocą ustawy, dotyczył rzeczy, ksiąg wieczystych, 
własności, współwłasności, własności czasowej, przedawnienia, użytkowania, służebności, hipoteki, 
zastawu, posiadania ( równocześnie dekret prawo o księgach wieczystych, kodeks rodzinny) 

1946 – dekret prawo spadkowe  

1950 – przepisy ogólne prawa cywilnego – Art.1 „Przepisy prawa winny byd tłumaczone i stosowane 
zgodnie z zasadami ustroju i celami Paostwa Ludowego” 

1964 – Kodeks Cywilny

, Do końca 2011 roku wydano 64 akty zmieniające polski kodeks 

cywilny. Nie został jednak wydany dotąd jego tekst jednolity. Pierwsza nowelizacja nastąpiła 
w 1971 r. W okresie PRL-u kodeks cywilny znowelizowano ośmiokrotnie. Bardzo obszerna 
nowelizacja nastąpiła w 1990 r. w związku z transformacją ustrojową w Polsce. Przejście z 
gospodarki centralnie sterowanej na gospodarkę kapitalistyczną wywołało potrzebę 
dokonania głębokich zmian w kodeksie cywilnym, głównie w zakresie własności oraz umów 
(wprowadzono do kodeksu cywilnego np. zasadę swobody umów, która jest jednym z 
fundamentów gospodarki wolnorynkowej – mówi o niej art. 353

1

 kodeksu cywilnego). 

Mnogośd uregulowao może prowadzid do błędnych wniosków. Ze względu na częste 
skomplikowanie spraw, w interpretacji zdarzeo prawnych należy zwrócid uwagę na to, jakie 
przepisy obowiązywały w chwili zdarzenia.  Do usunięcia wątpliwości czy kolizji stosuje się 

 
Prawo międzyczasowe / intertemporalne – przepisy przejściowe, określające czas i zakres 
obowiązywania norm prawnych, tradycyjnie problematyka tego prawa postrzegana jest w 
kategoriach konfliktu przepisów prawnych.  W KC nie ma wyczerpującego ujęcia problemu 
obowiązywania prawa międzyczasowego. Reguluje to art.3 w brzmieniu „Ustawa nie ma mocy 
wstecznej, chyba, że to wynika z jej brzmienia lub celu”, oraz zespoły przepisów przechodnich 
wydawanych do konkretnych aktów prawnych o podstawowym znaczeniu dla prawa cywilnego, 
głównie do KC np. art. XXVI PWKC w brzmieniu „Do stosunków prawnych powstałych przed 
wejściem w życie kodeksu cywilnego stosuje się prawo dotychczasowe, chyba, że przepisy poniższe 
stanowią inaczej. „  Jest to zasada dalszego działania ustawy dawnej równoznaczna z zasadą 
bezpośredniego działania nowej ustawy.  

SN 24 luty 1998r I CKN 504/97 - 

Według zaś reguł 

prawa międzyczasowego, co do stosowania prawa materialnego, do czynności prawnych i innych 
zdarzeo stosuje się prawo obowiązujące w chwili dokonania czynności lub powstania zdarzeo 
prowadzących do określonych stosunków prawnych. Jest to inna sytuacja niż w wypadku zmiany 
prawa procesowego. Zmiana, bowiem prawa procesowego prowadzi do tzw. bezpośredniego 
działania prawa, co oznacza, że zmienione prawo procesowe stosuje się wprost do aktualnie 
podejmowanych czynności procesowych 
 

Innymi słowy „..Następstwa zdarzeo prawnych zaistniałych pod rządami dawnych przepisów 
należy według nich oceniad..” - Waldemar Gontarski  
 

STRUKTURA KODEKSU 

 
Częśd Ogólna – dotyczy zasad instytucji wspólnych całemu prawu cywilnemu. Poniekąd dotyczy 
wszystkich gałęzi prawa, inne przepisy, bowiem zawierają odesłania do zasad zawartych w KC. 
 
Prawo Rzeczowe – zawiera normy prawa regulujące prawa majątkowe o charakterze bezwzględnym, 
są przez to skuteczne ERGA OMNES - wobec wszystkich.  
 
