17

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

ROZRÓD – MATKA – NOWORODEK

MONOGRAFIA „ZWIERZĘTA HODOWLANE”

Nie powinna istnieć jedna generalna strategia leczenia endometritis. Przebieg tego

schorzenia i efekty terapeutyczne muszą być stale kontrolowane klinicznie i do nich należy
dopasowywać metodę leczenia.

Leczenie

poporodowych

zapaleń macicy u krów

prof. dr hab. prof. zw. Tomasz Janowski, prof. dr hab. Sławomir Zduńczyk

Katedra Nauk Klinicznych, Zespół Rozrodu, Wydział Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

Poporodowe zapalenia macicy są nadal

poważnym problemem w chowie krów
mlecznych. Szacuje się, że schorzenie to
występuje u 20-40 proc. zwierząt. Endometri-
tis prowadzi do dużych strat gospodarczych,
głównie wskutek przedłużania okresu mię-
dzyciążowego i brakowania krów. Docho-
dzą do tego koszty leczenia i stra ty mleka
z powodu okresu karen cji użytych leków.
Podział przypadków endometritis uwzględnia
różne kryteria, jed nakże najbardziej znana
klasyfika cja oparta jest na ocenie charak teru
i ilości wydzieliny zapalnej (E

r

E

2

, E

3

). Innym

znanym kryte rium jest okres powstawania
schorzenia (okres poporodowy i późniejszy
oraz zabieg insemina cyjny).

Ostatnio upowszechnia się nieco od-

mienny podział, bazujący na przebiegu
klinicznym i ter minie wystąpienia scho-
rzenia łącz nie. Uwzględnia on:
• ostre endome tritis (występuje < 14 dni

p.p., cechuje się zmianami charakteru
lochii lub objawami ogólnymi),

• podostre/chroniczne endo metritis

(pojawia się > 14 dnia p.p., przebiega
ze śluzowo-ropnym wypływem),

• ropomacicze (występuje ok. 3-4 tygo-

dnia p.p., przebiega z akumulacją ropy
w świetle macicy).
Terapia endometritis jest w opi-

nii wielu autorów problemem kon-
trowersyjnym. Interpretacja i porównanie
licznych publikacji dotyczących tej proble-
matyki są prawie niewykonalne ze względu
na różne metody diagnozowania schorze-
nia, odmienne metody terapeutyczne, róż-
ne kryteria wyleczenia oraz, co często mia-
ło miejsce w wielu badaniach, brak grupy
kontrolnej. Wątpliwości odnośnie leczenia
tego schorze nia dotyczą zwłaszcza odpowie-
dzi na następujące pytania:
• jakie zwierzęta powinny być leczone?
• w jakim czasie po porodzie?
• jakimi metodami (rodzaj prepa ratów,

droga podania)?

• jak często?

Idealna terapia endometritis powinna

spełniać następu jące kryteria: elimino-
wać bak terie z macicy, nie hamować lokal-
nych mechanizmów obronnych macicy,
nie powodować dużych strat w produk-
cji mleka (okres karencji) oraz przynosić
ekono miczną korzyść hodowcy (skracać
okres międzyciążowy).

Spotykane obecnie strategie terapeu-

tyczne można zgrupować w trzy główne
metody postępowa nia:
• domaciczne wlewy antybioty ków lub

nieantybiotykowych sub stancji anty-
bakteryjnych,

• ogólne stosowanie antybiotyków,
• terapia hormonalna zmierzająca do lu-

teolizy ciałka żółtego (PGF

2α

) i indukcji

owulacji (GnRH).
Wymienione wyżej metody terapii

mogą być stosowane oddzielnie lub też
w ich dowolnej kombina cji. Generalnie
rodzaj leczenia powinien zależeć od stop-
nia en dometritis, obecności ciałka żółte go,

18

OZRÓD – MATKA – NOWORODEK

R

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

MONOGRAFIA „ZWIERZĘTA HODOWLANE”

