ELEMENTY PRAWA CYWILNEGO
Systematyka prawa cywilnego
Prawo cywilne składa się z następujących działów:
CZĘŚĆ I - OGÓLNA
- charakteryzuje podmioty prawa cywilnego: osoby fizyczne oraz
osoby prawne.
OSOBA FIZYCZNA
to po prostu człowiek, który ze względu na przyznaną mu przez prawo
zdolność prawną traktowany jest jako podmiot praw i obowiązków. Z momentem
uzyskania pełnoletności, nie będąc ubezwłasnowolnionym, człowiek uzyskuje pełną
zdolność do czynności prawnych i dzięki temu może samodzielnie dokonywać czynności
prawnych. Osoba małoletnia lub ubezwłasnowolniona częściowo ma ograniczoną
zdolność do czynności prawnych. Zdolność do czynności prawnych pozwala więc na
samodzielnie działanie w postępowaniu. Jeżeli osoba fizyczna nie ma zdolności do
czynności prawnych w postępowaniu musi działać w jego imieniu przedstawiciel
ustawowy (rodzic, opiekun).
OSOBA PRAWNA
nie jest człowiekiem, chociaż ludzie pełniąc funkcje organów osób
prawnych działają jako osoby prawne. Osoba prawna jest więc jednostką organizacyjną
wyposażoną przez prawo w osobowość prawną czyli zdolność do bycia podmiotem praw
i obowiązków oraz zdolność nabywania tych praw i obowiązków w drodze
samodzielnego składania oświadczeń woli. Osoba prawna działa przez swoje organy,
może być także reprezentowana przez przedstawicieli, czy to ustawowych, czy to
ustanowionych w drodze czynności prawnej czyli pełnomocników. Typowymi
przykładami osób prawnych są: przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, spółki akcyjne
lub z ograniczoną odpowiedzialnością, stowarzyszenia czy fundacje.
Część ogólna określa też, w jaki sposób podmioty prawa cywilnego wywołują swoim
działaniem skutki prawne.
-
SKUTKI PRAWNE
– są to konsekwencje prawne w postaci: powstania, ustania lub
zmiany stosunku prawnego w drodze czynności prawnych.
-
CZYNNOŚĆ PRAWNA
– to oświadczenie woli osoby dokonane w celu wywołania
skutków prawnych. Czynność prawną można dokonać w różnych formach: ustnie,
pisemnie czy też w formie aktu notarialnego. Najważniejszym rodzajem czynności
prawnej jest umowa.
-
UMOWA
– zgodne oświadczenie woli co najmniej dwóch osób w celu wywołania
między nimi skutków prawnych w postaci stosunku prawnego określającego wzajemne
prawa i obowiązki,
przykład: osoby zawierają umową sprzedaży, skutkiem zawarcia tej umowy jest
powstanie stosunku prawnego, w którym strony: sprzedawca i kupujący mają
określone prawa i obowiązki: obowiązkiem sprzedającego jest przeniesienie własności
rzeczy i jej wydanie, zaś prawem - możność żądania zapłaty ceny kupna; obowiązkiem
kupującego jest zapłacić cenę kupna, zaś prawem - możność żądania od sprzedawcy
przeniesienia na niego własności rzeczy sprzedanej i wydania mu rzeczy
(zobowiązanie).
ELEMENTY PRAWA CYWILNEGO
Systematyka prawa cywilnego
CZEŚĆ II - PRAWO RZECZOWE
– opisuje prawa podmiotów do rzeczy (czym jest
rzecz określa część ogólna). Wyróżniamy następujące prawa rzeczowe:
-
PRAWO WŁASNOŚCI
– najważniejsze prawo rzeczowe, charakteryzujące
uprawnienia właściciela rzeczy.
POZOSTAŁE PRAWA CHARAKTERYZUJĄ UPRAWNIENIA OSÓB DO CUDZYCH
RZECZY, prawa te to:
- UŻYTKOWANIE WIECZYSTE
- UŻYTKOWANIE
- SŁUŻEBNOŚĆ
- ZASTAW
- HIPOTEKA
- WŁASNOŚCIOWE PRAWA DO LOKALI W SPÓŁDZIELNI MIESZKANIOWEJ
ELEMENTY PRAWA CYWILNEGO
Systematyka prawa cywilnego
CZĘŚĆ III - PRAWO ZOBOWIĄZAŃ
- opisuje prawa i obowiązki wynikające ze
zobowiązań.