Prawo Zobowiązao – regulujące prawa majątkowe o charakterze względnym, skuteczne wobec 
indywidualnie oznaczonych podmiotów, podzielone na częśd ogólną i szczegółową. Zobowiązania 
powstają z umowy lub z deliktu ( delictum – czyn niedozwolony, przewinienie, błąd – pojęcie 
pochodzi z prawa rzymskiego, w obecnym czasie oznacza działanie, zawinione lub nie, w wyniku, 
którego wynikła szkoda, zdarzenie, za które prawo czyni kogoś odpowiedzialnym) 
 
Prawo Spadkowe – zawiera normy prawne dotyczące przejścia majątku po zmarłym na inne 
podmioty prawa 
 
Prawo rodzinne – reguluje stosunki majątkowe i niemajątkowe między małżonkami, rodzicami i 
dziedmi oraz innymi krewnymi i powinowatymi ( uregulowania obowiązujące w obecnej chwili 
pochodzą z kodeksu rodzinnego i opiekuoczego z 1964r) 
 
Prawo własności intelektualnej i przemysłowej zwane prawem na wartości niematerialnej, reguluje 
majątkowe i niemajątkowe prawa podmiotowe do oryginalnego niematerialnego wytworu umysłu. 
 
Prawo handlowe ( ujęte zasadniczo w kodeksie handlowym z 2001), reguluje sytuacje podmiotów 
uczestniczących w obrocie gospodarczym, do których na mocy art. 2 KSH „w sprawach 
nieunormowanych stosuje się przepisy KC”. 

Prawo pracy – samodzielna gałąź prawa – uregulowania zawarte w kodeksie z 1974r mają przede 
wszystkim za przedmiot kwestie wynikające ze stosunku pracy 
 

 

NAJWAŻNIEJSZE ZASADY PRAWA CYWILNEGO 

 

1)  Zasada uznania i ochrony osobowości każdego człowieka w równej mierze 
2)  Zasada pełnej i równej ochrony mienia 
3)  Zakaz nadużywania prawa podmiotowego ( art. 5 KC) 
4)  Zasada autonomii woli 
5)  Zasada swobody umów ( art. 353 KC) 
6)  Zasada ochrony zaufania i interesu słabszej strony  
7)  Zasada cywilnej odpowiedzialności za długi ( całym majątkiem a nie osobiście) 
8)  Zasada cywilnej odpowiedzialności za szkody ( każda szkoda powinna byd naprawiona przez 

przywrócenie stanu poprzedniego lub zapłatę odszkodowania) 

 
Od tych zasad są odstępstwa, mają na celu ochronę prawną w szerokim ujęciu 
 
Klauzule abuzywne – dotyczą stosowania w umowach niedozwolonych zapisów, są odstępstwem od 
autonomii woli stron. W Polsce przyjmuje się, że konsumentem jest osoba dojrzała ze świadomością 
średniego wykształcenia. 
 
Art. 169 KC – warunkujący przeniesienie własności za wyjątkiem złej wiary. Poziom złej wiary 
ustalony jest przez orzecznictwo. Dobra wiara to starannośd, jej poziom daje prawo do ochrony ( 
zapytanie do policji w sprawie autentyczności pochodzenia pojazdu) 
 
Odpowiedzialnośd odszkodowawcza wynika z odpowiedzialności deliktowej lub kontraktowej 
 
Szkoda oznacza zmniejszenie wartości albo przez zmniejszenie aktywów albo przez zwiększenie 
pasywów 
 
 

STOSUNEK CYWILNOPRAWNY 

 
Cechą stosunku cywilnoprawnego jest korelatywnośd ( sprzężenie) uprawnieo i obowiązków stron 
danego stosunku. Uprawnieniu jednej strony stosunku prawnego zawsze, bowiem towarzyszy 
obowiązek drugiej strony.  Kategorią nadrzędną wobec uprawnienia jest prawo podmiotowe – 
wiązka uprawnieo za pomocą, której w prawie cywilnym określa się sytuację prawną podmiotu 
uprawnionego. 
 
Art. 1 KC „Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami 
prawnymi.”  - stosuje równorzędnośd stron, autonomicznośd, brak przymusu, reguluje stosunki 
majątkowe i niemajątkowe, stosunki proste i złożone, stosunki dwustronne i wielostronne. 
 