fazy okresu poporodowego, występowa-
nia ogólnych objawów infekcyjnych oraz
rodzaju bakterii wywołujących schorze-
nie. Z praktycznego punktu widzenia
najczęściej stosowaną metodą leczenia
są domaciczne infuzje antybiotyków
lub sub stancji odkażających. Poda-
wane preparaty powinny być skutecz-
ne w stosunku do bakterii macicznych
w środowisku lochii, ale nie drażnić en-
dometrium ani obniżać aktywności leu-
kocytów. Warunki te wykluczają amino-
glikozydy, nitrofurazony i sulfonami dy,
które są słabo aktywne w obecności krwi,
ropy oraz rozpadających się tkanek i ko-
mórek. We wczesnej fazie poporodowej
wątpliwa jest także skuteczność peni-
cylin, bowiem wiele bakterii obecnych
w macicy produkuje penicylinazę. Wyda-
je się, że an tybiotykami z wyboru są
oksytetracyklina oraz cefalosporyna.
W badaniach klinicznych wie lu autorów
dowiodło ich sku teczności klinicznej
oraz istotnej poprawy wskaźników płod-
ności u leczonych zwierząt. Liczba infu-
zji potrzebnych do wyleczenia zale ży od
stopnia stanu zapalnego, choć z reguły
należy wykonywać 1-2 zabiegi.

Wadą domacicznego leczenia an-

tybiotykowego jest różnej dłu gości
okres karencji na mleko pozyski-
wane od leczonych krów. W celu
uniknięcia tych proble mów w leczeniu
często stosowa ne są również takie prepa-
raty antybakteryjne, jak riwanol, chlor-
heksydyna czy płyn Lugola. Negatyw ną
stroną takiego leczenia jest jednak jego
hamujący wpływ na lokalną fagocytozę,
co pośrednio obniża zdolność tych sub-
stancji do eliminacji bakterii. Ponadto
powodują one drażnienie endometrium,
sprzyjając absorbcji endotoksyn z maci-
cy i zaostrzeniu ogólnych objawów kli-
nicznych. Stymulują one również rozwój
miejscowego stanu zapalnego endome-
trium i myometrium. Dla tego też sub-
stancje antybakteryjne nie powinny
być rutynowo stosowane u krów we
wczesnym okresie poporodowym.

W przypadkach endometritis lżej szego

stopnia konieczność lecze nia domacicz-
nego jest przez nie których autorów kwe-
stionowana ze względu na duży odsetek
samowyleczeń. Wydaje się, że odsetek
zwierząt podlegających temu procesowi
jest zależny od sytuacji zdrowotno-me-
tabolicznej stada i wynikającej z tego
spraw ności sił obronnych macicy, a tak-
że rodzaju drobnoustrojów. Obser wacje
własne wskazują, że samowyleczenia są
możliwe, jednakże proces zdrowienia
jest przedłużo ny o wiele dni w stosun-
ku do tego u zwierząt leczonych. Jed-
nakże długo trwające, późno wy kryte
endometritis (> 42 dni), a także przypad-

ki tego schorzenia powodowane przez
Arcanobaoterium pyogenes powinny być
za wsze leczone przez domaciczne wle-
wy antybiotyków. Istotnym czynnikiem
wpływają cym na występowanie samo-
wyleczeń oraz efektywność leczenia są
ogólne i lokalne mechanizmy obronne.
Dlatego celowe wydaje się propagowa-
ne przez niektó rych autorów działanie
zmierzają ce do immunostymulacji (np.
stosowanie Lydium KLP).

Ogólne leczenie antybioty kami jest

także rozpa trywane jako alternatywa tera-
pii miejscowej. Wydaje się jednak, że po-
winno być ono brane pod uwagę wyłącznie
u krów z ogól nymi objawami, zaś zaleca-
nymi do stosowania antybiotykami są pe-
nicyliny oraz cefalosporyny trzeciej gene-
racji (ceftiofur). Do wiedziono bowiem, że
inne anty biotyki, np. tetracykliny, poda-
wane obwodowo nie osiągają w tkankach
macicy bakteriobójczej koncentracji.

Terapia hormonalna jest rów nież

rozpatrywana jako alternaty wa leczenia
lokalnego macicy, zaś powszechnie za-
lecanymi prepara tami są prostaglandyny
F

2

a. Ich aplikacja jest związana z induk-

cją luteolizy i obniżeniem hamowania
lokalnych mechanizmów obron nych
przez progesteron, stymula cją skurczów
mięśniówki macicy oraz pobudzeniem
fagocytozy przejawianej przez leukocy-
ty obecne w macicy. Stosowanie PGF