ZOBOWIĄZANIE
- to stosunek prawny istniejący między wierzycielem a dłużnikiem określający
ich prawa i obowiązki. Źródłem zobowiązania jest przede wszystkim umowa oraz wyrządzenie
szkody (odpowiedzialność odszkodowawcza).
PODSTAWOWE ZASADY PRAWA ZOBOWIĄZAŃ
ZASADA SWOBODY ZAWIERANIA UMÓW
– zawieramy umowę kiedy chcemy i z kim
chcemy. Nikt nie może nas przymusić do zawarcia jakiejkolwiek umowy.
ZASADA WYKONANIA ZOBOWIĄZAŃ
– pacta sunt servanda – umów należy dotrzymywać.
Jak się już umówiliśmy, musimy postępować tak jak to wynika z zawartej umowy. Jeżeli
postępujemy sprzecznie z umową narażamy się na odpowiedzialność odszkodowawczą,
przykład: jeżeli pożyczyliśmy od kolegi 100 zł i zobowiązaliśmy się oddać pieniądze za
tydzień, po upływie tego terminu będziemy zobowiązani oddać nie tylko umówione 100 zł ale
też na żądanie pożyczkodawcy zapłacimy odsetki.
RODZAJE ZOBOWIĄZAŃ UMOWNYCH
UMOWY PRZENOSZĄCE WŁASNOŚĆ RZECZY
– ich skutkiem prawnym jest przejście prawa
własności rzeczy ze zbywcy na nabywcę. Następujące umowy przenoszą własność rzeczy:
- umowa sprzedaży
- umowa darowizny
- umowa pożyczki
- umowa dostawy
- umowa kontraktacji
- umowa zamiany
UMOWY O UŻYWANIE CUDZEJ RZECZY
– pozwalają korzystać z rzeczy, której nie jesteśmy
właścicielami. Do tej grupy zaliczamy następujące umowy:
- najem
- dzierżawę
- użyczenie
- leasing
Do innych umów często występujących w obrocie prawnym, w szczególności w stosunkach
gospodarczych zaliczamy:
- umowę o dzieło
- umowę rachunku bankowego
- umowę o roboty budowlane
- umowę spółki
- umowę zlecenie
- umowę ubezpieczenia
- umowę agencyjną
- umowę przewozu
- umowę komisu
- umowę spedycji
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA
– jest rodzajem zobowiązania, którego źródłem
jest wyrządzenie szkody. Sprawca szkody (dłużnik) ma obowiązek naprawić szkodę
poszkodowanemu (wierzyciel).
SZKODA
– jest uszczerbkiem w majątku osoby poszkodowanej i może przyjąć postać straty
rzeczywistej oraz utraconych korzyści.
ELEMENTY PRAWA CYWILNEGO
Systematyka prawa cywilnego
CZĘŚĆ IV – PRAWO SPADKOWE
– reguluje przechodzenie (dziedziczenie)
praw majątkowych (spadek) z osoby zmarłej (spadkodawca) na osobę żyjącą
(spadkobierca).
DZIEDZICZENIE USTAWOWE
– kodeks cywilny określa krąg spadkobierców
ustawowych
oraz
wysokość
przypadającym
im
udziałów
spadkowych.
Dziedziczenie ustawowe ma miejsce tylko wtedy, gdy nie ma testamentu.
DZIEDZICZENIE
TESTAMENTOWE
–
spadkodawca
sam
określa
krąg
spadkobierców i przypadające im udziały spadkowe w drodze sporządzenia
testamentu, który jest rozporządzeniem majątkiem na wypadek śmierci.
ELEMENTY PRAWA CYWILNEGO
Postępowanie cywilne
POSTĘPOWANIE CYWILNE
– jest ciągiem czynności podejmowanych przed sądem
w celu ochrony naszych praw majątkowych i niemajątkowych. Postępowanie cywilne
może się toczyć w dwóch zasadniczych typach: jako postępowanie procesowe
i postępowanie nieprocesowe.
