ROZRÓD – MATKA – NOWORODEK
W PRAKTYCE
prof. dr hab. prof. zw. Tomasz Janowski, prof. dr hab. Sławomir Zduńczyk Katedra Nauk Klinicznych, Zespół Rozrodu, Wydział Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Nie powinna istnieć jedna generalna strategia leczenia endometritis. Przebieg tego schorzenia i efekty terapeutyczne muszą być stale kontrolowane klinicznie i do nich należy dopasowywać metodę leczenia.
Leczenie
poporodowych
zapaleń macicy u krów
Poporodowe zapalenia macicy są nadal
• podostre/chroniczne endo metritis Idealna terapia endometritis powinna poważnym problemem w chowie krów
(pojawia się > 14 dnia p.p., przebiega spełniać następu jące kryteria: elimino-mlecznych. Szacuje się, że schorzenie to ze śluzowo-ropnym wypływem),
wać bak terie z macicy, nie hamować lokal-występuje u 20-40 proc. zwierząt. Endometri-
• ropomacicze (występuje ok. 3-4 tygonych mechanizmów obronnych macicy,
tis prowadzi do dużych strat gospodarczych, dnia p.p., przebiega z akumulacją ropy nie powodować dużych strat w produk-głównie wskutek przedłużania okresu mię-
w świetle macicy).
cji mleka (okres karencji) oraz przynosić dzyciążowego i brakowania krów. Docho-Terapia endometritis jest w opi-ekono miczną korzyść hodowcy (skracać
dzą do tego koszty leczenia i stra ty mleka nii wielu autorów problemem kon-okres międzyciążowy).
z powodu okresu karen cji użytych leków.
trowersyjnym. Interpretacja i porównanie Spotykane obecnie strategie terapeu-Podział przypadków endometritis uwzględnia licznych publikacji dotyczących tej proble-tyczne można zgrupować w trzy główne
różne kryteria, jed nakże najbardziej znana matyki są prawie niewykonalne ze względu metody postępowa nia:
klasyfika cja oparta jest na ocenie charak teru na różne metody diagnozowania schorze-
• domaciczne wlewy antybioty ków lub
i ilości wydzieliny zapalnej (E E , E ). Innym nia, odmienne metody terapeutyczne, róż-
nieantybiotykowych sub stancji anty-
r
2
3
znanym kryte rium jest okres powstawania ne kryteria wyleczenia oraz, co często mia-bakteryjnych,
schorzenia (okres poporodowy i późniejszy ło miejsce w wielu badaniach, brak grupy
• ogólne stosowanie antybiotyków,
oraz zabieg insemina cyjny).
kontrolnej. Wątpliwości odnośnie leczenia
• terapia hormonalna zmierzająca do lu-Ostatnio upowszechnia się nieco od-
tego schorze nia dotyczą zwłaszcza odpowie-teolizy ciałka żółtego (PGF ) i indukcji 2α
mienny podział, bazujący na przebiegu
dzi na następujące pytania:
owulacji (GnRH).
klinicznym i ter minie wystąpienia scho-
• jakie zwierzęta powinny być leczone?
Wymienione wyżej metody terapii
rzenia łącz nie. Uwzględnia on:
• w jakim czasie po porodzie?
mogą być stosowane oddzielnie lub też
• ostre endome tritis (występuje < 14 dni
• jakimi metodami (rodzaj prepa ratów, w ich dowolnej kombina cji. Generalnie p.p., cechuje się zmianami charakteru
droga podania)?
rodzaj leczenia powinien zależeć od stop-lochii lub objawami ogólnymi),
• jak często?
nia en dometritis, obecności ciałka żółte go, MONOGRAFIA „ZWIERZĘTA HODOWLANE”
17
WETERYNARIA
W PRAKTYCE
fazy okresu poporodowego, występowa-
ki tego schorzenia powodowane przez
pro cesów rozrodczych u poszczegól nych nia ogólnych objawów infekcyjnych oraz Arcanobaoterium pyogenes powinny być zwierząt. Warto także pa miętać, że duży rodzaju bakterii wywołujących schorze-za wsze leczone przez domaciczne wle-
odsetek zwierząt z endometritis ulega sa-nie. Z praktycznego punktu widzenia
wy antybiotyków. Istotnym czynnikiem
mowyleczeniu. Biorąc pod uwagę skutki
najczęściej stosowaną metodą leczenia
wpływają cym na występowanie samo-
ekonomiczne leczenia dla hodow cy, zjawi-są domaciczne infuzje antybiotyków
wyleczeń oraz efektywność leczenia są
sko to powinno być uwzględnione w do-
lub sub stancji odkażających. Poda-
ogólne i lokalne mechanizmy obronne.