Dłużnik – strona, której nadany jest obowiązek 
Wierzyciel – strona, której przysługuje uprawnienia 
Uprawnienie – przyznana przepisami prawa możliwośd żądania od drugiej strony określonego 
zachowania 
 

 
 

Art. 353.  
§ 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądad od dłużnika świadczenia, a 
dłużnik powinien świadczenie spełnid. 
§ 2. Świadczenie może polegad na działaniu albo na zaniechaniu. 
Art. 353[1] . Strony zawierające umowę mogą ułożyd stosunek prawny według swego 
uznania, byleby jego treśd lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, 
ustawie ani zasadom współżycia społecznego. 
 
Art. 222. 
§ 1. Właściciel może żądad od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została 
mu wydana, chyba, że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie 
do władania rzeczą. 
§ 2. Przeciwko osobie, która narusza własnośd w inny sposób aniżeli przez pozbawienie 
właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o 
przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeo 
 
Art. 405. 
Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyśd majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest 
do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. 
 
 
Prawo podmiotowe

 – sfera możności działania ograniczona przez dyspozycję normy prawnej ( 

pozytywizm prawniczy), bądź, jako sfera wolności zachowao (działao lub zaniechao) wynikająca z 
natury ( ujęcie naturalistyczne). Prawo to może polegad na możności swobodnego oddziaływania na 
określone dobro prawne, np. na rzecz, możności żądania określonego zachowania od innej osoby 
albo na możności samodzielnego wpływania na kształt sytuacji prawnej własnej i innych osób bez ich 
udziału. 

 

 
Prawo podmiotowe względne – skuteczne jedynie do określonych podmiotów, dotyczy to 
zwłaszcza stosunków zobowiązaniowych, w których wierzyciel może żądad od dłużnika 
świadczenia polegającego na różnego rodzaju zachowaniach ( działaniach / zaniechaniach) 

Strony regulują tu wyłącznie swoją własną sytuację prawną i dlatego nie są ograniczone ustawowymi 
typami tych praw podmiotowych. Zwykle z powstaniem prawa podmiotowego względnego 
uprawnionemu przysługuje roszczenie.

 

Prawo podmiotowe bezwzględne – skuteczne wobec wszystkich ( ERGA OMNES ) 
oznacza, że na wszystkich spoczywa obowiązek nie ingerowania w sferę spraw określonych 
prawem podmiotowym. Ponieważ ograniczają one wolną sferę postępowania obywateli – 
treść praw podmiotowych bezwzględnych musi przynajmniej w zarysach zostać wyznaczona 
ustawowymi typami tych praw podmiotowych (tzw. numerus clausus bezwzględnych praw 
podmiotowych). Konkretyzacja i indywidualizacja korelatywnego obowiązku następuje tutaj 
dopiero wskutek naruszenia bezwzględnego prawa przez określony podmiot 

Podmiotami stosunku cywilnoprawnego mogą być  

osoby fizyczne,  

osoby prawne,  

ułomne osoby prawne - jednostki organizacyjne, które charakteryzują się cechami 
charakterystycznymi dla osób prawnych, a do stania się pełną osobą prawną brakowało im 
tylko wyposażenia w osobowość prawną przez ustawę(ułomne osoby prawne nie tworzą 
całkowicie odmiennych podmiotów, osoba tworząca/właściciel/członkowie odpowiada 
własnym majątkiem za długi „osoby”) 

Stosunki cywilnoprawne dzielimy w zależności od aspektu na 

Majątkowe 

Niemajątkowe 

Proste ( uprawnienie – zobowiązanie) 

Złożone ( wzajemne umowy powodujące zarówno uprawnienie jak i zobowiązanie, występują 
symultanicznie) 

Dwustronne – standardowe umowy 

Wielostronne – Sp. Cywilna trzy osobowa 

 

Zdarzenia cywilnoprawne to fakty, z którymi hipotezy norm wiążą, określoną w 
dyspozycji norm, konsekwencję cywilnoprawną 

W razie naruszenia wiązki praw w stosunku przysługuje ochrona 

 

ZDARZENIA PRAWNE 

każde zdarzenie pociągające za sobą 

powstanie, zmianę lub ustanie/rozwiązanie stosunku prawnego. 

Zdarzenia sensu stricto - są niezależne od woli człowieka, (śmierć człowieka) prawnie 
relewantne,  

Działania – są wynikiem jego nieskrępowanej woli, do nich zalicza się również zaniechanie, 
dzielą się na; 

- zamierzenia – czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych 

- czyny ( zgodne / niezgodne z prawem) 

- bezczynność