POSTĘPOWANIE PROCESOWE (PROCES CYWILNY)
- jest to spór sądowy pomiędzy
powodem a pozwanym zainicjowany wytoczeniem powództwa,
przykład: pożyczyliśmy koledze 100 zł, które miał oddać po tygodniu, lecz tego nie
uczynił, nie możemy sami przymusić go do oddania długu, więc pozywamy
pożyczkobiorcę pozwem, w którym żądamy od sądu by zasądził od pozwanego
obowiązek zwrotu pożyczki wraz z ewentualnymi odsetkami.
POSTĘPOWANIE NIEPROCESOWE
– jest postępowaniem, w którym uczestnicy nie
pozostają ze sobą w żadnym sporze, a jedynie żądają od sądu wydania orzeczenia w ich
interesie prawnym,
przykład: kupiliśmy nieruchomość i chcemy by sąd wpisał nasze prawo własności do
księgi wieczystej.
ELEMENTY PRAWA CYWILNEGO
Etapy procesu cywilnego
ROZPOCZĘCIE PROCESU
- proces rozpoczynamy przez wytoczenie powództwa przed
właściwym sądem powszechnym oraz zapłatę odpowiedniego wpisu sądowego.
ROZPRAWA
– jest etapem procesu, podczas której składamy dowody mające potwierdzić nasze
żądanie. Dowodami w sprawie cywilnej mogą być:
- dokumenty
- zeznania świadków
- opinie biegłych
- oględziny rzeczy, miejsc i osób
- przesłuchanie stron
WYDANIE WYROKU
– po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, który rozstrzyga spór
sądowy stron procesu. Wyrok sądu może zasądzać powództwo w całości albo w części lub może
powództwo oddalić.
POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE
– służy zaskarżaniu orzeczeń sądu, które w naszej ocenie są
niesprawiedliwe. Zaskarżamy orzeczenia w drodze składania odpowiednich środków prawnych
takich jak: apelacja albo kasacja.
APELACJA
- jest środkiem odwoławczym składanym od orzeczenia sądu I instancji do sądu
II instancji. Apelację wnosimy do sądu odwoławczego za pośrednictwem sądu, który wydał
zaskarżone orzeczenie w terminie 14 dni od otrzymania pisemnego uzasadnienia orzeczenia lub
w terminie 14 dni od upływu 7 dni, które mamy na złożenie wniosku o sporządzenie pisemnego
uzasadnienia wyroku, jeżeli takiego wniosku nie złożyliśmy. Apelację od orzeczenia sądu
rejonowego rozpoznaje sąd okręgowy, jeżeli sąd okręgowy był sądem I instancji apelację
rozpoznaje sąd apelacyjny.
KASACJA
– jest środkiem odwoławczym od orzeczeń sądu II instancji. Kasację rozpoznaje
Sąd Najwyższy. Kasacja nie przysługuje jednak we wszystkich sprawach i objęta jest tzw.
przymusem adwokackim, co oznacza, że kasację musi sporządzić i wnieść do Sądu Najwyższego
adwokat lub radca prawny.
WYROK PRAWOMOCNY
– oznacza, że nie możemy się już od niego odwołać do sądu wyższej
instancji oraz to, że możemy go egzekwować w drodze postępowania egzekucyjnego.
POSTĘPOWANIE EGZEKUCYJNE
– służy wprowadzeniu w życie obowiązków zasądzonych
przez sąd lub stwierdzonych innymi tytułami egzekucyjnymi takimi jak ugoda sądowa, akt
notarialny, oświadczenie o dobrowolnym poddaniu się egzekucji. Egzekucję wszczyna się
z zasady wyłącznie na żądanie wierzyciela.
ORGANAM EGZEKUCJI SĄDOWEJ
jest komornik sądowy oraz sąd.
ŚRODKI EGZEKUCYJNE
– służą organom egzekucyjnym do wyegzekwowania obowiązków
stwierdzonych w tytułach egzekucyjnych. Do środków egzekucyjnych zaliczamy m.in.:
- egzekucje z ruchomości
- egzekucje z nieruchomości
- egzekucję z wynagrodzenia za pracę
- egzekucję z rachunków bankowych