borze strate gii terapeutycznej. Ważnym wane preparaty powinny być skutecz-Dlatego celowe wydaje się propagowa-
czyn nikiem modyfikującym efekty tera-
ne w stosunku do bakterii macicznych
ne przez niektó rych autorów działanie peutyczne lub tempo zdro wienia zwierząt w środowisku lochii, ale nie drażnić en-zmierzają ce do immunostymulacji (np.
nieleczonych są warunki żywieniowo-śro-dometrium ani obniżać aktywności leu-
stosowanie Lydium KLP).
dowiskowe oraz sprawnie funkcjonujące
kocytów. Warunki te wykluczają amino-
Ogólne leczenie antybioty kami jest
maciczne mechanizmy obronne. Dodat-
glikozydy, nitrofurazony i sulfonami dy, także rozpa trywane jako alternatywa tera-kowym czynnikiem wspie rającym terapię które są słabo aktywne w obecności krwi, pii miejscowej. Wydaje się jednak, że po-lub samowyle czenia jest wczesne podję-
ropy oraz rozpadających się tkanek i ko-winno być ono brane pod uwagę wyłącznie cie funkcji przez jajniki. Wydaje się tak-mórek. We wczesnej fazie poporodowej
u krów z ogól nymi objawami, zaś zaleca-
że, że w świetle aktualnego stanu wiedzy wątpliwa jest także skuteczność peni-nymi do stosowania antybiotykami są pe-leczenie domaciczne, szczególnie niektó-
cylin, bowiem wiele bakterii obecnych
nicyliny oraz cefalosporyny trzeciej gene-rymi antybiotykami, może być ograni-
w macicy produkuje penicylinazę. Wyda-
racji (ceftiofur). Do wiedziono bowiem, że czone. Można je zastąpić, przynajmniej je się, że an tybiotykami z wyboru są
inne anty biotyki, np. tetracykliny, poda-częściowo, aplikacją preparatów PGF ,
2α
oksytetracyklina oraz cefalosporyna.
wane obwodowo nie osiągają w tkankach
bowiem ekonomiczne skutki takiej tera-
W badaniach klinicznych wie lu autorów macicy bakteriobójczej koncentracji.
pii są korzystniejsze dla ho dowcy. Wyma-dowiodło ich sku teczności klinicznej
Terapia hormonalna jest rów nież
ga to jednak istnie nia opisanych powyżej oraz istotnej poprawy wskaźników płod-rozpatrywana jako alternaty wa leczenia korzyst nych warunków żywieniowo-śro-ności u leczonych zwierząt. Liczba infu-lokalnego macicy, zaś powszechnie za-
dowiskowych.
zji potrzebnych do wyleczenia zale ży od lecanymi prepara tami są prostaglandyny Przekładając powyższe stwier dzenia na stopnia stanu zapalnego, choć z reguły F a. Ich aplikacja jest związana z induk-język praktyki, wydaje się, że w ciężkich 2
należy wykonywać 1-2 zabiegi.
cją luteolizy i obniżeniem hamowania
przypadkach wczesne poporodowe stany
Wadą domacicznego leczenia an-
lokalnych mechanizmów obron nych
za palne wymagają intensywnego, antybio-tybiotykowego jest różnej dłu gości
przez progesteron, stymula cją skurczów tykowego leczenia domacicznego, czasami okres karencji na mleko pozyski-mięśniówki macicy oraz pobudzeniem
także ogólne go. Natomiast w przypadkach wane od leczonych krów. W celu
fagocytozy przejawianej przez leukocy-
lżejszych, przy zachowanej inwolucji ma-uniknięcia tych proble mów w leczeniu
ty obecne w macicy. Stosowanie PGF
cicy, można rozważyć zaniechanie wlewów 2α
często stosowa ne są również takie prepa-jest metodą z wyboru w przypadkach
domacicznych, w zamian zaś stosować pre-raty antybakteryjne, jak riwanol, chlor-ropomacicza, ale wykazano także, że 1-
paraty PGF . Zaleca się przy tym 2-krotną 2α
heksydyna czy płyn Lugola. Negatyw ną
2-krotna aplikacja tych hormonów
ich aplikację w od stępie 10-14 dni. Przypad-stroną takiego leczenia jest jednak jego w odstę pie 10-14 dni była skuteczna w le-ki endometritis wykryte później (> 14 dnia hamujący wpływ na lokalną fagocytozę,
czeniu innych stanów endometritis. Najlep-p.p.) powinny być traktowane podobnie.