2α

jest metodą z wyboru w przypadkach
ropomacicza, ale wykazano także, że 1-
2-krotna aplikacja tych hormonów
w odstę pie 10-14 dni była skuteczna w le-
czeniu innych stanów endometritis. Najlep-
sze efekty obser wowano u krów z ciałkami
żółty mi, ale pozytywny wynik terapii był
także widoczny u zwierząt z niedoczyn-
nością jajników. Procesem istotnym dla
przebiegu schorzenia oraz skuteczności
leczenia jest wczesna poporodo wa czyn-
ność jajników. Po wszechnie wiadomo, że
przeja wianie rui jest czynnikiem stymu-
lującym efekty terapeutyczne. Istotną rolę
odgrywają tutaj po chodzące z pęcherzyka
jajnikowe go estrogeny, stymulujące lokal-
ną odporność macicy. W terapii znane jest
postępowanie zmie rzające do pobudze-
nia u leczo nych krów czynności jajników
przy pomocy preparatów GnRH. Wyniki
takiego leczenia są czę ściowo sprzeczne,
przy czym wydaje się, że pozytywny efekt
może być oczekiwany głównie na fermach
o dobrych warunkach środowiskowych.
Stosowanie GnRH jest jednak związane
ze zwiększonym ryzykiem indukcji py-
ometry, czemu można zapobie gać, podając
10 dni później prepa raty PGF

2α

.

Podsumowując, należy uzmysło wić so-

bie, że selekcja krów do leczenia oraz do-
bór odpowiedniej metody terapii powin-
ny uwzględ niać indywidualny przebieg

pro cesów rozrodczych u poszczegól nych
zwierząt. Warto także pa miętać, że duży
odsetek zwierząt z endometritis ulega sa-
mowyleczeniu. Biorąc pod uwagę skutki
ekonomiczne leczenia dla hodow cy, zjawi-
sko to powinno być uwzględnione w do-
borze strate gii terapeutycznej. Ważnym
czyn nikiem modyfikującym efekty tera-
peutyczne lub tempo zdro wienia zwierząt
nieleczonych są warunki żywieniowo-śro-
dowiskowe oraz sprawnie funkcjonujące
maciczne mechanizmy obronne. Dodat-
kowym czynnikiem wspie rającym terapię
lub samowyle czenia jest wczesne podję-
cie funkcji przez jajniki. Wydaje się tak-
że, że w świetle aktualnego stanu wiedzy
leczenie domaciczne, szczególnie niektó-
rymi antybiotykami, może być ograni-
czone. Można je zastąpić, przynajmniej
częściowo, aplikacją preparatów PGF

2α

,

bowiem ekonomiczne skutki takiej tera-
pii są korzystniejsze dla ho dowcy. Wyma-
ga to jednak istnie nia opisanych powyżej
korzyst nych warunków żywieniowo-śro-
dowiskowych.

Przekładając powyższe stwier dzenia na

język praktyki, wydaje się, że w ciężkich
przypadkach wczesne poporodowe stany
za palne wymagają intensywnego, antybio-
tykowego leczenia domacicznego, czasami
także ogólne go. Natomiast w przypadkach
lżejszych, przy zachowanej inwolucji ma-
cicy, można rozważyć zaniechanie wlewów
domacicznych, w zamian zaś stosować pre-
paraty PGF

2α

. Zaleca się przy tym 2-krotną

ich aplikację w od stępie 10-14 dni. Przypad-
ki endometritis wykryte później (> 14 dnia
p.p.) powinny być traktowane podobnie.
Przy lekkich objawach klinicznych i istnie-
jącej czynności jajników można liczyć na
samowyleczenie. Przypadki cięższe, prze-
biegające z dominacją ropy w wydzielinie
macicznej, mogą być leczone preparatami
PGF

2α

oraz dobrze dobranymi antybioty-

kowymi pre paratami domacicznymi. Niektó-
rzy autorzy zalecają rozpoczęcie terapii wy-
łącznie przez 1-2-krotne użycie preparatów
PGF

2α

, zaś włączenie wlewów domacicz-

nych powinno mieć miejsce do piero przy
stwierdzeniu braku procesu zdrowienia
w okresie do 40.-50. dnia p.p. W świetle po-
wyższych stwierdzeń widać wyraźnie, że nie
powinna istnieć jedna generalna strategia le-
czenia endometritis. Przebieg tego schorze-
nia i efekty terapeu tyczne muszą być stale
kontrolo wane klinicznie i do nich należy
dopasowywać metodę leczenia. Ponadto
należy brać pod uwagę przede wszystkim
sytuację śro dowiskową, organizacyjną i eko-
nomiczną leczonych zwierząt oraz uwzględ-
nić realne, ekono miczne efekty leczenia
(straty mleka, okres karencji, przedłuże nie
okresu międzyciążowego).

‰

Piśmiennictwo dostępne u autorów.