co pośrednio obniża zdolność tych sub-
sze efekty obser wowano u krów z ciałkami Przy lekkich objawach klinicznych i istnie-stancji do eliminacji bakterii. Ponadto żółty mi, ale pozytywny wynik terapii był
jącej czynności jajników można liczyć na powodują one drażnienie endometrium,
także widoczny u zwierząt z niedoczyn-
samowyleczenie. Przypadki cięższe, prze-sprzyjając absorbcji endotoksyn z maci-nością jajników. Procesem istotnym dla biegające z dominacją ropy w wydzielinie cy i zaostrzeniu ogólnych objawów kli-przebiegu schorzenia oraz skuteczności macicznej, mogą być leczone preparatami nicznych. Stymulują one również rozwój leczenia jest wczesna poporodo wa czyn-PGF oraz dobrze dobranymi antybioty-
2α
miejscowego stanu zapalnego endome-
ność jajników. Po wszechnie wiadomo, że kowymi pre paratami domacicznymi. Niektó-
trium i myometrium. Dla tego też sub-
przeja wianie rui jest czynnikiem stymu-rzy autorzy zalecają rozpoczęcie terapii wy-stancje antybakteryjne nie powinny
lującym efekty terapeutyczne. Istotną rolę łącznie przez 1-2-krotne użycie preparatów być rutynowo stosowane u krów we
odgrywają tutaj po chodzące z pęcherzyka PGF , zaś włączenie wlewów domacicz-2α
wczesnym okresie poporodowym.
jajnikowe go estrogeny, stymulujące lokalnych powinno mieć miejsce do piero przy W przypadkach endometritis lżej szego ną odporność macicy. W terapii znane jest stwierdzeniu braku procesu zdrowienia
stopnia konieczność lecze nia domacicz-postępowanie zmie rzające do pobudze-
w okresie do 40.-50. dnia p.p. W świetle po-nego jest przez nie których autorów kwe-nia u leczo nych krów czynności jajników wyższych stwierdzeń widać wyraźnie, że nie stionowana ze względu na duży odsetek
przy pomocy preparatów GnRH. Wyniki
powinna istnieć jedna generalna strategia le-samowyleczeń. Wydaje się, że odsetek
takiego leczenia są czę ściowo sprzeczne, czenia endometritis. Przebieg tego schorze-zwierząt podlegających temu procesowi
przy czym wydaje się, że pozytywny efekt nia i efekty terapeu tyczne muszą być stale jest zależny od sytuacji zdrowotno-me-może być oczekiwany głównie na fermach kontrolo wane klinicznie i do nich należy tabolicznej stada i wynikającej z tego o dobrych warunkach środowiskowych.
dopasowywać metodę leczenia. Ponadto
spraw ności sił obronnych macicy, a tak-Stosowanie GnRH jest jednak związane
należy brać pod uwagę przede wszystkim że rodzaju drobnoustrojów. Obser wacje ze zwiększonym ryzykiem indukcji py-sytuację śro dowiskową, organizacyjną i eko-własne wskazują, że samowyleczenia są
ometry, czemu można zapobie gać, podając nomiczną leczonych zwierząt oraz uwzględ-możliwe, jednakże proces zdrowienia
10 dni później prepa raty PGF .
nić realne, ekono miczne efekty leczenia 2α
jest przedłużo ny o wiele dni w stosun-Podsumowując, należy uzmysło wić so-
(straty mleka, okres karencji, przedłuże nie ku do tego u zwierząt leczonych. Jed-bie, że selekcja krów do leczenia oraz do-okresu międzyciążowego).
nakże długo trwające, późno wy kryte
bór odpowiedniej metody terapii powin-
endometritis (> 42 dni), a także przypad-ny uwzględ niać indywidualny przebieg
Piśmiennictwo dostępne u autorów.
18
MONOGRAFIA „ZWIERZĘTA HODOWLANE”